4e Post EAUN Meeting Vermoeidheid en pijn,
Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie
.
Even voorstellen Natascha Schrama MANP- Verpleegkundig specialist oncologie
• • • •
Elkerliek ziekenhuis Helmond Chemotherapie & Doelgerichte therapie Hormonale therapie bij gevorderd prostaatcarcinoom Verbetering van kwaliteit van directe en indirecte zorg
Inhoud Uitleg over: • Vermoeidheid • Pijn
Interactief
Klik voor onderschrift
Algemeen-vermoeidheid • Volgens patiënten de meest belastende klacht • Vaak ondergediagnosticeerd en onderbehandeld • Erkenning is de 1e stap op weg naar herstel
Klik voor onderschrift
Definities vermoeidheid Een menselijke reactie op de beleving van het hebben van kanker en de behandeling ervan. Vermoeidheid heeft betrekking op hoe de patiënt zich voelt en hoe deze gevoelens van invloed zijn op de activiteiten die hij wil ondernemen Nail & King1987 Vermoeidheid is een subjectief, onaangenaam symptoom dat gevoelens omvat gaande van moeheid tot uitputting in die mate dat ze een conditie creëren die interfereert met de mogelijkheid van het individu om te functioneren in overeenstemming met hun normale capaciteit - Ream & Richardson 1996 Vermoeidheid is wat de patiënt zegt dat het is, en aanwezig wanneer de patiënt zegt dat het aanwezig is Negatief geladen, aanhoudend, subjectief gevoel van fysieke, emotionele en/of cognitieve extreme vermoeidheid of uitputting (+ verminderde capaciteit voor) gerelateerd aan kanker of behandeling ervan
Klik voor onderschrift
Soorten vermoeidheid Algemeen
gebaseerd op algemene uitspraken van de patiënt over zijn conditie
Lichamelijk
waarbij het moe zijn in fysieke zin beschreven wordt
Mentaal
dit heeft betrekking op bijv. het slecht kunnen concentreren, of moeilijk dingen kunnen onthouden
Verminderde activiteit
hetgeen tot uiting komt in het gedrag en in het minder prestaties kunnen verrichten
Verminderde motivatie
om dingen te ondernemen, hetgeen juist weer een gevolg van de moeheid kan zijn
Smets EMA, Garssen B, Bonke B, Vercoulen JHMM, de Haes JCJM, Het vaststellen van vermoeidheid: De Multidimensionele Vermoeidheids Index (MVI).. GEDRAG GEZONDHEID 1995;23 (2):79-85
Cijfers en feiten • 16- 38 % van genezen verklaarde kankerpatiënten ondervinden chronische vermoeidheid t.o.v. 11% onder gewone bevolking1 • In de chronische of palliatieve terminale fase ligt de prevalentie nog hoger
1:
Gielissen, 2008
Boventitel wit arial • Dyspnoe • Pijn
Fysiek ????
Tumor Vermoeidheid
Overige ziekte
Therapie Psychosociaal
Richtlijn ‘vermoeidheid bij kanker’, 2010
Interventies Het doel van behandelinterventies is het versterken van het herstel • Behoefte is groot • Revalidatie (multidisciplinair) • Fysiek • Cognitieve gedragstherapie (CGT) • Bestrijden oorzaken
Online ‘richtlijn oncolgische revalidate, 2011
Definitie pijn Pijn is een onaangename sensibele en emotionele ervaring, die primair wordt geassocieerd met echte of potentiële weefselbeschadiging of beschreven wordt in termen van een dergelijke beschadiging International Association for the Study of Pain
Pijn is wat de patiënt zegt dat het is en treedt op wanneer de patiënt zegt dat het optreedt’ Mc. Caffery
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Pijn en Kanker Matige tot ernstige pijn 30 - 40%
Bij diagnose
40 – 70%
Bij behandeling
70 – 90%
Bij vergevorderd/ terminaal stadium
In meer dan de helft van de gevallen is er sprake van meer soorten pijn.
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Soorten pijn • Nociceptieve pijn → 65-68% • Oorzaak: weefselbeschadiging. • Bij botmetastasen of infiltratie van weke delen of viscera. • Neuropathische pijn → 8-9% • Oorzaak: beschadiging van het perifere of centrale zenuwstelsel. Bij 23-27% zowel nociceptieve als neuropathische pijn Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Oorzaken pijn Botmeta’s
Doorgroei tumor 70%
Behandeling 20%
PIJN Onderrapportage ↓ kennis ↓ aandacht
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Weerstand patiënten
Botmetastatsen (1) • Botmetastasen vooral in sterk doorbloede gedeelte van het bot (axiale skelet incl. bekken, ribben en proximale femur) • Prostaat: ± 68% • Terminaal stadium: ± 85% • Overlijden < 6 maanden: ± 50%
Rubens RD, Coleman RE. Bone metastases. In: Abeloff MD, Armitage JO, Lichter AS, Niederhuber JE. Clinical Oncology. New York: Churchill Livingstone, 1995:643–65.
Botmetastatsen (2)
Verstoord proces → problemen bij botopbouw/afbraak → symptomen
Behandeling botmetastatsen • • • • •
Systemische therapie (chemo-/hormonaal) Radiotherapie Bisfosfonaten (osteoclastenactiviteit ↓) Pijnbehandeling Zo nodig orthopedisch ingrijpen
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
•
Klachten/symptomen Botmetastasen Vage, niet bewegingsafhankelijke pijn door druk
op periost (betrouwbaarheid?) • Fracturen/fissuren • Drukneuropathie • Myelumcompressie (sensibiliteit ↓) --------------------------------------------------------
• Calcium ↑(misselijkheid, verwardheid) • Alkalische Fosfatase ↑ (t.g.v. osteoclastenactiviteit↑) • Beenmergsuppressie (anemie, leuco- en/of trombopenie) Richtlijn ‘Botmetastasen’-Oncoline, 2010
Effecten van pijn
Behandeling van pijn (1) • Pijn voorkomen of tot een acceptabel niveau terugbrengen • Aanvaardbare bijwerkingen • Pijn zodanig beheersbaar maken, dat er ruimte is voor aanvaarding en afscheid Bij optimale pijnbehandeling kan dit doel bij 90% van de patiënten bereikt worden.
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Behandeling van pijn (2) • Onderscheid nociceptieve en neuropathische pijn • Behandeling van de oorzaak versus symptomatische behandeling Gezamenlijke verantwoordelijkheid van arts, verpleegkundige en patiënt
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Behandeling oorzaken van pijn • • • • • •
Radiotherapie Chemotherapie / hormonale therapie Chirurgie Nucleaire behandeling Bisfosfaten Andere lichamelijke klachten
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Behandeling medicamenteus (1) • Medicatie op geleide van de pijn • Vast schema: • Onderhoudsbehandeling: langwerkend • Medicatie voor doorbraakpijn: kortwerkend • Voorkeur voor orale of transdermale toediening • Stapsgewijze benadering
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Behandeling medicamenteus (2) Stappenplan medicamenteus → nociceptieve pijn Stap 1 Stap 2
• Paracetamol • NSAID • Opioïden (morfine slow release of fentanyltransdermaal)
Stap 3
• Opioïden toevoegen aan de al bestaande medicatie • Altijd een kortwerkend opioïd voor doorbraakpijn • Laxans! • Opioïdrotatie
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Behandeling medicamenteus (3) Stappenplan medicamenteus → neuropathische pijn Stap 1 Stap 2
Stap 3
• • • • • • •
Opioïden Tramadol Amitryptiline Nortriptyline Gabapentine ( neurontin) Pregabaline (lyrica) Esketamine (i.o.m. pijnteam / arts palliatieve zorg)
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Behandeling medicamenteus (4) Gericht op overige klachten: • Slaapmedicatie • Anxiolytica • Antidepressiva • Corticosteroïden
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Niet medicamenteuze behandeling • • • • • • • • •
Invasieve behandeling door de anesthesioloog Fysiotherapie Lymfedrainage Cognitieve gedragstherapie Geestelijke verzorging Warmte en koude Massage Ontspanningstechnieken Afleiding
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Meten is weten Hoeveel pijn heeft u op dit moment? geen pijn 0 – 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 – 8 – 9 - 10 de ergst denkbare pijn
Pijnscore 1 - 4: Pijnscore > 4: • • • • •
acceptabele pijn matige tot ernstige pijn
Het meten van pijn maakt pijn objectief Het betrekt de patiënt bij de pijnbehandeling Het maakt pijn serieus Uitvragen van de pijn (anamnese) Registratie!
Online ‘richtlijn pijn bij kanker’, 2008
Stelling
Een patiënt hoeft geen pijn te lijden Hand omhoog = eens Hand omlaag = oneens
Stelling
In mijn praktijk wordt structureel pijn gemeten Hand omhoog = eens Hand omlaag = oneens
Stelling
Registratie van pijn vindt in mijn praktijk plaats Hand omhoog = eens Hand omlaag = oneens
Stelling
De patiënt kan altijd bellen als hij pijn heeft Hand omhoog = eens Hand omlaag = oneens
• • • • • • • •
www.oncoline.nl www.diagnose-kanker.nl/ www.iknl.nl www.kwfkankerbestrijding.nl/ www.diagnose-kanker.nl/ www.kanker.nl www.allesoverchemotherapie.nl www.ziekenhuis.nl websites
Vragen, opmerkingen, etc
[email protected]
