De impact van hormonale therapie bij het mammacarcinoom

De impact van hormonale therapie bij borstkanker Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist

AVL symposium 5 juni 2014

Inleiding • • • •

Werkingsmechanisme hormoontherapie Bijwerkingen Wat kunnen we bieden? Vragen

AVL symposium 5 juni 2014

Inleiding Hormoongevoelig: 70% van alle mammaca. zijn ER positief • 30% pre menopauzale vrouwen • 65% post menopauzale vrouwen

AVL symposium 5 juni 2014

Adjuvante hormonale therapie bij mammaca. Indicatie: indien tumor minimaal 10% ER positief N+

Alle patiënten

Ongunstige N0

leeftijd < 35 jaar behalve een graad I tumor ≤ 1cm leeftijd ≥ 35 jaar met een tumor van 1,1-2 cm en graad II of hoger leeftijd ≥ 35 jaar met een tumor > 2 cm

Bron: richtlijn mammacarcinoom 2008

AVL symposium 5 juni 2014

Werkingsmechanisme hormoontherapie

AVL symposium 5 juni 2014

Werkingsmechanisme Tamoxifen • Blokkeert oestrogeenreceptor • Kankercel wordt bezet door Tamoxifen • Kankercel kan zich niet delen

AVL symposium 5 juni 2014

Hoe werkt een aromataseremmer • Enzym • Verhindert/remt omzetting mannelijk geslachtshormoon in oestrogenen in vet weefsel

AVL symposium 5 juni 2014

Uitschakelen eierstokken • Chemisch; gosereline • Operatief (gen draagster)

AVL symposium 5 juni 2014

AVL symposium 5 juni 2014

Duur van de HRT • Laag risico: 5 jaar in totaal – Pre menopauzaal 5 jaar Tamoxifen – Post menopauzaal 3 jaar Tamoxifen, 2 jaar Aromatase remmer • Hoog risico: 10 jaar in totaal AVL symposium 5 juni 2014

Bijwerkingen / Effect daling oestrogeenspiegel Direct • Vermoeidheid • Opvliegers • Gewrichtsklachten, stijfheid spieren • Toename gewicht • Pijnlijke borsten • Veranderde lichaamsbeharing • Veranderd zelfbeeld • Libido verlies • Depressie Indirect • Pijn bij vrijen / droogheid vagina • Schamen voor menopauzale klachten • Stemmingswisseling • Anders voelen dan leeftijdsgenoten • Isolatie • Kinderwens niet in vervulling • Problemen met aangaan van relaties • Vrijen zonder dat er kinderen van komen • Jaren lang hormonen slikken zonder dat resultaat 100% duidelijk is AVL symposium 5 juni 2014

Meest voorkomende klachten • Opvliegers • Problemen in seksuele relatie • Verandering van het leven

AVL symposium 5 juni 2014

Seksualiteit • Libido verlies • Droogheid slijmvliezen – Glijmiddelen; Eros met siliconen, K-Y gel, body gliss, replens – cicatridina, pre meno duo vaginale ovules

AVL symposium 5 juni 2014

Opvliegers

AVL symposium 5 juni 2014

Tips en tricks • Luisteren • Sport /yoga

•

Medicinaal – – –

Clonidine Anti depressivum (Venlafaxine) Blokkade ganglion stellatum

AVL symposium 5 juni 2014

Afspraken / Adviezen • Geen gebruik hormonen • Beperk soja producten • Geen fyto- oestrogenen

AVL symposium 5 juni 2014

Fyto-oestrogenen en Isoflavonen?? Wat zijn isoflavonen? • • • •

Plantaardige stoffen die tot de polyfenolen behoren. Maken fyto-oestrogenen aan. Fyto-oestrogeen lijkt qua structuur erg op oestrogeen. Isoflavonen komen voor in peulvruchten (vooral in soja), lijnzaad en enkele andere groenten en granen.

AVL symposium 5 juni 2014

Fyto-oestrogenen/Isoflavonen • Soja producten • Zilverkaars • Rode klaver

AVL symposium 5 juni 2014

Praktische tips • Koelte matras

AVL symposium 5 juni 2014

Praktisch tips • Koude sjaaltje / bandano

AVL symposium 5 juni 2014

EVA project • E-therapie – – – –

screening persoonlijke intake programma start wekelijks feed back

AVL symposium 5 juni 2014

Wat gebeurt er tijdens een opvlieger? Aanvang opvlieger met en zonder symptomen

Geen symptomen Thermoneutrale zone Lichaamstemperatuur Opvlieger

Symptomen Vernauwde thermoneutrale zone Rillen

Minder oestrogeen, stress

AVL symposium 5 juni 2014 © Kings College London

‘Triggers’ van opvliegers

• • • • •

Koffie Thee Sterk gekruid eten Snelle verandering van temperatuur Alcohol

• • • • •

Gehaast naar werk gaan Warme, drukke ruimtes Boos zijn Gespannen zijn Overdonderd zijn

© Kings College London

Gedachten, gevoelens, gedrag en fysieke reacties Fysieke reacties

Gedachten

Gedrag

Gevoelens

AVL symposium 5 juni 2014 © Kings College London

Niet-ondersteunende gedachten

Ondersteunende gedachten

•

• Oh nee, ik kan er niet mee omgaan

• Eens zien hoe goed ik er mee kan omgaan

• Iedereen kijkt naar mij

• Mij valt de opvlieger meer op dan anderen

• Ik heb er geen controle over

• Ik kan dingen doen om de opvliegers te controleren

• Opvliegers zijn slecht voor mijn gezondheid • Ik schaam me wanneer ik een opvlieger heb

• Er is geen bewijs dat dit zo is – bijna alle vrouwen hebben ze • Opvliegers horen bij het leven

• Er komt geen eind aan

• Ze nemen geleidelijk wel weer af

• Ik wil niet dat personen weten dat ik in de menopauze zit

• Menopauze hoort bij het leven, ik hoef me er niet voor te schamen

AVL symposium 5 juni 2014 © Kings College London

AVL symposium 5 juni 2014

Van stressen naar ontspannen • Stressreductie • Ademhalingsoefeningen • Ontspanningsoefeningen

AVL symposium 5 juni 2014

Basiskennis slaap Slaap zorgt voor herstel en regulatie van celweefsel – veel hersen- en spieractiviteit

• Ongeveer 4-5 slaapcycli per nacht (90-110 minuten per keer) • Diepe slaap (level 3 en 4) treedt op in de eerste helft van nacht (gebrek aan deze slaap zorgt voor vermoeidheid overdag)

AVL symposium 5 juni 2014 © Kings College London

Slaap hygiëne Beperk alcohol Beperk nicotine

Controleer voeding

Beperk caffeïne

Controleer beweging

Goede slaap gewoontes

Beperk geluid

Beperk licht

Controleer kamer temperatuur

Verbeter bedcomfort

Controleer lichaamstemperatuur

Verbeter ventilatie

AVL symposium 5 juni 2014 © Kings College London

Vragen?

AVL symposium 5 juni 2014