1 TIJDBALK REFORMATIE PROTESTANTEN

TIJDBALK REFORMATIE

1466

1483

1509

PROTESTANTEN

KATHOLIEKEN

DESIDERIUS ERASMUS (1466- 1536) -Hij voerde in 1487 een oprecht pleidooi voor het kloosterleven. -Legde zich toe op vertalingen uit het Grieks en werd bekend vanwege zijn opvattingen over de studie van de klassieke talen. -Erasmus vertaalde het Nieuwe Testament omdat de Latijnse Vulgaat niet in alle gevallen goed vertaald was. -Hiermee legde hij een grondslag voor de Hervorming van Luther. MAARTEN LUTHER (1483 – 1546) -In 1496 wordt Maarten Luther naar de Latijnse School van de Broeders des Gemenen Levens van Maagdenburg gestuurd. -Vanaf 1501 studie in Erfurt en in 1505 tot magister benoemd en tot priester gewijd. -In 1508 overgeplaatst naar Wittenberg, onderwijst moraalfilosofische colleges. -In 1510 - 1511 bezoekt hij Rome. -Wordt beschouwd als dé leider van de Reformatie in het Duitse Rijk. JOHANNES CALVIJN (1509-1564) -reformator van Frankrijk en Genève, met wereldwijde invloed tot op de dag van vandaag. -Rond 1533 - 1534 vindt zijn bekering en overgang tot de reformatie plaats.

DE BESTRIJDERS VAN DE REFORMATIE -Verweten Erasmus dat hij voor Luther de weg had geplaveid.

1491

1

IGNATIUS DE LOYOLA (1491-1556) -Hij schrijft o.a. Geestelijke oefeningen. -Hij sticht de orde van de Jezuïeten in Parijs, door de paus erkent in 1540. -Hij neemt actief deel aan de Contra-Reformatie.

1517

1520

MAARTEN LUTHER -31 okt. 1517: bevestigt 95 stellingen op de deur van de Slotkapel te Wittenberg. -Onvrede met de Katholieke Kerk: ‘De rechtvaardige zal uit het geloof leven’ (Romeinenbrief). -Protest tegen aflatenhandel m.n. tegen Johann Tetzel. -Sacramenten: Luther wijst o.a. de Katholieke avondsmaal-leer af. Hij houdt doop en avondmaal over; de rest is z.i. santenkraam. Aan de biecht als pastorale zorg hecht hij wel waarde. -Tegen heiligenverering. -Vertaalde de Bijbel in de Duitse volkstaal. MAARTEN LUTHER -Publiceert drie Reformatorische geschriften die grote invloed uitoefenen op de ontwikkeling van het verzet tegen Rome.

2

1510

CORNELIS JANSENIUS, Hulst 1510- Gent 1576) -Hij was theoloog en pastor. -In zijn functies als hoogleraar bijbelwetenschappen te Leuven en eerste bisschop van Gent was Jansenius een medespeler in de strijd tussen Reformatie en Contra-Reformatie en daardoor in de geschiedenis van de Nederlanden van de 16e eeuw. -Bijbeluitgaven tussen 1570 en 1576 volgens de literairhistorische onderzoeksmethode van Erasmus. -Eist van zijn studenten grondige kennis van de grondtalen van de Bijbel (Hebreeuws, Aramees, Grieks). -Door zijn geschriften als bijbelgeleerde en bisschop bleef hij lang na zijn dood bekend in de wereld van theologen en pastores. -Zie de uitvoerige publicatie Jaarboek 2009/10 van de Oudheidkundige Kring De Vier Ambachten.

1520

PAUSELIJKE BUL TEGEN LUTHER -Luther werd met de ban bedreigd en er werd definitief geëist dat hij zijn leer zou herroepen. EDICT KEIZER KAREL V -Luther vogelvrij verklaard; zijn geschriften en andere ketterse boeken moeten in beslag genomen en verbrand worden.

1522

LUTHER’S VERTALING VAN HET NIEUWE TESTAMENT -Wordt in het Nederlands vertaald. -De vertaler is onbekend.

1526

EERSTE COMPLETE BIJBELVERTALING IN DE NEDERLANDEN -Verschijnt in Antwerpen ,gedrukt door Jacob van Liesvelt. -Voor zo ver mogelijk gebaseerd op Luthers bijbelvertaling.

1527

OPRICHTING EERSTE PROTESTANTSE UNIVERSITEIT -Op 1 juli 1527 door landgraaf Philips van Hessen in Marburg. -Deze telt 11 professoren en 84 studenten. -Tot vandaag toe heet deze instelling: Philipp-Universität.

1531

1533

SCHMALKADISCH VERBOND - Het Edict van Worms van 1521 (met de rijksban over Luther) wordt vernieuwd. -Om de uitvoering van dit besluit tegen te gaan, sluiten de Protestantse vorsten in 1531 het Schmalkaldisch Verbond. JOHANNES CALVIJN -Vlucht uit Parijs nadat hij meegeschreven had aan een geruchtmakende Reformatorische rede die aan de Parijse universiteit wordt voorgedragen. -Na omzwervingen door Frankrijk en Italië vestigt hij zich in Bazel.

1522

EDICT VAN WORMS -Ook van toepassing in de Nederlanden.

1523

EERSTE TERECHTSTELLING PROTESTANTEN -Hendrik Voes en Jan van Essen, uit het Augustijnerklooster te Antwerpen, worden levend verbrand op de Markt in Brussel.

1527

DOODSTRAF OP BEZIT VERBODEN BOEKEN

1530

DE RIJKSDAG TE AUGSBURG - Georganiseerd door Karel V. -Hij wil van elke Protestantse groepering de geloofsopvatting horen in de hoop tot één Christelijke waarheid te komen. -Karel V streeft ernaar de eenheid in zijn rijk te behouden. EDICT VAN WORMS VERNIEUWD -Rijksban Luther vernieuwd.

1531

3

1536

CALVIJN PUBLICEERT ZIJN INSTITUTIE -Institutie is zijn beroemdste boek; definitieve versie in 1559 -Latijn: Institutio Christianae Religionis. -Opgedragen aan koning Frans I.

1546

MAARTEN LUTHER STERFT -Luther, die veel doceert en publiceert, wordt in 1546 gevraagd te bemiddelen in een conflict tussen de graven van Mansfeld. -in Eisleben wordt de twist bijgelegd, maar Luther wordt ziek. -Hij sterft op 18 februari 1546. -Op zijn nachtkastje vindt men Luthers laatste briefje met onder meer de woorden: Wij zijn bedelaars, dat is de waarheid. -Luther is begraven in de Slotkerk van Wittenberg.

1555

VREDE VAN AUGSBURG -De Protestantse religie wordt op de Rijksdag van Augsburg in 1555 als gelijk met de rooms-katholieke erkend. -De vrijheid geldt niet voor de onderdanen, maar voor de landheren. Hun keuze is beslissend voor de inwoners: cuius regio, illius religio (wiens regio, diens religie).

1536

DESIDERIUS ERASMUS (1466/69-1536) -Theoloog, bijbels humanist en literator sterft op 12 juli 1536 in Bazel. -Hij was, ondanks zijn kritiek, steeds lid gebleven van de Rooms-Katholieke kerk . -Zijn invloed was en is groot door zijn kritische houding tegenover de gevestigde orde, zijn uitgaven van de Bijbel en zijn opkomen voor tolerantie (verdraagzaamheid).

1550

BLOEDPLAKKAAT VAN KAREL V -Verbod op drukken, verspreiden, verkopen, bezitten van ketterse boeken en prenten. -Verplicht bij overheid aanbrengen van ketterij en ketters. -Straf voor tot inkeer gekomenen: mannen onthoofd, vrouwen levend begraven; wie volhardt op de brandstapel. -Bezittingen ketters geconfisqueerd ten voordele van de vorstelijke schatkist. TROONSAFSTAND KAREL V -Zijn zoon Filips II (1527-1598) volgt hem op. -Later zal blijken dat Filips II hard tegen ketters zal optreden.

1555

4

1556

1561

1564

1566

1566

AANSLUITING UITGEWEZEN NEDERLANDSE LONDENAARS BIJ STASDKERK VAN EMDEN (DUITSLAND) -Emden wordt het centrum voor verspreiding protestantisme in de Nederlanden. DE NEDERLANDSE GELOOFBELIJDENIS -Opgesteld door de Doornikse predikant.

1561

CONTRA-REFORMATIE -De Katholieke Kerk probeerde zich van vanbinnen uit te hervormen. -Dit als reactie op de kritiek die de kerk kreeg over de misstanden. -In het Concilie van Trente (1545-1563) werd o.a. afgesproken: bisschoppen moeten een doctoraat in de theologie hebben, Latijn is de kerkelijke taal. -Vooral de Jezuïten spanden zich in voor het herstel van de glorie der oude kerk. -Cornelius Jansenius uit Hulst deelnemer aan het concilie als afgevaardigde van de Nederlanden.

1565

BRIEVEN UIT SPANJE van Filips II -Inquisitie moet behouden blijven. -Plakkaten moeten onverminderd worden toegepast. PROTESTANTEN MOGEN VERDER PREKEN -Op die plaatsen waar dat voorheen al gebeurde; elders niet.

PLEIDOOI VAN WILLEM VAN ORANJE IN DE STATENGENERAAL -Voor meer gematigdheid in de kettervervolging.

SMEEKSCHRIFT DER EDELEN AAN MARGARETA VAN PARMA (landvoogdes der Nederlanden) -Afschaffing van plakkaten. -Schorsing van de inquisitie. DE BEELDENSTORM -Protestanten vernielen Katholieke kerken.

1566

1567

5

DE RAAD VAN BEROERTEN -Ingesteld door de Hertog van Alva in opdracht van Filips II -Om de deelnemers aan de Beeldenstorm te straffen.

1568

1572

1576

1577 1578

15781579

1585

BEGIN VAN DE TACHTIGJARIGE OORLOG (1568-1648) -De eerste veldtochten die Willem van Oranje in 1568 vanuit Dillenburg tegen de tirannieke Alva organiseert, worden beschouwd als het begin van de Nederlandse Opstand. INNAME DEN BRIEL DOOR DE WATERGEUZEN De eerste belangrijke overwinning tegen de Spanjaarden. -De opstand heeft zich vanaf dat moment als een olievlek over de Nederlanden uitgebreid. -Alva onderschat eerst het belang van deze gebeurtenis. -De uitdrukking ‘Op 1 april verloor Alva zijn bril (= Den Briel)’ komt hier vandaan. PACIFICATIE VAN GENT -De strijdende Nederlandse partijen spreken af samen de Spaanse troepen te verdrijven. -Er is gewetensvrijheid: mensen worden niet vervolgd vanwege hun geloof. TRIOMFANTELIJKE INTOCHT VAN WILLEM VAN ORANJE -In Brussel. BEGIN PUBLIEKE PREDICATIE VAN DE CALVINISTEN IN GENT -SYNODE VAN DORDRECHT: -Na plotse doorbraak calvinisme, publieke predicatie nu ook in de zuidelijke gewesten. -Formulering nieuwe Nederlandse kerkordening. MACHTSOVERNAME IN DE MEESTE VLAAMSE STEDEN DOOR AANHANGERS NIEUWE GENTSE REGIME -Invoering Calvinisme in bijna geheel Vlaanderen.

VLUCHT VAN 100.000 CALVINISTISCHE ZUID-NEDERLANDERS naar de noordelijke Nederlanden -Hoofdzakelijk kooplui, ambachtslieden, kunstenaars -Hoofdzakelijk vlucht naar de Republiek in het noorden

1568

CORNELIUS JANSENIUS -Eerste bisschop van Gent na de nieuwe indeling van de bisdommen in de Nederlanden.

1584

VAL VAN IEPER, BRUGGE EN GENT -De steden terug in Spaanse, Katholieke handen. VAL VAN BRUSSEL EN ANTWERPEN -De steden terug in Spaanse, Katholieke handen.

1585

6

1598

16091621

1637

EDICT VAN NANTES -De Franse koning Hendrik IV vaardigt het Edict van Nantes uit om de Franse Protestanten, na bijna veertig jaar van bloedige burgeroorlogen, een beperkte mate van godsdienstvrijheid te geven en zo vrede te bereiken. -Onder de opvolgers van Hendrik IV wordt het edict geleidelijk afgezwakt en uiteindelijk herroepen door Lodewijk XIV (de Zonnekoning) in 1685. TWAALFJARIG BESTAND -Een door beide partijen, na onderhandelingen in Antwerpen, afgesproken periode van wapenstilstand. -Spanje erkent de Republiek (voorlopig) als soeverein en beide partijen behouden de gebieden waarover ze op dat moment de macht hebben. -In de Republiek ontstaan politieke en godsdienstige spanningen (meningsverschillen tussen Protestantse Kerken over de predestinatieleer). STATENVERTALING VOLTOOID -Deze Bijbel werd niet alleen in de Gereformeerde Kerken gebruikt, maar ook in andere kerkgenootschappen. -In een aantal protestantse kerken wordt de Statenvertaling nog steeds gebruikt. -De Statenbijbel heeft veel invloed op de Nederlandse taal. -De aanduiding ‘Staten’ komt van de Staten-Generaal, die als Protestantse overheid het project financiert en aan wie de eerste editie wordt aangeboden.

7

1588

DE SPAANSE ARMADA -De onoverwinnelijk geachte vloot van de Spaanse koning Philips II, de Armada, doet een mislukte poging om Engeland aan te vallen. -Dit betekent de redding van het Protestantisme in Engeland en indirect ook in de Nederlanden.

16181648

DE DERTIGJARIGE OORLOG (1618-1648) -Een grootschalig conflict waar de meeste Europese mogendheden bij betrokken zijn. -Een vooral door Rooms-Katholieken beheerste coalitie rond de Duitse keizer, inclusief Spanje, vecht tegen wisselende coalities van vooral Protestantse staten.

1648

1798

VREDE VAN MUNSTER 1648-Maakt een einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en 1795 de Nederlanden. -De onafhankelijkheid van de Nederlandse Republiek wordt definitief erkend. -Een belangrijk indirect gevolg van dit verdrag was het feit dat het Nederduits-Gereformeerde geloof de staatskerk van de Republiek werd. -Alle Katholieke goederen vervielen aan de overheid: niet alleen kerken en kapellen, maar ook kloosters en hun bezittingen. VREDE VAN WESTFALEN -De Vrede van Westfalen (waar Munster de hoofdstad van is) is een algemene Europese vrede, die een eind maakt aan de Dertigjarige Oorlog tussen de Duitse keizer enerzijds en de koningen van Frankrijk en Zweden anderzijds. -Er is vrijheid van godsdienst (behalve in Oostenrijk) voor zowel Lutheranen als Gereformeerden. -De vorst beslist over de religie in zijn gebied. -Confiscatie van Katholieke bezittingen en gebouwen. BATAAFSE REPUBLIEK (1795-1801): 1798 -Voor het eerst werden de fundamentele vrijheden van godsdienst, vergadering en drukpers vastgelegd, samen met de staatsrechtelijke eenheid van de Nederlandse provincies. -Hervormden werden echter nog steeds bevoordeeld.

8

SCHUILKERKEN -De Katholieken moesten tot 1795 gebruikmaken van zogenaamde schuilkerken. -Ze mochten wel diensten houden, maar niet in gebouwen die aan de buitenkant als kerk herkenbaar waren.

BATAAFSE REPUBLIEK (1795-1801): -Voor het eerst werden de fundamentele vrijheden van godsdienst, vergadering en drukpers vastgelegd, samen met de staatsrechtelijke eenheid van de Nederlandse provincies.

1801

1808

18151830

VERENIGD KONINKRIJK DER NEDERLANDEN -Het koningshuis belijdt het Calvinisme; net als de meeste delen van het noorden van het land. -Er is wettelijke vrijheid van godsdienst. 1830heden

1830heden 1848

1879

CONCORDAAT VAN 1801 -Werd afgesloten tussen paus Pius VII en Napoleon Bonaparte. -In het Concordaat erkende de Franse regering het Katholicisme als "de godsdienst van de grote meerderheid van Franse burgers". -De wens van Rome om het Katholicisme opnieuw tot staatsgodsdienst te maken, werd niet ingewilligd. (na de Franse Revolutie die begonnen was in 1789 had de Katholieke Kerk het in Frankrijk zwaar te verduren). LODEWIJK NAPOLEON -Koning van het Koninkrijk Holland (1806-1810) -Verordonneerde dat alle godsdiensten gelijk waren. Naast Joden profiteerden vooral Katholieken hiervan.

KONINKRIJK DER NEDERLANDEN -Er is wettelijke vrijheid van godsdienst. GRONDWET VAN THORBECKE -Iedere godsdienst/levensbeschouwing mag een eigen school stichten. OPRICHTING EERSTE POLITIEKE PARTIJ VAN NEDERLAND -Anti-Revolutionaire Partij (ARP) met Gereformeerde achterban. -Vormt vanaf 1980 samen met de RKSP het CDA.

1830heden 1848

9

KONINKRIJK BELGIE -Het zuiden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden scheidt zich af. -Het koningshuis en het merendeel van de bevolking zijn Katholiek. -Er is wettelijke vrijheid van godsdienst. KONINKRIJK DER NEDERLANDEN -Er is wettelijke vrijheid van godsdienst. GRONDWET VAN THORBECKE -Iedere godsdienst/levensbeschouwing mag een eigen school stichten.

1917

FINANCIELE GELIJKSTELLING -Tussen openbaar en bijzonder (o.a. Protestants en Katholiek) onderwijs.

1917

1926 19171960 1960heden

VERZUILING -Protestanten leven in hun eigen ‘zuil’: eigen scholen, eigen kranten, eigen omroepen, eigen (sport)verenigingen, etc. ONTKERKELIJKING VAN NEDERLAND -Daling van het aantal mensen dat bij de Reformatorische Kerk is aangesloten.

19171960 1960heden

10

FINANCIELE GELIJKSTELLING -Tussen openbaar en bijzonder (o.a. Protestants en Katholiek) onderwijs. OPRICHTING ROOMSCH-KATHOLIEKE STAATSPARTIJ (RKSP) -Vormt vanaf 1980 samen met de ARP het CDA. VERZUILING -Katholieken leven in hun eigen ‘zuil’: eigen scholen, eigen kranten, eigen omroepen, eigen (sport)verenigingen, etc. ONTKERKELIJKING VAN NEDERLAND -Daling van het aantal mensen dat bij de Katholieke Kerk is aangesloten.