1 : Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013

1: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 PPT’S GESCHIEDENIS VAN DE KLASSIEKE OUDHEID Donkerblauw: kaart Zwart: afbeelding Grijs: tekst

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

2: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 INLEIDING  Wat is geschiedenis van de Klassieke Oudheid?  Definities  Wat is er ‘Klassiek’ aan de Klassieke Oudheid?  Chronologische en geografische afbakening  Chronologie  Datering  Tijdrekensystemen  Romeinse Republikeinse kalender (pre-Juliaans)  Wetenschappelijke datering  Kort overzicht hoofdperiodes Oude Geschiedenis  Minoïsch-Myceense periode (ca. 2000-1100 v.C.)  ‘Dark Age’ Griekenland (ca. 1000-750 v.C.)  Archaïsche periode (ca. 750-500 v.C.)  Klassieke periode (ca. 500-323 v.C.)  Hellenistische periode (ca. 323-31 v.C.)  ‘Romeinse periode’ (van Griekse geschiedenis…) (31 v.C. – 5de eeuw n.C.?)  De Romeinse Koningstijd (ca. 753-510/6 v.C.)  De Romeinse Republiek (510/6-31 v.C.)  Keizertijd (31 v.C.-476 n.C. en later)  Bronnen  Geschreven bronnen Emma Vanden Berghe (2013-2014)

3: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014  ‘Literaire’ bronnen voorbeeld 1: antieke geschiedschrijving  Literaire bronnen voorbeeld 2: fictie  Documentaire bronnen Forum, Sacra Via

 Enkele inscripties…  Papyrus (brief, 2de eeuw v.C.)  Een papyrustekst  Ongeschreven bronnen

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

4: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 ‘DARK AGE’ EN ARCHAÏSCH GRIEKENLAND Twee bronstijdculturen gaan ‘vooraf’ aan de Griekse geschiedenis…  Minoïsche beschaving op Kreta (ca. 2000-1100 v.C.)  Myceense beschaving in Griekenland (ca. 1450-1050 v.C.)  De Myceense cultuur De Myceense wereld Myceense kleitablet uit Pulos ‘Leeuwenpoort’ van de burcht van Mycene

 ‘Dark Age’ Griekenland (ca. 1000-750 v.C.)  De Archaïsche periode (750-500 v.C.)  Oudste Griekse teksten: van dit… Vaas, drinkbeker van Nestor

 … naar dit! Ilias, Homeros

 Ontstaan en ontwikkeling van de polis Griekenland in de Archaïsche periode Beschrijving van Scheria, de fictieve polis van de Phaiaken (Odyssee) Smyrna (Klein-Azië), ca. 600 v.C. ? De vroege polis als staat (scène afgebeeld op het schild van Achilles) Wet van Dreros, Kreta, ca. 650-600 v.C. (oudst bekende politiek besluit van een polis) Emma Vanden Berghe (2013-2014)

5: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 Hoplieten falanx (Chigi vaas) Een gewone boer/burger bekritiseert de aristocraten (Hesiodos, werken & dagen) Veranderende waarden: ca. 650 v.C.: een held van niets… (Archilochos van Paros) Sociale veranderingen op til… (6de eeuw v.C.) (Theognis van Megara)

 Archaïsche ‘kolonisatie’ Griekse kolonies

 Wetgevers, tirannen, revoluties Solon spreekt over zijn hervorming…

 Ondertussen in…  Sparta  Boeotië  Klein-Azië  Italië  Archaïsche periode: economie en maatschappij  Archaïsche periode: maatschappij en cultuur Gumnasion te Cyrene (Griekse kolonie, Noord-Afrika) Scènes uit een sumposion Tempel van Hefaistos, Athene Het geloof van de eenvoudige Archaïsche Griekse boer… (Hesiodos, werken & dagen) … en de scepsis van de Archaïsch Griekse dichter/filosoof (Xenofanes)

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

6: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 DE PERZISCHE OORLOGEN EN OPKOMST VAN ATHENE  De Perzische oorlogen Het koninkrijk Lydië en (enkele) Ionische poleis Kroisos (Herodotos) Kroisos op de brandstapel na de verovering van de Lydische hoofdstad Sardeis door de Perzen Het Perzische Rijk Cyrus (Kuros) de Grote

 Intermezzo: ondertussen in Griekenland… Aanval van Kleomenes en Isagoras op Athene En toen begingen de Atheners een blunder (506 v.C.)… 499 v.C. Aristagoras, tiran van Miletos en leider v/d Ionische opstand, zoekt hulp bij Sparta… … en bij Athene (Herodotos) Slag bij Marathon Optocht van de Perzen tegen Athene (Herodotos) De Atheners vragen hulp aan Sparta, maar zij moeten de volle maan afwachten (Herodotos) Perzen vs. hoplieten te Marathon (Herodotos) Thermopulai, nu… … en toen Slag bij de Thermopulai (Herodotos) … maar dan, verraad (Herodotos) De derde dag bij Thermopulai… Locatie van de Griekse ‘last stand’ te Thermopulai The battle of Thermopylae and movements to Salamis

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

7: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014  Atheens Imperium Athenian empire Atheens imperialisme verdedigd… (Thucydides) Atheens imperialisme aangeklaagd… (Thucydides)

 Atheense democratie: ontwikkeling De Atheense democratie geprezen… (Thucydides) Kritiek op de Atheense democratie… (Ps.-Xenofon)

 Werking Atheense democratie Pnux heuvel te Athene Athens (5th Century BCE)

 De economie van Klassiek Athene Mijnschacht in Laureion zilvermijn, Attika De omloop van graan (Demosthenes) Athene en Piraeus, verbonden met de Lange Muren

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

8: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 SPARTA EN DE PELOPONNESISCHE OORLOG  Sparta  Geografie en ligging Sparta: wie, wat , waar? Ruïnes van antiek Sparta (achtergrond: modern Sparta en de Taygetos)

 Geschiedenis Orakel/wettekst uit Sparta (Plutarchus) Moed van de hoplieten in Sparta (Turtaios) Spartaanse kunst: hoplieten (ca. 500 v.C.)

 Maatschappelijke structuur Een Spartaanse opvoeding… (Xenofon) Standbeeld van een Spartaanse hopliet (Leonidas) Bronzen beeldje van hardlopend Spartaans meisje (ca. 520 v.C.) Trouwen in Sparta… (Plutarchus) Alles voor de staat… (Plutarchus)

 Werking politiek  Interne conflicten en neergang  De Peloponnesische Oorlog Walls protecting the city and port De Atheense expeditie naar Sicilië (415-413) Key actions in each phase Thucydides over de gevolgen van oorlog…

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

9: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014  Maatschappij Klassieke polis/Athene Een slavin en haar meesteres Slaven in werkplaatsen… (Demosthenes) Slaven in de mijnen… (Xenofon) … en, soms, puissant rijke ex-slaven! (Demosthenes)

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

10: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 KLASSIEK GRIEKSE RELIGIE, GRIEKENLAND IN DE 4DE EEUW V.C., ALEXANDER DE GROTE  Griekse religie  Algemeen  Religieuze feesten Extase voor Dionusos (Bacchus) (Euripides) Dansende, extatische maenaden (bacchanten) tijdens de Dionusoscultus Theater van Dionusos te Athene

 Religieuze ontwikkelingen 5de en 4de eeuw… De mysteriën van Demeter (Homerische hymne) Demeter (hoorn des overvloeds & met haar zoon Eniautos)

 Griekse wereld in de 4de eeuw v.C. Spartaanse staatsvorm in Griese poleis (Lysander) (Plutarchus)

 Opkomst Macedonië Macedonische falanx Filippos II van Macedonië Macedonië

 Alexander Alexander in de Slag bij de Granikos (Diodorus Siculus) Alexander en Darius in de Slag bij Issos… (Quintus Curtius) Alexander en Darius in de Slag bij Issos (vloermozaïek Pompeii)

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

11: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014  Alexander de god? (Plutarchus) De Siwa Oase en het Orakel van Ammon De Macedoniërs weigeren proskunesis… (Arrianus) Alexanders campagnes in India Alexander tegen Poros Overzicht van Alexanders campagnes Alexanders rijk bij zijn dood

 Historische betekenis Alexander

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

12: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 DE HELLENISTISCHE WERELD  De Diadochen De diadochoi worden ‘koningen’ (306-5 v.C.) (Plutarchus) Antigonos de Eenogige als ‘basileus’… Hellenistische monarchieën ca. 240

 Koninkrijken en steden De heerserscultus: de polis Skepsis (Mysia, Kl.-Az.) eert Antigonos de Eenogige (OGIS)

 Hellenistische poleis Priene (Kl.-Az.) in vogelvlucht

 Koninkrijken  Antigonidenrijk (Macedonië) Macedonië

 Seleucidenrijk (Voor-Azië) Seleucid Empire Seleukos I Nikator Antiochos IV Epifanes poogt Judea te helleniseren (169-7 v.C.)

 Ptolemaeënrijk (Egypte) Ptolemaic Egypt Ptolemaios IV Philometor als farao afgebeeld De Ptolemaeïsche planeconomie… Emma Vanden Berghe (2013-2014)

13: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 De Romeinen richten de blik naar het oosten… (Polybius)

 Rome in de Hellenistische wereld Griekenland ‘vrij’ verklaard door de Romeinen tijdens de Isthmische Spelen (196 v.C.) (Livius) Opkomst Rome ca. 90 v.C.

 Economie en maatschappij De handel bloeit… (Strabo) … ook over grote afstand (Strabo)

 Mannen en vrouwen  Religieuze ontwikkelingen

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

14: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 DE OPKOMST VAN ROME De alleenheerschappij van de Romeinen in minder dan 53 jaar (Polubios)

 Pre-Romeinse Italië Italië

 Etrusken (Turrhenoi, Tusci) Een Etruskisch echtpaar…

 Rome in de Koningstijd De 7 heuvels van Rome Volgens de traditie was patronage ingesteld door Romulus (Dionusios) Rome in de Koningstijd (600-500 v.C.) De comitia centuriata in actie… (Dionusios) Het begin van de Republiek… (Dionusios)

 De standenstrijd De standenstrijd begint… (Livius) De secessio plebis… (Livius Enkele wetten van de XII tafelen De lex Hortensia (Gaius)

 De verovering van Italië  De Punische Oorlogen Hannibals tocht over de Alpen De tegenstrevers: Hannibal & Scipio Africanus

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

15: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014  Staatsinstellingen Romeinse Republiek  Burgerschap en hiërarchie De lex Claudia, 218 v.C. (Livius)

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

16: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 DE ROMEINSE REPUBLIEK: IMPERIALISME EN ONDERGANG  Romeinse successen  Gevolgen imperialisme  Intern Interne gevolgen van het Romeinse imperialisme volgens Ploutarchos… Gaius Gracchus spreekt de volksvergadering (comitia tributa [plebis]) toe

 Extern Cicero over de publicani en negotiatores… Ploutarchos over de publicani en negotiatores…

 De burgeroorlogen Mithradates VI Eupator, koning van Pontos Pompeius en Caesar Kritiek op Caesar… Brutus als ‘bevrijder van de Republiek…’ Slag bij Actium, 31 v.C. Het Romeinse Rijk onder de Republiek, ca. 44 v.C.

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

17: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 HET ROMEINSE RIJK: KEIZERS EN BESTUURLIJKE ORGANISATIE, 1E EN 2E EEUW N.C.  Augustus Augustus rechtvaardigt zijn positie… … maar er waren andere visies

 Tribunicia potestas  Imperium proconsulare maius  Consulair imperium, imperator en pontifex maximus  Opvolging  Keizers en dynastieën A Roman emperor, AD 41 Keizerlijke rijkdom: de villa van Hadrianus te Tivoli

 Bestuurlijke organisatie principaat Een senatoriale carrière ten tijde van Trajanus… Laesa maiestas processen onder keizer Tiberius… De keizer als weldoener… Censuscriteria, en patronage/amicitia in actie…

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

18: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 ECONOMIE EN MAATSCHAPPIJ IN EEN WERELDRIJK  Omvang, bevolking, steden Leven in de grote stad…

 Transport en communicatie Romeins wegennet Romeinse reiswagen

 Landbouw Romeinse villa Pachters of slaven…

 Nijverheid en handel  Overheid en economie  Ontwikkeling en groei  Sociale structuren  Rijk en arm  Slaven en vrijen, burgers en niet-burgers  Ordines  Horizontale verbanden: clubs en verenigingen

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

19: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014  Mannen en vrouwen  Onderwijs  Wetenschap  Literatuur  Cultuur 

Provinciale cultuur: Romeinse culturele invloeden Romeinse koepelbouw in volle glorie: het Pantheon Aquaducten: Pont du Gard bij Nîmes

 Religie 

Christendom

Emma Vanden Berghe (2013-2014)

20: Geschiedenis van de klassieke oudheid 2013-2014 DE LATE OUDHEID  De Severi  Crisis van derde eeuw (235-284) Romeinse Rijk in 271 n.C. Burgeroorlogen en barbareninvallen onder keizer Gallienus (260-268 n.C.) Het probleem van de geldontwaarding, ca. 260 n.C. Toenemende druk op de decurionen… Bezwaarschrift aan keizer Philippus van pachters op een keizerlijk landgoed

 De hervormingen van Diocletianus Diocletianus beoordeeld door een christelijke auteur (Lactantius)… … en door een pagane historicus (Eutropius)

 Constantijn de Grote Constantijn en de slag bij de Pons Milvius Het visioen van Constantijn (volgens een christelijke bron…) Constantinopel en haar stichter… Idem Maatregelen t.a.v. de decurionen/curiales Coloni (pachters) aan de grond gebonden Beroepen erfelijk gemaakt…

 Van Constantijn tot Theodosius (337-395) Theodosius verbiedt heidense culten (392 n.C.) Theodosius, laatste keizer over een verenigd Rijk… en de Val van Constantinopel

Emma Vanden Berghe (2013-2014)