Bronnen van EU-‐recht

Bronnen  van  EU-­‐recht   A. Primaire  rechtsbronnen  

  =  de  rechtsvoorschriften  die  door  de  lidstaten  zelf  zijn  gecreëerd.  De  basisbepalingen  inzake   bevoegdheidsafbakening,  doelstellingen,  instellingen,  besluitvormingsprocedures  en   fundamentele  waarden  van  de  Unie  opgenomen.  Het  HVJ  is  de  enige  die  de  bevoegdheid   geeft  om  bepalingen  van  primair  recht  te  interpreteren,  maar  niet  om  de  geldigheid  ervan   na  te  gaan.     o Oorspronkelijke  basisbedragen  en  wijzigingen  van  de  basisverdragen   o Het  EU  Handvest  van  de  grondrechten   o Protocollen  gehecht  aan  de  Verdragen   o Toetredingsverdragen  gesloten  met  nieuwe  lidstaten    

B. Secundaire  rechtsbronnen     =  de  afgeleide  rechtsregels  die  door  de  EU  instellingen  op  basis  van  de  Verdragen  zijn   aangenomen.  Een  bijzondere  plaats  wordt  ingenomen  door  de  internationale  akkoorden  die   de  EU  sluit  met  derde  landen  of  IO’s.  Dit  zijn  handelingen  van  de  EU  instellingen  die   verbindend  zijn  voor  zowel  de  Unie  als  de  lidstaten.  Vanaf  de  dag  van  hun  inwerktreding   maken  de  bepalingen  van  dergelijke  akkoorden  integraal  deel  uit  van  de  EU-­‐rechtsorde.     De  autonome  EU  rechtshandelingen  moeten  zowel  de  int’le  overeenkomsten  als  de  primaire   rechtsbronnen  respecteren.  De  belangrijkste  zijn:     o Een  verordening  =  heeft  een  algemene  strekking.  Zij  is  verbindend  in  al  haar   onderdelen  en  is  rechtstreeks  toepasselijk  in  elke  LS.   o Een  richtlijn  =  verbindend  ten  aanzien  van  het  te  bereiken  resultaat  voor  elke  lidstaat   waarvoor  zij  bestemd  is,  doch  aan  de  nationale  instanties  wordt  de  BH  gelaten  vorm   en  middelen  te  kiezen.   o Een  besluit  =  is  verbindend  in  al  zijn  onderdelen.  Indien  de  adresstaten  worden   vermeld,  is  het  alleen  voor  hen  verbindend.   o Aanbevelingen  en  adviezen  zijn  niet  verbindend.     Bij  bindende  rechtshandelingen  kan  er  een  verder  onderscheid  worden  gemaakt  tussen   wetgevingshandelingen  (=  eigenlijke  wetgeving)  en  niet-­‐wetgevingshandelingen  (=niet  via  een   wetgevingsprocedure  werden  vastgesteld,  maar  eenzijdig  door  één  van  de  instellingen).  Deze   laatsten  worden  verder  opgesplitst  in  gedelegeerde  handelingen  en  uitvoeringshandelingen.  Sinds   het  Verdrag  van  Lissabon  wordt  expliciet  aangegeven  wanneer  het  gaat  om  een  gedelegeerde  of   uitvoeringshandeling.          

 

1  

1.  Verordeningen    

!  Algemene  strekking   !  Bindend  in  al  haar  onderdelen   !  Rechtstreeks  toepasselijk  in  elke  lidstaat     De  verordening  wordt  vaak  met  “de  wet”  vergeleken  op  het  nationale  niveau.  Een   verordening  verzekert  de  uniforme  toepassing  van  het  recht  van  de  Unie  in  alle  lidstaten  en   brengt  bijgevolg  eenzelfde  recht  in  de  ganse  Unie  tot  stand.  Het  is  een  RH  die  niet  tot   iemand  specifiek  is  gericht,  maar  wel  eenieder  bindt.  Dit  vloeit  voort  uit  de  “algemene   strekking”  van  de  verordening.  Dit  betekent  niet  dat  in  bepaalde  gevallen  in  de  kring  van  de   personen  die  door  een  verordening  worden  “geraakt”  of  “getroffen”  niet  bepaalbaar  kan   zijn.  Opdat  een  verordening  haar  verordenend  karakter  niet  zou  verliezen  is  het  echter   noodzakelijk  dat  ze  op  een  objectieve  en  abstracte  wijze  de  regels  aangeeft.     BELANGRIJKSTE  KENMERK:  De  rechtstreekse  toepasselijkheid,  er  is  dus  geen  omzetting  of   transformatie  nodig,  het  is  zelfs  verboden  maar  dit  betekent  niet  dat  er  soms  geen   uitvoeringsmaatregelen  of  sanctieregelingen  dienen  te  worden  uitgevaardigd  door  de   lidstaten.  De  regel  moet  ook  directe  werking  hebben,  ze  moeten  dus  voor  de  rechter   inroepbaar  zijn,  ze  moet  relevant  zijn.     Arrest:  Faccini  Dori     Uit  dit  arrest  blijkt  trouwens  dat  verordeningen  precies  van  richtlijnen  verschillen   omdat  verordeningen  ook  evenzeer  in  geschillen  tussen  particulieren  als  in   geschillen  tussen  particulier  en  overheid  inroepbaar  kunnen  zijn.  Recent  heeft  het   Hof  evenwel  verduidelijkt  dat  indien  een  verordening  nog  niet  gepubliceerd  is,  zij   particulieren  ook  niet  kan  binden.     Verordeningen  houden  een  schending  in  van  de  nationale  soevereiniteit,  daarom  mogen  EU   instellingen  enkel  verordeningen  vaststellen  waarvoor  ze  krachtens  het  Verdrag   bevoegdheid  hebben  gekregen.  Dit  is  het  geval  inzake  landbouwbeleid,  mededingingsbeleid,   handelsbeleid,  etc.     Voorbeeld:  verordening  261/2004  tot  vaststelling  van  gemeenschappelijke  regels   inzake  compensatie  en  bijstand  aan  vliegtuigpassagiers  bij  instapweigering  en   annulering  of  langdurige  vertraging  van  vluchten.  Alle  vliegtuigpassagiers  die   opstijgen  of  landen  in  een  lidstaat  van  de  EU  dezelfde  rechten  in  geval  van   overboeking,  annulering  of  vertraging.  In  de  zaak  Wallentin-­‐Hermann  t.  Alitalia   werd  er  duidelijk  verschaft  over  deze  verordening,  een  luchtvaartmaatschappij   mag  niet  zomaar  weigeren  om  passagiers  compensatie  te  betalen  wanneer  een   vlucht  wordt  geannuleerd  wegen  een  technisch  probleem  aan  het  vliegtuig.     In  de  zaak  McDonagh  t.  Ryanair  verduidelijkte  het  Hof  verder  dat  zelfs  in  geval  van   annulering  door  buitengewone  omstandigheden,  luchtvaartmaatschappijen   verplicht  zijn  om  de  nodige  bijstand  te  leveren.      

 

2  

2.  Richtlijn     De  lidstaten  zijn  door  de  richtlijn  gebonden  ten  aanzien  van  het  te  bereiken  resultaat.  Wat   de  vorm  en  middelen  betreft  om  het  resultaat  te  bereiken,  behouden  de  lidstaten  hun   vrijheid  .  De  keuzemogelijkheid  is  in  de  praktijk  inhoudelijk  beperkt  omdat  de  richtlijn  veelal   precieze  omschrijvingen  geeft  van  de  te  bereiken  doelstellingen.  De  keuze  beperkt  zich  dan   ook  in  veel  gevallen  tot  niet  veel  meer  dan  een  keuze  van  het  nationaalrechtelijke   instrumentarium  dat  de  RL  dient  uit  te  voeren.     BELANGRIJKSTE  KENMERK:    ze  geeft  een  uitvoeringstermijn  aan  waarbinnen  de  lidstaten  de   richtlijnen  moeten  uitvoeren.  Voor  het  verstrijken  van  de  omzettingstermijn  rust  op  de   lidstaten  geen  verplichting  om  de  nodige  omzettingsmaatregelen  te  nemen.  De  lidstaten   moeten    zich  onthouden  van  maatregelen  die  de  verwezenlijking  van  het  door  de  richtlijn   voorgeschreven  resultaat  ernstig  in  gevaar  zouden  brengen.  Dit  is  een  uiting  van  het   loyauteitsbeginsel.  Wanneer  de  RL  niet  tijdig  is  omgezet  of  de  omzettingsmaatregelen  niet   tijdig  heeft  meegedeeld,  kan  hij  voor  het  Hof  van  Justitie  worden  gedaagd.     Richtlijnen  zijn  het  rechtsinstrument  bij  uitstek  om  de  wetgeving  van  de  LS  nader  bij  elkaar   te  brengen  en  dus,  niet  zoals  een  verordening,  om  een  eenvormige  wetgeving  tot  stand  te   brengen.  Het  EUP    en  de  Raad  kunnen  via  de  gewone  wetgevingsprocedure  en  na   raadpleging  van  het  Economisch  en  Sociaal  comité  harmonisatierichtlijnen  vaststellen  die  de   instelling  en  de  werking  van  de  interne  markt  betreffen  (uitz:  belastingen,  vrij  verkeer  van   personen  en  rechten  en  belangen  van  werknemers;  hiervoor  geldt  de  regel  van  unanimiteit   in  de  Raad  en  raadpleging  van  het  Europees  Parlement  en  in  het  economisch  en  sociaal   comité.)     Het  feit  dat  richtlijnen  worden  gebruikt  voor  het  nader  tot  elkaar  brengen  van  nationale   wetgeving  heeft  tot  gevolg  dat  richtlijnen  in  zeer  veel  en  zeer  uiteenlopende  domeinen  van   recht  te  vinden  zijn.     Voorbeeld:  de  richtlijnen  betreffende  de  bescherming  van  water  tegen   verontreiniging  door  nitraten  uit  agrarische  bronnen.  De  richtlijn  bepaalt  dat  een   liter  grondwater  niet  meer  dan  50  mg  nitraat  mag  bevatten.  De  lidstaten  hadden   twee  jaar  tijd  om  de  nodige  maatregelen  te  treffen  om  deze  doelstelling  te   bereiken.  In  België  was  dit  een  bevoegdheid  voor  de  gewesten,  waardoor  door   elke  gewestregering  de  nodige  initiatieven  moest  nemen.  In  Vlaanderen  werd  er   een  decreet  aangenomen  waardoor  elke  persoon  die  een  bedrijf  heeft  dat  land-­‐   en  tuingronden  bevat,  in  een  register  het  gebruiken  van  meststoffen  moest   optekenen.     In  tegenstelling  tot  de  verordening  is  de  richtlijn  niet  rechtstreeks  toepasselijk  in  de  interne   rechtsorde  van  de  lidstaten  in  moeten  deze  worden  omgezet  in  nationaal  recht.  Een   belangrijke  vraag  is  derhalve  of  een  richtlijn  directe  werking  kan  hebben,  met  andere   woorden  of  particulieren  zich  rechtstreeks  op  bepalingen  van  een  richtlijn  kunnen  beroepen.        

 

3  

Het  hof  zegt  een  genuanceerd  antwoord  dat  wanneer  een  lidstaat  nalaat  en  richtlijnen  om  te   zetten  in  nationaal  recht  of  wanneer  de  omzetting  niet  in  overeenstemming  is  met  de   richtlijn,  erkent  het  hof  een  particuliere  richting  kan  putten  uit  de  bepalingen  van  de   richtlijnen  op  voorwaarde  dat  het  gaat  om  een  paar  dingen  die  voldoende  duidelijk  in   onvoorwaardelijk  zijn.  Bovendien  moeten  de  in  de  richtlijn  voorziene  omzettingstermijn   verlopen  zijn  en  kunnen  de  bepalingen  enkel  worden  ingeroepen  ten  aanzien  van  een   overheidsinstantie.  De  particulier  mag  dus  geen  nadeel  ondervinden  van  het  feit  dat  een   lidstaat  zijn  verplichtingen  niet  is  nagekomen.  Het  gaat  hier  om  een  ruime  interpretatie  van   het  begrip  “staat”,  het  gaat  om  alle  instanties  die  onder  toezicht  van  de  staat  staan  en  over   de  bevoegdheden  beschikken  die  verder  gaan  dan  deze  die  gelden  in  betrekkingen  tussen   particulieren.     Er  zijn  wel  belangrijke  grenzen.  Een  RL  kan  immers  uit  zichzelf  geen  verplichtingen  opleggen   en  een  bepaling  van  kan  als  zodanig  niet  tegenover  een  particulier  worden  ingeroepen.  Ze   hebben  met  andere  woorden  geen  horizontale  directe  werking.  Zie  supra,  arrest  Faccini   Dori.     Om  een  zo  groot  mogelijke  rechtsbescherming  van  particulieren  te  garanderen  is  de   nationale  rechter  verplicht  om,  na  het  verstrijken  van  de  omzettingstermijn,  het  nationaal   recht  zoveel  mogelijk  richtlijn  conform  uit  te  leggen.  De  relevante  bepalingen  van  nationaal   recht  moet  natuurlijk  wel  voor  dergelijke  uitlegging  vatbaar  zijn.  De  nationale  rechter  kan   geen  contra  legem  interpretatie  geven.  Dit  betekent  dat  een  rechter  geen  uitlegging  kan   geven  die  indruist  tegen  de  bewoordingen  en  het  doel  van  het  nationale  recht.  Bovendien   moet  de  rechter  rekening  houden  met  een  aantal  algemene  rechtsbeginselen  en  moet  er   nationale  wetgeving  voorhanden  zijn  die  zich  leent  tot  een  dergelijke  richtlijnconforme   interpretatie.       Indien  een  particulier  schade  ondervindt  wegens  het  niet  of  verkeerd  uitvoeren  van  een  RL   door  en  LS,  kan  hij  alleen  tegen  de  in  gebreke  blijvende  lidstaat  optreden  via  een   aansprakelijkheidsvordering  voor  de  nationale  rechter.  In  de  zaak  Francovich  erkende  het   HVJ  dat  een  dergelijke  schadevergoedingsregeling,  hoewel  niet  voorzien  in  de  Verdragen,   integraal  deel  uitmaakt  van  het  Unierecht.                              

 

4  

3.  Besluit     =  verbindend  in  al  zijn  onderdelen.  Indien  de  adresstaten  worden  vermeld,  is  het  alleen  voor   hen  verbindend.     Het  Verdrag  van  Lissabon  heeft  geen  veranderingen  aangebracht  aan  de  verordeningen  en   richtlijnen  maar  wel  aan  de  besluiten.  De  wijziging  houdt  een  samenvoeging  in  van  twee   voorheen  bestaande  rechtsinstrumenten:   o Een  beschikking  was    vroeger  immers  verbindend  in  al  haar  onderdelen  voor   degenen  tot  wie  zij  uitdrukkelijk  is  gericht.     o Een  besluit  diende  om  internationale  akkoorden  te  sluiten,  EU-­‐programma’s  aan  te   nemen.     De  huidige  besluiten  vervangen  de  vroegere  beschikkingen  en  besluiten  en  laten  de  EU-­‐ instellingen  nu  dus  toe  zowel  in  een  individuele  situatie  een  beslissing  te  nemen,  alsook   beslissingen  met  algemene  strekking  vast  te  stellen.     Besluiten  kunnen  individueel  gericht  worden  tot  lidstaten,  maar  in  sommige  gevallen  ook  tot   particulieren.  Besluiten  van  deze  laatste  categorie  zijn  vb.  Besluiten  die  een  door  een   onderneming  begane  inbreuk  op  art.  101  of  102  VWEU  vaststellen  (en  eventueel  een  boete   opleggen).     4.  Aanbevelingen  en  adviezen     Niet  juridisch  bindend!  Dit  werd  bevestigd  in  de  zaak  Grimaldi  (zie  cases).  De  aanbevelingen   en  adviezen  kunnen  enkel  een  hulpmiddel  zijn  bij  de  interpretatie  van  nationale  wetgeving   die  ter  uitvoering  ervan  zijn  vastgelegd  of  als  aanvulling  van  de  Europeesrechtelijke   bepalingen.  Indien  meerdere  interpretaties  mogelijk  zijn,  dan  volgt  uit  het  loyauteitsbeginsel   dat  de  nationale  rechter  moet  opteren  voor  de  interpretatiemogelijkheid  die  het  dichtst  bij   de  aanbevelingen  aansluit.     5.  ‘Ad  Hoc’  handelingen     =  beslissingen  sui  generis,  die  niet  behoren  tot  de  in  art.  288  VWEU  opgesomde  categorieën   van  handelingen  van  de  Unie.     Voorbeelden:    resolutie,  conclusie,  mededeling,  verklaring,  richtsnoer,  gedragscode,  …     De  rechtsgevolgen  van  dergelijke  instrumenten  vloeien  voort  uit  de  inhoud  ervan.  Zo  zal  een   EU  instelling  die  een  bepaalde  gedragscode  uitvaardigt  hier  zelf  door  gebonden  zijn.    Een   voorbeeld  zijn  de  door  de  Commissie  uitgevaardigde  regels  inzake  optreden  in   mededingingszaken.          

 

5  

Er  bestaan  ook  groenboeken  en  witboeken.  Een  groenboek  is  een  document  dat  de   Europese  discussie  wil  bevorderen  omtrent  de  aanpak  van  een  bepaalde  problematiek.   Personen,  organisaties,  bedrijven,  etc.  Die  bij  dit  thema  betrokken  zijn  kunnen  hierover  hun   mening  geven.  De  EUC  verzamelt  zo  de  nodige  informatie  om  een  wetgevingsvoorstel  te   kunnen  opstellen.  Op  basis  van  de  resultaten  van  een  groenboek  keurt  de  Commissie  soms   een  witboek  goed,  waarin  zij  gedetailleerde  voorstellen  voor  Europese  maatregelen  doet.    

C.  Ongeschreven  rechtsbronnen     ‘Subsidiair  recht’  =  niet  geschreven  rechtsbronnen  die  via  de  rechtspraak  van  het  HVJ  zijn   ontwikkeld.  Het  betreft  algemene  rechtsbeginselen  en  principes  van  internationaal   publiekrecht  die  het  Hof  gebruikt  om  de  leemten  in  het  primaire  en/of  afgeleide  recht  op  te   vullen.  Tot  de  algemene  rechtsbeginselen  van  de  EU  behoren  ook  de  grondrechten  die   voortvloeien  uit  de  EVRM  en  de  gemeenschappelijke  constitutionele  tradities  van  de   lidstaten.  Zij  hebben  dezelfde  status  als  het  primaire  Unierecht.  Dit  betekent  dat  deze   beginselen  door  het  afgeleide  Unierecht  moeten  worden  gerespecteerd.    

D. Vindplaatsen    

                                               

o o o o o

Verdrag  van  Lissabon   Jurisprudentie  van  het  Hof  van  Justitie   EU  wetgeving   Publicatieblad  van  de  EU   ECLI-­‐verwijsmethode  (European  case  law  identifier)  

6  

Enkele  basisprincipes  van  het  EU  recht   A. De  EU  als  autonomie  rechtsorde  

  De  basisverdragen  waarop  de  EU  is  gebaseerd  hebben  een  eigen,  autonomie  rechtsorde  in   het  leven  geroepen  die  zich  onderscheidt  van  het  klassiek  internationaal  recht.   Dit  werd  verduidelijkt  in  2  arresten:     1. Zaak  van  Gend  en  Loos:     ! Feiten   ◦ Nederlandse  transportfirma  wordt  geconfronteerd  met  hogere   importtarieven  in  Nederland     ◦ In  strijd  met  Artikel  12  EEG-­‐Verdrag?     ! Rechtsvraag   ◦ Kunnen  particulieren  rechtstreeks  rechten  putten  uit  het  Europees  recht?   ! Cf.  klassieke  visie  op  relatie  internationaal  recht  –  nationaal  recht       ! Analyse  van  de  ‘geest,  inhoud  en  bewoordingen’  van  het  Verdrag   ◦ Meer  dan  een  overeenkomst  die  wederzijdse  verplichtingen  schept  tussen  de   verdragsluitende  partijen   ! Preambule  van  het  verdrag   ! Institutionele  structuur   ! Prejudiciële  procedure   ! Rol  van  het  Hof  van  Justitie  om  interpretatie  en  toepassing  van  het   recht  te  verzekeren   ◦  EU  als  autonome  rechtsorde  met  mogelijkheid  tot  directe  werking  van  de   verdragsbepalingen  !   ! Indien  deze  bepalingen  duidelijk  en  onvoorwaardelijk  zijn       2. Costa  v.  Enel:   ! Feiten   ◦ Mr.  Costa  is  aandeelhouder  in  een  privaat  elektriciteitsbedrijf  en  weigert  zijn   elektriciteitsrekening  te  betalen  als  protest  tegen  nationalisering  van  de   Italiaanse  elektriciteitssector   ! Rechtsvraag   ◦ Wat  is  de  verhouding  tussen  Italiaanse  wetgeving  en  het  Europees  recht?       De  principes  van  direcht  werking  en  voorrang  uitgewekrt  in  deze  arresten  zijn  de  hoekstenen   van  de  autonome  EU-­‐rechtsorde.  Beide  principes  vloeien  voort  uit  de  knemerken  van  het   Unierecht  zelf  en  dit  onafhankelijk  van  wat  nationale  grondwetten  of  het  internationale   recht  bepalen  over  het  effect  van  het  verdragsrecht  in  de  nationale  rechtsorde.        

 

7  

In  de  meer  recente  zaak  Kadi  en  Al  Barakaat  t.  Raad  werd  de  autonomie  van  de  EU-­‐ rechtsorde  ten  aanzien  van  het  internationale  recht  bevestigd  door  het  HVJ,  nadat  het   gerecht  in  eerste  aanleg  had  geoordeeld  dat  de  EU-­‐rechter  enkel  aan  het  just  cogens  kon   toetsen.  !  ZIE  CASES    

B. Het  attributiebeginsel    

1. Bevoegdheidsverdeling     Volgens  dit  beginsel  mag  de  alleen  regels  maken  en  optreden  op  grond  van  bevoegdheden   die  de  lidstaten  aan  de  EU  hebben  toegekend.  Alle  andere  bevoegdheden  behoren  toe  aan   de  lidstaten  zelf.  Met  het  attributiebeginsel  moet  zowel  bij  het  interne  als  het  internationale   optreden  van  de  EU  rekening  gehouden  worden.  Het  attributiebeginsel  is  vastgelegd  in  van   het  Verdrag  betreffende  de  werking  van  de  Europese  Unie.     Het  attributiebeginsel  kent  drie  bevoegdheidstypes:     1.  De  exclusieve  bevoegdheden:  alleen  de  Europese  Unie  is  op  deze  gebieden   gemachtigd  om  wetten  te  maken.  De  LS  kunnen  geen  maatregelen  nemen  die   afwijken  van  deze  die  door  de  EU  werden  vastgelegd.     2. De  gedeelde  bevoegdheden:  zowel  de  Europese  Unie  als  de  lidstaten  mogen  op  deze   gebieden  wetten  maken.         3. De  aanvullende  bevoegdheden:  gebieden  waarin  de  lidstaten  bevoegd  blijven,  maar   waarin  de  Europese  Unie  de  lidstaten  mag  aanvullen  door  ondersteunend  of   coördinerend  op  te  treden.     Twee  bevoegdheden  worden  niet  in  één  van  de  drie  algemene  bevoegdheidscategorieën   opgenomen,  maar  afzonderlijk  vermeld.  Het  gaat  om  de  coördinatie  van  het  economisch-­‐  en   werkgelegenheidsbeleid  en  het  GBVB,  met  inbegrip  van  de  geleidelijke  bepaling  van  een   gemeenschappelijk  defensiebeleid.     Er  moet  ook  verwezen  worden  naar  de  flexibliteitsclausule,  indien  een  optreden  van  de   Gemeenschap  noodzakelijk  blijkt  om,  in  het  kader  van  de  gemeenschappelijke  markt,  een   der  doelstellingen  van  de  Gemeenschap  te  verwezenlijken  zonder  dat  dit  Verdrag  in  de   daartoe  vereiste  bevoegdheden  voorziet,  neemt  de  Raad  met  eenparigheid  van  stemmen  op   voorstel  van  de  Commissie  en  na  raadpleging  van  het  Europees  Parlement  de  passende   maatregelen.  De  clausule  kan  niet  worden  gebruikt  om  doelstellingen  van  het  GBVB  te   bereiken  of  om  harmonisatiemaatregelen  te  nemen  daar  waar  andere  Verdragsartikelen  dit   expliciet  uitsluiten.                

8  

2. Keuze  van  rechtsgrond     Elk  Unie-­‐optreden  moet  steunen  op  een  rechtsgrond  in  de  Verdragen.  Dit  betekent  dat  voor   elke  EU  RH  steeds  een  specifieke  bepaling  uit  het  VEU  of  het  VWEU  moet  worden  vermeld   waaruit  kan  worden  afgeleid:     o Is  de  EU  bevoegd?   o Wat  is  de  omvang  van  deze  bevoegdheid?   o Op  grond  van  welke  instrumenten  en  procedures  kan  de  EU  optreden?     De  keuze  van  juiste  rechtsgrond  is  van  constitutioneel  belang  omdat  het  betrekking  heeft  op   zowel  de  verticale  als  horizontale  BHVD.       Een  strijd  tussen  twee  rechtsgrondslagen  komt  vaker  voor,  vooral  op  grond  van  de   procedurele  waarborg.  Vaak  kunnen  beide  rechtsgrondslagen  worden  gebruikt,  maar  dit  kan   alleen  als  er  geen  verschillende  wetgevingsprocedures  hoeven  te  worden  gebruikt.  Dit  wordt   wel  cumulatie  van  rechtsgrondslagen  genoemd.  Dit  was  echter  in  de  zaak   Titaandioxiderichtlijn  (Zaak  C-­‐300/89)  niet  het  geval,  beide  rechtsgrondslagen  botsten  met   elkaar.  !  ZIE  CASES     Recent  heeft  het  HVJ  de  redering  van  het  arrest  Titaandioxide  ook  na  de  inwerktreding  van   het  Verdrag  van  Lissabon.  De  vraag  was  of  beperkende  maatregelen  personen  verbonden   met  Al  Qaida,  Osama  bin  Laden  en  de  Taliban  moesten  worden  aangenomen  op  grond  van   artikel  75  VWEU.    

C. De  beginselen  van  subsidiariteit  en  evenredigheid     Het  subsidiariteitsbeginsel  beoogt  het  bepalen  van  het  meest  geschikte  interventieniveau  op   vlak  van  gedeelde  bevoegdheden  tussen  de  EU  en  de  lidstaten.  Dit  kan  gaan  om  Europese,   nationale  of  lokale  zaken.  In  al  deze  gevallen  mag  de  EU  slechts  tussenkomen  als  zij  in  staat   is  doeltreffender  op  te  treden  dan  de  lidstaten.  Indien  de  Unie  exclusief  bevoegd  is,  is  het  SB   logischerwijze  niet  van  toepassing.     Het  subsidiariteitsbeginsel  werd  bekrachtigd  door  artikel  5  van  het  Verdrag  betreffende  de   EU.  In  dat  artikel  werden  nog  twee  andere  beginselen  opgenomen  die  ook  als  essentieel   beschouwd  worden  voor  de  Europese  besluitvorming:  de  beginselen  van   bevoegdheidstoedeling  en  evenredigheid.       Volgens  de  specifieke  procedures  kunnen  de  nationale  parlmeneten  vervolgens  een  ‘gele’  of   ‘oranje’  kaart  geven  met  betrekking  tot  het  wetgevingsontwerp,  waarna  dit  opnieuw  in   overweging  zal  moeten  genomen  worden.                  

9  

Het  Verdrag  van  Lissabon  is  vernieuwend  door  de  nationale  parlementen  volop  te  betrekken   bij  het  toezicht  op  het  subsidiariteitsbeginsel.  De  nationale  parlementen  voeren  voortaan   namelijk  een  dubbele  controle  uit:     1. Ze  beschikken  over  het  recht  om  zich  tegen  de  uitwerking  van  wetgevingsvoorstellen   te  verzetten.  Ze  zijn  daarom  in  staat  om  een  wetsvoorstel  terug  aan  de  Commissie   voor  te  leggen  waarvan  ze  vinden  dat  het  subsidiariteitsbeginsel  niet  wordt   nageleefd  (zie  fiche  “nationale  parlementen”     2.  Via  de  bemiddelaar  van  hun  lidstaat  kunnen  ze  een  wetsbesluit  aanvechten  voor  het   Hof  van  Justitie  van  de  EU  als  ze  vinden  dat  het  subsidiariteitsbeginsel  niet  wordt   nageleefd.     Het  Verdrag  van  Lissabon  betrekt  het  Comité  van  de  Regio’s  ook  bij  het  toezicht  op  het   subsidiariteitsbeginsel.  Naar  het  voorbeeld  van  de  nationale  parlementen  kan  het  Comité   ook  een  wetsbesluit  aanvechten  voor  het  Hof  van  Justitie  van  de  EU  als  het  Comité  vindt  dat   het  subsidiariteitsbeginsel  niet  wordt  nageleefd.     Binnen  het  Europees  recht  speelt  het  proportionaliteitsbeginsel  een  rol  bij  het  optreden  van   de  Europese  Unie.  Dat  optreden  mag  niet  verder  gaan  dan  wat  nodig  is  om  doelstellingen   van  de  verdragen  van  de  Europese  Unie  te  verwezenlijken    

D. Het  beginsel  van  loyale  samenwerking     Samenwerking  tussen  de  EU  en  de  LS:     Een  van  de  belangrijkste  rechtsbeginselen  binnen  de  Europese  Unie  is  het  loyaliteitsbeginsel.   Dit  beginsel  is  vastgelegd  in  art.  4  lid  3  van  het  Verdrag  betreffende  de  Europese  Unie.  In   hetzelfde  verdrag  staan  de  vele,  vaak  belangrijke  doelstellingen  op  geschreven  die  de   Europese  Unie  na  probeert  te  streven.  Het  loyaliteitsbeginsel  verwijst  naar  deze   doelstellingen:  lidstaten  mogen  geen  maatregelen  nemen  die  de  doelstellingen  van  de  Unie   in  de  weg  staan!  Lidstaten  mogen  door  het  loyaliteitsbeginsel  niet  handelen  tegen  al  het   Unierecht,  zoals  Verdragen  en  secundaire  wetgeving.         !  Positieve  verplichting  =  lidstaten  moeten  de  nodige  maatregelen  nemen  die  de  EU-­‐acties   ondersteunen   Voorbeeld:       -­‐  schendingen  van  het  EU-­‐recht  moeten  met  even  harde  hand  worden   bestraft  als  schendingen  van  het  nationaal  recht   -­‐  de  lidstaten  moeten  met  de  EUC  samenwerken  in  het  kader  van  de   procedures  die  de  naleving  van  het  EU  recht  wensen  te  controleren,   bijvoorbeeld  door  de  gevraagde  documenten  over  te  leggen.              

10  

  !  Negatieve  verplichting  =  lidstaten  moeten  zich  onthouden  van  alle  maatregelen  die  de   goede  werking  van  de  EU  in  het  gedrang  zouden  kunnen  brengen.   Voorbeeld:   -­‐  geen  maatregelen  aan  te  nemen  die  het  bereiken  van  de  doelstelling  van  en   EU  RL  ernstig  in  gevaar  zou  brengen,  ook  al  is  de  omzettingstermijn  voor  deze   richtlijn  nog  niet  verstreken   -­‐  nationale  regels  buiten  toepassing  te  laten  voor  zover  dit  vereist  is  voor  het   verzekeren  van  de  volle  werking  van  het  Europees  recht     Samenwerking  tussen  de  EU-­‐instellingen:     LOYALE  SAMENWERKING     Voorbeeld:  akkoorden  die  gesloten  worden  tussen  de  verschillende  EU-­‐instellingen   gezamenlijke  verklaringen  die  worden  opgesteld.    

E. Gelijkheidsbeginsel     Het  gelijkheidsbeginsel  is  een  algemeen  principe  dat  iedere  burger  (wettelijk)  gelijke  rechten   en  een  gelijke  behandeling  in  gelijke  gevallen  toekent.  Het  gelijkheidsbeginsel  kan  gerekend   worden  tot  de  gelijkheidsrechten  onder  de  grondrechten  en/of  mensenrechten  en  is   vastgelegd  in  veel  internationale  verdragen.  Het  beginsel  heeft  met  name  betrekking  op   gelijke  behandeling  ongeacht  godsdienst,  levensovertuiging,  politieke  gezindheid,  ras,   geslacht,  nationaliteit,  hetero-­‐  of  homoseksuele  geaardheid  of  burgerlijke  staat.     Er  kan  sprake  zijn  van  directe  en  indirecte  discriminatie:     " Bij  directe  discriminatie  wordt  er  direct  onderscheid  gemaakt  naar  één  van   bovengenoemde  discriminatiegronden.  Een  voorbeeld:  een  jongen  mag  de   discotheek  niet  in  omdat  hij  van  Marokkaanse  afkomst  is.  Er  wordt  dan  direct   onderscheid  gemaakt  op  grond  van  zijn  afkomst.     " Er  is  sprake  van  indirecte  discriminatie  wanneer  een  eis  of  werkwijze  in  eerste   instantie  neutraal  lijkt,  maar  via  een  omweg  tot  leidt  tot  discriminatie.  Een   voorbeeld:  in  een  restaurant  worden  honden  niet  toegelaten.  Hierdoor  wordt   indirect  onderscheid  gemaakt  op  grond  van  handicap:  mensen  met  een   blindengeleidehond  mogen  niet  naar  binnen.     !  Zie  Cases  Commissie  t.  Spanje,  Commissie  t.  Italie,  arrest  gravier  en  arrest  Blaizot,   Vlaamse  zorgverzekeringzaak        

 

11