Daders, slachtoffers en getuigen

getuigen

Daders, slachtoffers en getuigen Deel 3

1 Het algemene kader

document 1

Breendonk, le 22 september 1941 (...) Aan de kampwacht van het Fort van Breendonk Betreft: het maken van foto’s in het A-Lager Breendonk Actie : Gekend

Op bevel van de RFSS (Reichsführer-SS Himmler), is het verboden foto’s te maken in de concentratiekampen.

Hierdoor is het strikt verboden om binnen het fort alsook in de onmiddellijke omgeving ervan foto’s te nemen.

Fiche 5

Elke inbreuk op dit voorschrift zal leiden tot de inbeslagname van het fotoapparaat en tot zware sancties voor de daders.

[© Fort Breendonk]

De schildwachten moeten er ten strengste op toezien dat het kamp niet gefotografeerd wordt.

[© CDJC  •  Parijs]

Dit voorschrift zal elke maand één keer alsook bij de wissel en bij het begin van de dienst meegedeeld moeten worden. De kampcommandant

Majoor van de SS

[© Documentation française]

27

getuigen 2 Visuele getuigen

document 2

Otto Kropf. Veel kwamen we over dit personage niet te weten. Met zekerheid staat echter vast dat hij voor de oorlog beroepsfotograaf was, dat hij zich vooral op technische opnames toelegde en eigenaar was van een studio in de Kaiser Friedrichstrasse 93 te Pforzheim. In 1939 werd hij onder de wapens geroepen en naar Potsdam gestuurd, waar hij in het opleidingscentrum van de Propaganda-Kompanien (PK), ook nog Kriegsberichtereinheiten geheten, belandde en tot oorlogscorrespondent omgeschoold werd. [...] Als lid van de 612e PK verbleef Kropf waarschijnlijk van mei 1940 tot eind 1941 in België, waarna hij naar Frankrijk en Italië afzakte. Uit het nagelaten materiaal blijkt dat hij naast de militaire nasleep van de Achttiendaagse Veldtocht ook veel belangstelling had voor cultuur en vooral voor het dagelijkse leven in België, dat hij weliswaar door een nogal roze bril bekeken heeft.

[© Otto Spronk • Ceges-Soma  •  Brussel]

Breendonk, het begin. Brussel, 19972, p. 13

28

getuigen 3 De getuigen

ndonk t Bree [© For

]

3•1 De gevangenen zelf

, 1 ma Breendonk ul MG.

art 1941

a LEVY, P je in Nr 19 omdat ik ij m f e e ste, verg Mijn lief hrijf... sc het Duits l LEVY

[© For

t Bree ndonk

]

document 3

6.6.19 42 De gev angene n°48 w om 14u erd 45 naa r het Milita ir Hos pitaal Antwer van pen ov ergebr acht.

n Pau rief va

[© For t

Breen

donk]

de b sel uit Uittrek

29

getuigen [© Fort Breendonk]

document 4

1. Bezet België.

A. De oorlog en de nasleep

Inbel, Londen, 28.X. Het nieuws van de dood van dhr. Paul Lévy, omroeper bij het Nationaal Instituut van de Belgische radio (NIR) deed de ronde in België. La Libre Belgique, de illegale krant, beweert dat zij dit nieuws kunnen ontkrachten. Dhr. Paul Lévy werd ernstig ziek in het concentratiekamp van Breendonk. Hij werd overgebracht naar de ziekenboeg van de gevangenis van St. Gillis. Niettegenstaande hij nu nauwelijks aan de betere hand is, moet hij opnieuw zware arbeid verrichten.

30

Nachtme rr Ontsnap ie van het jaa r in kam te Belg p“ b Paul L évy, v eschrijft de erger dan Dach oormali a “ Radioni g hoof Gestapo-hel”. u”. eu d van D hr. Groot-B ws-dienst te de ri Br onthuld ttannië vlucht ussel, die o Belgische nla te o nazi-co ver de (lev , heeft vresel ngs naar ens)oms ncentra ijke fe tan iten tie dat hij omschri kamp te Bree digheden in het jft als ndonk, de “Ges A tapo-he ntwerpen, l”

[© For t

Nieuws uit België. Uitgegeven door Belgisch Informatiecentrum, New York. Nr. 30, 1 november 1941

Breen

donk]

[© Fort Breendonk]

document 5

getuigen 3•2 Ooggetuigen en indirecte getuigen

document 6

«Breendonk, men sprak er veel van maar ik was er zelf nog nooit geweest. Ik kende Breendonk pas achteraf, na de bevrijding. Hoewel enkele werknemers van Bel Téléphone waarbij ik werkte me op een dag verteld hebben dat zij met hun vrachtwagen op de weg in panne gevallen waren en dat zij bezig waren met het vervangen van een wiel, toen er een SS’er van Breendonk op hen af kwam en hen toeriep : ‘als u niet binnen tien minuten weg bent, dan zal u hier blijven’. En zij zijn terug vertrokken met twee platte banden (lacht). Dat hebben ze mij zelf verteld, maar ikzelf, ik heb dit niet meegemaakt.» Jules Beerens, gevangene n° 1986 - Breendonk, 03.04.1943 - 19.10.1943 [© Fort Breendonk]

«In mei 1944 woonde ik dicht bij het fort. Schmitt is bij mij komen logeren. [...] Vanuit mijn woning kon men bepaalde delen van het kamp zien. Op een avond zag ik een gevangene die stenen droeg en ik zag hem slagen van een knuppel krijgen. Ik weet niet of het een soldaat of een SS’er was die de slagen uitdeelde.»

[© Fort Breendonk]

«Wij konden ook goed zien, dat wanneer de gevangenen aan het steenen kappen waren op het fort en de wachters, de Vlaamsche SS-mannen De Bodt en Wijss, boven op eenen berg stonden om hen te kontroleeren, hen met steenen bekogelden, zoo dat deze die getroffen werden aan het hoofd gekwetst werden. Menigen hebben wij zien gaan met hun hoofd omwonden.»

- Kon u iets zien van wat er in het kamp geschiedde ?

- Ja, wij konden de slachtoffers zien arbeiden en van meer dan een hebben we de lijdensweg kunnen volgen.

Mevrouw Ludovica Verdickt-Reyniers, woonachig te Willebroek

«Weet je dat ik ooit een dag in het concentratiekamp van Breendonk heb doorgebracht ? Op zekere dag kwam de vrouw van de kampcommandant de fabriek [Ammoniac-Synthétiques et Dérivés te Willebroek] opgereden. Ze zag mij buiten spelen en vroeg aan mijn vader of «dat mooie kind niet een dagje mee mocht naar Breendonk». Mijn vader durfde niet te weigeren, maar ik denk dat het hem jaren van zijn leven gekost heeft.». Marianne De Baere en Marijke Libert over Jo Leemans in : Jo Leemans. De vlucht terug. Biografie. Amsterdam, 1998, p 19-20

«Op 29 oktober 1942 rond 5 uur namiddag was ik in mijn keuken toen ik hoorde schieten. Ik ging zien en zag dat een persoon in duitsch uniform mijn hof inliep. Ik heb deze echter van achter alleen gezien en weet niet wie hij kan zijn. Ik hoorde zeggen dat hij achter een vluchteling liep. Ik ben dan nog mijn paard gaan binnen zetten. Verschillende personen in duitsch uniform heb ik dan zien rondlopen. Ik heb namelijk De Bodt opgemerkt die razend rond liep met een revolver in zijn hand.»

Verklaring van Henri De Borger (inwoner van Willebroek) voor het gerecht, 8 januari 1945 [© Krijgsauditoraat Brussel, Proces van Mechelen]

31

getuigen document 7

Ve rm oe de lijk tra jec t

willebroek da td eg et fort ev n van h Willebroek e g an g e n gene oesten afl tation va n m aar het s n

[© RAF  •  15-10-1942]

[© Fort Breendonk]

Konvooien vertrokken vanuit het station van Willebroek 22. 9.1941 107 gevangenen naar Neuengamme 8. 5.1942 120 " naar Mauthausen 5. 7.1942 26 " naar Mauthausen (via Aken) 30. 9.1942 11 " naar Mauthausen 9.11.1942 236 " naar Mauthausen 21.04.1943 38 " naar Bochum (via St-Gillis) 20. 8.1943 30 " naar Essen (via St-Gillis) 2.10.1943 7 " naar Esterwegen (via St-Gillis & Essen) 19.10.1943 37 " naar Essen (via St-Gillis & Hoei) 4. 2.1944 4 " naar Esterwegen (via Essen & Essen) 9. 2.1944 56 " naar Vught 29. 2.1944 49 " naar Vught 29. 2.1944 16 " naar Vught (via St-Gillis & Hoei) 29. 2.1944 3 " naar Vught (via St-Gillis) 29. 2.1944 7 " naar Vught (via St-Gillis & Hoei) 6. 5.1944 641 " naar Buchenwald 6. 5.1944 2 " naar Buchenwald (via andere gevangenissen) 6. 5.1944 4 " naar Bruchsal (via St-Gillis) 10. 6.1944 40 " naar Buchenwald (via St-Gillis) 8. 8.1944 53 " naar Buchenwald 2.1944 - 7.1944 37 " naar Buchenwald (o.a.via St-Gillis) 30. 8.1944 144 " naar Neuengamme 30. 8.1944 131 " naar Sachsenhausen (via Vught)

Totaal : 2008

naar Auschwitz (via Mechelen) Gedeporteerde Joden via Dossin-kazerne minstens 209, vermoedelijk veel meer

Totaal : minstens 2217

[Uit : NEFORS, P. Breendonk 1940-1945. De geschiedenis. Antwerpen, 2004, p.176]

32

getuigen 3•3 Getuigen en betrokkenen

document 8

«Ik werd opgeeischt door de gemeente Breendonk in Augustus 1940 voor de elektrische inrichting van het fort in regel te brengen. […] Hier op het fort werden op regelmatige tijdstippen personen gefusilleerd. Geen enkel lid van het personeel (Belgen) mocht alsdan op het fort komen. Die terechtstellingen gebeurden gewoonlijk ’s morgens zeer vroeg. De personen die terechtgesteld werden, alsook degenen alhier wegens ziekte of mishandelingen overleden, werden allen gekist. Ik heb nooit gezien dat personen op het fort werden bevraven. Ik geloof niet dat hier personen begraven liggen.» Petrus DE SCHUTTER op het Proces van Mechelen. [© Krijgsauditoraat Brussel, Proces van Mechelen] Veldpostnummer 01420N Dagboek. Nr 23/2190/42

5 november 1942

Toelating

[© Fort Breendonk]

De arbeiders, Callaerts Hendrik, Willebroek, Rochtus Willem, Ruisbroeck, Ceustermont Adolf, Willebroek, van de fabriek Defaux, zijn belast met het dynamiteren en het transport van de gepantserde koepels en zijn dus bevoegd om het fort gedurende de duur van de werken te betreden.

14 juli 1941 Ter attentie van het gemeentebestuur van Breendonk Levering en uitgevoerde werken in het fort van Breendonk 3 juni 4 5



"

"

19,2 werkuren

19 h. werkuren 19 h. werkuren

171,00 [franken]

171,00 [franken] 171,00 [franken]

20h. de travail 180,00 [franken] (werkuren (thuis) […]

[© Fort Breendonk]

«Ik werd in 1942 aangeworven als kok van het fort te Breendonk. Ik weet dat zekere SS-man Wijss wonende te Deurne […] aangesteld was om gevangenen te bewaken. Ik kan niet met zekerheid zeggen hoeveel gevangenen, joden en anderen, hij heeft doodgeslagen. Aan een bijzonderheid kan ik zeggen dat ik eens gezien heb van uit het venster van de keuken, dat hij een gevangene dood sloeg, daarna op zijn hoofd ging staan en riep ‘Ik heb er weeral eene’.» Lodewijk MOENS, kok op het fort van Breendonk voor het gerecht, 08.09.1944 [© Krijgsauditoraat Brussel, Proces van Mechelen]

33

getuigen [© Fort B

reendon k]

document 9

[© Fort Breendonk]

Aan het gemeentebestuur van Breendonck FORT BREENDONCK

Meest moderne zelfwasscherij “TEMPO”

Verhuring van smalspoor en materiaal volgens onze prijsbieding van 17 februari 1941.

Date 12 06 1941 Klant

Duitse leger

…… Afhaaldienst 151 Was aan 3 Frank per kilo

4

00

270 m. lopende meter smalspoor 4 wagonnetjes van 750 l. inhoud 3 draaischijven 1 kruisspoor

453

00

Verhuring van 7/6/1941 tot 6/7/1941

Frank Cent.

Frs.1.500 --

34

getuigen A.Lage r Bree ndonk van Br voor h eendon et gem k eenteb estuur FRANS TIEREN S Uitgra vingsw e rken a met aa an de nvulli badinr ngswer materi ichtin ken en aal. N g w egbren i e u w e beto Oprich ging d nconst ten va er ructie n een en ops […] stal v lagpla o or koe ats vo werd g ien or hoo elever i waar t het arbeid voor noodig skrach e hout ten. […] en Leveri ng van ramen voor d e keuk en [… ] […] Hondert en vier duizend hondert veertig frank

k]

endon

t Bre [© For

3•4 Institutionele getuigen

document 10

Kommandantur Mechelen Mechelen, 29.08.40 Aan

De heer Burgemeester of zijn plaatsvervanger Breendonk.

[© Fort Breendonk]

Binnen korte tijd moet het fort van Breendonk plaats kunnen bieden aan ongeveer 200 personen. […] de gemeente zal voor 1.9.40 leveren: 200 400 200 50

bedden met strozakken dekens krukjes of stoelen kasten […]

35

getuigen Afschr ift

13 sep tember Overli 1941 jdensa k te Hiermee wordt b Nr 110 e (Concen vestigd, dat tratiek d KIEFE, amp Bre e gevangene Je endonk) te Fran an-Jacques –  ge kf op 12.0 urt am Main – boren 25.03.1 903 9.1941 overled bi e Feldpos tnummer j de Diensts n is telle m 22.829 et Doodso orzaak : Pneu mo zwakte nie – sterke a lgemen e 13 sep tember 1941 De hoo fddokt er [...]

k]

endon

t Bre [© For

[Kopie ] aan de gem eente Breend onk

document 11 Verklaring van generaal von Hammerstein aan de Prins de Ligne, voorzitter van het Rode Kruis : «Men moet niet vergeten dat dit fort een gevangenis is voor tot dwangarbeid veroordeelden ! Ik zou er zeker niet willen zijn, doch dit soort gevangenis moet wel geen lustoord zijn… Onder de gevangenen zijn er, die voor gewone misdaden zitten – in het algemeen niet zeer aandachtwaardige menschen, Israëlieten en ongewenschte, d.w.z. lieden die de staatspolitie als gevaarlijk beschouwt.» Paul M.G. Lévy, Breendonk, Helden en martelaren, 1940-1945, de gefusilleerden, J. Rosez, Brussel, 1947, p. 144

Ontwerp

7 september

Aan

Voorzitter van het Belgische Rode Kruis, Brussel Ch. De Vleurgat 98 Bertreft : Kamp Breendonk Wijzend op de bespreking met betrekking tot de voeding van de gevangenen in het kamp van Breendonk door de ondergetekende op 19.08.1943, wordt nogmaals uitdrukkelijk ...... . Voor de «  Militärbefehlshaber  » in België en Noord - Frankrijk.

Het hoofd van de militaire administratie [© Fort Breendonk]

36

getuigen

[© Fort Breendonk]

document 12

Dienstnota van commandant Schmitt aan het kamppersoneel (19.02.1941)

Breendonk 19 februari 1941 Aan de wachtdienst van het F o r t De laatste tijd hopen de gevallen zich op, waarin voorvallen die zich in het kamp hebben voorgedaan binnen de kortste keren in de aangrenzende gemeenten bekend geworden zijn. Zo was het overlijden van 17.02.1941 al om 17u30 geweten in Londerzeel. De hier tewerkgestelde arbeiders hadden het kamp rond dit tijdstip nog niet verlaten.

Ik verzoek uitdrukkelijk de manschappen er op te wijzen dat over eender welke gebeurtenis alsook over de sterkte van de Belgen of de opsluiting van bepaalde personen ten strengste het zwijgen bewaard moet worden. Ik verzoek er verder op te wijzen dat het niet toegelaten is voertuigen van de Wehrmacht ongehinderd te laten passeren terwijl politievoertuigen anderzijds wel tegengehouden worden. De kampcommandant Philipp Schmitt

37

getuigen

[© Fort Breendonk]

document 13

• Van links naar rechts: Een niet-geïdentificeerde bewaker, Müller en Praus

document 14 Rapport van de militaire bevelhebber in België en Noord-Frankrijk, hoofd van het militaire bestuur In het veld, 22 september 1941

In zijn uiteenzetting legt het hoofd van het militaire bestuur Reeder uit dat de militaire bevelhebber de rechten en de omstandigheden in het kamp van Breendonk op punt wil stellen (...) Vervolgens wordt de vraag naar het voedsel aangeraakt. Het wordt erkend, dat de Belgische rantsoenen voor de gevangenissen zelfs niet volstaan voor de gevangenen van de gevangenis van Leuven. Dit is zeker het geval met Breendonk, waar de gevangenen zwaar werk moeten verrichten en waar het geheel van het kamp geen gepaste rust toelaat. (...) Er moet onderzocht worden of het broodrantsoen niet verhoogd moet worden. De huidige situatie moet volgens generaal-arts Dr. Blum vermoedelijk leiden tot de dood van een gevangene wanneer hij reeds langere tijd in het fort verblijft. De militaire bevelhebber wil helemaal niet dat het kamp de geschiedenis zou ingaan als ‘de hel van Breendonk’ (...) Breendonk, 20 augustus 1941

38

[© Fort Breendonk]

Ten gevolge van het onderhoud van het hoofd van het militaire bestuur Reeder met de DokterMajoor Canaris van 17 september 1941 (...)