6. Locatie- en object-gebaseerde aandacht

January 9, 2018 | Author: Anonymous | Category: Sociale wetenschappen, Psychologie, Cognitieve psychologie
Share Embed Donate


Short Description

Download 6. Locatie- en object-gebaseerde aandacht...

Description

Psychologische functieleer I

Pénélopé De Muynck bachelor psychologie Academiejaar 2015-2016 Boek + slides 1ste

1

Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: benadering vd menselijke cognitie ................................................................................ 13 Deel 1: functieleer ................................................................................................................................ 13 1. Korte historische schets.................................................................................................................... 13 1.1

Veel ≠ denkwijzes .................................................................................................................. 13

1.2 De cognitieve revolutie ............................................................................................................... 13 1.2.1 De computermetafoor.......................................................................................................... 13 1.2.2 De Neuroimaging Revolutie ................................................................................................. 14 2. Nu: multidisciplinaire benadering ..................................................................................................... 14 3. Functieleer: belangrijke vragen ......................................................................................................... 14 Deel 2: multidisciplinaire benadering .................................................................................................. 14 1. Cognitieve psychologie ...................................................................................................................... 14 1.1 Mentale chronometrie ................................................................................................................ 14 1.2 Taakprocessen ............................................................................................................................. 15 1.3 De experimentele methode ........................................................................................................ 15 1.4 RT taken ....................................................................................................................................... 15 1.5 Cognitie psychologie: evaluatie ................................................................................................... 16 2. Kijken ih brein: multidisciplinaire benadering ................................................................................... 16 2.1

Nieuwe benadering: complementaire benadering ............................................................... 16

2.2 Andere benadering: computationeel modelleren....................................................................... 16 2.2.1 Hoe doen we dat nu? 2 benaderingen vh pc model ........................................................... 17 2.2.2 Anderson’s et al: ACT-R theorie ........................................................................................... 18 2.2.3 Computationele cognitieve wetenschap: evaluatie ............................................................. 18 Deel 3: congitieve neurowetenschappen: het brein in actie .............................................................. 19 1. De organisatie vh brein ..................................................................................................................... 19 2. Het brein: voorbij de Blobologie ....................................................................................................... 20 Deel 4: cognitieve neuropsychologie ................................................................................................... 20 1. Cognitief neuropsychologisch onderzoek ......................................................................................... 21 2. Dissociaties ........................................................................................................................................ 21 3. Cognitieve neuropsychologie: evaluatie ........................................................................................... 21 Deel 5: de cognitieve neurowetenschappen ....................................................................................... 21 1. Spatiële en temporele resolutie ........................................................................................................ 21 Deel 6: elektrofysiologie ....................................................................................................................... 22 1. Single-unit recording ......................................................................................................................... 22 2. Event-related potentials (ERP’s) ........................................................................................................ 22 3. Magneto-Encephalografie (MEG) ...................................................................................................... 23 2

Deel 7: het brein in beeld ..................................................................................................................... 24 1. Central blood flow (Mosso) ............................................................................................................... 24 2. Positron Emissie Tomografie (PET).................................................................................................... 24 3. Functional Magnetic Resonance Imaging (fMRI)............................................................................... 25 4. Transcraniële magnetische stimulatie – TMS.................................................................................... 25 5. Cognitieve neurowetenschappen: evaluatie:.................................................................................... 26 Deel 8: vergelijking van de verschillende benaderingen ..................................................................... 26 1. Voor- en nadelen ............................................................................................................................... 26 2. Convergerende operaties .................................................................................................................. 27 3. Samenvatting ..................................................................................................................................... 27 Stuk 1: visuele perceptie en aandacht ................................................................................................. 28 Hoofdstuk 2: fundamentele processen in visuele waarneming.......................................................... 28 Deel 1: visuele perceptie ...................................................................................................................... 28 1. Inleiding ............................................................................................................................................. 28 2. ‘het’ gezichtsvermogen ..................................................................................................................... 28 Deel 2: gezichtsvermogen en het brein ............................................................................................... 28 1. Het oog .............................................................................................................................................. 28 2. Vh oog naar de cortex ....................................................................................................................... 28 2. Hersensystemen ................................................................................................................................ 29 2.1 V1 en V2 ...................................................................................................................................... 29 3. Functionele specialisatietheorie: Zeki ............................................................................................... 30 3.1

Vormverwerking .................................................................................................................... 30

3.2 Kleurverwerking .......................................................................................................................... 30 3.3 Verwerking van beweging ........................................................................................................... 31 3.4 Bindingsprobleem ....................................................................................................................... 31 3.5 Selectiviteit vd cellen id visuele cortex........................................................................................ 31 Deel 3: twee visuele systemen: perceptie en actie ............................................................................. 31 1. Een dubbele dissociatie ..................................................................................................................... 32 1.1 case-studies ................................................................................................................................. 32 1.2 Müller – Lyer taak ........................................................................................................................ 32 1.3 De illusie vh holle gezicht ............................................................................................................ 33 1.4 Grijpen vereist kennis over het object vanuit het lange-termijn geheugen ............................... 33 2. Bewustwording id Dorsale Stroom? .................................................................................................. 33 3.Perceptie en actie: evaluatie .............................................................................................................. 34 Deel 4: kleurwaarneming ..................................................................................................................... 34 1. Het elektromagnetisch spectrum ...................................................................................................... 34 3

2. Kleur .................................................................................................................................................. 34 3. Kleurverwerking theorieën................................................................................................................ 35 3.1Trichromatische theorie ............................................................................................................... 35 3.2 Opponente-processentheorie ..................................................................................................... 35 3.3 Dual-procestheorie ...................................................................................................................... 35 3.4 Kleurconstantie ........................................................................................................................... 36 Deel 5: dieptewaarneming ................................................................................................................... 36 1. Monoculaire aanwijzingen ................................................................................................................ 36 1.1 Diepte cues .................................................................................................................................. 37 1.2 Vb v monoculaire aanwijzingen................................................................................................... 37 2. Binoculaire en oculomotor cues ........................................................................................................ 37 2.1 Binoculaire dispariteit ................................................................................................................. 38 2.2 Integratie v cue-informatie ......................................................................................................... 38 2.3 Grootteconstantie ....................................................................................................................... 38 Deel 6: onbewuste waarneming .......................................................................................................... 39 1. Blindsight ........................................................................................................................................... 39 2. Subliminale perceptie ........................................................................................................................ 39 2.1 Subliminale waarneming ih laboratorium ................................................................................... 39 3. Onbewuste waarneming: evaluatie .................................................................................................. 40 4. Samengevat: ...................................................................................................................................... 40 Hoofdstuk 3: object- en gezichtsherkenning ....................................................................................... 41 Deel 1: inleiding .................................................................................................................................... 41 Deel 2: patroonherkenning .................................................................................................................. 41 1. Wat weten we over patroonherkenning? ......................................................................................... 41 Deel 3: perceptuele organisatie: .......................................................................................................... 42 1. Perceptuele organisatie..................................................................................................................... 42 2. Gestaltewetten v perceptuele organisatie ........................................................................................ 42 2.1 Figuur-achtergrond segregatie .................................................................................................... 42 2.1.1 Tegen de gestalteprincipes in............................................................................................... 42 2.1.2 Is dit systeem aangeboren? Hoe automatisch is dit? ........................................................... 43 2.2 nieuwe principes: Geisler et al (2001) ......................................................................................... 43 2.3 Nieuw principe: uniforme verbondenheid .................................................................................. 43 3. Gestaltebenadering: evaluatie .......................................................................................................... 43 Deel 4: objectherkenningsonderzoek .................................................................................................. 44 1. Visuele verwerking ............................................................................................................................ 44 2. Marr’s theorie (1982) ........................................................................................................................ 44 4

3. Biederman’s herkenning door componenten theorie ...................................................................... 45 3.1 Biederman’s herkenning door componenten theorie: ............................................................... 45 3.2 Evaluatie: herkenning door componenten theorie ..................................................................... 45 4. Bewijzen voor top-down invloeden .................................................................................................. 45 4.1

Bewijs 1: Priming ................................................................................................................... 45

4.2 Bewijs 2: Masceren...................................................................................................................... 46 4.3 Bewijs 3: Binoculaire revaliteit .................................................................................................... 46 Deel 5: gezichtsherkenning .................................................................................................................. 47 1. Holistische (configurationele) gezichtsverwerking ........................................................................... 47 2. Zijn gezichten speciaal? ..................................................................................................................... 47 3. Prosopagnosie ................................................................................................................................... 47 3.1 Een gezichtsspecifieke stoornis? ................................................................................................. 48 3.2 Specifieke gebied om gezichten te herkennen ........................................................................... 48 3.3 Stadia id gezichtsherkenning: het model v Bruce en Young ....................................................... 49 3.3.1 Duchaine en Nakayama’s (2006) gereviseerde model ......................................................... 49 3.3.2 Bruce en Young’s (1986) model: evaluatie........................................................................... 50 Deel 6: visuele inbeelding..................................................................................................................... 50 1. omschrijving ...................................................................................................................................... 50 2. Visuele inbeelding en visuele perceptie ............................................................................................ 50 2.1 Experiment om Kosslyn’s theorie te bewijzen ............................................................................ 51 2.1.1 Ondersteuning voor perceptuele anticipatie ....................................................................... 51 2.2 Is de vroege visuele cortex geactiveerd tijdens visuele inbeelding?........................................... 52 2.3 Evaluatie ...................................................................................................................................... 52 Hoofdstuk 4: perceptie, beweging en actie ......................................................................................... 53 Deel 1: perceptie, beweging en actie ................................................................................................... 53 Deel 2: directe perceptie ...................................................................................................................... 53 1.Gibson directe perceptie .................................................................................................................... 53 1.1 Optische stroomveld ................................................................................................................... 53 1.2 Basiselementen van Gibson’s directe perceptie ......................................................................... 53 1.2.1 Sensorische informatie ......................................................................................................... 53 1.2.2 Affordances .......................................................................................................................... 54 1.2.3 Resonantie ............................................................................................................................ 54 1.3 Gibson’s ecologische benadering: evaluatie ............................................................................... 54 Deel 3: visueel geleide actie ................................................................................................................. 54 1. richting en sturen: optische stroom .................................................................................................. 54 2. Hebben we bewegingsinfo nodig om ons te verplaatsen? Hahn et al (2003) .................................. 55 5

3. Visuele richting .................................................................................................................................. 55 4. Beweging langs een kromme ............................................................................................................ 55 5. Tijd tot contact .................................................................................................................................. 56 5.1

Tau: evaluatie ........................................................................................................................ 56

Deel 4: het planning-controle model ................................................................................................... 57 1. Glover’s (2004) planning-controle model ......................................................................................... 57 1.1 Hersengebieden betrokken bij planning-en controlesystemen .................................................. 58 1.2 Bewijs voor Glover’s lokalisaties ................................................................................................. 58 1.3 Ondersteuning voor het planning-controle model: Glover en Dixon (2002): de Ebbinghaus illusie.................................................................................................................................................. 58 1.4 Glover’s planning-controle model: evaluatie .............................................................................. 58 Deel 5: biologische bewegingen ........................................................................................................... 59 1. biologische beweging ........................................................................................................................ 59 2. Bewegingsdetectie ............................................................................................................................ 59 2.1 Onderzoek Saygin (2207)............................................................................................................. 59 3. Imitatie en spiegelneuronen ............................................................................................................. 60 3.1 Het begrijpen v intenties Iacoboni et al (2005) ........................................................................... 60 4. Bewegingsperceptieonderzoek: de stand van zaken ........................................................................ 60 Deel 6: change blindness ...................................................................................................................... 61 1. Inattentional Blindness...................................................................................................................... 61 1.2 Verklaring voor change blindness ............................................................................................... 61 1.2.1 vergelijkbaarheid .................................................................................................................. 61 2. verklaring voor change blindness: evaluatie ..................................................................................... 62 Hoofdstuk 5: aandacht en prestatie..................................................................................................... 63 Deel 1: aandacht en taakprestatie ....................................................................................................... 63 1. Wat is aandacht volgens William James............................................................................................ 63 2. Verschillende soorten aandacht ........................................................................................................ 63 3. We verwerken aanzienlijk minder dan we denken! .......................................................................... 63 3.1 Change blindness......................................................................................................................... 63 3.2 Inattentional blindness ................................................................................................................ 63 3.3 Attentional blink .......................................................................................................................... 63 Deel 2: gerichte auditieve aandacht .................................................................................................... 64 1. Cocktail party problem ...................................................................................................................... 64 2. 3 Selectieve aandachtstheorieën ...................................................................................................... 64 2.1 Broadbent’s (1958) theorie ......................................................................................................... 65 2.1.1 Beperkingen v Broadbent’s model ....................................................................................... 65 6

2.2 Treisman’s (1960) lekkende filter ................................................................................................ 65 2.3 Deutsch en Deutsch (1967) ......................................................................................................... 65 2.4 Broadbent keert terug! ............................................................................................................... 66 Deel 3: gerichte visuele aandacht ........................................................................................................ 66 1. Locatie-gebaseerde aandacht ........................................................................................................... 66 1.1 Bewijs voor zoom-lens model ..................................................................................................... 67 2. Experimenten die een gespleten aandachtbundel demonstreren (meerdere spotlights) ............... 67 3. Wat selecteren we? ........................................................................................................................... 68 4. Ander bewijs voor object-gebaseerde aandacht .............................................................................. 69 5. Evaluatie ............................................................................................................................................ 69 6. Locatie- en object-gebaseerde aandacht .......................................................................................... 70 12. Wat gebeurt er met niet geattendeerde stimuli? (buiten zoomlens) ............................................. 70 13. Lavie’s perceptuele belastingstheorie ............................................................................................. 71 13.1 Bewijs ........................................................................................................................................ 71 Deel 4: stoornissen id visuele aandacht............................................................................................... 71 1. Visuele aandachtsstoornissen: neglect ............................................................................................. 71 1.1 Symptomen van neglect: extinctie .............................................................................................. 72 2. Visuele aandachtstoornissen............................................................................................................. 72 Deel 4bis: aandachtsnetwerken ........................................................................................................... 73 1. coverte aandacht ............................................................................................................................... 73 1.1 1ste systeem: Posner’s aandachtssystemen ................................................................................. 74 1.2 Drie aandachtsvaardigheden....................................................................................................... 74 1.2.1 loslaten van aandacht.......................................................................................................... 74 2. Inhibition of return (IOR) ................................................................................................................... 75 3. 2de model: model Corbetta en Shulman ............................................................................................ 75 3.1Een top-down aandachtssysteem: een endogeen, dorsaal systeem ........................................... 75 3.2 Bottom-up aandachtssysteem: een exogeen, ventraal systeem ................................................ 76 3.3 Twee interacterende systemen .................................................................................................. 76 3.4 Een neurobiologisch model voor aandacht ................................................................................. 76 3.5 Corbetta en Shulman (2002); Corbetta (2008): evaluatie ........................................................... 76 Deel 5: visueel zoeken .......................................................................................................................... 77 1. Feature integratie theorie ................................................................................................................. 77 1.1 Treisman’s (1993): feature integratie theorie: verfijnd .............................................................. 78 1.2 Kritiek op de theorie: geleid zoeken............................................................................................ 79 1.3 Feature integratie theorie: evaluatie .......................................................................................... 79 2.Visueel zoeken : nieuwe theorieën .................................................................................................... 79 7

2.1 Thornton en Gilden (2007): visueel zoeken naar meervoudige-targets ..................................... 80 2.2 Wanneer targets zeldzaam zijn ................................................................................................... 80 Deel 6: cross-modale aandacht ............................................................................................................ 81 1. Twee types spatiële aandacht ........................................................................................................... 81 1.1 Endogene spatiële aandacht ....................................................................................................... 82 1.2 Exogene spatiële aandacht .......................................................................................................... 82 2. De buiksprekerillusie ......................................................................................................................... 82 2.1 buiksprekerillusie effect wel of niet waarnemen vd stimuli op de hersenen ............................. 83 2.2 Samenvatting............................................................................................................................... 83 2.3 De temporele buiksprekerillusie ................................................................................................. 83 3. Cognitieve neurowetenschap van Multi-Modale Aandacht ............................................................. 83 3.1 Multi-Modaal Aandachtsonderzoek: evaluatie ........................................................................... 84 Deel 7: verdeelde aandacht.................................................................................................................. 84 1. Verdelen en autorijden ..................................................................................................................... 84 2. Factoren die dubbeltaak prestaties beïnvloeden .............................................................................. 84 3. Centrale capaciteitstheorie ............................................................................................................... 85 3.1 Centrale capaciteitstheorie: evaluatie ........................................................................................ 85 4. Verdeelde aandacht: dubbeltaken .................................................................................................... 86 4.1 Multiple-resource theorie: .......................................................................................................... 86 4.2 Wickens (1984) multiple-resource theorie ................................................................................. 86 4.3 Dubbel taken ............................................................................................................................... 86 4.4 Threaded congition theorie ......................................................................................................... 86 4.4 de cognitieve neurowetenschappelijke benadering v dubbeltaken: evaluatie .......................... 87 Deel 8: automatische processen .......................................................................................................... 87 1. Shiffrin en Schneider (1977) .............................................................................................................. 87 2. Problemen met de traditionele benadering...................................................................................... 88 3. Moors en de Houwer (2006) ............................................................................................................. 88 4. Instantie-theorie ................................................................................................................................ 88 5. Cognitieve Bottlenecktheorie ............................................................................................................ 89 6. Automatische verwerking ................................................................................................................. 89 Deel 2: geheugen .................................................................................................................................. 90 Hoofdstuk 6: leren, geheugen en vergeten ......................................................................................... 90 Deel 1: introductie ................................................................................................................................ 90 Deel 2: de architectuur van het geheugen ........................................................................................... 90 1. Geheugen: architectuur en processen .............................................................................................. 90 2. Het Multi-Store geheugenmodel....................................................................................................... 90 8

3. Types geheugenopslag ...................................................................................................................... 90 4. Sensorische opslagplaats................................................................................................................... 91 5. Korte-termijn geheugen .................................................................................................................... 91 5.1 Digit span ..................................................................................................................................... 91 5.2 Geheugenspan............................................................................................................................. 92 5.3 Seriële positie curve .................................................................................................................... 92 5.4 Vergeten in KTG ........................................................................................................................... 92 5.4.1 Nairne, Whiteman, and Kelley (1999) .................................................................................. 92 6. Onderscheid KTG en LTG: een dubbele dissociatie ........................................................................... 93 7. Multi-opslagplaatsen benadering: evaluatie..................................................................................... 93 8. Enkelvoudige opslagplaats modellen ................................................................................................ 93 8.1 Veronderstellen dat:.................................................................................................................... 93 8.2 Evidentie voor enkelvoudige opslagplaats .................................................................................. 93 8.3 Enkelvoudige opslagsplaats benadering: evaluatie..................................................................... 94 Deel 3: werkgeheugen .......................................................................................................................... 94 1. Baddeley en Hitch (1974) .................................................................................................................. 94 1.1 Systeem met beperkte capaciteit................................................................................................ 94 1.2 Onderzoeken met dubbeltaakmethode ...................................................................................... 95 1.3 1ste systeem: fonologisch lus ....................................................................................................... 95 1.3.1 fonologisch similariteitseffect .............................................................................................. 95 1.3.2 woordlengte effect ............................................................................................................... 95 1.3.3 Dubbeltaakexperiment door Baddeley et al (1975) ............................................................. 95 1.3.4 Fonologische lus naar Baddeley (1990) ................................................................................ 96 1.3.5 Evaluatie fonologische lus .................................................................................................... 96 1.4 2de systeem: visuo-spatiaal schetsblad........................................................................................ 96 1.4.1 Klauer en Zhao (2004) .......................................................................................................... 96 1.4.2 Evaluatie visuo-spatial sketchpad ........................................................................................ 97 1.5 3de systeem: centrale executive .................................................................................................. 97 1.5.1 Dysexecutief syndroom ........................................................................................................ 97 1.5.2 Executieve processen ........................................................................................................... 97 1.5.3 Executive functies en het brein ............................................................................................ 98 1.6 Episodische buffer ....................................................................................................................... 98 Deel 4: werkgeheugen capaciteit ......................................................................................................... 98 1. Hoeveel info kan je tegelijkertijd verwerken en opslaan? ................................................................ 98 2. Werkgeheugen capaciteit samen met basale activiteit .................................................................... 99 Deel 5: verwerkingsniveaus.................................................................................................................. 99 9

1. Onderzoek Craik en Tulving (1975) ................................................................................................... 99 2. Levels-of-processing theorie: uitwerking .......................................................................................... 99 3. levels-of-processing theorie: distinctiviteit ..................................................................................... 100 4. Morris, Bransford en Franks (1977): transfer – appropriate processing theorie ............................ 100 5. Levels- of processing en impliciet geheugen ................................................................................... 100 Deel 6: leren door ophaling ................................................................................................................ 101 1. Leren door ophaling ........................................................................................................................ 101 1.1 Experiment ................................................................................................................................ 101 Deel 7: impliciet leren......................................................................................................................... 101 1. Implicitet vs expliciet systeem......................................................................................................... 101 2. Artificial grammar learning .............................................................................................................. 102 3. Seriële reactietijd taak ..................................................................................................................... 102 3.1 Zijn de prestaties id SRT taak wel volledig te wijten aan impliciet leren? ................................ 102 4. Neurologische beeldvorming .......................................................................................................... 102 Deel 8: vergeten vanuit het lange-termijn geheugen ....................................................................... 103 1. Theorieën over vergeten ................................................................................................................. 103 1.1 Ebbinghaus (1885/1913) ........................................................................................................... 103 2. Vergeet functies .............................................................................................................................. 103 3. Interferentie theorie........................................................................................................................ 103 4. Recent probes taak .......................................................................................................................... 104 5. Overige theorieën rond vergeten.................................................................................................... 104 Hoofdstuk 7: lange termijn geheugen................................................................................................ 105 Deel 1: lange-termijn geheugen systemen ........................................................................................ 105 Deel 2: declaratief geheugen.............................................................................................................. 105 1. Amnesie: oorzaken .......................................................................................................................... 105 2. Declaratief (episodisch en semantisch) vd non-declaratief / procedureel ..................................... 105 2.1 Overzicht v geheugensystemen ................................................................................................ 106 3. Episodische vs semantisch geheugen.............................................................................................. 106 3.1 Patiëntenstudie: John ................................................................................................................ 106 3.2 Evidentie anterograde amnesie ................................................................................................ 106 3.2 Evidentie retrograde amnesie ................................................................................................... 106 Deel 3: episodisch geheugen .............................................................................................................. 107 1. Permastore ...................................................................................................................................... 107 2. tests voor episodisch geheugen ...................................................................................................... 107 3. herkenning....................................................................................................................................... 107 3.1 Herkenning en PI ....................................................................................................................... 108 10

3.2 Binding-of-Item-and-context model (Diane et al 2007) ............................................................ 108 3.3 Herinnering ................................................................................................................................ 108 4. Waarom is het episodisch geheugen constructief en vatbaar voor fouten? .................................. 108 Deel 4: semantische geheugen........................................................................................................... 109 1. Het Spaak – en Hub model .............................................................................................................. 109 2. categorie-specifieke deficiënten ..................................................................................................... 110 3. semantisch geheugen is constructief en daarom vervatten in: ...................................................... 110 Deel 5: non-declaratief geheugen ...................................................................................................... 110 1. Priming en procedureel geheugen .................................................................................................. 110 2. Priming............................................................................................................................................. 111 2.1 Dissociatie priming en herkenning ............................................................................................ 111 2.2 Processen betrokken bij priming: .............................................................................................. 111 2.3 Priming en declaratief geheugen: dubbele dissociatie ............................................................. 111 3. procedureel geheugen (vaardigheden leren).................................................................................. 112 3.1 Vaardigheden leren ................................................................................................................... 112 3.2 Vormen v leren bij amnesiepatiënten: intact............................................................................ 112 3.2.1 2 verschillende taken uitgelegd.......................................................................................... 112 4. Interactie tss geheugensystemen.................................................................................................... 113 Deel 6: voorbij declaratief en niet-declaratieve geheugensystemen ............................................... 113 1. Declaratief vs non-declaratief ......................................................................................................... 113 Hoofdstuk 8: alledaags geheugen ...................................................................................................... 114 Deel 1: alledaags geheugen ................................................................................................................ 114 1. Artikel: bestaat er een apart geheugen voor emoties? .................................................................. 114 2. Soorten alledaagse geheugen ......................................................................................................... 114 3. verschillende benaderingen ............................................................................................................ 114 4. Accuratesse vd herinnering en verthalen vertellen ........................................................................ 114 Deel 2: autobiografisch geheugen...................................................................................................... 115 1. autobiografisch en episodisch ......................................................................................................... 115 1.1 Is er nu wel degelijk een verschil? ............................................................................................. 115 2. Reukzin en geheugen ...................................................................................................................... 115 3. Flashbulb memories ........................................................................................................................ 115 3.1 zijn flashbulb memoties speciaal? ............................................................................................. 116 3.2 Levendigheidsratings v Flashbulbs memories ........................................................................... 116 3.3 Flashbulb memories: evaluatie ................................................................................................. 116 Deel 3: herinneringen en levensloop ................................................................................................. 117 1. Herinneringen gedurende de levensloop ........................................................................................ 117 11

1.1 Kinderamnesie ........................................................................................................................... 117 1.1.1

Kinderamnesie: repressie? .......................................................................................... 118

Deel 4: theorieën over herinneringen en levensloop........................................................................ 118 1. Kinderamnesie ................................................................................................................................. 118 1.1 Kinderamnesie en het cognitieve zelf ....................................................................................... 118 1.2 Fivush en Nelson’s (2004) sociaal – culturele theorie over kinderamnesie ............................. 118 1.3 Of is de reden vd kinderamnesie toch iets anders? .................................................................. 118 1.3.1 Kinderamnesie: terug naar het brein? ............................................................................... 118 2. De reminiscence bump .................................................................................................................... 119 2.1 de reminiscence bump en het levenscript ................................................................................ 119 2.2 De reminiscentie bump en perceptie van controle................................................................... 119 3. Toegankelijkheid van autobiografische herinneringen ................................................................... 120 4. Neuropsychologisch bewijs ............................................................................................................. 120 5. neuroimaging bewijs ....................................................................................................................... 120 6. Evaluatie van self-memory systeem theorie ................................................................................... 120 7. zelf-geheugensysteem..................................................................................................................... 120 8. Het werkende zelf (Conway 2005) .................................................................................................. 121 9. De autobiogafische kennisbasis (Conway 2005) ............................................................................. 121 10. Autobiografisch geheugen beïnvloedbaar door stemming ........................................................... 121 Deel 5: ooggetuigenverklaringen ....................................................................................................... 122 1. Getuigenverklaringen ...................................................................................................................... 122 1.1 De zaak Demjanjuk .................................................................................................................... 122 2. Beïnvloeding v getuige door ............................................................................................................ 122 2.1 Beïnvloeding door de ondervrager ........................................................................................... 122 3. Problemen bij identificatie ve verdachte ........................................................................................ 122 Deel 6: verbeteren van ooggetuigenverklaringen ............................................................................. 123 1. identificatie verbeteren van ooggetuigen: probleem met line-ups: ............................................... 123 2. Verbeteren door cognitieve interview (Geiselman en Fisher, 1997) .............................................. 123 Deel 7: prospectief geheugen............................................................................................................. 123 1. Stadia in prospectief geheugen ....................................................................................................... 123 2. Prospectief geheugen bij piloten..................................................................................................... 123 Deel 8: prospectief geheugen: theoretische aspecten ...................................................................... 124

12

Hoofdstuk 1: benadering vd menselijke cognitie Deel 1: functieleer Waarom functieleer? - Hoe voorkomen we menselijke fouten? - Hoe maken we de juiste beslissing? = de menselijke cognitieve begrijpen door het gedrag v ppn te observeren bij bepaalde cognitieve taken - cognitieve psychologie: benadering die ernaar streeft de menselijke cognitie te begrijpen dmv de studie naar het gedrag  Bredere def omvat ook de studie vd hersenactiviteit en structuur - cognitieve neurowetenschappen: benadering die gericht op is op het begrijpen vd menselijke cognitie dmv info uit gedrag en hersenen te combineren

1. Korte historische schets 1.1 Veel ≠ denkwijzes - Wundt  Grondlegger experimentele Ψ : introspectie - Watson  Behaviorisme : geen introspectie  S-R  Limieten: geen verklaring voor: o Interne mentale processen o Vrije wil o Leren zonder bekrachtiging o Flexibel, adaptief gedrag -Belangrijke hanteling  1956= cognitieve revolutie

1.2 De cognitieve revolutie - moeilijk voor 1 jaartal op te plakken - 1956:  Chomsky’s ‘theory of language’  Miller’s ‘magic number 7’ o 7 denkeenheden onthouden  kon niet door behavioristen verklaard worden  Newell & Simon’s ‘general problem solver’ o Algoritmen voor probleemopl  nieuwe stroming: computermetafoor (accepteren hiervan)  parallel met deze ontw: opkomst vd digitale revolutie, 1ste pc

1.2.1 De computermetafoor - toenemende invloed vd infoverwerkingsbenadering, tem ’90 - geïnspireerd door opkomst vd digitale pc in WOII - menselijke infoverwerking vgl met de werking ve pc (mind/denken=software,afh vd hardware= brein)  Bv: vertrekken ve stimulus die leidt tot interne cognitieve processen die op hun beurt een antwoord of actie produceren

13

1.2.2 De Neuroimaging Revolutie - opkomst id 90 jaren vd beeldvormingstechnieken  Werking vh levend brein bestuderen - omzwaai ih strikte vasthouden ad pcmetafoor  Hardware (brein) niet relevant - architectuur vh brein niet compatibel met die ve pc - technieken: belang v autonomie, fysiologie ih menselijk functioneren  Geen vgl met pcmetafoor  Kennis aanvullen met kennis over het functioneren vd hersenen  bij de cognitieve benadering

2. Nu: multidisciplinaire benadering - tegenwoordig:  Samensmelting v 4 verschillende benaderingen: o Cognitieve psychologie  Benadering die menselijke cognitie wilt begrijpen adhv observatie / gedragsdata o Cognitieve neuropsychologie  Benadering die hersenbeschadiging bestudeert om de normale menselijke cognitie te begrijpen o Cognitieve neurowetenschappen  Benadering die menselijke cognitie probeert te begrijpen door info van gedrag en hersenen te combineren  Experiment waarbij men kijkt naar het gedrag bij het uitvoeren ve taak, maar ook naar de hersenactiviteit die ermee gepaard gaat o Computationeel modelleren  Benadering die dmv computerevolutie die menselijke cognitie wilt begrijpen  Samengevat: o The mind (functie) is what the brain (verwerking) does  Sterk verwant, functioneren afh vd hersenen

3. Functieleer: belangrijke vragen - hoe kunnen we visuele illusies verklaren? - wat is aandacht? - hoe werkt ons geheugen? - hoe kunnen we met elkaar communiceren? - hoe kunnen we complexe problemen oplossen?  Hoe goed zijn we eigenlijk in redeneren? o Doe we het efficiënt of maken we systematische fouten  Hoe ontw we expertise?

Deel 2: multidisciplinaire benadering 1. Cognitieve psychologie - benadering die menselijke cognitie wilt begrijpen adhv studie(observatie /gedragsdata)naar gedrag  Bredere def omvat ook de studie vd hersenactiviteit en structuur

1.1 Mentale chronometrie - nadruk op RT bij simpele en complexere taken 14

- subtractiemethode v Donders:  Methode: inzicht menselijk functioneren (systematisch): benadering vd mentale chronometrie  tijdsduur v individueel menselijke denkprocessen  2 RT taken: o Simpel: reageren op lichtflits o Complexer: reageer afh vd kleur vd lichtflits = werkwijze algemene psycholoog

1.2 Taakprocessen - verschillende vormen v verwerking - alle processen : serieel  Verwerking 1ste ene proces voltooid dan begint het andere  1st taak 1  Dan taak 2  Bv 1ste sleutels omdraaien, dan gas geven = assumptie v Donders: analoog, extra tijd; verklaren dat het nodig is, niet toeschrijven aan iets wat parallel is aan de reactie - we concluderen dat we dingen = tijd uitvoeren: andere benadering - beperking bij Donders: bottom-up - parallel proces : 2 of meer cognitieve processen tegelijkertijd  Bv auto rijden en spreken -bottom-up: metafoor  Verwerking vd perceptie naar de beslissing / kiezen v / uitvoeren/ respons  Strikt seriële wijze: S-R o Verwerking waarbij het ene proces is voltooid voordat het andere begint - Top-down:  Stimuli ingekleurd door opvattingen/ervaring / kennis/ verwachting die we reeds hebben over de stimulus  Bv lezen: veel info automatisch weg gefilterd obv eerdere ervaringen o Grote rol id infoverwerking  Bv Paris in the the spring  wegfilteren van’the’

1.3 De experimentele methode - variant op de klassieke methode v Donders - belangrijk element id cogntieve exp methode - taakuitvoeren onder gecontroleerde omstandigheden  Onderzoeker: taak manipuleren : OV o Bv complex of eenvoudig doolhof  Meten v ≠ in gedrag als functie vd gemanipuleerde variabele o Bv benodigde tijd  Bv: meer items onthouden  meer fouten

1.4 RT taken - gebruik v experimentele manipulaties, zoals:  Strooptaak o Kleur benoemen vh kleur, niet het woord o Onderdrukken om het woord te lezen: inhiberen  Antisaccade taak o Puntjes verspringen: niet volgen o = vorm v inhiberen 15



Stopsignaal taak o Plaatsjes classificeren, bv L dier en R gereedschap o Stop signaal = niet reageren = inhiberen  Bep minimum om te stoppen = stopsignaal RT  Hoeveel tijd mensen nodig hebben om iets te inhiberen

1.5 Cognitie psychologie: evaluatie Sterke kanten - systematiek: 1ste benadering; systematische wijze onderzocht en bestudeerd - productie v theorieën: zeer veel theorieën door de vele gedragsdata

Beperkingen - Gebrek aan puurheid v cognitieve taken: cognitief aspect isoleren in een taak, maar 1 aspect meten moeilijk om maar 1 cognitief aspect te meten gevolg: men weet het nooit 100% -de indirecte aard vd evidentie: verlenging of vertraging vd RT, obv indirecte evidentie conclusies trekken: niet altijd mogelijk -de empirische toetsbaarheid: theorieën niet altijd specifiek, moeilijk om specifieke empirische vragen stellen die toetsbaar zijn - ecologische validiteit: artificieel karakter vd taak: vaak gebrek aan correspondentie met het dagelijks leven, het is laag - gebrekkig overkoepelend raamwerk: laatste jaren verbetert,niet 1 duidelijk overkoepelende theorie

2. Kijken ih brein: multidisciplinaire benadering 2.1 Nieuwe benadering: complementaire benadering - bestaat uit 2 benadering die elkaar aanvullen  Veel overlapping  Wel 2 aparte disciplines zien  Elk met hun eigen accent Cognitieve neuropsychologie - studie v functiestoornissen tgv hersenbeschadigingen - Hersenbeschadiging bestuderen om de normale menselijke cognitie te begrijpen  Modulariteit: specifieke patiënten  Domein specificiteit  Dissociatie

cognitieve neurowetenschappen - studie vd relatie tss hersenfuncties en gedrag  Voornamelijk bij gezonde proefpersonen

2.2 Andere benadering: computationeel modelleren - specifiek model v menselijke cognitie op 4 ≠ niveaus:  Flowcharts: o ≠ stadia in hoe de menselijke cognitie verloopt o Bv waarneming – beslissing – motorselectie – respons o Flow v waarneming nr uitvoering en richting (dmv pijl)  Artificiële intelligentie: o Computersystemen die intelligente resultaten produceren

16

o





Pc systemen: gelijkaardige resultaten, los vd modellen die het werkelijk proberen te omschrijven o Bv schaakpc’s: heel competitief wijze; brute kracht, veel rekenwerk, weinig te maken met hoe de mens schaakt Computermodel: o Pc programma’s die specifieke aspecten v menselijke cognitieve functies modelleren of imiteren o WEL menselijke cognitie o Aspecten: gedetailleerd uitschrijven Stimulaties: o Voorspellen welke gedragspatronen onder specifieke condities verwacht mogen worden o Situatie aanbieden, output krijgen en zien hoe een mens reageert, overeenkomst: goed  beter model ontwikkelt voor aspecten v menselijk gedrag

2.2.1 Hoe doen we dat nu? 2 benaderingen vh pc model 1. benadering vd productiesystemen  Pc doet vaak het al dan niet waar zijn v specifieke condities (X waar Y uitvoeren)  ‘if then’ pc genereert dit: uitgebreide boomstructuur  Zwakte: bijna onmogelijk: pc kan niet alle condities generen die de mens uit kan tegenkomen  Als dan = productieregel  Bep aspecten vd mensen benaderen, toch niet ideaal, er zijn veel beperkingen  Werkgeheugen: alle info in opgeslagen  Inhoud WG vgl met het ALS gedeelte ve regel en dan het DAN gedeelte vd regel uit te voeren  Als de info ih WG met het ALS gedeelte v 2 of meer regels overeenkomt: conflict ontstaan o Specifiek mechanisme: kiezen vd best passende regel ter uitvoering 2. Connectionistische netwerken  Meer baseren op biologie: de wijze hoe neuronen info doorgeven dmv exhiberen (activeren) en inhiberen (onderdrukken) v info. Neuron zal activeren als er voldoende activerende impulsen zijn  Bestaat ui onderlinge verbonden netwerken v eenv eenheden. Specifieke items zijn verdeeld over meerdere eenheden  Beslissen: vuren of niet obv de combi vd input v alle actieve en inhiberende output  3 lagen: o 1ste laag: onderaan: input: afh v specifeke aangeboden info zal eenheid geactiveerd worden (niet = neuronen) o 2de: eenheden worden geactiveerd of geinhibeerd dmv combi vd imputs o 3de laag: output: dit alles resulteert in activerende eenheden bij de output laag  Voordelen: o Geen expliciete regels = zelf-lerend o Niet conform met wat we verwachten:hoe groter de fout, hoe groter de aanpassing o Input moet overeenkomen met output: trainingsfase o Na training gebruiken voor info te weten  Summatie en drempelwaardes: o Inputs : de aantal eenheden combineren om de totale input naar unit-i te bepalen o Unit-i: drempelwaarde v 1:  Als netto input >1 dan zal de eenheid reageren met +1 17

o

 Als de netto input met inof afkomstig uit KTG o Vroegere visuele cortex (V1) o Secondaire visuele cortex (V2) - voorspelt dat visuele perceptie en inbeelding elkaar beïnvloeden  Iets proberen inbeelden, sluit men onze ogen, dit omdat het mentale beeld niet verstoord wordt door actuele / visuele input

wereld en die over het algemeen bestaat over algemene kennis over objecten  Ih algemeen onbewuste, opgeslagen kennis over objecten  Echter, de aard v stilzwijgende kennis is niet goed begrepen op dit moment o Probleem: idee lanceren zonder te weten wat het is: moeilijk om specifieke predicties te doen: wel bij K o Wel empirisch kunnen testen: visuele perceptie en inbeelding beinvl elkaar  minder complex

2.1 Experiment om Kosslyn’s theorie te bewijzen - exp: binoculair rivaliditeit  1 oog ene stimuli en ander oog een andere stimuli  Huis (object) en gezicht o In conflict o Bewustzijn wisselt regelmatig af : nooit allebei zien  Regelmaat beinvl door te concentreren op 1 o Fenomeen gebruiken voor invloed v mentale verbeelding op perceptie o Visueel systeem voor objecten en gezichten

2.1.1 Ondersteuning voor perceptuele anticipatie - exp: in hoeverre mentale inbeelding rol speelt in perceptie - beide evidentie voor Kosslyn - bewijs voor facilitatie: 1 vd beelden zo lang mogelijk vasthouden  Pearson, Clifford en Tong (2008) o Het waarnemen of inbeelden ve specifiek rasterpatroon zorgt ervoor dat iemand dat raster ook daadwerkelijk ziet onder condities v binoculaire rivaliteit o Visuele beelden bevatten oriëntatiespecifieke informatie o 1 vd beelden zolang vasthouden  Cond 1: rivaliteitbeeld  Cond 2: rivaliserend beeld zelfvoorstellen  geen verschil in oriëntatie! Directe interactie tss visuele waarneming en inbeelding - bewijs voor interferentie: 2 dingen = tijd, secundaire kan primaire taak beïnvloeden  Baddeley en Andrade (2000) o Aangezien visuele inbeelding en ruimtelijke tikken beide aanspraak maken op de visuele buffer, zou tegelijkertijd uitvoering de kwaliteit hiervan moeten beïnvloeden  Kijken of auditief invloed had op visueel en omgekeerd  2de taak: geen effectieve taak maar een ingebeelde  visueel veel beter wanneer 2de taak auditief is dan wanneer deze visueel is en omgekeerd 51

 Visueel moeilijk als je iets visueel moet inbeelden  Auditief moeilijk als je moet tellen  overeenkomst visuele perceptie en visuele inbeelding

2.2 Is de vroege visuele cortex geactiveerd tijdens visuele inbeelding? JA! - volgens de perceptuele anticipatietheorie zou dat wel moeten. Er zijn echter een aantal factoren v invloed die bepalen of deze activatie al dan niet gevonden kan worden  De aard vd taak o Hoe gedetailleerder, hoe waarschijnlijker het is dat visuele activatie gevonden kan worden o Grotere kans om visuele activatie te vinden wanneer de inbeeldingstaak vorm boven beweging stelt  De gevoeligheid vd neuro-imagintechniek: o Methoden met een hoge resolutie (bv fMRI, boven PET) kunnen visuele activatie waarschijnlijk beter detecteren - rTMS over V1 verstoort het mentale inbeeldingproces - hersenscans:  1ste rij: perceptie taak  2de rij: = objecten inbeelden o Inbeelding: hersenactiviteit ↓ o Sterke relatie locatie v perceptie en inbeelding: ong = locatie id cortex onafh echt zien of inbeelden o Activatiepatroon: ong hetzelfde, minder sterk o Belangrijke rol ih proces v mentale inbeelding  relatie is er  gedeeld mechanisme

2.3 Evaluatie - Kosslyn’s notie ve gedeeld mechanisme tss visuele perceptie en visuele inbeelding veel ondersteuning:  Ganis et al (2004): dissociatie mentale inbeelding en visuele perceptie in ambigue info o Zeer grote overlap tss perceptie en mentale inbeelding:  Met name id frontale en pariëtale hersengebieden o De aan inbeelding gerelateerde gebieden vormen over het algemeen een subset v gebieden die normaal actief zijn tijdens perceptie  met name id temporale en occipitale gebieden - patiënten met een intact visueel inbeeldingsvermogen, maar met zware verstoring id visuele perceptie , vormen een probleem voor de visie v Kosslyn  Sirigu en Duhamel (2001) – patiënt JB  Anton’s syndroom oftewel ontkenning van blindheid  Bartolomeo et al (1998) – patiënt D - verschillende hersengebieden zijn betrokken bij:  Inbeelding voor objectvorm  Inbeelding v beweging en onderlinge relaties v objectvormen

52

Hoofdstuk 4: perceptie, beweging en actie Deel 1: perceptie, beweging en actie Illusies met draaibewegingen: automatisch verlopen  Waarom zo gemakkelijk beweging waarnemen? o Visueel systeem: snel reageren op beweging is essentieel

Deel 2: directe perceptie 1.Gibson directe perceptie - idee: kunnen reageren op beweging = essentieel - 1950, 1966, 1979 -directe relatie tss perceptie (reageren op de info) en beweging - betrokken bij training gevechtssoldaten WOII zorgde voor theorie  Gevechtpiloten opleiden : adequate training = essentieel - onderkende dat perceptie meer is dan objectidentificatie: accent op detecteren beweging ipv objectherkenning  Voegde de tijdsdimensie toe ah concept perceptie - suggereerde dat perceptuele info gebruikt kan worden bij het organiseren v actiepatronen  Eigen acties controleren - stelde dat perceptie en actie nauw met elkaar verbonden  De 1 beïnvloedt de ander zonder de noodzaak voor complexe cognitieve processen - nam een ecologische benadering met zijn directe perceptietheorie  Direct: niet bewust v interactie: cognitieve processen niet nodig om te reageren op beweging - zijn direct perceptietheorie bevatte basiselementen:  Direct: opnemen v info uit een ambiënte optische reeks: continue toestroom v nieuwe info o Het (veranderen) lichtpatroon dat het oog bereikt  Dit gebeurt zonder tussenkomst vh infoverwerkingssysteem  Geeft eenduidige of invariante(niet veranderen) info over de layout v objecten id ruimte o Bv de grootte  info gebruiken om te verplaatsen/ de plaats te weten en hoe te reageren

1.1 Optische stroomveld de

- 2 begrip v Gibson (1950) - optische stroomveld ve piloot tijdens uitvoering ve landing. Het centrum vh expansieveld bevindt zich op het punt waar het vliegtuig de grond zal raken - middenpunt verandert niet / nauwelijks - infostroom er rond: stroomt om ons heen in een optische stroom

1.2 Basiselementen van Gibson’s directe perceptie 1.2.1 Sensorische informatie - optische stroom geeft piloten info over:  Richting  Snelheid  Hoogte - invarianten:  Hoge-orde eigenschappen vd visuele reeks die niet door beweging gewijzigd zijn o Bv de horizonratio relatie 53

 

Ratio tss de hoogte ve object en afstand vd basis v dit object en de horizon Belangrijk: grootteconstantie houden,obv verhouding locatie:object =grootte

1.2.2 Affordances - iets kunnen veroorloven, eigenschap toeschrijven aan een object, kan gebruikt worden of willekeurige observatie: de mate automatisch gecodeerd met object - potentiële gebruiksmogelijkheden ve object = eigenschap - direct waargenomen  Sneller in staat om een grijpbeweging te maken naar grijpbare objecten (Wilf et al 2013) o Exp: perceptueel niveau: kleur, grootte = constant gehouden o Objecten getoond aan pp en moesten grijpbewegingen maken  Enigste dat tijdverschil kan maken: de grijpbeweging o Herh: oriëntatie manipuleren  Precieze hoek ook invl sterke relatie: wat je met object kan doen en de waarneming  sterke relatie: waarnemen en mogelijke actie

1.2.3 Resonantie - toen deze theorie gevormd werd: nog niet zo uitgebreide kennis over het brein - niet in detail kennen: id context vd tijd zien - radio-analogie: handelen en zien: perceptueel en visueel resoneren met elkaar  Radio resoneert met de info die de elektromagnetische golven bevatten  Ontvangers pikken deze info ong automatisch op uit omgeving wanneer ze op de juiste golflengte afgesteld zijn - Gibson veronderstelt dat het neurale systeem op holistische wijze perceptuele info verwerkt

NIET, lezen

1.3 Gibson’s ecologische benadering: evaluatie sterktes - benadrukt de interactie tss perceptie en actie

beperkingen - perceptuele processen zijn veel gecompliceerder dan Gibson veronderstelde

- beschreef het dorsale visie-voor-actie systeem voordat dit algemeen aanvaard werd - merkte de rijkdom aan info op die visuele stimuli bevatten

- ging grotendeels voorbij aan het visie-voorperceptie systeem - ging voorbij ad notie vh bestaan v interne representaties. Ernstige beperking! Volgens hem direct: input en outpunt - beschrijft niet volledig alle relevante infobronnen: selectief  weinig verklaren

- beschreef op correcte wijze dat visuele illusies kunstmatig en tijdelijk zijn  veel beschrijven  idee: de link tss zien en reactie: revolutionair!!

Deel 3: visueel geleide actie - hoe met visuele info omgaan als we zelf actie ondernemen

1. richting en sturen: optische stroom - Gibson (1950)  Globale radiële uitstroom hypothese: o Het algehele uitstroompatroon specificeert de richting vd observator o Minder relevant voor niet-

- Britten en van Wezel (1998): Smith et al (2006) vonden hersengebieden die selectief zijn voor optische stroming: radiële stroom veelal puur beschrijven war op retina valt  Dorsale mediale superiore temporale cortex 54

lineaire beweging - retinale stroomveld  Veranderingen ih lichtpatroon op de retina, bepaalt door: o Lineaire stroom met een centrum v expansie vgl Gabson o Roterende stroom (rotatie ih retinale beeld) geproduceerd door het volgen ve gekromd pad en door hoofd- en oogbeweging bv filmpje: vliegtuig keren: kunnen determineren v bochten



Ventrale intrapariëtale gebied

- van den Berg en Brenner (1994): hoe info coderen  1 oog is voldoende voor optische stroom  maar 2 ogen resulteert in een drastische prestatieverbetering o suggereert dat extra-retinale info voordelig is: kunnen bewegingen waarnemen, maar additionele cues ook belangrijk

2. Hebben we bewegingsinfo nodig om ons te verplaatsen? Hahn et al (2003) - exp: foto’s zien over plaatsen met tussenfase en tussenpose: camera verplaatst  ppn: inschatten vd afstand vd verplaatsing  beweging ‘maken’ door foto’s snel na elkaar te tonen o hebben we bewegingsinfo nodig: NEE  helpt wel  2 factoren: o 1e : afstand vd verplaatsing o 2de: aanbiedingstijd  als je beweging waarneemt zeer goede accuraatheid, als je beweging niet waarneemt: hangt dit af vd afstand vd verplaatsing (hoe kleiner, hoe ↓ accuraat)

3. Visuele richting - Wilkie en Wann (2002)  3 infobronnen die mogelijk gebruikt kunnen worden om stuuracties tijdens een gesimuleerde autorijtaak te produceren (stuurtaak): richting aanpassen ad weg o 1ste: visuele richting  Hoek tss doelobject en de voor-achter lichaams-as  Verschil in richting lichaam en doel de o 2 : extra-retinale info  Hoofd- en oogbewegingsignalen om de verplaatsing vh blikveld te bepalen o 3de: retinale stroom  Info die in je oog gecodeerd worden  Resultaten: o Alle 3 bronnen werden gebruikt o Visuele richting domineert indien beschikbaar o Minder vertrouwen op minder directe retinale stoom en meer vertrouwen op (extra) hoofd- en oogbewegingsignalen in geval v slechte verlichting

4. Beweging langs een kromme = volgen ve pad - Wilkie en Wann (2006;2003): gebruik tangent points= specifieke punten op de kromme  = in de bocht: ervaren als gaande naar links en dan overgang naar rechts id bocht, meeste linkse punt bereiken = tangent point: 1 vd belangrijke punten gebruik op het moment dat we die info beschikbaar hebben. Het is makkelijk te identificeren

55



Niet beschikbaar: wel instaat om kromme te volgen door willekeurig punt id kromme te pakken  Richtingsbeoordelingen zijn niet erg relevant voor bewegingen langs een kromme o Identificatie v komende punten langs het bewegingstraject is v groter belang voor accurate resultaten dan een fixatie voor een richting - Field, Wilkie en Wann (2007)  Verwerking vh pad: geassocieerd met activatie vd pariëtaalschors: betrokken: locatie info via dorsale pad (belangrijke rol) Verplaatsing weg: L  R - Mars (2008)  Bestuurders fixeren vaak op een voorliggend punt langs de randen  Maar, presentatie is even accuraat wanneer andere punten gefixeerd worden

5. Tijd tot contact = tijd voor object als bereikt - landing bij vliegtuig: moment dat we tot stilstand komen Lee’s (1976) Tau = parameter: wanneer gaat het Beperking van Tau : te simpel, enkel voor object ons raken voorwerpen met constante snelheid -de grootte vd retinale projectie vh object, - Tresilian (1999) gedeeld door de mate v expansie: als het object  Negeert acceleratie vh object: gehele blikveld vult = contact versnellen of verklaren - gaat uit vd aanname dat snelheid constant is  Geeft alleen visuele info over de tijd tot - specificeren vd tijd tot contact contact  Geheel blikveld vullen: geraakt  Objecten diende bolsymmetrisch te zijn:  Wel gebruikt voor inschatting beperkt  Snellere expansie = minder tijd  De grootte en expansie vh object  Hoe groter, hoe minder tijd moeten beide detecteerbaar zijn: ook - Tau-punt: goed inschatten v kleinte als ze dicht zijn  Tau over tijd  Geeft aan of er voldoende tijd is om voor het object tot stilstand te komen

5.1 Tau: evaluatie sterktes: simpel en ruwe schatting maken - de tau hypothese is aantrekkelijk simpel - Tau is vaak gebruikt om te assisteren bij het maken ve beslissing over de tijd tot contact

beperkingen - schattingen vaak obv andere factoren dan Tau - Tau is niet een invariant (niet veranderen) - Niet duidelijk hoe factoren gecombineerd worden om de juiste actie toe te staan - observatoren gaan niet altijd uit vd assumptie dat bewegende objecten met constante snelheid bewegen: acceleratie al waarnemen (versnellen / verklaren) - veranderingen in schaal kan ook gebruikt worden: snelheid, object, situatie

56

Deel 4: het planning-controle model  hoe visueel systeem gebruiken? 2 stadia v beweging: - planningfase vd beweging - controle op het moment vd beweging

1. Glover’s (2004) planning-controle model  beschrijft hoe 2 ≠ processen samenwerken en hoe we via visuele info grijpbewegingen uitvoeren 2 modules: -1. Planningsysteem  Voornamelijk gebruikt voor initiatie ve beweging o Meestal VOOR we een beweging uitvoeren o Op het moment vd beweging: planning nog actief: info / stimuli kan nog veranderen  Selecteert een geschikt doel o Welk object, aard vd beweging  Beslist hoe een object gegrepen zal worden o afh vd positie vh object  bepaalt de timing vd beweging o hoeveel tijd voor object te pakken  gebruikt zowel spatiële als niet-spatiële info o coördinatie vd spier, aard vh object, gewicht  relatief langzaam o alle info genereren voor we een beweging uitvoeren  planning afh van / interne processen: o visuele representatie die gelokaliseerd is id inferieur parietaalschors  onderdeel vd dorsale route: spatiële info verwerken o motor processen id frontale lobben en basala ganglia  zorgt voor vloeiende beweging  plan gemaakt voor beweging uit te voeren - 2 controle systeem  gebruikt na planningssysteem o algemeen plan is er, tijdens de beweging bijstellen o werkelijkheid is soms verschillend vh plan: aanpassen  bv fles water is leeg en we dachten dat het vol was = bijstellen  zorgt ervoor dat de beweging accuraat is  wordt beïnvloed door de ruimtelijke karakteristieken vh doelobject  relatief snel o plan kunnen bijstellen  controle afh van / interne processen: o een visuele representatie id superiore pariëtaalkwab o motorische processen ih cerebellum (kleine hersenen)  betrokken bij fijne regulatie vd motoriek

57

1.1 Hersengebieden betrokken bij planning-en controlesystemen visuele cortex in ≠ onderdelen: -controle: SPL= superieure pariëtale kwab - planning: IPL= inferieure pariëtale kwab - perceptie: IT= inferotemporale kwab maken ve plan: - interactie met ≠ systemen met ≠gebieden actief WIT = controle GRIJS =plannen

controle

1.2 Bewijs voor Glover’s lokalisaties Glover et al 2012 - intrapariëtale suclus en posteriore parietale sulcus betrokken bij planning - superiore pariëtale lobe, cerebellum en supramarginale gyrus betrokken bij controle ideomotor apraxia -schade ad linker inferieure pariëtale kwab - selectief moeilijkheden met actieplanning optische ataxia - schade ad superieure en posterieure pariëtale cortex - selectief beperking in actiecontrole

Glover et al 2005 - TMS, toegepast over de superieure pariëtale lobe verstoorde het controle systeem Striemer et al 2011 - komt overeen met de evidentie van Glover 2005 - TMS over de inferiore pariëtale lobe verstoorde de planning meer dan TMS toegepast over de superieure temporale lobe

1.3 Ondersteuning voor het planning-controle model: Glover en Dixon (2002): de Ebbinghaus illusie - filmpje: balkjes v = grootte lijken ≠ grootte door illusie  bij grijpbeweging: doe je je beide vingers even ver uit elkaar bij het nemen v beide balkjes - exp: de 2 centrale cirkels zijn gelijk, maar degene id bovenste fig lijkt groter  geen effect op grijpbeweging

1.4 Glover’s planning-controle model: evaluatie - model wordt op meerdere manieren ondersteund, door diverse experimentele bevindingen - het is waarschijnlijk dat de 2 systemen op complexe manier interageren bij uitvoeren v acties  precieze werking weten we niet, niet volledig onafh v elkaar - het precieze aantal en aard vd onderliggende verwerkingsstappen is onduidelijk - het model houdt rekening met lichbewegingen, niet bij oogbewegingen  hoe we er gebruik v maken, effect op maken v eigen beweging?  systeem voor visuele beweging  verklaard veel: gezichtsvermogen en hoe handelen

58

Deel 5: biologische bewegingen  gevoelig voor  typische bewegingspatronen genereert door mensen en dier  bv lopen door bep bewegingen gekarakteriseerd ≠ machines

1. biologische beweging  met weinig info, toch wel veel detecteren, hoe doen we dit? Johansson (1975): pionier - het is mogelijk om obv puntlicht displays bio bewegingen waar te nemen - waarschijnlijk spontaan, aangeboren en automatisch  top-down info processen (bv aandacht) kunnen de detectie v bio bewegingen beïnvloeden (Thornton et al 2002) - exp: beweging adhv elimentaire puntjes die de beweging toont onderzoeken  verkrijgen ve bep patroon: we kunnen dit bep patroon ook vaststellen Cutting et al (1978) - wat is nodig om bewegingsinfo eruit te halen voor ≠ cues - 2 gecorreleerde cues worden gebruikt om geslacht te bepalen obv puntlicht displays 1. structurele cues obv breedte v schouders en heupen - dmv ≠in verplaatsing - vormen de basis voor het centrum vd beweging 2. dynamische cues obv de neiging v mannen om een relatief grotere zwaaibeweging met het bovenlichaam dan met de heupen uit te voeren -mate waarin iemand beweegt

2. Bewegingsdetectie - hoeveelheid info dat de hersenen bereikt: heel minimaal - hersengebieden MT/MST (midden temporale gebied) zijn betrokken bij detectie v niet-biologische bewegingen  schade ad gebieden kan ‘bewegingsblindheid’ veroorzaken, vermogen om bio bewegingen te detecteren blijft intact ( Vaina et al 2002) - de superieure temporale en premotor frontale gebieden zijn geassocieerd met de waarneming v biologische beweging  schade ad gebieden beperkt de detectie v bio beweging, terwijl problemen ih waarnemen v richtingsbeweging nagenoeg afwezig zijn (Saygin 2007) - posterieure occipitale en mid-pariëtale gebieden, met latere pariëtale, sensorisch-motorisch en links temporele gebieden reageren op zowel bio als niet-bio bewegingen (Virji-Babul et al 2008)  dubbele dissociatie tussen biologische en niet-biologische bewegingen

2.1 Onderzoek Saygin (2207) - hersengebieden die beschadigd zijn in patiënten met een beperking id waarneming v bio bewegingen (a) beschadigd gebied id temporopariëtale cortex (b) beschadigd gebied id frontrale cortex

a

b

59

3. Imitatie en spiegelneuronen - op neuronaal systeem - bij toeval ontdekt door Rizzolatti in Italië  single cell recording doen bij apen  assistent deed de beweging vd apen voor: neuron bij de apen dat zou moeten activeren tijdens het uitvoeren vd beweging werd actief apenonderzoek: - spiegelneuronensysteem  gevormd voor neuronen die geactiveerd worden wanneer apen zelf actie ondernemen en wanneer ze een ander dier waarnemen dat = actief doet  faciliteert imitatie en het begrijpen vd actie vd ander o bv Umiltà et al 2001  gebieden F5 en de superieure temporale sulcus in apen o bv Gallese et al 1996 o netwerk v neuronen: zelf uitvoeren en zien = actief  betrokken bij aanleren v beweging? = imitatie  spiegelneuronen spelen hierin een belangrijke rol  heel populair als verklaring voor grotere issues o bv: link observeren en actie kunnen ontw v theory of mind o verklaren v cognitieve functies als empathie: weinig evidentie Bestaat er een vgl systeem bij mensen?  hoogstwaarschijnlijk wel: geen single cell recording mogelijk bij de mens: onderzoek niet repliceerbaar vd apen - Dinstein et al 2007  gebieden die op vgl wijze reageren bij het uitvoeren ve actie als bij het waarnemen v deze actie (via mri, EEG) o ventrale premotor cortex o anterieure intrapariëtale cortex o superieure intrapariëtale cortex  maar dit zijn complete gebieden GEEN neuronen  plausibel systeem niet 100% aangetoond

3.1 Het begrijpen v intenties Iacoboni et al (2005) intentie conditie  scenario zien en opdracht om met object te doen uitvoeren of interpreteren actie conditie

context conditie  niet uitvoeren

display a) drinken uit een kop b) wassen ve kop

handen grijpen de kop zoals hierboven, maar zonder de context die de intentie kan helpen bepalen = contexten als id intentie conditie, maar zonder grijpen

resultaten id intentieconditie werd meer activiteit geobserveerd id hersengebieden die onderdeel waren vh spiegelneuronensysteem dan id actieconditie

4. Bewegingsperceptieonderzoek: de stand van zaken belangrijke bevindingen - bio bewegingen bestaat uit een combi van:  bottum-up processen: info die we

beperkingen - relatief weinig bekend over interactie tss topdown en bottum-up processen 60

krijgen bv de puntjes top-down processen: info die we zelf invullen bv om beweging id puntjes zien - patiëntenstudies geven aan dat bio bewegingen los v niet-bio bewegingen verwerkt wordt 

 dissociatie  bio beweging : speciaal



precieze rol? Hoe hersenen instaat om bep info te veralgemenen? etc

- gedeelde en differentiële v bio en niet biobewegingenverwerking zijn nog niet heel duidelijk  we zien een segregatie, hoe? - het menselijk spiegelneuronensysteem moet op neuronaal niveau nog ontdekt worden

Deel 6: change blindness  veel info die we missen, hoe kunnen we info nu niet waarnemen?  transitie v perceptie naar aandacht

1. Inattentional Blindness - exp: mensen passen de bal en wij letten daarop  ondertussen verandert de kleur vd wc box of verdwijnt het basketbalnet - origineel exp: 2 teams (wit en zwart) passen de bal en wij tellen hoe vak de leden vh witte team de bal passen  ondertussen loopt er een man in gorilla pak voorbij: niemand ziet dat  aandacht: op de bal en witte team, gorilla: inrelevant  we verwerken minder info dan we denken  inattentional blindness = niet relevante info: niet verwerken en verdwijnen  blindheid voor aandacht die weg is vd stimuli -exp vliegtuig: je bent opzoek naar een verandering en je ziet ze nog niet = change blidness: je weet niet waar je moet zoeken, hoe kan dit?

1.2 Verklaring voor change blindness = hoe kunnen we opvallende waarnemingen niet waarnemen? 1ste positie: magere representatie - representaties ve scene zijn mogelijk incompleet vanwege een te beperkte aandachtfocus  bv Rensink et al 1997  Simons en Levin 199  geen goede interne representatie: te weinig verwerkingskracht om info op te slaan: focus op hoofdlijnen en missen van details  toch wel goede representatie: goed coderen, maar vervalt snel: heel selectief manipulatie manipueren

2de positie: alternatieve verklaringen - gedetailleerde representatie kunnen vervallen of overschreven worden  Landman et al 2003

- visuele representaties ve stimulus voor de verandering zijn mogelijk niet beschikbaar voor het bewustzijn - onmogelijkheid om de representatie van voor en na de verandering met elkaar te vgl  toch wel goede representatie: goed coderen, maar vervalt snel: heel selectief manipulatie manipuleren

1.2.1 vergelijkbaarheid - exp 1: percentages v ppn die onverwachte objecten ontdekten, als functie v gelijkheid in luminantie of helderheid tov een doelobject (Most et al 2001)

61

 variant wit en zwart team - exp waarin pp op wit of zwart moest letten. tijdens de taak veranderden object in display wijkte af vd kleur waarop de ppn moest letten bv kijken:zwart en object wordt zwart = opvallen bv wit ↔zwart: niet zien bv wit – wit: opvallen  specifieke info met = info waarnemen  specifieke info met ≠ info negeren  aard vd representatie: veel invloed - exp 2: van Hollingworth en Henderson: magere ↔ gedetailleerde & later vervallen exp: ppn krijgt displays als hier: natuurlijke omgeving met objecten: rondkijken en rapporteren als er iets verandert - verandering gemanipuleerd ifv oogbeweging: verandering onmiddellijk na kijken of later - type change: 1 object veranderen door object v ≠ aard (A&B) -token change: 2 ≠ notitieblokken: = object iets klein verandert (C&D)  kijken naar aard en detail

(a)

(b)

(a) percentage v correcte veranderingsdetecties als functie vd aard vd verandering (type vs teken) en fixatietijd (voor vs na de verandering). Ook is false alarm rate weergegeven in afwezigheid vd verandering type: opvallen in korte periode  hoge accuraatheid  nieuwe sarcades vervangen  gedetailleerde representaties en vervalt na een tijdje token: teken?????? Later??? (b) gemiddeld percentage correcte veranderingsdetectie als functie vh aantal fixaties voor de verandering

2. verklaring voor change blindness: evaluatie - diverse relevante factoren:  Aandacht moet op het object gericht zijn (niet afdoende) om verandering te detecteren  Detectie verandering: beter wanneer type object verandert dan het teken(limiet vd fijnheid)  Verandering meer kans om waargenomen te worden als object relevant is voor huidig doel - Hollingworth en Henderson’s (2002) benadering past beter bij het empirisch bewijs dan een verklaring in termen ve magere representatie: vervalt na een tijdje  Meestal een vrij gedetailleerde representatie maken vd stimuli  Veel detail uit prepresentatie gaat verloren wanneer we hier geen aandacht aan besteden 62

Hoofdstuk 5: aandacht en prestatie Deel 1: aandacht en taakprestatie 1. Wat is aandacht volgens William James “Everybody knows what attention is. It is the taking into possession of the mind, in clear and vivid form of one out of what seem several simultaneously possible objects or trains of thought. Focalisation, concentration of conciousness are of itsessence”. (= focus op relevante info en concentratie) William James – 1890.  onderspecificatie vh concept wat aandacht is: heterogeen concept met ≠ vormen v info selecteren  invalshoek: goede quote

2. Verschillende soorten aandacht Gerichte / selectieve aandacht: - een situatie waarin individuen proberen om aandacht te schenken aan 1 infobron terwijl ze ander stimuli negeren Verdeelde aandacht: - een situatie waarin 2 taken gelijktijdig uitgevoerd dienen te worden - ook bekend als multitasking: bv autorijden en babbelen  hoe doen we dit? Enerzijds gericht aandacht en anderzijds verdeelde

3. We verwerken aanzienlijk minder dan we denken! - change blindness - inattentional blindness - attentional blink

3.1 Change blindness = je zoekt iets en vindt het niet makkelijk omdat je niet weet waar te zoeken

3.2 Inattentional blindness = niet relevante info: niet verwerken en verdwijnen

3.3 Attentional blink = limiet ad hoeveelheid info op dezelfde tijd te verwerken -> fenomeen op een moment reeks v stimuli: 2 kort op elkaar moeten detecteren  Exp: taak: korte stroom letters (6-7 sec): kijken naar reeks en som cijfers id stoom en die detecteren in een hoog tempo. o Even onderbroken: goed cijfer detecteren: kort op 1e stimuli 2de cijfer: gaat niet meer plots, tenzij er genoeg tijd is over gegaan om 1ste te verwerken.

63

- accuratesse ifv positie 2de cijfer id stroom - 1ste cijfer goed - X lag= tijdsvertraging 1ste en 2de cijfer  1ste cijfer: goed  2de: iets verder, minder accurater (1 cijfer en 1 letter)  2 cijfers onmiddellijk: beide goed verwerken  niet verklaren adhv simple perceptuele overbelasting: ook bij 2 onmiddellijk na elkaar : probleem met overbelasting  op moment vh 1ste verwerken en opslag ih geheugen: 2de input niet goed verwerken : bij 1ste: als 1 eenheid verwerken verklaring: 1. mogelijk niet goed naar geheugen getransporteerd 2. probleem met aandachtsysteem: alle aandacht capaciteit naar cijfer bij 1: makkelijk meenemen. Letter: onderdrukken niet info in stroom v letters verder detecteren  zit id selectie v info

Deel 2: gerichte auditieve aandacht 1. Cocktail party problem - Colin Cherry (1953)  Het cocktail party probleem o Hoe kunnen we ons op 1 conversatie tegelijk concentreren?  Deze vaardigheid gebruikt fysieke verschillen (tss stimuli) om de aandacht op de gekozen auditieve bron te richten  Dichotische luistertaak - Moray (1959)  Niet geattendeerde auditieve info wordt niet of nauwelijks verwerkt  Maar 1/3 v alle proefpersonen rapporteerde wel dat ze hun eigen naam hoorden ih niet geattendeerde kanaal  hoe in gecontroleerde omgeving onderzoeken?  adhv dichotische luistertaak: basis voor de kennis v auditieve aandacht  Selectief 1 boodschap aan 1 oor & aan onder oog ≠ boodschap  Opdracht: 1 negeren en opletten op de ander  Boodschap naspreken  Invloed: boodschap plotseling omdraaien: o Blijven bij 1 oor of overgaan naar ander verhaal? : info op bep niveau geselecteerd  Invloed: id genegeerde boodschap de naam laten horen

2. 3 Selectieve aandachtstheorieën - Broadbent’s theorie (1958) - Treisman’s (1960) lekkende filter - Deutsch en Deutsch (1967) 64

2.1 Broadbent’s (1958) theorie - info ih oor parallelle invoer naar een sensorisch registeren en door opslaan - invoer wordt dan gefilterd obv fysieke eigenschappen: basale klanken ah oor  filteren voorkomt het overladen vh beperkte capaciteitsmechanisme  invoer na filtering nog beschikbaar wordt (semantisch) verwerkt  door filteren verwerken - kan de basisbevindingen v Cherry verklaren  niet geattendeerde stimuli worden minimaar bewerkt voor de filtering - verklaart de bevindingen vd dichotische luistertaken  het filter selecteert de invoer obv de meest prominente eigenschappen (bv het oor)

2.1.1 Beperkingen v Broadbent’s model - het relatief inflexibele model v Broadbent kan niet verklaren:  dat je niet geattendeerde kanaal kan verwerken wanneer dit sterk afwijkt vh geattendeerde kanaal o Allport, Antonis en Reynolds (1972)  Dat je impliciet kunt leren vd niet geattendeerde informatiestroom, ondanks het feit dat je expliciet niet bewust bent vd info o Von Wright, Anderson en Stenman (1975)  Waarom sommige personen hun eigen naam ih niet geattendeerde kanaal kunnen detecteren o weg gefliteerd: later geen toegang o deze personen hebben vaak een lage werkgeheugenspanne en zijn minder goed in staat om hun aandacht te richten  Conway, Cowan en Bunting 2001  te weinig met kunnen verklaren

2.2 Treisman’s (1960) lekkende filter - ligt te kort bij Broadbent: alles of niet - niet geattendeerde info wordt afgezwakt na het sensorische register: niet wegfilteren,  Analogie: volumeknop: wat je wilt horen harder zeggen en niet zachter  Analyse v stimuli gebeurt dmv hiërarchische reeks v fysische aanwijzingen over de structuur en betekenis o Wanneer de capaciteitslimiet bereikt is worden tests ad top vd hiërarchie niet meer uitgevoerd o Daarom is de exacte locatie vh bottleneck (flessenhals) meer flexibel dan oorspronkelijk door Broadbent voorgesteld - de drempelwaarde v alle voor de context relevante stimuli wordt verlaagd  Gedeeltelijk verwerkte stimuli doorbreken soms de drempelwaarde voor het bewustzijn

2.3 Deutsch en Deutsch (1967) -aanname: beperkt in verwerkingscapaciteit - alle stimuli worden volledig verwerkt: niet selecteren top op bep niveau  Info verwerken ifv handelen: 1 beweging, welke info relevant is voor actie 65

 

Opgeslaan tot KTG, dan selecteren wat nodig is De bottleneck is laat, vlak voor de respons o De meest relevante stimulus bepaalt wat de response moet worden - neurofysiologisch bewijs trekt Deutsch en Deutsch’s theorie in twijfel  EEG stimulus: meer verwerking bij relevante, aandacht moduleert neurale respons ifv relevantie o Niet compatibel met Deutsch en Deutsch  Plaatst de bottleneck veel eerder  Resultaten eerder in overeenstemming met Treisman’s attenuatietheorie

 veel complexe info verwerken, waarom info selecteren: er is 1 beperking in ons handelen  Info verwerken ifv handelen: 1 beweging, welke info relevant is voor actie  Als je keuze moet maken: selecteren  Info dringt door tot niveau v KTG, dan selecteren wat nodig is

2.4 Broadbent keert terug! Broadbent:  Semantische verwerking v ‘niet’ geattendeerde stimuli zou onmogelijk moeten zijn  Aandacht verplaatst zich langzaam (ong 500 ms) Onderzoek id volgende decennia:  Verplaatsen v aandacht kan veel sneller (ong 50 ms) o Het is mogelijk om snel tss informatiestromen te wisselen o Doorsijpelen kan verklaren waarom niet geattendeerde stimuli toch incidenteel semantisch verwerkt worden  toch veel verklaren o Broadbent’s model kan dus toch data verklaren die in 1ste instantie niet met het model verenigbaar waren  onderzoek op aandacht adhv auditieve stimuli  voor het visueel systeem hetzelfde?

Deel 3: gerichte visuele aandacht - ook op analoge wijze of ander mechanisme?

1. Locatie-gebaseerde aandacht - we kunnen selecteren: veel visuele prikkels -> moeten selecteren - hoe vind selectie plaats? - 1. Erikson en St James (1986)  Zoom- lens model o Bundel kan van grote variëren: omvang kan desgewenst uitgebreid worden o Idee aanpassen; meer mogelijkheden om visuele aandacht te verklaren  Meer selectief inzoomen - 2. Posner (1980)  attentional spotlight o = zoeklicht: binnen scène kleine locaties zoeken die we eruit lichten  Metafoor: scène geen aandacht = donker, wel aandacht = beschijnen met licht  Coverte aandacht o = ergens op kunnen letten, zonder we er rechtstreeks naar kijken  Ogen fixeren op blikveld, ogen richten op andere locatie 66

o o

Aandacht en kijkrichting  los koppelen Problemen: vaste grote vh zoeklicht; we selecteren bep locatie vd = grote  Mechanisme: niet plausibel

1.1 Bewijs voor zoom-lens model -> past beter dan zoeklicht LaBerge (1983) - gemiddelde RT op een probestimulus als functie vd prob positie. De probe werd gepresenteerd op het moment dat een letterreeks zou zijn gepresenteerd - gedragsexp: stimuli op bep positie presenteren en ppn beslissing over stimulus nemen - ppn: of enkelvoudige (1 letter detecteren die op 1 vd 5 mogelijke locaties kon staan) of woordbeslissingstaak (altijd woord identificeren en op alle locaties kijken)  afh vd taak: verschil in RT afhv d positie: id lettertaak : aandacht meer of minder inzoomen; verder inzoomen: RT korter dan aandacht verdeeld.  woordtaak: geen verschil zien. Snellere RT ih algemeen.  Niet verklaren adhv spotlight -> evidentie: aandacht selectief op 1 locatie richten op visuele veld -> locatie meer of minder nauwkeurig kunnen attenderen -> alleen het geval of 1 locatie of meerdere?

Müller et al (2003) - Target stimuli worden sneller gedetecteerd wanneer het geattendeerde gebied klein is - exp:  fMRI: target stimuli in klein of groot gebied  target stimuli sneller detecteren wanneer het geattendeerde gebied klein is (dichte concentratie), respons vd hersenen: meer focus  beter verklaren met zoomlens dan zoeklicht v = grote

- BOLD activatie ve groter deel vd visuele cortex wanneer aandacht op een groot gebied is gericht

2. Experimenten die een gespleten aandachtbundel demonstreren (meerdere spotlights) - limiet: visuele aandacht = zoomlens - meer dan 1 zoemlens!

67

Awh en Pashler (2000): mogelijk meerdere locaties = moment attenderen en hoe? exp: ppn stimuli detecteren die op voor gedefinieerde of op de andere 2 aangeduide locaties kon verschijnen. a. blauwgrijze gebieden geven de gecuede locaties weer. De nabije en veraf gelegen locaties zijn niet gecued b. waarschijnlijkheid vh detecteren ve target stimulus op valide (links of rechs) of invalide (nabij of veraf) locaties - invalide: niet accuraat detecteren - valide: wel accuraat  conclusie: ppn goed in staat om selectieve te detecteren: niet verklaren obv aannamen dat we 1 zoeklens hebben  we kunnen op meerdere plaatsen detecteren

3. Wat selecteren we? Attenderen we specifiek een locatie ih visuele veld? Waarom op 1 locatie? - scène locatie: wat staat er? Dagelijks: niet geïnteresseerd in locatie, maar object op locatie Wat selecteren we precies met aandacht voor verdere verwerking? - puur locatie: gebied of regio id ruimte? - object, of een groep objecten?  Onafh v locatie, wel vaak gekoppeld - gebied id ruimte of een gegeven object?  Locatie omdat er een object bevindt - moeilijk om onderscheid te maken tss:  Aandacht voor een locatie  Aandacht voort een object op die locatie -2 studies: adhv foto’s v huizen en gezichten  Reden: gezicht 1 specifiek hersengebied : FFA  Huis / object: PPA  Wat doet aandacht met activatie id hersengebieden? locatie object - O’Craven, Downing en Kanwisher’s (2000) fMRI - O’Craven, Dowing en Kanwisher’s (1999) fMRI studie studie exp: evidentie voor locatie speelt een rol -> niet helemaal op locatie selecteren - 2 verschillende locaties en stimuli op het - exp: manipulatie: 2 stimuli over elkaar scherm aangeboden projecteren: gezicht en huis = locatie op 1. stimulus vh gezicht -> activeren FFA beeldscherm. 2. stimulus ve huis -> activeren PPA ppn: selectief of gezicht of huis letten. Hoe? bijkomende opdracht: hoe is de rode ovaal Stimuli staan niet stil, 1 kan bewegen georiënteerde: verticaal of horizontaal? - ppn: opdracht om te rapporteren wat de  aandacht op de rode ovaal richten, aandacht bewegingsrichting is, selectie vestigen op 1 vd 2 verplaats zich naar deze constructie: -> ↑ vd FFA stimuli en andere is op dezelfde locatie -> locatieselectie belangrijk in aandacht - alleen selecteren obv locatie -> deze exp setup -> constructie : rode ovaal verplaatsen en alle resulteren; gezicht en huis in toenemende mate stimuli op deze locatie: ovaal en gezicht tgv verwerken: zowel in FFA en PPA: toename v constructie samen verwerkt, toenamen v activatie te meten is -> niet zo verwerking in FFA - bv gezichtsstimulus relevant; ppn let gezicht: -> conclusie: selecteren obv locatie selectieve ↑ in activatie in FFA, tenkoste vd PPA  niet helemaal zo, blijkt in volgend exp en omgekeerd conclusie: instaat: 2 verschillende objecten, = locatie, in staat om te selecteren obv object 68

4. Ander bewijs voor object-gebaseerde aandacht - goed instaat om te selecteren obv locatie en op eigenschappen vh object zelf - Neisser en Becklen (1975)  Ppn kunnen gemakkelijk hun aandacht richten op 1 scene en fysieke overlappende scene negeren - Marshall en Halligan (1994)  Bestudeerden neglectpatiënten o = probleem in selectieve visuele aandacht, niet in staat om info in 1 golfveld te selecteren  Vroegen ppn om ambigue vorm die opgesplitst was dmv gekartelde rand te kopiëren  Problemen waren object-gebaseerd exp Marshall en Halligan - onderliggend oorzaak v neglect - assumptie: als neglect puur probl gekoppeld aan locatie -> context vd info niet belangrijk - exp: patiënten stimuli presenteren en na tekenen - neglect: probl met kunnen richten op stimuli v 1 locatie, resulteren: helft niet getekend, - exp manipulatie: middenlijn zo gepresenteerd: onderdeel v object  of in intacte veld vd patiënt: onderdeel v object in tact, wel natekenen  of in beschadigde object vd patiënt: niet natekenen - lijn over het midden, object : geen rol, niet uitmaken tot welk object behoren. - veel uitmaken tot welk object de lijn behoorde - aandacht: sterk gekoppeld aan bep object

5. Evaluatie - visuele aandacht kan gericht worden op een gegeven ruimtelijke regio - grootte vh geattendeerde visuele veld kan variëren - aandacht kan gesplitst worden over 2 niet naastliggende ruimtelijke regio’s  Meerdere locaties kunnen attenderen - bewijs dat visuele aandacht gericht / selecteren kan worden op objecten in aanvulling op locaties id ruimte -niet geattendeerde (niet relevant) visuele stimuli kunnen nog tot op een behoorlijk gedetailleerd niveau verwerkt worden  Toch bep invloed: niet bewust waarnemen, toch in staat om info te verwerken - rondom de spotlight is een gebied waar de verwerking geïnhibeerd word  Bij info attenderen

69

6. Locatie- en object-gebaseerde aandacht

- eenvoudig gedragsexp: simpele manier aantonen: aandacht in sterke mate gestuurd word door objecten - ppn displays:  1 cue: waar ppn target stimulus kon verwachten  cue: R bovenhoek en doelstimulus ook daar  valide: sneller detecteren  cue: invalide: target niet op die plaats  trager - experimentele manipulatie: aantal vd locatie met elkaar verbonden via witte balkjes  vormde object op het scherm - 2 additionele condities:  1. Invalide: niet op locatie vd cue, binnen object o Trager, nog sneller -> stadia: 1st object selecteren en daar facilitatie vd locatie  2. Invalide: niet op locatie vd cue en niet binnen object o Object veel invl op RT vd ppn o Effect vd locatie afh vd onzekerheid vd cue: 100% valide: niet uitmaken of selectie v object relevant is of niet - interactie: selectie obv locatie en selectie obv object - vbn v displays zoals gebruikt door Egly et al (1994). -zware zwarte lijnen id panelen vd 2de kolom representeren de cue. - gevulde vierkanten id panelen id 4de en 5de kolom representeren de target stimulus - 5de kolom, bovenste rij, toont een binnen-object invalide trail - onderste rij een tss object invalide trail toont - door Umiltà (2001)

12. Wat gebeurt er met niet geattendeerde stimuli? (buiten zoomlens) - info verloren? Of toch iets met doen?  hangt er vanaf - McGlinchey-Berroth et al (1993): toonden aan dat niet geattendeerde stimuli nog steeds in redelijke mate verwerkt kunnen worden  Exp: bep stimuli die eigenlijk niet goed verwerkt moeten worden, toch invl, obv neglect patiënten  Ze laten heel sterke effecten zien vd verwerking vd stimulus -> zelf niks over rapporteren  Ondanks niet in staat om bewust te rapporteren, wel beinvl door info effect op geheugen -> wel onbewust: genegeerde info heeft invl - effecten ve eerdere presentatie ve tekening in het linker en rechter viusele veld op een matchingtaak en lexicale beslissing in neglect patiënten  Exp 1: matching taak -> slecht op scoren, ze weten de info niet meer bewust  Exp 2: lexicale (letterreeks geprimed door afbeelding)  versnellen vd beslessing en onbewust kunnen

70

13. Lavie’s perceptuele belastingstheorie - wat moeten met info die moet genegeerd worden en invloed? - iedereen heeft een gelimiteerde aandachtscapaciteit  Wat is de consequentie vh belasten vd aandacht? - vatbaarheid voor afleiding is het grootst indien:  1ste proces: taak perceptueel laagbelastend is omdat er dan aandachtshulpbronnen over zijn o Reden: perceptueel systeem niet hoog belasten -> capaciteit over om info te verwerken -> eerder afleiden door stimuli o Aantal taakgerelateerde waar te nemen stimuli o Verwerkingseisen die iedere stimulus stelt de  2 proces: Er een hoge belasting op executieve cognitieve controle functies (bv werkgeheugen is) o Vnl wanneer target-distractor discriminatie moeilijk is  Cognitieve controle helpt om het onderscheid tss targets en distractors te maken - combi: lage perceptuele belastingen hoge cognitieve beslatend  problemen met goed kunnen verwerken v alle stimuli

13.1 Bewijs - exp: afleidbaarheid en perceptuele belasting  resulteerde id perceptuele belastingstheorie - 2 zaken manipuleren 1. perceptuele belasting 2. cognitieve belasting 1ste ppn:specifieke doelletter identificeren: X of Y - stimulus: alleen of met 6 irrelevante afleiders -2de: los vd reeks; grote irrelevant afleidingsstimulus op scherm  ppn ↓ goed - belangrijke bevindingen: effect vd afleider enkel wnr perceptuele belasting ↓ was: bij 1 letter - grafiek gemiddelde identificatietijd als functie vh distractor type (neutraal vs incompatibel) en perceptuele belasting (laag vs hoog) obv data Lavie (1995) - geïdentificeerde en afleider; incompatibel met geïdentificeerde stimulus  vertraging bij ↓ perceptuele belasting - hoge:hogere RT en geen effect vd afleider idee: visueel systeem volledig belast: geen ruimt voor extra info

Deel 4: stoornissen id visuele aandacht - centrale rol ih beter kunnen verstaan van aandachtsmechanisme

1. Visuele aandachtsstoornissen: neglect - hemi-neglect:  Effect v hersenbeschadiging: Atone Ruderschimdt: herseninfarct  Aandacht linker visueel veld verloren o Herstel in aantal zelfportretten : meer detail in L deel terug  Bizarre fenomenen: o Patiënt stimulus presenteren en rapporteren: wel of niet waarnemen  selectief rapport  Vb exogene aandacht (later) o Object aanbieden en roteren: welk deel niet rapporteren? 71



L of R? R  voor rotatie R niet geattendeerd, draaien, ppn blijft instaat om aandacht vast te houden aan object dat zich bevindt in beschadigd blikveld  Niet verklaren obv probleem in visueel systeem o Exp sint-pieters plein in Rome beschrijven: enkel R zijde beschrijven, overzijde vh plein bevinden: R zijde beschrijven  probleem in selectie vd info - neglect: aard vh probleem:  Gebrek aan bewustzijn voor stimuli gepresenteerd op een locatie contralateraal ad zijde vd hersenbeschadiging o Schade meestal id rechter hemisfeer’s inferiore pariëtale lobe  Temporo-pariëtale junctie  Angular gyrus o Beperking typisch ih contralesionale linker visueel veld o Wel nog onbewust info  12 verschillende patronen v beperking (verschillende neglect) - neurale basis v neglect  Fierro et al (2000) o TMS ad angular gyrus o Verstoort een lijn bisectietaak  Bartolomeo et al (2007) o Review o Neglect vanwege een disconnectie ve groot scala aan hersennetwerken in id pariëtale en frontale gebieden linker blikveld: vaak niet getekend en gewoon weggelaten

1.1 Symptomen van neglect: extinctie - competitie tss verschillende input stromen - fenomeen waarbij iemand een enkelvoudige stimulus in 1 visueel veld (meestal links) kan detecteren, maar hier niet meer toe in staat is wanneer een 2de stimulus gelijktijdig ih andere visuele veld word gepresenteerd  Suggereert het bestaan ve competitief mechanisme vd stimuli uit de omgeving  Bewust van 1 object in slecht veld waarnemen, maar verdwijnt in contact veld - vaak gevonden in neglectpatiënten - neglect heeft primair een effect op bottom-up processen  Stimulus binnen -> verwerking in hoge orde gebieden: mis  Corbetta en Shulman (2002) o Beargumenteerde dat neglect vooral wordt veroorzaakt door verstoring ih stimulus gedreven systeem  Bartolomeo en Cockron (2002) o Het doelgerichte systeem is waarschijnlijk relatief intact

2. Visuele aandachtstoornissen - waar optreden?  Vaak thv pateritaal schors: info voor deel verwerkt, representatie: bewust wording verdwijnt  Afzwakken: stimuli minder in elkaar in competitie treden: onderdeel v groter geheel, geïntegreerd worden  deel vd niglect problemen verdwijnen 72

- genegeerde info ondergaat pre-attentieve verwerking:  Priming / preferentie effecten  Enige activatie in V1 (Reese et al 2000) - neglect/ extinctie patiënten hebben ook milde top-down selectieproblemen in de ipsilaterale hemisfeer  Ze kunnen irrelevante stimuli in dat veld niet negeren (Snow and Mattingley 2006) - Marzi et al (1997)  Extinctie treedt deels op omdat de contralesionale stimuli niet voor aandacht kunnen wedijveren  Contralesionale stimuli worden trager verwerkt - Neglect symptomen kunnen verminderd worden door:  Stimuli te laten integreren ipv wedijveren  Prisma adaptatie (Chokron et al 2007)

Deel 4bis: aandachtsnetwerken - gegeven de fenomenen - ih auditieve systeem kunnen selecteren obv bep elementaire stimuli kenmerken - visuele domein: complexe manier stimuli selecteren - obv patiëntenstudies  geïntegreerd model voor maken, wat aandacht kan verklaren? - heterogeen concept veel verschillende benaderingen om dit te verklaren - 2 meest invloedrijkste aandachtsmodellen

1. coverte aandacht = het verplaatsen vd aandacht naar een specifieke locatie, in zonder dat er sprake is v oogbewegingen  Als we ergens op letten -> oog meebewegen, o Voor we oogbeweging maken -> aandacht al naar nieuwe locatie kunnen verplaatsen  Posner (1980) endogene cue: in belang v ppn, gebruik maken vd cue - exp: aandachtmechanisme te onderzoeken - paradigma: Posnerparadigma / symbolische cueing paradigma  gebruik maken v cue’s geeft info over locatie waar ppn later stimulus kan verwachten o bv: pijltje dat naar rechts wijst o valide: pijltje recht – stimulus in R blikveld o invalide: pijltje links – stimulus R o ppn: veel sneller bij valide dan niet valide,  symbolische cue: RT voordeel, als het betekenisvol is  vgl met neutrale cue: plusje (= geen info , over locatie): tss RT valide en invalide o valide: voordeel tov neutrale en invalide o invalide: nadeel hebben  valide: direct en waarnemen, o verkeerde: aandacht al gericht, loslaten en opnieuw verplaatsen - obv paradigma: verschillende stadia id manier waarop we aandachten richten: oriënteren – loslaten v geattendeerde locatie – verplaatsen – vast zetten op nieuwe locatie Exogene cue: - niet symbolisch, flitst rechtstreeks op locatie waar stimulus zal plaats vinden 73

- flitst trekt automatisch de aandacht - stimulus presenteren  Ppn sneller om stimulus te identificeren tov invalide cue  2 vgl fenomenen: - exogene/ endogene overeenkomen  sneller - exogene / endogene niet overeenkomen  trager - 2 belangrijke verschillen tss cues:  1. Exogene: niet betekenis vol zijn, = resultaat ook al geen voorspellende waarde o Symbolische: enkel effectief bij voorspellede waarde  2. Exogene: kort durende facilitatie, meer verstreken tijd: geen voordeel meer o = inhibition of return

1.1 1ste systeem: Posner’s aandachtssystemen 2 verschillende mechanisme identificeren te betrokken zijn bij de aansturing vd aandacht - anterieure aandachtssysteem (groen)  Betrokken bij verwerken v symbolische info / endogene - posterieure aandachtssysteem (oranje)  Betrokken bij verwerken v exogene cue  Geen taak voordeel

endogene systemen - anterieure aandachtssysteem - gecontroleerd door de intenties en verwachtingen vh individu - betrokken bij de verwerking v centrale cues

Exogene systemen - posterieure aandachtssysteem - automatisch verplaatsing vd aandacht - betrokken bij verwerking v niet-informatieve perifere aanwijzingen - saillant stimuli of stimuli die sterk v andere afwijken hebben een hogere kans om geattendeerd te worden

1.2 Drie aandachtsvaardigheden - Posner en Petersen (1990) identificeren:  Posteriore (stimulusgedreven) aandachtssysteem: 3 stadia doorlopen bij symbolische constructie voor we nieuwe locatie kunnen attenderen o 1ste stadium: loslaten v aandacht  posterieur pariëtaal o 2de: Verplaatsen v aandacht  superior colliculus o 3de: Vastkoppelen aan nieuwe visueel stimulus  pulvinar (thalamus) o Automatisch, op laag niveau  Anterieur aandachtssysteem o Doelgericht; welk en hoe omzetten in actie? o Vgl met de centrale uitvoerder (centrale executieve) ih werkgeheugen

1.2.1 loslaten van aandacht Losier en Klein (2001)

74

-neglectpatiënten zijn meest beperkt wanneer ze proberen objecten ad interactie zijnde los te laten  Moeilijk: stimulus intacte veld los te laten & selecteren ih beschadigde - geattendeerde objecten oefenen een houvast uit ‘plakkerige’ fixaties ook gevonden in simultanagnosie - slechts 1 object tegelijkertijd gezien worden wanneer objecten geclusterd zijn

2. Inhibition of return (IOR) = voorkeur voor nieuwe locaties en objecten - enkel aandacht op exogene, reflextieve wijze oriënteren - aandacht richten kort op locatie richten en vervolgens niet meer op nieuwe locatie richten voor bep tijd  voorkomen: aandacht steeds opnieuw getrokken door opvallende gebeurtissen irrelevant loslaten - Posner en Cohen (1984)  Korte cue-target intervallen ( selectief opgebouwd uit verschillende modules: verwerking locatie, kleur, objecten  Obv model: hoe aandachtsselectie ingrijpt op perceptuele verwerking  Vanuit controlegebieden regulatiesignalen -> visuele cortex: verwerking v bep stimulus eigenschappen selectief wordt versterkt en afgezwakt o Bv: let op L, instructie> regulatiesignaal richting V1 -> input vd info vh Lblikveld met voorkeur verwerken o Bv: Let op rood: kleurinfo id visuele gebiedenbij neuronen gevoelig voor rood - > selectief gevoeliger voor verwerking vd stimuluseigenschappen  Verklaren: heel selectief op veelheid v eigenschappen kunnen letten  Objecten kunnen selecteren -> verhoging id FFA

3.5 Corbetta en Shulman (2002); Corbetta (2008): evaluatie sterktes -veel verklaren: bewijs voor onafh systemen  Corbetta and Shulman’s (2002) metaanalyse:in staat om groot scala v aandachtsfenomeen verklaren obv

beperkingen - aard vd interactie: nog niet weten  Hoe instaat om de lopende verwerking vh doelgerichtsysteem onderbreken?  Hoe bepaald of dat stimulus relevant is 76



goed in overeenstemming met data: 2 onafh systemen Neglect patiënten bep stoornissen id stimulus gedreven systeem



of niet? Hoe controle terug geven?

- rol v aandacht in diversiteit aan taken: 1 model obv type taak: cue -> varianten op basisparadigma v Posner  Andere varianten: nog niet goed ingepast in model - rol vd neurotransmitterstoffen: verschillende systemen, iedereen en bep rol. Hoe snel ze er een rol in?  veel aspecten v aandacht verklaren, er zijn ook nog veel dingen open

Deel 5: visueel zoeken - niet goed verklaren adhv model : wat gebeurt er al we zoeken naar info?  Cue: waar info -> aandacht naar plaatsen o Niet zo eenvoudig o Zoeken naar iets: niet waar je moet zijn en toch instaat om na verloop v tijd iets te vinden in bep display, hoe? - snel detecteren ve target in een visueel display  Obv aandacht of obv perceptie? o Het hangt ervan af  Varieer de set- of de displaygrootte  Varieer de eigenschappen vd target stimulus (bv rode G) en waarschijnlijkheid (bv de helft vd trails) o Rode G: simpel -> saillant : springt eruit, gedefinieerd door 1 afwijkende eigenschap

- rode cirkel: geen probleem

- moeilijker: T vinden - unieke element: niet gedefinieerd door 1 element, maar door unieke combi v elementen, die op zich niet uniek zijn  visueel zoeken: moeilijker

1. Feature integratie theorie - aandacht nodig voor bovenste fenomeen te verklaren - Treisman (bv 1988, 1992): afh vd aard (wat men zoekt): eenv of moeilijker: zoeken nr conjunctie  Eigenschappen v objecten (bv kleur, grootte of oriëntatie) zijn separeerbaar vh object zelf o Automatisch definiëren  Snel initeel parallel proces identificeert de eigenschappen o Onafh vd aandacht  Dan volgt een langzaam serieel proces wat objecten vormt door eigenschappen te combineren o De eigenschappen kunnen gecombineerd worden door aandacht te richten op locatie vh object  Elke stimulus eens attenderen en individuele eigenschappen binden 77

o Het combineren vd eigenschappen kan beïnvloed worden door opgeslagen kennis o Proces kost tijd en is moeilijker  ‘illusoire conjuncties’ (v eigenschappen) kunnen voorkomen o Probleem: eigenschappen niet kunnen binden op juiste manier -> fouten in perceptie o Wanneer aandacht afwezig is o Wanneer relevante opgeslagen kennis afwezig is - schematisch: displat met verschillende objecten  -ontleden in elementaire eigenschappen en op verschillende kaarten opgeslagen  Instaat om voor 1 object te combineren -> aandacht gericht op deze locatie welke?????

- consequenties die te toetsen zijn  Enkele eigenschappen zoekt -> automatisch: RT niet beinvl door aantal elementen op display  Maakt niet uit hoeveel irrelevante, 1 afwijkende gekarakteriseerd door 1 eigenschap> onmiddellijke eruit wijzen - + trails: afwijkend model was: niet uitmaken hoeveel objecten presteren: RT-> constant en snel  Vb parallel zoeken - zoeksnelheden bij conjuncties: eigenschappen die niet uniek zijn, maar vd conjunctie wel uniek  Maakt uit hoeveel elementen ih display zijn: ieder scannen: afw of niet?  Vb serieel zoeken - - trails: geen afw model -> lichte toenamen, langer voor rapporteren; geen of wel ofw - prestatiesnelheid op een detectietaak als functie vd definitie vd target (conjunctief vs enkelvoudige taak) en displaygrootte obv Treisman en Gelade (1980)

1.1 Treisman’s (1993): feature integratie theorie: verfijnd - verfijnen: oorspronkelijk obv idee aandacht puur gedreven door locatie  Zonet: meerdere manieren voor aandacht richten: ook objecten selecteren - selectie obv locatie  Obv smal of breed aandachtsvenster - selectie obv eigenschappen  Oppervlakte definiërende eigenschappen o Kleur o Helderheid o Relatieve beweging 78



Vorm definiërende eigenschappen: o Oriëntatie o Kleur - selectie obv objectgedefinieerde locaties - late selectie welke een objectbestand definieert  Dit controleert de response ve individu  theorie: mee geëvolueerd met latere bevindingen id literatuur

1.2 Kritiek op de theorie: geleid zoeken Wolfe (1998)  Onderscheid tss parallel en serieel zoeken: kunstmatig o Veel actuele studies: onderscheidt: gradueel o Wolf: meer obv info die online beschikbaar komt  Combi vd 2 processen  Ipv we veronderstellen dat het initiële eigenschapverwerkingsproces parallel is en de daaropvolgende processen serieel, verondersteld geleid zoeken dat de processen variëren qua efficiëntie o Zoekproces: continue combi o Selecteren in 1ste instantie aantal deelobjecten -> mogelijk kandidaat  Erbinnen: verfijnder nr info zoeken die we willen vinden  Initiële verwerking vd basale eigenschappen resulteert in een activatiekaart o Intern door kaarten waar info gerepresenteerd is o Ieder item ih visuele display heeft zijn eigen activatieniveau o Targeteigenschappen worden sterker geactiveerd  Efficiënter dan de feature integratie theorie omdat stimuli die geen targeteigenschappen bevatten genegeerd worden o Objecten met de hoogste activatie ontvangen aandacht

1.3 Feature integratie theorie: evaluatie sterktes -hoge historische relevantie: ook goed geactualiseerd obv recente bevindingen - benadrukken vd relatie tss perceptie en aandacht: past er goed in

beperkingen - minder duidelijk onderscheidt tss serieel en parallel - zoeksnelheid: niet helemaal juist - invloed v gelijkaardige distractoren: niet naar gekeken, niet id theorie verklaard - neglect / extinctie patiënten: geen goede uitspraak over de problemen

2.Visueel zoeken : nieuwe theorieën - opzoek naar nieuwe invalshoeken om fenomenen beter te verklaren - ander model texture tiling model:  Info id periferie is veel belangrijker dan voorheen gedacht o Visuele nauwkeurigheid ↓ naarmate verder id periferie  niet goed door eerdere modellen verklaard  Rol vd top-down verwerking om een duidelijk beeld te creëren o Kritiek: altijd bottom-up: geen top-down  Behalve geleid zoeken v Wolfe o Visuele zoekprestatie vooral bepaald door de info id representatie ih visueel veld  Gericht zoeken rondom fixatie en kaarten v doellocaties obv top-down 79

o

Zoeksnelheid werd bijna volledig verklaard door info  Snel doellocaties sellecteren ander model dual-path model - benadrukt het belang v eerdere ervaringen en top-down verwerking  Bv kennis over waar je objecten wel of niet kan vinden  Model voor visueel zoeken adhv gist o Foto’s: snel alles herkennen, weten waar het is o Snel locaties uitsluiten: hier niet zoeken Nieuwe benadering parallelle verwerking tss: - selectief pad:  beperkte capaciteit  individuele selectie  in staat om stimulus eigenschappen te binden  objecten herkennen  traag en gedetailleerd - niet-selectief pad: verwerkt de essentie (gist) ve scène  Helpt om de verwerking ih selectieve pad bij te sturen  Meer van belang ih dagelijks leven dan ih lab  Reguleert het selectieve pad  Snel locaties uitsluiten: hier niet zoeken  Snel niet in detail, wel essentie  idee: niet-selectieve: snel scan en potentiële doellocaties snel registreren, scene opvoorant uitsluiten. Selectieve pad: op efficiënte wijze zoeken naar info visueel zoeken: goed gebruik v deze info -gebruik v top-down kennis - ppn obv auditieve info: target lokaliseren in visueel veld door te kijken  Geen idee waar de stimulus is  Meer taak beheersen -> ppn oogbeweging meer beperken -> gevolg leren vd taak obv eerdere ervaring blauwe: fixaties op vroege trails rode: fixaties op latere trails  invloed top-down info op visueel zoeken

2.1 Thornton en Gilden (2007): visueel zoeken naar meervoudige-targets - wanneer targets en distractoren verschillen op een enkelvoudige dimensie:  Detectietijd voor targets namen slechts matig toe met het toenemen vd setgrootte bij enkelvoudige target trials  Detectietijd namen af met toenemende setgrootte wanneer alle items targets waren o Suggereert parallelle verwerking - bij complexe visuele taken:  Detectietijden voor targets namen drastisch toe met toenemende displaygrootte in enkelvoudige target trails  Detectietijd voor targets namen ook toe met set grootte wanneer alle items targets waren o Suggereert seriële verwerking  sommige taken vragen om seriële verwerking, andere taken om parallelle verwerking

2.2 Wanneer targets zeldzaam zijn - Wolf et al (2007) luchthaven screening experiment 80

    

Zoeken en wat je moet vinden is zeldzaam o Ideale omstandigheden: bep afwijking constateren -> rapporteren o Zo zeldzaam -> rare bias -> als hij voorkomt ook niet rapporteren Security: bagage controleren -> wapens en explosies detecteren in koffers o Nog nooit voorgekomen o Voorkomen: niet rapporteren Wanneer targets (wapens) in 50% v alle trails voorkomen o 80% gedetecteerd  20% gaat erdoor heen Wanneer targets op 2% v alle trails voorkomen o 54% gedetecteerd Ppn ontwikkelen een criterium wat veel conservatiever was bij lage target ratio’s o Op ons hoede voor deze situaties: afwijkingen zeldzaam -> neiging om dit niet op te merken o Alert houden op het feit dat het kan voorkomen  Af en toe met opzet zo’n target sturen  Anders efficiëntie overbodig

Deel 6: cross-modale aandacht Filmpje: - 2 illusies  Richting vh geluid negeren  Beel & geluid koppelen o Bv tv luidsprekers andere locatie dan beeld, nooit bewust vd discrepantie, locatie v geluid her berekenen  crossmodale aandacht

1. Twee types spatiële aandacht endogene spatiële aandacht - vrijwillig richten vd aandacht op een bepaalde locatie  In afwachting op een targetstimulus die daar gepresenteerd gaat worden

exogene spatiële aandacht - het niet vrijwillig richten vd aandacht op een bep locatie  Gedreven door eigenschappen vd stimulus, zoals intensiteit en dreigingniveau  Aandacht wordt getrokken door saillante stimuli

cross-modale aandacht - gelijktijdige coördinatie v info van 2≠ sensorische modaliteiten - stimulatie v 1 modaliteit op een bepaalde locatie zorgt er voor dat aandacht in een andere modaliteit ook op die locatie gericht zal worden bv straat oversteken & hoort claxon  kijken & auto proberen ontwijken  wisselwerking

L: endogene R: visueel + auditieve en bottom up 81

1.1 Endogene spatiële aandacht Eimer en Schröger (1998) - experiment:  Inhoever heeft het letten op visuele stimuli invloed op het verwerken vd auditieve stimulus en omgekeerd - methode:  Twee stromen licht en twee stromen geluid o Voor iedere modaliteit 1 stroom links gepresenteerd en 1 stroom rechts  ERP activatie op niet-afwijkende stimuli o Door veel herh kan men het ERP onderscheiden o ERP gericht op iets anders: amplitude vergroten, toontje L grotere ERP dan toontje R o Visueel: geen ≠ bij 1 modaliteit, wel ≠ gevonden: ook ≠ tss activatie relevante locatie vs niet relevante locatie - taak:  Detecteren van devianten in 1 modaliteit o Ad random, ≠ locaties, afentoe afwijkende stimuli  Bv afwijkend toont dat links wordt gepresenteerd - conclusie:  De allocatie van aandacht ah linker / rechter kanaal in 1 modaliteit beïnvloed tot op zekere hoogte ook de allocatie van aandacht op stimuli links / rechts id andere modaliteit o Aandacht loopt parallel over ≠ modaliteiten, endogeen richten: visueel en auditief

1.2 Exogene spatiële aandacht - exp: variant op Posner: visuele cue vervangen door toontje : ene modaliteit beïnvloed de andere Spence en Driver (1996) Driver en Spence (1998) - visuele beoordelingen waren nauwkeuriger - visuele aandacht op een bepaalde locatie kan wanneer een niet-voorspelende auditieve cue ad aandacht voor tactiele stimuli beïnvloeden en zelfde zijde vh display werd gepresenteerd als visaversa waar later een visuele target werden gepresenteerd - idem wanneer de visuele en auditieve stimuli werden omgewisseld

2. De buiksprekerillusie - mishit tss visueel & auditief signaal  Geluid beïnvloed door visuele info: lokaliseren geluid obv wat we zien - geluid worden ten onrechte waargenomen als zijnde afkomstig ve visuele bron  We maken meer gebruik van visie voor het lokaliseren van gebeurtenissen omdat de visuele locatie-info meestal wel betrouwbaar is - Bonath et al (2007)  Gebruikten Fmri en ERPs om aan te tonen dat de buiksprekerillusie activatie id auditieve cortex oproept voor het matchen vd geluidbron met de visuele locatie  Vereenvoudigen vh filmpje: display: visuele stimuli samen met toontjes  zo gepresenteerd id relevante trails: id midden en gekoppeld aan stimulus L of R. helft vd gevallen wel illusie: niet uit het midden, andere helft ervaart illusie niet

82

2.1 buiksprekerillusie effect wel of niet waarnemen vd stimuli op de hersenen - op het paneel staan de trails - bovenste illusie ervaren, onderste niet -golf: ERP door auditieve stimulus, in alle gevallen identiek, geen fysieke ≠ - blauwe plaatje: verdeling elektrische potentiaal onderscheiden - bv: C: geen illusie  zowel voor L als R visuele stimuli geen verschil, symmetrisch over hersenen - illusie wel waarnemen  verdeling potentiaal over hersenen, potentiaal naar R bij illusie L en omgekeerd  sterker over contralaterale hemisfeer: sterker ervaren v illusie is collebaalt, vroeg vd visuele verwerking gestimuleerd - ook na MRI: evidentie voor verschuiving ih detail waar activatie is. - ≠ in vroege auditieve verwerking. Illusie v laag niveau en vroeg verwerken

2.2 Samenvatting - suggereert dat visuele info auditieve informatie domineert  Is echter een voorbeeld vd modality appropriateness hypothese o Niet ih algemeen geldig  De senosrische modaliteit met de hoogste resolutie corrigeert de andere modaliteit o visuele modalteit is goed in ruimtelijke info; goed waar iets gebeurt, minder goed wanneer. Auditieve: niet goed waar, heel sterk gecorrigeerd door de visuele modaliteit - kan auditieve modaliteit visuele domineren?  Temporal ventriloquism = temporele buiksprekerseffect

2.3 De temporele buiksprekerillusie - omgekeerde situatie - 1st visuele stimuli en later auditieve - effect vd auditieve: ppn systematische fout vd tijd vd visuele stimuli  Visuele stimuli later zien  Tijdsinfo vh auditieve signaal corrigeren en aanpassen

3. Cognitieve neurowetenschap van Multi-Modale Aandacht - algemeen: interactie ≠ sensorische modaliteiten - interactie: visueel en auditief: heel vroeg plaatsvinden - Multi-modale neuronen: vroeg reageren op gelijk aanbiedingen  Reageren op stimuli in diverse modaliteiten  Gevoelig voor locatie vd stimuli - Molholm et al (2007)

83



ERP bewijs voor de verwerking v geassocieerde stimuluseigenschappen id taakirrelevante modaliteit - Driver en Noesselt (2009)  Multisensorische interacties rond de o Midbrain o Cerebrale cortex o Auditieve cortex  sterke interactie

3.1 Multi-Modaal Aandachtsonderzoek: evaluatie sterktes - divers bewijs is beschikbaar om de assumptie dat aandacht modaliteitonafhankelijk is onderuit te halen, er zijn sterke interacties

beperkingen - theorieën zijn nog te ontluikend om de sterke van veel effecten te verklaren, nieuw onderzoeksgebied, maar veel vooruitgang om de verschillende gebieden te verklaren. (eerder sterk) - vaak gebruik gemaakt v complexe en gekunstelde taken - te weinig nadruk op individuele verschillen

Deel 7: verdeelde aandacht - ervoor selecteren van 1 stimuli uit vele stimulus - we denken dat we goed in zijn in het verdelen vd aandacht  niet waar

1. Verdelen en autorijden - autorijden tijdens mobiel telefoneren (ook ‘handsfree’) veroorzaakt:  Dat bestuurders vaker een rood licht missen  Een toename in RT  Bij een cruciale (2de) taak: info missen  Probleem: is de aandacht, niet met een gsm in je hand zitten  Samen id auto: wel babbelen -> we zitten samen ih verkeer, beide kunnen anticiperen - deze tekortkomingen kunnen veroorzaakt worden door:  Bottleneck (hersenhals waar niet alle info tegelijkertijd doorkan) id centrale verwerking, waardoor taken serieel uitgevoerd moeten worden o 1st taak afronden voor we ad volgende aandacht beginnen o Levy et al (2006)  Een vorm van inattentional blindness o Info missen doordat je aandacht is afgeleid o Strayer en Drews (2007)

2. Factoren die dubbeltaak prestaties beïnvloeden - wanneer beide taken manuele responskeuzes zijn 1. taakgelijkenis  Treisman en Davies (1973): de sensorische modaliteit o Ene visueel en ander auditief, minder moeite dan beide visueel of auditief  McLeod (1977): responsmodaliteit 2. Oefening  Spelke, Hirst en Neisser (1976) 84

o

2 studenten trainden gedurende 5 uur/ week, 4 maanden lang  Verbetering in accuraatheid o Verbeteringen mogelijk het gevolg ve leniger wisselen tss taken 3. Taakmoeilijkheid  Sullivan (1976) o Het schaduwen van redundante boodschappen leidde tot een verhoging van meer niet geschaduwde boodschappen o Moeilijke taak moeilijker te combineren met 2de taak - sensitiviteit voor auditieve en visuele signalen als functie vd simultane inbeeldingmodaliteit (auditief vs visueel). Uit Segal en Fusella (1970) -bv sensorische modaliteit: 2 auditieve moeilijker dan auditief en visuele

3. Centrale capaciteitstheorie - theoretische mechanismen: waarom wel / niet in staat zijn om taken te combineren Kahneman’s (1973) centrale capaciteitstheorie Bourke et al (1996) testten deze theorie - 1 centraal aandachtssysteem wat flexibel - ppn kregen 2 van 4 taken, 1 benadrukt als ingezet kan worden belangrijk 1. Random generatie  ≠ hulpbronnen aanroepen 2. Prototype leren  2 taken met = hulpbronnen-> beperking 3. Handmatige taak - strikte beperking in hulpbronnen (resources) 4. Toontaak  Hulpbronnen: niet duidelijk - de meeste belastende taak interfereerde het - waarom beperkt in het uitvoeren v 2 ≠ taken meeste  Obv combi v effecten: hoe complexer - deze resultaten verklaren nog niet de aard vd hoe groter de interferentie is centrale capaciteitslimiet  Simpel idee

3.1 Centrale capaciteitstheorie: evaluatie sterktes - de notie ve centrale capaciteit is consistent met veel empirische bevindingen  Bourke et al (1996)  Neuroimaging studies

beperkingen - gevaar ve cirkelredenering  Geen idee v hulpbronnen: taak  interferentie  gedeelde hulpbron: verklaring vd gedeelde hulpbron id empirische opvatting zelf - de aard vd centrale capaciteit is niet duidelijk genoeg - interferentie kan ook veroorzaakt worden door:  Response selectie  taakgelijkenis

85

4. Verdeelde aandacht: dubbeltaken 4.1 Multiple-resource theorie: - extinctie v Kahneman’s centrale capaciteitstheorie - verwerking gebeurt dmv ≠ onafh mechanismen of hulpbronnen - 4 belangrijke dimensies: 1. verwerkingsstadia 2. verwerkingscodes 3. modaliteiten 4. responsetypes

4.2 Wickens (1984) multiple-resource theorie - hypothetisch 3D structuur vd menselijke verwerkingshulpbronnen - limitaties obv input modaliteit, aard vd taak, stadium vd verwerking en responsmood

4.3 Dubbel taken - interferentie soms wel, soms niet,omstandigheden v interferentie  threaded congition - taken die ≠ hulpbronnen vereisen kunnen beter samen gaan dan taken die een beroep op dezelfde hulpbronnen - Wicken’s model vertoont overeenkomsten met het werkgeheugen model v Baddeley (HF6) - hoe minder hulpbronnen gedeeld, hoe beter 2 taken tegelijkertijd uitgevoerd kunnen worden metafoor met PC - pc: ≠ programma’s = tijd, zogenaamde treaded dread  centrale eenheid gecontroleerd onafh v elkaar, behalve op specifieke momenten: alle draden naar hetzelfde apparaat bv keyboard: we stoppen de draden in, zij ondervinden invloed en gaan door  onderliggend idee v threaded congition

4.4 Threaded congition theorie = elk proces is onafh verwerkingsdraad = actief, geen overloop = onafh lopen - gedachtestromen kunnen gepresenteerd worden als onafhankelijke ‘verwerkingsdraden’  te vgl met ‘multithreading’ in pc - theoretische assumpties  verschillende draden of doelen kunnen tegelijkertijd actief zijn o zolang er geen overlap is tss de benodigde hulpbronnen is er geen interferentie  wanneer 2 of meer draden dezelfde hulpbronnen nodig hebben moeten de concurrerende draden wachten - gepresenteerd op niveau van brein, congitie en gedrag - geen centrale uitvoerder (cf werkgeheugen) voor de allocatie (claimen) van hulpbronnen als het nodig is  gaat automatisch - taken controleren allocatie v hulpbronnen zelf (gierig, maar beschaafd)  gierig claimen indien nodig: als het beschikbaar is -> onmiddellijk pakken 86

 beschaafde teruggave indien niet meer nodig - overeenkomst met Multi-resource model - +: theorie uitgewerkt tot een computationeel model, gebruiken op precieze predicties te maken - voorbeelden van taken:  minder performatie vanwege competitie van hulpbronnen (Nijboer et al 2013)  complexe rekentaken (aftrekken met overdracht) worden verslechteren meer dan simpele tgv een tweede, geheugenbelastende taak (Borst et al 2013)  beter: taakpresentatie wanneer ppn zelf kansen kan bepalen wanneer ze konden switchen o beter dan opgelegde - verschillende successen:  identificatie vd belangrijkste cognitieve hulpbronnen  succesvolle test vd theorie dmv computationeel modelleren  vermijding vd aanname ve centrale uitvoerder of andere vage constructen  kan de flexibiliteit v ppn goed verklaren  kan verklaren waarom mensen vaak minder moeite met dubbeltaken hebben dan andere theorieën voorspelden  sterk model voor multitasken

4.4 de cognitieve neurowetenschappelijke benadering v dubbeltaken: evaluatie sterktes - verklaard waarom het verdelen v aandacht tot interferentie-effecten kan leiden:  er is een maximum qua hulpbronnen die tegelijkertijd op 2 taken ingezet kunnen worden o onderaddiviteit  Dubbeltaakuitvoering vereist de coördinatie die in een simpele taal niet nodig is

beperkingen - niet duidelijk waarom de prefrontale gebieden al dan niet belangrijk zijn id dubbeltaak situaties - nog steeds niet duidelijk welke processen precies door de prefrontale cortex uitgevoerd worden

Deel 8: automatische processen - in vele situaties automatiseren we taken

1. Shiffrin en Schneider (1977) - taak:  Letteridentificatie taak  In sommige omstandigheden automatiseren: geen beperking, geen leereffect  soms moeizaam - gecontroleerde processen:  Beperkte capaciteit  Vereisen aandacht  Kunnen flexibel gebruikt worden in veranderde omstandigheden - automatische processen:  Geen capaciteitsbeperkingen  Vereisen geen aandacht en kunne moeilijk aangepast worden wanneer ze eenmaal aangeleerd zijn

87

- RT op een beslissingstaak als functie vd grootte vd geheugenset; consistente vs gevarieerde mapping. Data v Shiffrin en Schneider (1977) - taak: reeksletter onthouden en matchen met serie doelletters. - 1 cruciale manipulatie:  Cond 1: varied mapping: set v stimuli relevante en irrelevante uit = set v 4 letters vgl met doelletters v 4 letters. Kan ≠ v trail tot trail. Sterk belastende taak afh v aantal letters: nu moeite  Cond 2: consistent mapping: doelstimuli uit 1 set andere stimuli ≠set bv cijfers. Effect: nauwelijks hinder v hoeveelheid letters: even snel  2 ≠ manieren taak uitvoeren of gecontroleerd of automatisch

2. Problemen met de traditionele benadering - onderscheid zo sterk? assumpties - processen zijn ofwel volledig gecontroleerd ofwel volledig automatisch  te artificieel - automatische processen:  Parallelle uitvoering: beslissingsnelheid en aantal geheugenitems zouden ongerelateerd zijn (geen slope)  Vereisen geen aandacht: bv verwerking v kleurwoorden  Snel  Niet beschikbaar voor bewustzijn

problemen - beslissingsnelheid is trager wnr de geheugenset en het display meerdere items bevatten - het stroopeffect kan door gecontroleerde aandacht beinvl worden (Kahneman en Chajczyk, 1983) - de traditionele benadering is eerder beschrijvend dan verklarend

3. Moors en de Houwer (2006) - factoren: mate v automatisch beïnvloeding  Niet helemaal automatisch, maar een beïnvloedende gradiënt  We kunnen oefenen automaticiteit zou gedefinieerd dienen te - de meeste processen bestaan eerder uit een worden in termen v potentiële onafh mix v automatisme en non-automatisme eigenschappen die het van niet-automaticiteit  Wij zijn beperkt tot het gebruik v onderscheidt: relatieve uitspraken over automatisme  Doel-ongerelateerdheid - wanneer automatisme toeneemt neemt de prefrontale activatie af  Onbewust  Saling en Philips (2007)  Efficiëntie  Snelheid - deze eigenschappen vormen eerder een continuüm

4. Instantie-theorie - oefenen verder uitgewerkt 88

- hoe meer taak uitvoeren ≈ taak ih geheugen stoppen & hoe vaker hoe beter uit het geheugen halen  Bv eenvoud vd taak & voldoende oefenen  via 1 operatie uit geheugen  geautomatiseerde taak - Logan (1988): Logan, Taylor en Etherton (1999)  Poogt te verklaren hoe automaticiteit zich ontwikkeld, gebaseerd op de volgende aannames o Verplichte encodering:  Alles wat geattendeerd is wordt geëncodeerd o Verplichte ophaling  Geattendeerde items fungeren als ophalingscues o Instantie representatie  “iedere ontmoeting met een stimulus wordt afz geëncodeerd, opgeslagen en opgehaald, zelf wanneer we deze stimulus eerder zijn tegengekomen” (Logan et al 1999, p166)  Automatische processen zijn snel omdat ze slechts het ophalen v ‘eerdere oplossingen’ uit het lange-termijn geheugen hoeven te halen, zonder dat andere processen hiermee hoeven te interfereren

5. Cognitieve Bottlenecktheorie -taakuitvoering nog bezig en 2de taak geven  vertraagde 2de taak  wachten op uitvoering vd 1ste  Extra RT 2de taak stond bekend als de psychologische refractoire periode ( PRP) - psychologische refractoire periode (PRP)  Refractie op cognitief systeem ad refractaire periode ih neuraalsysteem  Taak die gevoelig is voor dubbeltaak interferentie, bestaan uit: o 2 stimuli  De 2de stimulus kort na de 1ste gepresenteerd o 2 responsen  Reageer zo snel mogelijk op iedere stimulus  Gekoppeld aan paradigma: 2 stimuli kort na elkaar + taak afh vd respons  PRP  1ste taak: gestimuleerd, dan even niet voor: niet 2 taken na elkaar  basisidee: 2 taken – infereren  PRP - Pashler et al (2001)  Komt voort uit het uitstel ve centrale verwerker binnen een verwerkingsbottleneck  Maakt het onmogelijk om gelijkertijd 2 correcte responsen te geven op 2 stimuli - relevantie voor echte wereld - studie v Hibbert et al (2013)  Taakuitvoering tijdens autorijden beinvl remgedrag

6. Automatische verwerking - RT bij 8 verschillende sessies op correcte trails tijdens:  Dubbeltaak (auditief en visueel)  Enkeltaak (auditief of visueel)

89

Deel 2: geheugen Hoofdstuk 6: leren, geheugen en vergeten Deel 1: introductie Filmpje: HM  groot scala onderdeling

Deel 2: de architectuur van het geheugen - 1ste onderscheid: KTG en LTG, tijdelijk en permanent - 2de onderscheid: geheugen voor feiten en voor procedures

1. Geheugen: architectuur en processen -architectuur:  Hoe is het geheugen systeem georganiseerd? Bv kort- en lange termijn opslagplaats - processen:  Welke activiteiten komen voor binnen het geheugen systeem? Bv encodering, ophaling, manipuleren

2. Het Multi-Store geheugenmodel - 3≠ modules

1. sensorische opslag plaats  Heel korte tijd  Iconische geheugen (visueel)  Of echoïsch geheugen (auditief) -aandacht filter sensorische info 2. KTG  Korte opslag -info die niet herhaal wordt verdwijnt uit het geheugen 3. LTG  Interferentie = echt verdwijnen

3. Types geheugenopslag - sensorisch geheugen: 1 sensorische modaliteit  Iconische opslag (bv Sperling, 1960) o Visueel, na 0.5 sec verdwijnen  Echoïsche opslag (bv Treisman, 1964) o Vergelijkbare tijden o Na fractie v seconde vervallen, passief systeem - korte-termijn geheugen (KTG) opslag  Dmv aandacht in sensorisch geheugen geselecteerd 90

  

Beperkte capaciteit: 7 items; hoeveelheid is een discussie Opslag is zeer fragiel: actief herh, aandacht geven HM: lange periode: 110 min: aandacht erop houden en herh, afgeleid: alles weg, ook zelf ervaring - lange-termijn geheugen (LTG) opslag  Van KTG via transfer en herh naar LTG opslag  Onbeperkt, capaciteit: enorm  Houdt info voor langere periodes vast

4. Sensorische opslagplaats - iconisch - Sperling - info snel vervallen: exp ppn display: ≠ reeksen letters en ppn: letterreeksen herinneren -> slecht in -beperkte set herinneren - ppn altijd rapporteren: wisten dat er meer info was -> verdwenen - hoe snel vervalt info?  Cond exp: volledig rapport geven -> slecht in  Na aanbieding: subset uitte rapporteren: welke letters relevant waren. Ppn in stand voor accuraat uit te voeren. Alle info gedurende de bep tijd vastgehouden. Specifieke rapporten: niet tijd om alles naar KTG. Snel weer verliezen: relevante eruit selecteren visueel sensorisch - iconische opslag  Sperling (1960): vervalt binnen 0.5 s  Landman et al (2003): duurt 1.6s, met vereenvoudigde taakvereisten  Nut: o Mechanismen voor visuele perceptie opereren op icoon eerder dan op visuele omgeving o Aandacht wisselen binnen iconisch geheugen in 5̴ 5ms

auditief sensorisch - echoïsche opslag  ‘playback’ faciliteit  Treismann (1964): duurt ong 2 tot 4s o Bv: vragen wat zeg je? En het dan terug weten  info uit echoïsch geheugen terug

5. Korte-termijn geheugen - interne representatie v actieve info - actieve info is onmiddellijk en moeiteloos toegankelijk - info verlaat de korte-termijn opslagplaats door activatie verval - verval kan tegengewerkt worden door herhaling -hoeveel info kunnen we vasthouden?  Miller: 7 o ≠ v individu tot individu

5.1 Digit span = aantal cijfers in een bep reeks je kan onthouden 91

5.2 Geheugenspan - Miller (1956)  Het max aantal eenheden dat iemand foutloos kan herinneren is zeven plus of min 2  Geheugenspan is niet gelimiteerd door eenheden maar door chunks o Chunken: items groeperen in betekenisvolle segmenten  Beinvl door de chunks: capaciteit ↓ dan ong 4 chunks  Daalt naar 1 bij heel specifieke dingen: beperkt: variatie v 1 tem 7, waarschijnlijk een schatting van 4  Bv: UFOIBMTNT: 3 chunks: 3 of 9 eenheden - Cowan (2000)  Wanneer uitgezuiverd voor herhaling en LTG invloeden is de korte-termijn geheugen capaciteit ong 4 chunks

5.3 Seriële positie curve -probleem: info onthouden is niet altijd a-selectief - vrije herinnering is functie v seriële positie en duur van tussenliggende taak. Aangepast v Glanzer en Cunitz (1966) - primacy effect  Voordeel herinnering eerste items id lijst  Primacy effect wordt kleiner door opdrijven aanbiedingstempo - recency effect  Voordeel herinnering voor laatste items id lijst  Recency effect tenietgedaan door korte distractor taak tss aanbieding en herinnering

5.4 Vergeten in KTG - veel info vasthouden, veel info vergeten - invloed interferentie vd 2de taak, de identiteit en volgorde vd letter is belangrijk. - ad random getal en selectief achterwaarts tellen per 3 - spoorverval of interferentie? Data v Peterson en Peterson (1959)  Claimden voor spoorverval: niet instaat om oorspronkelijke letter te onthouden  Mogelijk niet juist

5.4.1 Nairne, Whiteman, and Kelley (1999) - obv taak: stimuli onthouden beter onderscheiden vd 2de taak - snel spoorverval is niet onvermijdelijk - interferentie geminimaliseerd  Waarschijnlijk het geval tss ≠ taken - volgorde items werd bevraagd, niet het item zelf - proportie correcte responsen in functie vh retentie-interval. - oorspronkelijk onthouden tot bep tijd 92

6. Onderscheid KTG en LTG: een dubbele dissociatie Amnesie patiënten , HM - schade ad mediale temporale kwab - slecht LTG - normaal KTG - films:  The bourne trilogy  Long kiss goodnight  Total recall

Patiënt KF, - schade pariëtale en temporale kwabben - normaal LTG - slecht KTG (span 2) - films:  Memento  50 first date

7. Multi-opslagplaatsen benadering: evaluatie sterktes - evidentie dat de opslagplaatsen op meerdere aspecten verschillen  Duur  Capaciteit  Vergeten  Effect v hersenschade

beperkingen -opslagplaatsen zijn niet unitair: meerdere opslagplaatsen en vormen LTG - KTG is niet de enige toegang naar LTG  Systemen zijn onderling verbonden (topdown effecten)  Onbewust leren zonder mediëring KTG  Herh niet zo cruciaal - teveel nadruk op structurele aspecten van geheugen, minder op processen

8. Enkelvoudige opslagplaats modellen 8.1 Veronderstellen dat: - KTG bestaat uit tijdelijk geactiveerde LTG representaties  Meer dan enkel een brug naar LTG, ook uit ophalen  LTG: heeft invloed op KTG, bv chuncks  Activatie door aandachtsfocus  Sterk onderheving aan inferentie  nieuwe benadering: bestaande representaties opnieuw ophalen: tijdelijk geactiveerde representatie LTG - Amnesie: LTG stoornis in relationeel geheugen (binding)  Ondersteund door hippocampus en omliggende mediale temporale kwab o Niet meer nieuwe onderlinge relaties kunnen vormen o Niet nieuwe LTG representaties kunnen vormen - bestaande relaties worden geactiveerd, hypothese is houdbaar!

8.2 Evidentie voor enkelvoudige opslagplaats Hannula et al (2006) - exp: foto’s identiek of is er een verandering? - lag 1: identiek - lag2: detail ≠ - kijken naar geheugenprestatie van normale gevallen: goed - kijken naar geheugenprestatie amnesie: niet instaat om subtiel spatiële ≠ waar te nemen, ook niet gedurende korte rijd, de essentie houden ze wel vast - obv amnesie: amygdala belangrijke rol bij coderen v spatiële onderlinge relaties 93

8.3 Enkelvoudige opslagsplaats benadering: evaluatie Sterktes - benadrukt samenspel tss KTG en LTG - evidentie dat KTG op zijn minst gedeeltelijke afhankelijk is van LTG activatie

beperkingen - KTG is niet louter geactivreerd LTG - het is mogelijk om info alleen in KTG te manipuleren (bv achterwaartse cijfer span) - geen sterke evidentie dat amnesie patiënten ook stoornis vertonen voor relationeel geheugen wanneer taak hoofdzakelijk een beroep doet op KTG

Deel 3: werkgeheugen - a-modaal KTG: 1 geheugen ongeacht welke type info? - er is evidentie voor werkgeheugen ipv kortetermijngeheugen

1. Baddeley en Hitch (1974) - vervangen vh concept ‘korte-termijn opslagplaats’ door ‘werkgeheugen’: opslag en manipulatie  er is een onderscheid tss visuele & auditieve  geheugensystemen interfereren niet met elkaar  centrale verwerker: niet duidelijk wat het is o gekoppeld aan aandacht: controleren, selecteren, belangrijke voor taak doel te selecteren  slaafsystemen: tendienste vd centrale verwerker o visuo-spatieel sketchpad: visuele geheugensysteem met subtaken o fonologische lus: auditief geheugensysteem met subtaken  nieuw toegevoegd: episodische buffer: o deel vh geheugen die alle info vd ≠ systemen interpreteren met dagelijkse episodes - te kort komingen KTG:  proefpersoon visuele en auditieve info onafh onderscheiden  2≠ geheugen opslag systemen: visuele en auditieve  korte termijn opslagplaats: veel meer dan enkel opslaan v info o waarom voor korte tijd info vasthouden  we moeten iets doen met de info, gebruiken om bep doel te realiseren o hoe doel realiseren  centrale uivoerder: info uit episodische buffer gebruiken

1.1 Systeem met beperkte capaciteit - de componenten hebben een beperkte geheugen capaciteit en werken relatief onafhankelijk  als 2 taken dezelfde component belasten, zal performantie bij gelijktijdige uitvoering dalen o bv 2 auditieve of 2 visuele taken, overlap binnen modaliteit  als 2 taken beroep doen op verschillende componenten, kunnen ze succesvol gelijktijdig uitgevoerd worden o interferentie veel minder o bv 1 visuele en 1 auditieve taak o overlap buiten modaliteit 94

1.2 Onderzoeken met dubbeltaakmethode -schaaktaak: schaakstelling en vervolg verzinnen: voor sterke en zwakke spelers, sterke doen het ih algemeen beter  hoofdvraag: kijken naar welke factoren de schaakvaardigheid beïnvloeden adhv 2de taak; ≠ taken ≠ condities o cond 1: herhalen van see-saw  auditief systeem (fonologische lus): herh van woord  auditief geheugen uitschakelen o cond 2: nummertoetsen indrukken met de klok mee  belasting op het WG  visuo-spatiële deel o cond 3: random number generation  wij kunnen moeilijk met randomes omgaan, wij willen volgorde id zinnen  centrale uitvoerder sterk gebruiken o controle conditie: geen extra taak  conclusies: o cond 1: auditief gehuegen oefent geen invloed uit op schaaktaak o cond 2: voor zwakke en sterke (vnl) spelers daalt de performantie, visuo-spatiële taak interfereert met schaaktaak o cond 3: performantie daalt, randomes interfereert met schaaktaak o algemene conclusie: visuo-spatiële en centrale verwerker interfereren met schaaktaak  beroep op hogere orde processen & visuele spatiële (voorstellen) processen  sterk in overeenkomst met voorspelling Baddeley

1.3 1ste systeem: fonologisch lus 1.3.1 fonologisch similariteitseffect - herh v info die aangeboden is, eigenschappen v info, op welk niveau gecodeerd, hoe onderzoeken? - onderzoek: Larsen, Baddeley en Andrade (2000)  herinnering 25% slechter met fonologisch similaire lijst o fonologisce similariteit: woorden hebben dezelfde klanken o fonologische desimilariteit: woorden hebben verschillende klanken  beter onthouden  woorden zijn ook unieker  suggereert dat we op spraak gebasseerde herhalingsprocessen gebruiken id fonologische lus

1.3.2 woordlengte effect - we onthouden info uit fonologische lus adhv herh, iedere herh kost tijd. Korte woorden  sneller overlopen, regelmatig opfrissen en beter onthouden - geheugen span is lager voor woorden die een langere uitspraaktijd hebben - suggereert dat de capaciteit vd fonologische lus beperkt is door de tijdsduur (2s)  binnen 2s kort woorden herh, lange niet, tijd nodig voor reeks woorden te herhalen  bv Mueller et al (2003)

1.3.3 Dubbeltaakexperiment door Baddeley et al (1975) - exp: woorden onthouden + see-saw zeggen  belastende auditieve taak  hoe meer geheugen onderdrukken, hoe minder de performantie

95



onderscheid tss korte en lange woorden  effect vd artificiële suppressie? o Woorden niet voor jezelf herh, supressie weg: kwaliteit ↓ o Wel suppresie: effect voor lang woorden ↓

1.3.4 Fonologische lus naar Baddeley (1990) - passieve fonologische opslagplaats: info opslaan  Perceptie van spraak  Directe toegang voor auditief aangeboden woorden  Indirecte toegang voor visueel aangeboden woorden  Links inferieure pariëtale cortex -2de proces: fonologische lus / articulatorisch proces: herh vd info, info vasgthouden  Productie van spraak  Indirecte toegang tot de opslagplaats  Links inferieure frontale cortex  Spraakproces toegevoegd aan geheugencomponenten: info langer vasthouden

1.3.5 Evaluatie fonologische lus - kan effecten van fonologische similariteit en woord-lengte verklaren - opdeling in 2 componenten ondersteund door neurolinguïstisch onderzoek  Taal psychologie: ≠fenomenen verklaren bv leren van nieuwe woorden in 2de taal - functie: leren nieuwe woorden  Articulatorische suppressie verstoort leren van L1-L2 woordparen, maar niet L1-L1 o Papagno, Valentine en Baddeley (1991)

1.4 2de systeem: visuo-spatiaal schetsblad - fijnere ordening in maken - tijdelijkse opslag en manipulatie van visuele en spatiale info  Spatiale: onderlinge ruimtelijke ordening - Logie (1995): ≠ functies  Visual cache o Opslag info over visuele vorm en kleur  niet ruimtelijke visuele info  Inner scribe: intern mechanisme met ruimtelijke representaties o Verwerking van spatiale info en beweging o Herh van info uit visual cache  gekoppeld ad inner scribe  Visuele info tijdelijk in WG opslaan en herh  Adhv visual cache herh vd visuele representatie  Met aandacht scène aflopen: visuele info ih geheugen en voor jezelf de interne locatie zien en overlopen  vasthouden

1.4.1 Klauer en Zhao (2004) - evidentie voor het onderscheid v Logi - interactie tss visueel en niet-visuee scratchpad -hoofdtaak:  Spatiële geheugentaak: stippelpatroon onthouden en vgl met andere: zeggen of het hetzelfde is of niet, onthouden van onderliggende ruimtelijke locatie  Niet-spatiële geheugentaak: Chinese karakters onthouden en vgl met andere: zeggen of het hetzelfde is of niet, - condities:  Non: geen 2de taak 96

    

o Conclusie: base-line, normale resultaten Spatiële en spatiële secundaire taak  interfereren Spatiële en niet-spatiële secundaire taak  niet interfereren Niet-spatiële en niet- patiële secundaire taak  interfereren Niet-spatiële en spatiële secundaire taak  niet interfereren Conclusie: dubbele dissociatie! o Modelles zijn onafhankelijk van elkaar

1.4.2 Evaluatie visuo-spatial sketchpad sterktes - ondersteund door onderzoek dat onafh visuele en spatiale processen aantoont -ondersteund door studies bij patiënten

zwaktes - in veel taken moeten beide componenten gebruikt worden  Niet duidelijk hoe spatiale en visuele info gecombineerd, geïntegreerd en gecodeerd wordt

1.5 3de systeem: centrale executive = centrale verwerker - centrale executive is een attentioneel systeem: doelgericht, gecontroleerd gedrag  Alles ingestopt wat Baddeley op dat moment niet kon verklaren - Baddeley (1996, p6) geeft toe:  “our initial specification of the central executive was so vague as to serve as little more than a ragbag into which could be stuffed all the complex strategy selection, planning, and retrieval checking that clearly goes on when subjects perform even the apparently simple digit-span task.”

1.5.1 Dysexecutief syndroom - Baddeley (1996) identificeerde dit syndroom als stoornissen in:  Planning  Organisatie  Monitoren gedrag  Initiëren gedrag - meestal schade ad frontale kwabben  Bij sommige patiënten ook posterieur pariëtale schade

1.5.2 Executieve processen - Baddeley (1996) identificeerde de volgende functies: 1. Wisselen tussen taken 2. Verdelen van tijd in dubbeltaak sitaties  efficiënter en optimaal 3. Selectieve aandacht voor bepaalde stimuli en negeren van andere (vb Stroop -> echt kleur lezen, niet het woord) 4. Tijdelijke activatie van LTG, ophalen van info uit LTG  activeren van info uit 2 buffers - Miyake et al (2000): latente variabelen analyse  Individuele functies categoriseren in 3 categoriën inhibitie functie - stoppen van automatische responsen = onderdrukken van automatische respons - weerstaan aan interferentie veroorzaakt door distractoren (bv afleiders) - stroop taak (Blauw)  rood zeggen en blauw negeren shift functie - taakswitchen 97

= wisselen vd ene taak naar de andere updating functie = context ≠, info uit geheugen aanpassen

- update en monitoren van representaties ih werkgeheugen

1.5.3 Executive functies en het brein = synoniem voor frontaal functies - niet alle gebieden met functies kunnen  weten dat veel functies id prefrontale schors liggen - Collette et al (2005)  De 3 functies verondersteld door Miyake et al (2000) activeren verschillende prefrontale regio’s  Alle taken die getest werden, zorgen door activatie id o Rechter intraparietale sulcus  Selectieve aandacht voor relevante stimuli  Onderdrukken van irrelevante info o Linker superieure parietale sulcus  Switchen en integratieprocessen o Linker laterale prefrontale cortex  Monitoren en temporele organisatie  Het coördinderen van taken (dual-tasking) is een andere executive functie o Dorsolaterale prefrontale cortex activatie - tem HIER: klassiek model: slaafsystemen en executieve functies

1.6 Episodische buffer - Baddeley (2000) voegde deze 4de component aan het WG model toe  Componenten ih originele model functioneerden te onafhankelijk  Originele model kan niet uitleggen hoe LTG onmiddellijke seriële herinneringen kan beïnvloeden - Baddeley en Wilson (2002)  Beperkte capaciteit  Integreren van info uit verscheidene bronnen  zorgen ervoor dat de hoeveelheid erin vrij klein is  Link tss fonologische lus en visuospatiaal schetsblad  Actieve binding met hippocampus o link met hippocampus o beschadigd: geen nieuwe info in LTG o info uit ≠ bronnen combineren via hippocampus  onder controle vd centrale verwerker

Deel 4: werkgeheugen capaciteit - hoe de capaciteit identificeren? Eenheid dat je kan onthouden in WG  onoplosbaar -> toch is er een bepaalde manier voor

1. Hoeveel info kan je tegelijkertijd verwerken en opslaan? - 2 manieren om het te meten  leespanne: zin lezen en eindwoord actief onthoude, aantal zinnen = maat van leespanne

98

   

operatiepanne: rekenopgave en tegelijkertijd woorden representeren en onthouden: exuctief systeem opgave oplossen en woord onthoude, meer woorden te zien krijgen. Maat= aantal woorden onthouden change detectietaak: figuur onthouden, nieuwe figuur krijgen en zeggen of ze identiek is ad oorspronkelijke? Accuratesse ifv figuren correleert met fluent intelligentie met WG capaciteit  individuele ≠ individuen met hoge capaciteit hebben kleinere ERP responsen dan individuen met lage capaciteit, bij de verwerking van afleidende stimuli o hoge capaciteit: goed om irrelevante info te filteren

2. Werkgeheugen capaciteit samen met basale activiteit - RT op anti-saccae taak, vereist 1 vaardigheid: inhibitie respons onderdrukken  hoge WG capaciteit  sneller RT  beter in staat om foute respons te onderdrukken  relatie basaal executief proces & capaciteit dat je kan onthouden

Deel 5: verwerkingsniveaus - leren bevorderen: niveau van info verwerken - Craik en Lockhart (1972)  afh van hoe stimulus verwerken meer of minder onthouden  geheugen voor een stimulis is bepaald door diepte van verwerking  herh zorgt niet altijd voor beter geheugen o maintenance rehearsal -> simpel herh: info in WG vasthouden, stoppen = weg o vs elaborative rehearsal -> eleboratieve wijze herh: info blijft hangen; bepaalde associaties tussen woorden in bep context. Info veel efficiënter naar LTG, iets doen met het materiaal waarmee je moet leren

1. Onderzoek Craik en Tulving (1975) - hoe ad bevindingen gekomen: onderzoek Craik en Tulving (1975)  3 ≠ condities in alle gevallen moest ppn iets doen met het geleerde materiaal o Cond 1: shallow graphemic task  Woord in hoofdletters of kleine letters geschreven? o Cond 2: intermediate phonemic task  Rijmt ‘kikker’ op ‘dikker’? klank vd woorden met doelwoord rijmen?  Verwerking al iets dieper o Cond 3: deep semantic task  ‘she cookled the ___ potatoes -> doelwoord vervatten in doelzin  Resultaten: o RT neemt toe per conditie  telkens diepere verwerking o Nee woorden: achteraf aangeboden als testwoord, niet oorspronkelijk ih exp o Proportie v woorden achteraf herkent: afh vd diepte, meer accuratese, invl vd diepte vd verwerking op het onthouden

2. Levels-of-processing theorie: uitwerking diepte-verwerking afh vd ≠ factoren - Craik and Tulving (1975) 99



Uitwerking verbetert lange-termijn geheugen: Cued recall dubbel zo goed voor woorden uit complexe zinnen  beter dan eenvoudige zin o Complexe zinnen: activeren van additionele semantische structuur: cue’s voor woord te herkennen - Bransford et al (1979)  Recall veel beter voor minimaal – uitgewerkte vergelijkingen dan voor meervoudigeuitgewerkte vergelijkingen  context te complex zorgt voor negatief effect o Minimaal-uitgewerkt  A mosquito is like a doctor because they both draw blood  beter onthouden o Meervoudig-uitgewerkt:  A mosquito is like a raccoon because they both have heads, legs, and jaws  minder goed onthouden, te complex, te veel irrelevante info  manier waarop herinnering wordt uitgewerkt is van belang!

3. levels-of-processing theorie: distinctiviteit - aspect: rol in efficiënt ophalen - distinctiviteit = uniekheid - Eysenck (1979)  Unieke geheugensporen kunnen gemakkelijker opgehaald worden dan herinneringen die op andere herinneringen lijken - Eysenck and Eysenck (1980)  Woorden met onregelmatige grafeem – foneem – correspondenties (comb, knee, ..) o Onregelmatige: woorden voldoen niet aan normale uitspreekregels o Op basaal niveau heeft diet al effect  Onregelmarig uitgesproken veel beter herinnerd  hoe unieker hoe beter

4. Morris, Bransford en Franks (1977): transfer – appropriate processing theorie -> hoe dieper bep betekenis onthouden hoe beter verwerken  niet altijd zo - woorden onthouden ifv bep taak - of op de opgeslagen info al dan niet onthouden wordt is afh vd relevantie van die info voor specifieke geheugentest - beslissing:  1. Rijmt het op ‘WAARD’ (doelwoord)  laag niveau v verwerking  2. Is het een werktuig?  semantische beslissing  diepe verwerking, veronderstelling om dit beter te onthouden o Bij normale test: beter onthouden o Standaardtest vervangen OF variant erop: ppn u rijmtest: woorden rijmen op doelwoord. Ppn scored hier slecher op. Oppervlakkig representatie  verdwenen en slechter - conclusie: diepteverwerking heeft rol: normaal beter, bij opp representatie op semantisch niveau ↓ geactiveerd  resulteert in verminderde representatie in geheugentaak

5. Levels- of processing en impliciet geheugen - afh vd aard en afh vd diepte= veel effecten optreden  Expliciete test: hoe dieper de verwerking  hoe beperkter de herkenning o impliciet: niet of nauwelijks afh vd aard o algemene kennis wel effect 100

o

Abstracte info:fragmenten v woorden: effect v niveau v verwerking geen rol

Deel 6: leren door ophaling - effect van ophalen, heeft dit effect op het geheugen? JA!

1. Leren door ophaling - leren dmv testen: toetsmanier + effectieve leermethode: testing effect - het testing effect:  Ophalen van te leren informatie tijdens het leren is bevorderlijk (Roediger & Karpicke, 2006)  jezelf testen  Toevoegen van mediators(Pyc & Rawson, 2012)  Testen vereist een diepere semantische verwerking (van den Broek et al, 2013)

1.1 Experiment - Leertaak: 1. Aantal items bestuderen 2. Opnieuw bestuderen OF opnieuw bestuderen in combi van zelftesting  effectief - percentage correct - a) per groep:  C = met cues  CM = tijdens het leren gegenereerde mediator  info genereren dmv jezelf te testen o Beste leerprestatie  CMR= prompts om de mediator op te halen - b) herinneringspercentage id CMR groep  feit of testen bep mediators genereren: extra info koppelen aan leermateriaal  effectiever

Deel 7: impliciet leren - wij hebben hier nauwelijks invloed op - geen bewustzijn van wat er wordt geleerd?  itt expliciet leren (bewust) - Cleeremans en Jiménez (2002, p 20)  oppikken van regelmatigheden id omgeving o 1. Zonder intentie om de regelmatigheden te leren o 2. Zonder bewustzijn dat men aan het leren is o 3. Op een manier dat de resulterende kennis moeilijk uit te drukken valt  Bijna niet te definiëren wat we geleerd hebben, wel toename in vaardigheid zien - zie leren van taal!  Als kind: overregularisaties  Als volwassene: frequentie-effecten

1. Implicitet vs expliciet systeem - Reber’s (1993): impliciete systemen zijn:  Robuust o Onafh van stoornissen die expliciete systemen aantasten (bv amnesie)  Leeftijdsonafhankelijk  Lage variabiliteit 101

 

IQ onafhankelijk Gemeenschappelijk aan meeste soorten

2. Artificial grammar learning - typisch protocol:  Onthoud letter reeks: iedere reeks is een onderdeel van grammatische regelmaar, matchen bij volgende reeksen (dit is intuïtief, arbitraire patronen classificiëren) o PVPXVPS o TSXXTVV  De reeksen volgen bepaalde regels  Volgt deze reeks ook die regels? o XYSSXYU  Welke zijn de regels? - typisch resultaat:  Deelnemers boven kansniveau maar niet in staat om expliciet de regels te beschrijven

3. Seriële reactietijd taak - belangrijk paradigma voor dit te onderzoeken - meest simpele en saaie experiment - participanten worden gevraagd de locatie ve stimulus aan te geven op klavier  Gewoonlijk een ongespecificeerde, complexe, herh reeks v locaties o Participanten worden geleidelijk aan sneller omdat ze de sequentie leren op een impliciete manier  Bv Howard en Howard (1992) o Als er geen expliciete opdracht wordt gegeven om de regel te achterhalen, is er slechts een correlatie van + 0.03 met IQ  vraag: ‘wat gedaan?’  ppn heeft geen idee - wanneer ze een nieuwe sequentie te zien krijgen, reageren participanten veel trager -> impliciet geleerd

3.1 Zijn de prestaties id SRT taak wel volledig te wijten aan impliciet leren? - Wilkinson en Shanks (2004)  als leren impliciet is, dan zouden proefpersonen het niet kunnen controleren o resultaten wijzen op mate van controle en dus expliciet leren o gegevens samenvoegen obv proportie vd reacties  bijdrage v impliciet leren vaststellen - Destrebecqz et al (2005)  langere stimulus-respons intervals; zie afbeelding o er zou meer tijd moeten zijn om expliciete info op te halen  resulteren in beter taakprestatie in inclusie taak o inclusieconditie wordt nog beter dan exclusieconditie bij langere SRIs

4. Neurologische beeldvorming - bewustzijn: anterior cingulate en dorsolaterale prefrontale cortex  impliciet leren: striatum o geen duidelijke evidentie voor grotere betrokkenheid striatum bij impliciet leren bij gezonde proefpersonen 102

- Patiëntenstudies:  amnesiepatiënten presteren slecht op expliciete taken, maar hun prestaties zijn intact op impliciete taken o bv Vandenberghe et al (2007): SRT-taak met deterministische en probabilistische sequentie  parkinsonpatiënten met schade ah striatum presteren slecht op impliciet leren o bv Siegert et al 2006: meta-analyse 6 studies SRT-taak - het striatum (hersengebied) is van essentieel belang bij impliciet leren

Deel 8: vergeten vanuit het lange-termijn geheugen - Belangrijkste: WG-model en ≠ wijze van leren, minder nadruk op dit onderdeel op het examen

1. Theorieën over vergeten - KTG: moeite doen om vast tehouden, LTG: langer voor we iets vergeten

1.1 Ebbinghaus (1885/1913) - hoe snel vergeten we terug info? - spaarmethode (= savingsmethode)  zelfde materiaal herleren om de reductie in aantal trials te meten vooraleer het criterium opnieuw wordt bereikt o Ebbinghaus overhoorde zz: hoevaak info herh tot bep niveau bereikt is v vasthouden & hoeveel additionele info / additionele overhoren om hoeveelheid info te onthouden die ik al had  Hoe meer tijd, hoe minder efficiënt geheugen is  Afleiden: info vervalt snel & hoe meer tijd gradueel hoe meer info vervallen - belangrijke pioniersstudie

2. Vergeet functies - Rubin en Wenzel (1966)  Meta-analyse ondersteunt Ebbinghaus zijn logaritmische vergeetfunctie (ih begin sterk afnemen, asymptotisch naar 0)  Autobiografisce herinneringen vervagen trager - oude geheugen inhouden zullen trager vervagen dan meer recente die evensterk zijn  Wet van Jost - vergeten is trager voor impliciet dan voor expliciet geheugen  Tulving, Schacter en Stark (1982): TOBOGGAN (_O_O__A_)  Mitchell (2006): effect van oude prenten na 17 jaar

3. Interferentie theorie - 1ste benadering: proactieve interferentie (PI):  Oudere herinneringen die interferen met het ophalen van meer recente ervaringen en kennis o Verandering: hoe je het zou moeten herinneren  Jacoby, Debner en Hay (2001): PI wordt veroorzaakt door: o Problemen met het onderscheiden / ophalen vd correcte respons o Of eerder een bias / gewoonte die de oudere respons bevoordeelt -2de benadering: retroactieve benadering (RI):  Vergeten veroorzaakt door het encoderen van nieuwe geheugensporen tss het aanvankelijke encoderen vd target en het moment v testen 103

Bv test nog iets nieuws leren: overeenkomst met info uit geheugen  interferentie = herinnering vervormt o Eerste-taal-attritie (Isurin en McDonald 2001) Dewar et al (2007): RI treedt op wanneer: o Materiaal geleerd wordt dat lijkt op oorspronkelijk leren o Doordat mentale inspanning verzwakt/ verschuift tijdens retentie-interval o



4. Recent probes taak - taak:  Geef aan of de probe deel uitmaakt vd target set - manipulatie;  Probe maakt deel uit ve vorige (maar niet de recentste) target set - resultaten:  Proactive interferentie op deze trails - Nee, Jonides en Berman (2007)  Linker ventrolaterale prefrontale cortex (VLPFC) geactiveerd tijdens kritische trails o Ook geactiveerd tijdens een gerichte-vergeettaak o Kan belangrijk zijn voor het onderdrukken van ongewenste info - Feredoes, Tononi en Postle (2006)  TTMS over VLPFC deed aantal fouten op deze trails toenemen

5. Overige theorieën rond vergeten - gemotiveerd vergeten (item/lijstmethode):  Gericht vergeten (in recall, niet bij herkennen)  Inhibitie (gericht vergeten  verhoogde activiteit) - cue-afhankelijk vergeten:  Tulving’s encoding specificity principle o Train-BLACK vs white-BLACK

104

Hoofdstuk 7: lange termijn geheugen Deel 1: lange-termijn geheugen systemen -klassieke theorie over functioneren LTG: bestaat uit 2 subsystemen  Declaratief geheugen: info kunnen we bewust ophalen o Episodisch geheugen: alle daagse herinneringen, persoonlijke episodes  Hersengebied: mediale temporale lob, diencephalon (= tss hersenen) o Semantisch geheugen: expliciet, bewust ontkoppelen ad persoonlijke ervaringen -> feitenkennis  Hersengebied: mediale temporale lob en tss hersenen  Niet-declaratief geheugen: onbewust o Procedureel geheugen: gewoontes, vaardigheden  Hersengebied: rasale ganglia o Priming: eerdere ervaringen hebben een effect op latere dingen  Hersengebied: neocortex o Simpele klassieke conditionering  Hersengebied: amygdala, cerebellum (kleine hersenen) o Habituatie sensatie: geleidelijke aanpassing ad nieuwe omgeving  Reflex  dit onderscheid is niet zo strikt (oa via neuropsychologisch onderzoek), overloop id mechanismen

Deel 2: declaratief geheugen  semantisch en episodisch geheugen

1. Amnesie: oorzaken -cerebrovasculair accident (CVA)  Probleem met doorbloeding -> afsterven vh hersenweefsel -hoofdletsel  Leidt vaak tot meerdere cognitieve afwijkingen & geheugenverlies -> moeilijk om gegevens te interpreteren -chronisch alcoholmisbruik dat leidt tot te kort aan thiamine en Korsakoff syndroom  Leidt tot verandering in gedrag, bv eenzijdig voedsel -> thiamine te kort  Amnesie heeft geleidelijke aanvang  Veroorzaakt wijdverspreide hersenschade, ook ad frontale delen  Moeilijk voor probleem met prograde of retrograde amnesie -> wnr ontstaan, -bilaterale schade ad hippocampus en aangrenzende regio’s vd mediale temporale kwabben  Bv patiënt HM -> hippocampus verwijdert o Bilaterale resectie wordt niet langer uitgevoerd -> geen nieuwe herinneringen vormen

2. Declaratief (episodisch en semantisch) vd non-declaratief / procedureel declaratief -LTG voor feiten en gebeurtenissen die kunnen aangegeven worden

non-declaratief - weerspiegeld in gedragsverandering bv leren fietsen 105

- bewuste herinneringen - verstoord bij amnesiepatiënten

- geen bewuste herinnering - intact bij amnesiepatiënten

2.1 Overzicht v geheugensystemen - andere manier voor taxonomie voor te stellen -extra opdeling: associatief leren: klassieke en operante conditionering  Emotionele respons  Onthouden v bewegingspatroon

3. Episodische vs semantisch geheugen  kunnen we wel een onderscheid maken? Ja, via patiëntenonderzoek episodische geheugen semantisch geheugen - opslag en ophaling v specifieke gebeurtenissen - algemene kennis over:  Persoonlijke info  Objecten - gerelateerd tot specifieke plaats en tijdstip  Betekenis - bewuste herinnering  Feiten - recent geëvolueerd, late ontw en vroege  Mensen aftakeling -geen connectie met tijd of plaats - opslaan: los v gebeurtenis

3.1 Patiëntenstudie: John -probleem met episodische geheugen, semantisch geheugen is intact  er met geboren

3.2 Evidentie anterograde amnesie -Spiers et al (2001)  Bekeken 147 amnesiepatiënten o schade ad hippocampus o alle patiënten hadden problemen met episodisch geheugen o beperkte semantische problemen o geen probleem met KTG - Vargha-Khadem et al (1997)  twee gevallen v vroegere, bilaterale schade ad hippocampus (John) o zwak episodisch geheugen o normaal semantisch geheugen  dissociatie  beargumenteer dat: o episodisch geheugen beroep doet op de hippocampus o semantisch geheugen beroep op onderliggende entorhinale, perirhinale en parahippocampale cortices

3.2 Evidentie retrograde amnesie -Tulving (2002)  patiënt KC had schade ad verschillende corticale en subcorticale regio’s, inclusief de mediale temporale kwabben  KC zijn retrograde amnesie is beperkt tot episodisch geheugen -Yasuda, Watanabe and Ono (1997)  Patiënt met bilaterale schade ad temporele kwabben 106

 Patiënt had een goed episodisch geheugen, maar zwak semantisch geheugen -Kapur (1999)  Vergeleek studies bij patiënten met retrograde amnesie  Vond evidentie voor een dubbele dissociatie tss episodisch en semantische geheugenproblemen Bottomline: obv ≠ capaciteit onderscheid tss ≠ geheugensystemen maken

Deel 3: episodisch geheugen 1. Permastore -permastore (Bahrick, 1984):  Naar analogie met de permanente bevroren polen  Verwijst nr zeer langdurige stabiele herinneringen en goed gecodeerd o Deze herinneringen werden waarschijnlijk goed geleerd -Bahrick, Bahrick en Wittlinger (1975)  Zelfs na 25 jaar bleek dat studenten weinig van hun voormalige klasgenootjes waren vergeten o Naamherkenning verslechterde na 50 jaar, maar herkenning bleef intact met andere maten -Bahrick, Hall en Da Costa (2008)  Masters herinneren zich de graden die ze behaalden tot 54 jaar na datum  hoe bekomen we deze gegevens, hoe iets zeggen over de kennis?

2. tests voor episodisch geheugen  iedere techniek heeft verschillende ontwikkelingen -herinnering (recall vs herkenning (recognition)  Herinnering: actief info uit geheugen ophalen met minimale wijze gecued test category free recall serial recall cued recall

forced-choice recognition yes/no recognition

example retrieval instructions ‘recall studied item in any order’ -> rapporteren wat ze herinneren ‘recall studied items in the original order’ -> bestuderen v woordenlijsten, onthouden en later woorden in juist volgorde opnoemen ‘what word did you study together with CAT-? -> info leren, onthouden en cues krijgen om info weer op te halen: woordparen: 1 krijgen en ander zeggen ‘which did you study before: BALLET or MONK -> woorden leren, 2 krijgen: welke heb je geleerd did you study ballet -> woorden leren, 1 krijgen, geleerd of niet?

3. herkenning -familiariteit:  Gevoel iets te weten zonder de precieze context te kunnen herinneren -> niet bewust  Snel en automatisch  Gebaseerd op het nagaan vd sterkte ve geheugeninhoud -recollectie:  Herinneren v contextuele details ve geheugeninhoud  Trager en aandacht vereist -bv +effect: meneer die tv-zender kaapte, stukje foto zien: familiariteit, helemaal zien: recollectie 7 107

3.1 Herkenning en PI - negatief effect - #1: ja -#2: nee  veel interferentie v wat eerder was aangeboden, 1 aspect heel belangrijk: de context

3.2 Binding-of-Item-and-context model (Diane et al 2007) Samenwerking v 3 mechanismen: - perirhinale cortex (blauw)  Info over specifieke items o ‘wat’ info nodig voor familiariteitoordeel -> nog geen specifieke herinnering - parahippocampale cortex (groen)  Info over cortex o ‘waar’ info nuttig voor recollectie oordeel - hippocampus (rood)  Verbindt wat en waar info o Vormt item-context associaties die recollectie mogelijk maken Conclusie: individuele items correct onthouden als we het aan een context moeten binden

3.3 Herinnering - belangrijke gelijkenissen tss herinnering en herkenning (links hippocampus, links ventrolaterale prefrontale cortex) - herinnering is moeilijker dan herkenning -> associaties vormen - Staresina & Davachi (2006): herinnering omvat nog andere processen (dorsolaterale prefrontale cortex en posterieure pariëtale cortex)  Voor succesvolle vrije herinnering moeten associaties gevormd worden

4. Waarom is het episodisch geheugen constructief en vatbaar voor fouten? - ontstaan uit biologische noodzaak: iets kunnen leren uit persoonlijke herinnering = processen bij projecten nr toekomst  constructief gevormd obv input, ervaring - hoe functioneert dat? Geheugencapaciteit is enorm -> onmogelijk alle indrukken permanent & compleet vast te leggen -> niet nodig - Schacter and Addis (2007):  Het zou een ongelooflijke verwerkingscapaciteit vergen om alle ervaringen compleet en semi-permanent op te slaan  Eigenlijk willen we eerder beschikken over de grote lijnen v ervaringen uit het verleden, dan over trivale details o Brainerd and Mojardin (1998)  Constructieve processen die betrokken zijn bij episodisch geheugen zouden ons helpen om de toekomst voor te stellen: verhouding geheugen en toekomst o Invloed op info die er al is, episodische herinneringen gevoelig voor vervorming o Amnesiepatiënten zijn ook slecht ih bedenken v situaties id toekomst (Hassabis et al 2007) o Linker anterieure cortex en frontopolaire cortex zijn betrokken in verbeelden v verleden en toekomst  Er zijn intensievere constructieve processen nodig om gebeurtenissen id toekomst te bedenken (Addis, Wong and Schacter, 2007)

108

Deel 4: semantische geheugen -> constructief -> individuele eenheden in losse brokken info id vorm v concepten -> losse kenniseenheden -hiërarchie v concepten : kenniseenheden met elkaar verbonden  1 groot kennisnetwerk: dicht bij elkaar en activeren o Overkoepelende: meubels o Basis: stoel o Subklasse: type stoel  Het niveau ve concept beinvl accuratesse en verwerkingssnelheid (Prass et al 2013) o Accuratesse:  Hoogst op overkoepelende klasse  2de op basisklasse  3de op subklasse o Verwerkingssnelheid:  Laagst op overkoepelende klasse  2deop basis  Hoogst op subklasse - klassieke representatie v concepten:  Representatie is abstract v aard en onafh v input en output  Representatie is stabiel  Consistent over individuen: veel individuen hebben gelijkaardige representaties -concepten geassocieerd met beweging activeren motorgebieden (Pulvermüller, 2013)  Tijdens recollectie fase + motorische handeling o 1 woord associëren met arm o 2 woord associëren met been  2de taak: o 1 beweging arm o 2 beweging been  Conclusie: performantie op geheugentaak beinvl door type 2de taak o Meer fouten: been woorden moeilijker onthouden met concurrerende beenbeweging o Interferentie: arm – woorden met arm beweging o Concepten niet onafh v input of output modaliteit -RT na lexicale decisies over arm- en beengerelateerde woorden na aanbieding TMS puls over linker hemisfeer  Performantie: been woorden minder goed wanneer been gebied gestimuleerd is in motorische cortex, = voor arm  Output met concept mee gecodeerd in semantisch geheugen  Rekening houden met het feit dat ih semantisch geheugen perifere, uiterlijke kenmerken vh concept meecoderen  herziening vh idee: abstracte representatie & modaliteit specificiteit aan elkaar gekoppeld

1. Het Spaak – en Hub model - modaliteitinvariante of onafhankelijke hub (rood) id anteriore temporale lob - modaliteitspecifieke spaken interacteren met de hub 109

- hub: activeert abstracte kenmerken vd stimuli, centraal punt - rond de hub: specifieke modaliteiten

2. categorie-specifieke deficiënten -mensen die een geheugenprobleem hebben met classificatie met stimuli met uiterlijke kenmerken - exp:  Zeggen als een andere afbeelding op een vogel lijkt  A-typische variant: veel fouten: uiterlijke kenmerken interfereren met classificatie  onder generalisatie  Pseudo variant: bv vlinder: niet erbij horen  over generalisatie  Maakt niet uit op welke manier het aangeboden is, altijd minder correcte score dan controle persoon  patiënt geleid door irrelevante visuele kenmerken: interferen met info uit semantisch geheugen

3. semantisch geheugen is constructief en daarom vervatten in: -schema’s: goed geïntergreerde chucks v kennis over de wereld, gebeurtenissen, mensen of acties - scripts: info over sequenties van gebeurtenissen  Kan opgebroken worden in clusters (Farag et al, 2010)

Deel 5: non-declaratief geheugen - geen bewuste recollectie vd info, alleen gereflecteerd in gedrag -priming en procedureel geheugen (vaardigheden leren)  Kennis niet bewust rapporteren, iets geleerd uit verandering v gedrag: nieuwe vaardigheden leren

1. Priming en procedureel geheugen repetitie priming gebeurt snel stimulus-specifiek

procedureel geheugen traag en gradueel generaliseert nr andere stimuli

Evidentie voor een gedeeld mechanisme: - computermodellen die gebruik maken v 1 enkel mechanisme produceren ook nulcorrelaties tss het leren v vaardigheden en priming  Gupta en Cohen (2002) -> 1 mechanisme - het leren v vaardigheden en de sterkte v priming kunnen beschreven worden met dezelfde functie als ze gemeten worden binnen dezelfde taak  Poldrack et al (1999) Evidentie voor verschillende mechanismen: - verschillende patronen v hersenactiviteit:  Knowlton en Foerde (2008)  MAAR: Poldrack and Gabrieli (2001) o Leren v vaardigheden: toegenomen activatie in linker inferieure temporale, striatale, prefrontale en rechter cerebellaire regio’s o Repetitie training: afnamen in activiteit in veel v bovenstaande gebieden -vaak geen significante correlaties tss prestaties op beide taken  Schwarts and Hashtroudi (1991) 110

2. Priming Repetitie training: overkoepelend begrip v deze 2 concepten  gedrag fascileren dor eerder info aan te brengen 1. Perceptuele priming: - prime en target delen fysische kenmerken:  Vb prime: NURSE  Vb target: N_R_E o Antw: nurse  effect: snel aanvullen - gevoelig voor modaliteit en vorm stimuli - patiënt LH:  Bilaterale occipitale schade  Intacte conceptuele priming  Geen perceptuele priming 2. Conceptuele priming: - niet direct op perceptueel mechanisme, trigert semantisch geheugen - prime en target zijn semantisch gerelateerd  Vb prime: NURSE  Vb target: D_C_O_ o Antw: DOCTOR -alzheimer patiënten:  Temporale en pariëtale schade  Intacte perceptuele priming  Verstoorde conceptuele priming  dissociatie ertussen

2.1 Dissociatie priming en herkenning -percentage priming (links) vs herkenning (rechts) bij patiënt EP en gezonde controle ppn -> 1 mechanisme? -> geen ontw - hier: duidelijk defficiënt op herkenning, priming intact

2.2 Processen betrokken bij priming: - repetitie supressie: verminderde hersenresponse na een herh representatie ve stimulus - perceptual fluency: herh presentatie zorgt voor een efficiëntere verwerking -> minder hersencapaciteit nodig om stimulus te verwerking  Voorspelbaar voor neurale priming  Verwerking efficiënt: kijken naar hersenrespons; wordt minder, minder verwerking nodig om stimulus efficiënt te verwerken  2 mechanismen, sterk gerelateerd

2.3 Priming en declaratief geheugen: dubbele dissociatie decleratieve taak priming taak amnesie patient: MTL X  schade patient MS: rechter  X occipitale lesie  dubbele dissociatie: priming los v decleratief deel vh geheugen

studie Levy, Stark en Squire (2004) Gabrieli et al (1995)

111

3. procedureel geheugen (vaardigheden leren)

3.1 Vaardigheden leren -> proces: geleidelijk dmv herh & oefening steeds beter - Poldrack et al (1999, 9 208)  “Skill learning refers to the gradual improvement of performance with practice that generalises to a range of stimuli within a domain of processing.” - Foerde en Poldrack (2009): identificeerden verschillende types v vaardigheden leren:  Motorische vaardigheden  Sequentieel leren  Spiegel traceren: lijn traceren in spiegel -> ruimtelijke taak  Spiegelschrift lezen  Probabilistisch classificatie-leren  Artificial grammar learning  goed bewaard bij amnesie

3.2 Vormen v leren bij amnesiepatiënten: intact - instaat om procedurele vaardigheden te leren - Spiers et al (2001): review  Leren v vaardigheden  Priming  Klassieke conditionering  Leren v categorieën -Corkin (1968)  Mirror tracing: trager leren met de pursuit roter - Milner (1962)  Mirror tracing - Cohen en Squire (1980); Martone et al (19854)  Algemene mirror-reading  Verbetering door het herlezen v specifieke passages

- Cermak et al (1973):  Leren met pursuit rotor: trager op vingerdoolhof - Tranel et al (1994)  Pursuit rotot - Nissen, Willingham & Hartman (1989)  Leren in SRT-taak - Vanderberghe et al (2007)  Impliciet leren in deterministische (niet id probabilistische versie) SRT-taak - Cavaco et al (2004)  Alledaagse vaardigheden (bv weven)

3.2.1 2 verschillende taken uitgelegd pursuit rotor: -1 stip op een plaats, stylo erboven houden - motor coördinatie voor dit te doen -> hoe vaker, hoe beter je de contour van je stipje volhoudt

vingerdoolhof: -dmv bord me vinger door doolhof zo snel mogelijk de eind positie bereiken - ih begin slecht, erna beter

112

4. Interactie tss geheugensystemen - declaratieve taken interfereren met niet-declaratieve

zo snel mogelijk patroon herh, na de blok: sneller  woord leertaak & erna opvragen  performantie ↓ -Procedureel leren wordt verstoord als er tijdens het retentie-interval een taak wordt uitgevoerd waarbij declaratieve kennis geleerd wordt!

-  ipv woorden leren + teltaak geven: letters tellen in tekst  performantie v = niveau effect verklaren v type taak  oorzaak: taak doet beroep op declaratief geheugen: opnieuw kijken naar onderscheid

Deel 6: voorbij declaratief en niet-declaratieve geheugensystemen 1. Declaratief vs non-declaratief -> ideeën nog in ontw - moeilijk om een onderscheid te maken tss verschillende geheugentypes - daarom zou een verwerkingsmodel de trad benadering moeten vervangen  Geen strikt onderscheid: alternatief verwerkingsmodel: ipv strikt onderscheid  1. Snelle encodering tss flexibele associaties v stimuli o Episodische geheugenspoor  2. Langzame encodering v rigide associaties o Procedureel geheugenspoor + semantisch geheugenspoor -> overlap  3. Snelle encodering v individuele items o Effect priming en familiariteit -verwerkingseenheden (Cabeza en Moscovitch)  3D model v geheugen o Conceptueel / perceptueel: relatie met input model o Relationeel / representationeel o Gecontroleerde / automatische intentie  verklaringen waarom onderscheid en waarom veel overlap

113

Hoofdstuk 8: alledaags geheugen Deel 1: alledaags geheugen 1. Artikel: bestaat er een apart geheugen voor emoties? - voor sommige gebeurtenissen hebben we specifieke herinneringen

2. Soorten alledaagse geheugen Autobiografisch geheugen: - geheugen voor episodes uit je eigen leven van grote tijdspannes - bv examens, ad richting psychologie beginnen Episodische geheugen: - lange-termijn geheugen voor persoonlijke herinneringen - individuele herinneringen aan specifieke dingen v 1 dag, blijft even actief - bv wat je gisteren deed, na 1 jaar vergeten Prospectief geheugen - geheugen voor dingen die je id toekomst nog moet doen -bv morgen moet ik die taak maken

3. verschillende benaderingen traditionele benadering Pakhuismetafoor - materialen:  Recent en arbitrair -leren:  Intentioneel - interessegebied:  Aantal toegankelijke items - motivatie:  Arbitraire instructies -focus op:  Accuratesse  expliciete vorm v leren, zoveel mogelijk capaciteit opslaan

alledaagse geheugen benadering correspondentiemetafoor - materialen:  Herinneren v oudere, geoefende herinneringen - leren:  Veel incidenteel - interessegebied:  Goodness of fit tss ieamnd rapportage en de werkelijke gebeurtenis - motivatie:  Persoonlijke doelen -focus op:  Relevantie  minder controle op de wijze waarop iemand leert

- niet 1 beter dan de andere  Traditionele is systematischer  Alledaagse is incidentieel en leren we meer uit

4. Accuratesse vd herinnering en verthalen vertellen -Marsh en Tversky (2004)  Accuratesse vd herinnering is niet zo accuraat als de persoon denkt in vgl met de objectieve herinnering - Dudukovic, Marsh en Tversky (2004)  Autobiografisch geheugen v studenten -> herinnering doorvertellen o 1. Zo accuraat mogelijk en op zakelijke wijze detail 114

 

doorgeven o 2. Op onderhoudende wijze, leuk maken, focust minder accuratesse Groep 2 is het minst accuraat Het opnieuw vertellen v verhalen op een onderhoudende (tov een accurate) wijze kan de herinnering ih lange-termijngeheugen verstoren, zelfs wanneer je later moet proberen het verhaal zo accuraat mogelijk te vertellen o Je vertelt een herinnering en vervormt die, je vervormt id zelfde tijd ook je eigen herinnering

Deel 2: autobiografisch geheugen 1. autobiografisch en episodisch autobiografisch geheugen - herinneringen aan ons persoonlijk verleden, onze eigen ervaringen, en een andere, voor ons belangrijke persoon  Gerelateerd aan persoonlijke belangrijke gebeurtenissen  Helpt bij het identificeren v persoonlijke identiteit en het ondersteunen v persoonlijke doelen  Gaat tot jaren / decennia terug  Heeft vaak betrekking op complexe herinneringen  groot deel van eigen identiteit

episodisch geheugen - persoonlijke ervaringen die op bep moment / locatie plaats vonden  Vaak triviale gebeurtenissen  Gaat vaak terug tot slechts een paar minuten / uren  Gelimiteerd qua omvang

1.1 Is er nu wel degelijk een verschil? JA! - meta-analyse vh episodisch en autobiografisch geheugen via neuro imaging -locaties zijn ≠  zijn niet noodzakelijk aan elkaar gekoppeld  veel evidentie voor verschillen

2. Reukzin en geheugen - de meeste geloven dat geuren een sterke cue geven om sterke en emotionele herinneringen op te roepen - reukzin is gekoppeld aan bep hersengebieden die encoderen met autobiografisch geheugen -> link met geur

3. Flashbulb memories - intensieve herinnering gekoppeld aan bijzondere emotionele gebeurtenis - heldere, langdurige, intensieve autobiografische herinneringen aan belangrijke, dramatische, emotionele en verassende publieke gebeurtenissen zoals terroristische aanslagen id VS  Bv 11/09 - afh v land tot land: voor Britten is de dood v prinses Diana sterke flashbulb dan voor ons -Brown en Kulik (1977)  Activeren ve speciaal neuraal mechanisme; speciaal tov andere herinneringen  Bevatten info over de o Informant (wie het nieuws vertelt) 115

o Locatie waar het nieuws gehoord werd o Lopende activiteiten o Emotionele eigen toestand en die van omstanders o Consequenties voor het individu -Finkenauer et al (1998)  Hangen af v factoren die betrokken zijn bij de formatie v iedere nieuwe herinnering zoals:  geen speciale intense activatie v neuraal mechanisme, voor autobiografisch normaal ook actief o Relevante voorkennis o Persoonlijk belang o Verrassing o Openlijke herh  moeilijk voor te onderzoeken, het nieuws doet het constant o Nieuwheid vd gebeurtenis o Iemands affectieve houding tov de centrale personen betrokken bij de gebeurtenis  flashbulb + normale activatie = wel interessant

3.1 zijn flashbulb memoties speciaal? - Conway et al (1994)  Aftreden v Margaret Thatcher o Flashbulb memories werden in 86% v Britse ppn na 11m aangetroffen en ze waren na 26m nog steeds consistent herinneringen worden accuraat vastgelegd - Bohannon (1988)  Veel flashbulb memories zijn gerelateerd ad herhalingsfrequentie - Ost el al (2002) en Pedzdek (2003)  Flashbulbs memories kunnen verassend inaccuraat zijn o Bv vragen: heb je de video gezien vh 1e vliegtuig dat id WTC toren vloog? Mensen zeggen ja, maar er zijn enkel maar beelden vh 2de - Winningham et al (2000) en Talarico en Rubin (2003)  Herinneringen veranderen constant gedurende de 1ste paar dagen vooraleer ze consistent worden o Flashbulb memories worden niet volledig gevormd op het moment dat men kennis neemt vd gebeurtenis in kwestie o Beinvl door externe factoren, herinnering vastleggen met veel info die je later rapporteert kunnen niet kloppen

3.2 Levendigheidsratings v Flashbulbs memories a. levendigheidsrating -Flashbulb blijft consistent hoog, alledaags neemt af b. consistentie vd herinnering als functie vh type herinnering (flashbulb vs alledaags) en lengte vh retentie-interval - flashbulb: consequent iets lager, accuraatheid neemt af - alledaags: neemt af, wel accurate conclusie: meeste flashbulbs bevatten accurate info, groot deel ontstaat door reconstructieve processen vast te zetten door info die je later kreeg

3.3 Flashbulb memories: evaluatie - de meeste flashbulb memories:  Bevatten inaccurate informatie 116



Reconstructieve processen, gebaseerd op wat je waarschijnlijk ervaren zou hebben, spelen een rol - Flashbulb memories zijn / lijken speciaal om dat:  Onderscheidend zijn en niet lijden onder interferentie van vgl gebeurtenissen  ze zijn uniek (Cubelli en Della Sala 2008)  Geen speciaal geheugen mechanisme  Wel gevoelig voor verval - Flashbulb memories zijn langdurend omdat ze:  Voordeel halen uit meerdere ophalingen, die over de tijd verdeeld zijn o Vaak opgehaald, herinnering blijft intact Samengevat: uniek – goed encoderen – lang actief – geen speciaal geheugen mechanisme

Deel 3: herinneringen en levensloop - in elke levensfase evenveel herinneren? - zijn herinneringen verdeeld over levensfasen?

1. Herinneringen gedurende de levensloop - Rubin, Wetzler en Nebes (1986) onderzocht uit welke periode de meeste herinneringen komen:  Infantiele amnesie (kinderamnesie) o Bijna volledig gebrek aan persoonlijke herinneringen van voor het 1ste levensjaar (tem 3 jaar)  Reminiscene bump o Verassend hoog aantal herinneringen uit de periode van 10-30 jaar, met name 1530e levensjaar Vb v molen, slideact 00:48 -Conway et al (2005)  Deze eigenschappen kun je in minimaal 5 verschillende culturen vinden: o China, Japan, Engeland, Bangladesh en Amerika: herinneringen over levensloop verdeeld

1.1 Kinderamnesie - incomplete ontw vh brein  Hippocampus o Dentate gyrus – ontw tem gedurende 1 jaar na geboorte o Andere hersengebieden nog niet volledig ontw tot 2-8 jaar  Prefrontale cortex o Synaptische dichtheid neemt tot 24 maanden nog steeds toe o Niet volledig ontw, tot ong 20 jaar  hypothese hield geen stand - maar, jonge kinderen vormen wel lange-termijn herinneringen  Fivush, Gray, Fromhoff (1987) o Interview met kinderen (gem leeftijd = 33 maanden) en hun ouders over recente en minder recente gebeurtenissen  In staat om herinneringen te rapporteren uit 1ste levensjaren, later weer kwijt o De kinderen waren in staat om vragen te beantwoorden over >50% van beide type gebeurtenissen  er is iets anders ad hand

117

1.1.1

Kinderamnesie: repressie?

- is het iets anders dan misschien repressie? -Freud (1915 / 1957)  Stelde voor dat infantiele amnesie ontstaat door repressie, waarbij bedreigde gedachten: o Naar het onbewuste verbannen zouden worden o Worden getransformeerd nr meer onschadelijke herinneringen genaamd “screen memories”  Problemen met deze theorie: o Geen empirisch bewijs ter ondersteuning o Kan niet verklaren waarom volwassenen ook niet in staat zijn om positieve of neutrale gebeurtenissen uit hun te herinneringen  niet plausibel

Deel 4: theorieën over herinneringen en levensloop 1. Kinderamnesie 1.1 Kinderamnesie en het cognitieve zelf -Howe en Courage (1997)  Ontwikkeld gevoel voor het zelf (identiteit) is nodig om autobiografische herinneringen te vormen o Levert een schema voor autobiografische herinneringen koppelen aan ons zelf o Identiteit ontw rond het 2de levensjaar o Geïndiceerd door zelfherkenning  Jezelf herkennen in een spiegel -Howe, Courage, Edison (2003)  Zelfherkenners hadden een beter geheugen voor persoonlijke gebeurtenissen  Niet zelfherkenners hadden nooit een goed autobiografisch geheugen

1.2 Fivush en Nelson’s (2004) sociaal – culturele theorie over kinderamnesie - taal en cultuur zijn allebei essentieel voor de ontwikkeling ve autobiografisch geheugen  Pre-linguistische herinneringen zijn later moeilijk uit te drukken  Kinderen met ouders die een elaboratieve reminiscentiestijl hebben rapporteren later meer en rijkere herinneringen uit de kindertijd o Harley en Reese, 1999 -Elaboratie  Geeft mogelijkheden tot oefening  Provides opportunities to rehearse  Gebruikelijk bij moeders uit westerse culturen (Leichtman, Wang en Pillemer, 2003) o Autobiografische herinnering treden in oosterse culturen vaak pas later op (Han et al 1998)  Maar… er zijn ook verschillen id neiging om persoonlijke ervaringen te rapporteren

1.3 Of is de reden vd kinderamnesie toch iets anders? 1.3.1 Kinderamnesie: terug naar het brein? - toch ontw ih brein - neurogenesis:niet geboren met alle hersencellen, na geboorte nog ontw v neuronen= neurogenesis  Formatie v nieuwe neuronen uit stamcellen  niet alle gebieden  Hippocampus: met name de dendate gyrus: o Een levenslang proces 118

o

Maar neemt drastisch af na de 1ste levensjaren  Niks meer herinneren uit de 1ste levensjaren  Herinneringen vormen vanaf geboorte – nieuwe hersencellen – nieuwe connecties – hippocampus in ontw – herinnering v neurogenesis overschrijven door nieuwe herinneringen – vervaagt weer ste - 1 levensjaren trade-off tss plasticiteit vh brein en stabiliteit vd herinnering  Begin vd ontw: geen stabiliteit en plastisch  Later: stabiel en minder plastisch

2. De reminiscence bump -Rubin et al (1998) combi van 2 factoren:  Nieuwheid o Relatief gebrek aan proactieve interferentie o Produceert herkenbare herinneringen o Veel dingen voor 1st doen, niet onderhevig aan interferentie v eerdere herinnering  Stabiliteit o Gebeurtenissen uit een stabiele periode ih leven hebben een hogere kans om als model voor toekomstige gebeurtenissen te dienen o Geeft een cognitieve structuur die kan dienen als een stabiele organisatie om gebeurtenissen op te halen  leven is stabiel maar je doet nog veel nieuwe dingen

2.1 de reminiscence bump en het levenscript -≠ processen tot stand gekomen -het levensscript:  Coherente beschrijving van wie we zijn, hoe we hier kwamen, die gedurende ons leven is opgebouwd  Gebeurtenissen die van invloed zijn op dit script worden aangemerkt als zijnde belangrijk, emotioneel intens en worden sterk geëncodeerd o Positieve gebeurtenissen vd jonge volwassenheid zijn met name memorabel  Veel van deze gebeurtenissen gebeuren tijdens de bump (Rubil et al 2009) o Verliefd worden o Studeren o Huwelijk o Kinderen

2.2 De reminiscentie bump en perceptie van controle - controle heeft een sterke rol ih vastleggen v herinnering -Glück and Bluck (2007) onderzochten de levensverhaal hypothese:  Sample o 341 life events from 659 participants aged 50-90 o 3541 levensgebeurtenissen van 659 deelnemers met leeftijden v 50-90 jaar  Taak o Rating v herinneringen gebaseerd op hun:  Emotionele valentie (negatief of positief)  Persoonlijk belang  Gevoel v controle over gebeurtenis  Resultaten: o Reminiscentie bump alleen gevonden voor positieve herinneringen met een hoog gevoel voor controle 119



Conclusie: o Autobiografische herinneringen uit deze periode zijn belangrijk voor het genereren ve positief levensverhaal o Negatief stijgen niet, wel tegen de 50 jaar o Neutraal kleine bump -globaal beeld vd grafiek:  Veel individuele ≠ en persoonlijke factoren bv verhuiven nr het buitenland o Academische carrière zorgt voor grotere bumps

3. Toegankelijkheid van autobiografische herinneringen generatieve ophaling - opzettelijke constructie van autobiografische herinneringen  Combineert het werkende zelf met info id autografische kennisbasis - produceert herinneringen die gerelateerd zijn aan persoonlijke doelen  vnl herinneringen selecteren uit bump

directe ophaling - aangestuurd door specifieke cues  Vereist minder actieve betrokkenheid - vereist geen betrokkenheid vh werkende zelf  vnl herinnering ophalen verdeeld over je leven

4. Neuropsychologisch bewijs Aspecten gekoppeld aan een bep gebeurtenis?  Retrograde amnesie beïnvloedt het ophalen van specifieke gebeurtenissen, maar laat de vaardigheid om algemene gebeurtenissen en periodes op te halen enigszins intact o Patient KC (Rosenbauw et al 2005) Relatie tss amnesie en specifieke herinneringen

5. neuroimaging bewijs - cue’s trigeren bep herinneringen: veelheid v ≠ hersengebieden bv prefrontale - cue voor autobiografisch + later scala v andere gebieden

6. Evaluatie van self-memory systeem theorie sterktes beperkingen -veelomvattende theorie over autobiografisch - autobiografisch geheugen kan meer processen geheugen en hersengebieden omvatten dan hier aangenomen  Aannames ondersteund door empirisch - interactie tss working self en autobiografisch bewijs  Netwerk v hersengebieden betrokken bij kennisbasis is niet duidelijk generatieve ophaling komt overeen met -onderscheid generatief en directe ophaling moet verder uitgewerkt worden de theorie  veel verklaren, maar veel date die niet door theorie wordt omschreven

7. zelf-geheugensysteem Zelfbewust zijn is gekoppeld aan autobiografisch geheugen, sterk model voor relatie te begrijpen - Conway en Pleydell-Pearce (2000)  Autobiografische geheugendatabase bevat persoonlijke info op 3 niveaus van specificiteit o 1. Levensfase specifieke periode: individuele herinneringen 120

o

o

 Aanzienlijke periodes gedefinieerd door belangrijke lopende situaties  Thematisch en tijdsgebonden kennis 2. Generieke gebeurtenissen: algemene gebeurtenissen  Herhaalde en enkelvoudige gebeurtenissen, bep handelingen uit het dagelijks leven 3. Gebeurtenisspecifieke kennis: bep kennis om algemene gebeurtenissen  Beelden, gevoelens, en andere details die gerelateerd zijn aan generieke gebeurtenissen

8. Het werkende zelf (Conway 2005) - interactie tss kennis op ≠ niveaus en constructies vd kennis - een complexe set v actieve doelen en zelfbeelden waar info doorheen wordt gefilterd en geencodeerd  bestaat uit: o Conceptuele zelfkennis o Persoonlijke details (beroep, familie-achtergrond etc) o Professionele doelen  deels geconstrueerd door: o Familie achtergrond o Collega’s/ vrienden o Opleiding o Mythes en stereotypen - effectief werkende ziel is idealiter:  Coherent o Drijfveer voor coherentie zal na verloop v tijd domineren  Grotendeels gegrond id realiteit o Sensorische details (vnl visueel) zullen helpen om een herinnering authentiek te maken

9. De autobiogafische kennisbasis (Conway 2005) - kennisstructuur binnen het autobiografisch geheugen, zoals voorgesteld door Conway hoogste laag: gekoppeld aan levensverhaal ve persoon 4de laag: gekoppeld aan groter overkoepeld thema: werk en relaties 3de laag: gekoppeld aan algemene concepten bv universiteit -> belangrijk concept vh dagelijks leven & identiteit + vriendschap met V -2de laag: op hoger niveau gekoppeld aan concept vd identiteit vd persoon bv werk gerelateerde activiteit bv promotie, vakgroep, -> individuele herinneringen gekoppeld aan aspect vd dagdagelijkse algemene activiteiten -1ste laag: episodische dagdagelijkse herinneren, korte tijd activeren  ieder individueel zegt iets

10. Autobiografisch geheugen beïnvloedbaar door stemming -Dalgeish et al: levensherinnering beschrijven  Wijze waarop je het beschrijft wordt beïnvloed door hoe je je voelt o Bv depressie: meer – termen gebruiken

121

Deel 5: ooggetuigenverklaringen - doet beroep op autobiografisch geheugen

1. Getuigenverklaringen -getuigen zitten er vaak naast, waarom?  We slaan het in een flits op en we zien niet alle details: veel info reconstrueren adhv cognitief schema  Exp: wat rapporteren we als de info ambigue is o 1. Ambigue en vragen stellen over identiteit, afkomst etc  Ppn maakt veel fouten, die komen specifiek overeen met het schema dat hij over een overval had (bep vooroordelen)  Ppn gevoelig voor vervorming o 2. Niet-ambigue info  Ppn minder gevoelig voor schending v schema -feilbaarheid vh geheugen  Wagenaar: o proces tegen Demjanjuk: getuigenverklaring tegen een vermeende Nazi kampbeul  Eper incestzaak: o Veroordeling v 2 inwoners vh Nederlandse dorp Epe, obv verklaringen vh vermeende incest slachtoffer Yolanda B

1.1 De zaak Demjanjuk -vermeende Nazi kampbeul: Ivan de verschrikkelijke  Ter dood veroordeeld obv getuigenisverklaring  Wagenaar trad op als getuige-deskundige nadat Loftus (Jood) had geweigerd o Pleidooi voor vrijspraak  Toch ter door veroordeeld ondanks pleidooi Wagenaar  Door de val Berlijnse muur in 1989 kwam er de opening v STASI archieven, er werd niks over hem gevonden  Er was bewijs en hij was vrij  Tot 2004: weer gearresteerd en gestorven (natuurlijke dood)

2. Beïnvloeding v getuige door - emotionele betrokkenheid / overtuiging - beïnvloeding door de ondervragende agent - invloed v cognitief schema - selectieve aandacht  Bv focus op een wapen, minder naar de rest kijken

2.1 Beïnvloeding door de ondervrager - inschatten v snelheid ve auto is sterk beïnvloed door manier v ondervragen  Wat is de snelheid vd auto wanneer hij tegen de fietser reed vs ‘knallen’  subjectief, hoger inschatten

3. Problemen bij identificatie ve verdachte - als de persoon in een andere context verschijnt - ‘andere ras’ effect: nog moeilijker bij ander ras 122

Deel 6: verbeteren van ooggetuigenverklaringen 1. identificatie verbeteren van ooggetuigen: probleem met line-ups: - line-ups (Steblay et al, 2011)  Simultaan (minder goed scoren, via foto of ih echt) o 52% correct wanneer dader aanwezig o 54% selectie ve onschuldige indien dader afwezig  Sequentieel (iedere ppn in sequentie achter elkaar) o 44% correcte identificatie indien aanwezig o 32% select van een onschuldige indien dader afwezig  methode ineffectief

2. Verbeteren door cognitieve interview (Geiselman en Fisher, 1997) - gestructureerde wijze om getuigen te horen - mentale terugkeer nr de omgeving - aanmoediging om detail te rapporteren (ppn niet gevoelig voor bias, meer accurater) - beschrijving vd gebeurtenissen in verschillende volgordes - rapportage vanuit verschillende gezichtspunten  Ieder aspect v uit nieuw perspectief gekeken  Accuratesse kan toenemen -effectief:  Lichte toename in incorrecte details  Niet zo effectief wanneer de gebeurtenis stressvol was

Deel 7: prospectief geheugen - het geheugen voor zaken die je nog moet doen  Bv boodschappen doen

1. Stadia in prospectief geheugen - doen obv 2 ≠ strategieën  Obv event-based o Herinneren dat je een actie moet uitvoeren wnr de juiste situatie er is, relevante gebeurtenis  Beter dan time-based  Focussen op time-based o Herinneren dat je op een bep tijd een actie moet doen  Bv na je werk -coderen: opslaan v welke actie uitgevoerd moet worden - retentie: onthouden vd geplande actie -ophalen: ophalen vd geplande actie op het moment dat een gelegenheid om deze uit te voeren zich voordoet - uitvoeren: werkelijke uitvoering -evaluatie

2. Prospectief geheugen bij piloten - vliegrampen met fout vd piloot vaak door probleem van dit geheugen

123



Bv Dales: voor vertrek is de checklist niet af omdat ze opeens vroeger kunnen vertrekken  ze willen opstijgen en op het einde vd baan gaan ze de lucht niet in: vliegkleppen zijn nog niet naar beneden  vliegtuig crasht -training voor piloten:  Problemen met prospectief geheugen wanneer een lopende taak werd onderbroken  Interupties intens en plotseling o Geen planning voor na de interruptie o Bv na uitvoering ve noodprocedure o 47 vd 75 onderzochte ongelukken waren gerelateerd aan prospectief geheugen

Deel 8: prospectief geheugen: theoretische aspecten -PAM theorie: altijd aandacht ad 2de taak  Preparatory attentional and memory proccesses theory o Monitorproces: 2de taak blijft minitoren o Retrospectief geheugenspoor -multiprocess theory: opeenvolgende acties associëren met cue gemakkelijk en automatisch terughalen als de cue zich aanbiedt  Associatie tss cue en de te volgen actie  De cue is opvallend of saillant  Reeds uitgevoerde taak leidt aandacht nr de relevante aspecten vd retrieval cue  De uit te voeren actie is simpel

124

View more...

Comments

Copyright � 2017 NANOPDF Inc.
SUPPORT NANOPDF