From X-rays to Cordless Phones: Radiation - ASV

Draadloos en zonder blaam?

Zijn telefoonmasten en mobiele toestellen schadelijk voor de gezondheid ? Spreekbeurt / Debat – Universiteit Gent – 31/01/07 Ir Jean-Luc Guilmot 31 jan 2007

www.001.be.cx

1

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Waarom dit debat? Meer en meer kunstmatige elektromagnetische velden (« niet-ioniserende straling ») Exponentiele ontwikkeling van draadloze technologieën de laatste 10 jaren Wetenschappelijke onderzoeken die tegenstrijdig zijn Afwachtende en gerustellende positie van de officiële instanties Talrijke onafhankelijke onderzoeken die oproepen om het voorzorgprincipe te hanteren

31 jan 2007

www.001.be.cx

2

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Frequenties 0-300 GHz

Le spectre électromagnétique dans la zone de fréquence entre 0 et 300 GHz Source: INRS

Gammatron Ecrans de

terminaux Lignes

de puissance électriques

\ Fréquences 31 jan 2007

100

10

100 1012

www.001.be.cx GHz GHz

Hz

)) afsset· 3 ))

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Welke blootstelling? Historisch zijn we blootgesteld aan elektromagnetische velden (EMF) van 50 Hz elektriciteitslijnen, transformatoren + radio/TV zendermasten. Sinds 10 jaar, toenemende blootstelling aan gepulseerde EMF van nieuwe draadloze technologieën kortstondige blootstelling : blootstelling gedurende een kortere periode aan een verhoogd niveau van elektromagnetische straling ten gevolge van draadloze mobiele toestellen (actieve blootstelling). chronische blootstelling : 24u per dag, lagere straling komende van GSM-UMTS basisstations, DECT (de draadloze telefoon voor thuis), WiFi (draadloos computernetwerk), Wimax, etc.

31 jan 2007

www.001.be.cx

4

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Waarschuwing De gezondheidsrisico's in verband met het gebruik van de mobiele telefoon (in het bijzonder voor kinderen jonger dan 14 jaar!) verdienen een gehele uiteenzetting hieraan gewijd Deze bespreking concentreert zich voornamelijk op de wetenschappelijke evidentie betreffende de gezondheidsrisico's in verband met de GSM-masten vlakbij de woon- en/of werkplaatsen

31 jan 2007

www.001.be.cx

5

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Enkele grenswaarden ICNIRP : 41 V/m International Commission on Non-Ionizing Radiation

België : 20,6 V/m Luxemburg : 3 V/m 8% van de metingen die door BIPT in Brussel worden uitgevoerd > 3 V/m

Salzburg (1998) : 0,6 V/m Toscane : 0,5 V/m BMW Groep : 0,2 V/m Salzburg (2002): 0,06 V/m

(Référence)

Indicatieve gegevens van grenswaarden die voor 900 Mhz EMF (GSM) worden aanbevolen Aandacht, de door ICNIRP vastgelegde grenzen voor UMTS (2100 Mhz) bedragen 30,7 V/m

31 jan 2007

www.001.be.cx

6

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Thermische en niet-thermische gevolgen Aanbevelingen ICNIRP / WGO (1993) zijn enkel gebaseerd op het thermische effect Een blootstelling van 30 minuten (en geen 24 u per dag !) Een max. stijging van de temperatuur met 1°C Van toepassing op volwassenen (en niet op kinderen) In goede gezondheid Ondanks een paar ingevoerde veiligheidsfactoren, gaat het in geen enkel opzicht om een voorzorgprincipe

Deze benadering is onkundig aangezien ze geen rekening houdt met de niet-thermische gevolgen, sindsdien in ruime mate aangetoond in de literatuur

(bijv.Burch 2006, Simko 2006, Diem 2005, Belyaev 2005, Stoykov 2004, Mancinelli 2004, Leszczynski 2002, Velizarov 1999, … PUBMED)

31 jan 2007

www.001.be.cx

7

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Zijn er echt weinig studies ? Meer dan 850 gepubliceerde of lopende studies Talrijke studies worden in ruime mate door de industrie gefinancierd Financieringsmoeilijkheden van de onafhankelijke studies Meer dan 320 studies zijn online beschikbaar via ‘Sources’ op de www.001.be.cx 30 studies on-line beschikbaar over de potentiële gevolgen van antennes (telefonie en radio-tv) voor de gezondheid (zie ‘Antennes’ op www.001.be.cx)

31 jan 2007

www.001.be.cx

8

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Belangenvermenging ?

Huss A & al, Source of Funding and Results of Studies of Health Effects of Mobile Phone Use: Systematic Review of Experimental Studies, Environ Health Perspective, 15 Sept 2006

Analyse van 59 wetenschappelijke publicaties over 10 jaar (gevolgen van de mobiele telefonie op de gezondheid) die afgedaald is tot de financieringsbron 100% 90% 80% 70%

Pas d’effet Neutre Effet

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Industrie 0% 31 jan 2007

Mixte 18%

Public-ONG 36% www.001.be.cx

9

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Belangenvermenging? Sclessin L, PhD, Radiation Research and the Cult of Negative Results, Microwave News Jul. 2006, 16(4)

85 studies gepubliceerd de laatste 15 jaren : ongeveer 50% (n=43) geeft genotoxische effecten aan, en 50 % (n=42) de afwezigheid van effecten Vergelijking van de resultaten en de bron van financiering

31 jan 2007

www.001.be.cx

40 35 30

Pas d'effet Effet

25 20 15 10 5 0

Industrie / Armée

N/D

Public / Indép.

10

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Belangenvermenging? Sclessin L, PhD, Radiation Research and the Cult of Negative Results, Microwave News Jul. 2006, 16(4)

85 studies gepubliceerd de laatste 15 jaren : ongeveer 50% (n=43) geeft genotoxische effecten aan, en 50 % (n=42) de afwezigheid van effecten 50

Radiation Research

45

35

Autres publications Radiation Research

30 25 20

© Radiation Research

40

15 10 5 0 Pas d'effet

31 jan 2007

Effet

www.001.be.cx

Slechts 1 studie met "gevolgen" werd gepubliceerd in het tijdschrift « Radiation Research » 11

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

GSM-masten en gezondheid

31 jan 2007

www.001.be.cx

12

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

WGO : EMF-database Op 07/12/06 : Epidemiologische studies over GSM-masten (base station) : http://www.who.int/peh-emf/research/database Slechts 5 gepubliceerde studies 20% • Santini et al. 2003 : microgolvensyndroom • • • •

Navarro 2003 et al. : microgolvensyndroom Wolf et al. 2004 : Risico van kanker x 4 Eger et al. 2004 : Risico van kanker x 3 Siegrist et al. 2005 : Psychologische factoren

3 niet- beschikbare verslagen 5 lopende studies

PUBLIE N/D

EN COURS

PUBLIE +

80%

Waaraan 5 beschikbare studies op PUBMED moeten worden toegevoegd • • • • •

31 jan 2007

Röösli et al. 2004 : Slaaponrust, hoofdpijnen, zenuwachtigheid Hutter et al. 2004 : Afwezigheid van psychologische factoren Hutter et al. 2006 : Risico vanaf 0,1 V/m Abdel-Rassoul et al. 2006 : Neuro-gedragsklachten Siegrist et al. 2006 : Psychologische factoren

www.001.be.cx

13

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Gepubliceerde epidemiologische studies omtrent antennes van mobiele basisstations (OMS + PUBMED) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

10.

31 jan 2007

Santini R. et al., Pathol Biol (Paris). 2003 Sep;51(7):412-5. Symptoms experienced by people in vicinity of base stations: II/ Incidences of age, duration of exposure, location of subjects in relation to the antennas and other electromagnetic factors [Pubmed] [OMS] Navarro EA et al., Electromagnetic Biology and Medicine, 2003;22(2). The Microwave Syndrome : A Preliminary Study in Spain. [OMS] Roosli M. et al., Int J Hyg Environ Health. 2004 Feb;207(2):141-50. Symptoms of ill health ascribed to electromagnetic field exposure--a questionnaire survey. [Pubmed] Wolf D. et D., International Journal of Cancer Prevention. 2004 Apr;1(2)Cancer near a cellphone transmitter station [OMS] Eger H. et al., Umwelt-Medizin-Gesellschaft. 2004-Nov;17 (4): 326-335 Einfluss der räumlichen Nähe von Mobilfunksendeanlagen auf die Krebsinzidenz (Influence of the neighbourhood of a cellular transmitter antenna on the incidence of cancer) [OMS] Siegrist M et al., Risk Anal. 2005 Oct;25(5):1253-64, Perception of mobile phone and base station risks. [Pubmed] [OMS] Hutter HP et al., Soz Praventivmed. 2004;49(1):62-6. Public perception of risk concerning celltowers and mobile phones. [Pubmed] Hutter, Kundi et al. Occup Environ Med. 2006 May;63(5):307-13. Subjective symptoms, sleeping problems, and cognitive performance in subjects living near mobile phone base stations. [Pubmed] Abdel-Rassoul et al, Electromagn Biol Med. 2006;25(3):177-88. Neurobehavioral effects among inhabitants around mobile phone base stations. [Pubmed] Siegrist M. et al., Risk Anal. 2006 Aug;26(4):1021-9 Implicit attitudes toward nuclear power and mobile phone base stations: support for the affect heuristic [Pubmed]

www.001.be.cx

14

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Lilienfeld, 1978

V.S. ambassade te Moskou, 50-70

Vermeld door Cherry, 2000 : « Health Effects Associated with Mobile Base Stations in Communities. The need for health studies »

Foto : Mosnews.com

Werknemers die constant (9 uur per dag) werden blootgesteld aan radarsignalen van lage intensiteit (westelijke voorgevel van de ambassade) Gemiddelde blootstellingen van 9 tot 19 V/m Bloedtesten vertoonden hoge niveau's van chromosomenaberraties bij meer dan de helft van de geteste patiënten getoond Hoog voorkomen van leukemie bij de volwassenen en de kinderen

31 jan 2007

www.001.be.cx

15

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Lilienfeld, 1978

V.S. ambassade te Moskou, 50-70

Verschillende ziektes volgens het aantal jaren in functie, met dose-effect relatie. Peau & Lymphatique Système vasculaire > 3 ans

Problèmes auditifs

2-3 ans < 2 ans

Douleurs au dos Arthrite/rhumatisme Bilan Santé 0

5

Nombre de personnes 31 jan 2007

15

10

< 2 ans 316 www.001.be.cx

20

2-3 ans 455

25

30

> 3 ans 45 16

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Lilienfeld, 1978

V.S. ambassade te Moskou, 50-70

Neurologische symptomen van de mannelijke werknemers. In deze ambassade werkten mensen met een betere gezondheidstoestand dan het gemiddelde (sterftecijfer van 0,42) ! Insomnies Tremblements Comparaison Moscou

Vertiges Pertes de mémoire Difficultés de concentration Troubles nerveux Irritability Migraine Dépression 0 31 jan 2007

0,2

0,4

0,6

www.001.be.cx

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1,8

2 17

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Goldsmith, 1997

V.S. ambassade te Moskou, 50-70

Vermeld door Cherry, 2000 : « Health Effects Associated with Mobile Base Stations in Communities. The need for health studies »

Aangeboren misvormingen en kanker bij kinderen Vergelijking ten opzichte van het gemiddelde Leucemie et cancer Désordres sanguins Troubles mentaux / nerveux Problèmes comportamentaux Maladies Chroniques

31 jan 2007

Facteur 1,43 4,05 5 2,06 1,25

www.001.be.cx

Nb d'enfants 1 7 8 7 7

18

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Liakouris, 1998

V.S. ambassade te Moskou, 50-70

Radiofrequency (RF) sickness in the Lilienfeld study. An effect of modulated microwaves? Arch. Environm. Health, 1998 May-Jun;53(3):236-238 (PUBMED)

Studie die de discussie over het bestaan van het « Microgolvensyndroom », ontstaan uit de Lilienfeld controverse, opheft Mogelijke correlatie tussen de gevolgen voor de gezondheid en de chronische blootstelling aan EMF van lage intensiteit.

31 jan 2007

www.001.be.cx

19

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Microgolvensyndroom (Liakouris 1998) Asthenie : vermoeidheid, lichtgeraaktheid, misselijkheid, hoofdpijn, anorexie, depressie De cardiovasculaire dystonie: bradycardie, tachycardie, hyper- of hypotensie Het diencefaliek syndroom: sufheid, slapeloosheid, moeilijkheden van concentratie Dermatologie : huidallergieën, eczeem, psoriasis Wijzigingen van de bloedformule, storingen van het Electro Encefalogram (EEG) en de voortplanting Tumoren

31 jan 2007

www.001.be.cx

20

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Epidemiologische studies op dieren

31 jan 2007

www.001.be.cx

21

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Magras et al, 1997 RF radiation-induced changes in the prenatal development of mice. Bioelectromagnetics. 1997;18(6):455-61. (PUBMED)

Muizen die aan een EMF van 0,1 tot 6 V/m worden blootgesteld gedurende een langere periode Studie van het nakomelingschap over 5 generaties (12 paren muizen, 118 pasgeboren jongen) Progressieve vermindering van het aantal nieuw geboren muizen per dracht Om te eindigen bij een onomkeerbare onvruchtbaarheid

31 jan 2007

www.001.be.cx

22

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Löscher et al, 1998 Conspicuous behavioural abnormalities in a dairy cow herd near a TV and Radio transmitting antenna. Prakt. Tierarzt 79: 5, 437-444 (1998)

Studie van een kudde melkkoeien, gehouden in de directe nabijheid van een radio/tv antenne Aanzienlijke vermindering van het rendement van de melk Toenemend toeval van gezondheidsproblemen Gedragsafwijkingen: tendens om het hoofd in de tegenovergesteld richting van de antenne the houden, tendens tot het zoeken naar een schuilplaats Vroegtijdige veroudering Geen andere factoren dan HF EMF Metingen in de stal: 2,8 V/m.

31 jan 2007

www.001.be.cx

23

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Löscher, 2003 Die Auswirkungen elektromagnetischer Felder von Mobilfunksendeanlagen auf Leistung, Gesundheit und Verhalten landwirtschaftlicher Nutztiere. Der praktische Tierarzt 84, Heft 11, 850-863 [2003]

Eerste studie van het effect van EMF komende van gsm-antennes op de performantie, de gezondheid en het gedrag van runderen in het open veld Sterke stijging (factor 2,4) van het aantal miskramen (en zelfs van 3,5 door het grootste aantal runderdiarree in aanmerking te nemen). Belangrijke toename van de conjunctivitis, etc. Kennisvolle stijging van het aantal runderen met erythrocyten met twee micro-nuclei. Duidelijke wijzigingen van het gedrag: met ingekorte pauzes en herkauwen, met als gevolg een minder goede voedselvalorisatie en een daling van de zuivelproductie

31 jan 2007

www.001.be.cx

24

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Stever et al, 2005 Verhaltensänderung unter elektromagnetischer Exposition, Universität Koblenz-Landau

De honingbijen als mogelijke bio-indicator voor de niet- thermische gevolgen van EMF. Proef gedaan met draadloze werkende DECT telefoons, 1900 Mhz gepulseerd om de 100 Hz, direct op de bodem van de bijenkorven geplaatst (4 bijenkorven van 30-40.000 honingbijen). De resultaten: 20% gewichtsverlies van de blootgestelde kolonies ten opzichte van de controlekolonies. In een blootgestelde bijenkorf is minder dan 50% van de honingbijen teruggekomen, met een duidelijk langere terugkeertijd (méér dan 400%). Een andere blootgestelde bijenkorf werd volledig verlaten. 31 jan 2007

www.001.be.cx

25

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Balmori, 2005 Possible Effects of Electromagnetic Fields from Phone Masts on a Population of White Stork. Electromagnetic Biology and Medicine, 24: 109–119, 2005.

Daling van de vruchtbaarheid van 50% voor nesten, gelegen op minder dan 200 m van de antennes vergeleken met nesten die gelegen zijn op meer dan 300 m. 40% van de nesten, gelegen op minder dan 200 m, had geen kuikens, vergeleken met slechts 3% van de nesten, gelegen op meer dan 300 m. Gedragsopmerkingen (nesten op minder dan 100 m) Regelmatige onenigheden / ruzie van het paar tijdens de bouw van het nest De meest blootgestelde nesten worden nooit beëindigd Regelmatig sterven van jonge kuikens, op een vroegtijdige leeftijd. 31 jan 2007

www.001.be.cx

26

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Epidemiologische studies op de menselijke populatie

31 jan 2007

www.001.be.cx

27

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Santini et al, 2003 Symptoms experienced by people in vicinity of base stations. Pathol Biol (Paris). 2003 Sep;51(7):412-5. (PUBMED)

530 mensen (270 mannen, 260 vrouwen) levend vlakbij GSMmasten. Vergelijking van frequenties van klachten over 16 niet- specifieke symptomen. Significatieve stijging (p < 0.05) in verband met de leeftijd van de subjecten (de bejaarden zijn gevoeliger) De blootstelling recht tegenover de antenne is het slechtst voor de bestudeerde symptomen, in het bijzonder voor de afstanden tot 100 m van de antennes. Geen significante relatie met de blootstellingsduur (tussen 1 en 5 jaar) met uitzondering van lichtgeraaktheid (irritabiliteit) die na 5 jaar stijgt. Conclusie : het wordt aanbevolen om geen antennes te plaatsen op minder dan 300 m van de bevolkingen 31 jan 2007

www.001.be.cx

28

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Eger et al, 2004 Einfluss der räumlichen Nähe von Mobilfunksendeanlagen auf die Krebsinzidenz, Umwelt-medizin-gesellschaft 17 (4): 326-335 (WHO EMF DATABASE)

Opvolging van 1000 patiënten tussen de jaren 1994 en 2004 die vlakbij GSM-masten wonen (geplaatst in 1993) (Naila, Duitsland). De verhouding van nieuwe kankergevallen was significant hoger onder de patiënten die de laatste 10 jaren hadden geleefd op een afstand tot 400 meter van de antennesite Gemiddeld werden deze patiënten 8 jaar vroeger ziek Tussen 1999 en 2004, na 5 jaar werking van de zendinstallatie, is het relatieve risico om kanker te verwerven verdrievoudigd.

31 jan 2007

www.001.be.cx

29

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Wolf et al, 2004 Cancer near a cell-phone transmitter station. International Journal of Cancer Prevention. 2004 Apr;1(2). (WHO EMF DATABASE)

Twee vergelijkbare bevolkingen in Israël (Netanya) (A=622 en B=1222 personen), de één (A) blootgesteld aan een GSM-mast in een omtrek van 350 meters gedurende een periode van 3 tot 7 jaar, de andere (B) niet blootgesteld. 8 kankergevallen in de zone A, tegen 2 in de zone B en een jaarlijkse incidentie van 31 kankers/10.000 inwoners in Israël. Stijging van het risico op kanker van een factor 4 ten opzichte van de algemene bevolking. Hoewel dit cluster van kankersgevallen in een jaar toevallig kan zijn, maken de ongewone toestand op het niveau van het geslacht (7 gevallen op 8 zijn vrouwen), de 6 verschillende vormen van kanker en het feit dat slechts 1 patiënt rookte, deze mogelijkheid zeer onwaarschijnlijk. 31 jan 2007

www.001.be.cx

30

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Oberfeld et al, 2005 Strahlung von Mobilfunksende-Anlagen beeinflusst Gehrinströme. Public Health Department, Salzburg

De straling van een antenne op een afstand van 80 meters (ongev. 1 V/m) veroorzaakt belangrijke veranderingen van de elektrische stromen in de hersenen (alpha 1 (8-10 Hz), alpha 2 (10-12 Hz) en beta (13-20 Hz) van geteste personen (gemeten door EEG). Alle geteste personen hebben verklaard dat zij zich slecht voelden tijdens de bestraling, sommige onder hen héél slecht. Volgens de wetenschappers, is het het eerste bewijs wereldwijd van de fundamentele veranderingen van de elektrische stromen in de hersenen door een base station van mobiele telefonie op een dergelijke afstand. De resultaten van het onderzoek zullen in internationale wetenschappelijke tijdschriften gepubliceerd worden en door replicatie bevestigd worden. 31 jan 2007

www.001.be.cx

31

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Waldman, 2005 Documented Health Damage under the Influence of High Frequency EMF Dr. Cornelia Waldmann Selsam, Karl-May-Str.48, 96049 Bamberg - 10/07/05

Evaluatie van de klachten van 356 personen in Oberfranken (Duitsland) die blootgesteld werden aan langdurige EMFstralingen Zelfs bij 0,06 V/m, worden talrijke personen ziek. Bepaalde symptomen verdwijnen onmiddellijk na het beëindigen van de blootstelling : verwijdering van de DECTtelefoon, tijdelijke of definitieve verhuizing, gebruik van beschermingsschermen. Mensen zouden niet blootgesteld mogen worden aan een EMF van GSM-masten van meer dan 0,06 V/m 31 jan 2007

www.001.be.cx

32

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Waldman, 2005 (vervolg) 0,6 V/m

37 mensen

48 mensen

172 mensen

99 mensen

45%

80%

70%

40%

70%

90% 80%

60%

35%

70%

60%

50% 30%

60%

50% 25%

40%

50%

20%

30%

40%

40% 30%

15%

30% 20%

20%

10%

10%

5%

0%

0%

1

2

3

4

5

6

7

20% 10%

10%

0%

1

2

3

4

5

6

1 = geen symptomen 2 = slaaponrust, vermoeidheid, depressie 3 = hoofdpijn, irritatie concentratie moeilijkheden, cognitieve onrust

7

0%

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

4

5

6

7

5 = tinnitus (oorsuizen), gehoorsonrust, stoornissen in het zicht, droge ogen, … 6 = tachycardie, hypertensiie épisodique 7 = andere symptomen

4 = frequente besmettingen, sinusitis... 31 jan 2007

www.001.be.cx

33

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Altpeter et al, 2006 Effect of short-wave (6-22 MHz) magnetic fields on sleep quality and melatonin cycle in humans: the Schwarzenburg shut-down study. Bioelectromagnetics. 2006 Feb;27(2):142-50. (PUBMED)

De resultaten van een grootschalig experiment : het gevolg van het stil leggen van de kortegolfadiozender (6-22 MHz) van Schwarzenburg (Zwitserland) in 1998 op de slaapkwaliteit van een steekproef) van een algemene bevolking). 54 vrijwilligers (21 mannen, 33 vrouwen) werden 1 week voor en na het stoppen van de zender gevolgd : De vermindering van melatonine uitscheiding bedroeg tot 10% Na het stopzetten, is de slaapkwaliteit met 1,7 eenheden verbeterd door vermindering in mA/m in blootstelling aan de magnetische velden. De melatonine uitscheiding is gestegen met 15% in vergelijking met de beginsituatie

31 jan 2007

www.001.be.cx

34

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Hutter et al, 2006 Subjective symptoms, sleeping problems, and cognitive performance in subjects living near mobile phone base stations. Occup Environ Med. 2006 May;63(5):307-13. (PUBMED)

Epidemiologische studie op het platteland op 24-600 m van GSM-masten (gemiddelde blootstelling van 0,15 V/m) en in stedelijk milieu op 20-250 m (gemiddelde blootstelling van 0,1 V/m). Metingen worden uitgevoerd in de slaapkamer van 365 personen, die vlakbij 10 GSM-masten leven. Significante relatie met symptomen zoals hoofdpijn (belangrijkste symptoom) en vermindering van cognitieve prestaties (gerelateerd aan de graad van blootstelling), niet- toe te schrijven aan de angst van de personen voor de masten. De blootstellingwaarden die tot deze symptomen hebben geleid, zijn 300 keer lager (!) dan de aanbevolen limieten.

31 jan 2007

www.001.be.cx

35

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Abdel-Rassoul et al, 2006 Neurobehavioral effects among inhabitants around mobile phone base stations. Electromagn Biol Med. 2006;25(3):177-88. (PUBMED)

37 levende personen die leven in Troubles du een hoog gebouw onder een sommeil antenne, 48 die tegenover de Symptômes antenne leven dépressifs De controlegroep van 80 personen Tremblements (vergelijkbare leeftijd, geslacht, bezigheid & opvoedingsniveau) Vertiges Metingen binnen het gebouw : 0,6 V/m (*) Troubles de la De inwoners tegenover de antenne mémoire : lagere performantie bij het oplossen van problemen in Maux de tête vergelijking met de inwoners onder de antenne.

Contrôle n=80 Exposés n=85

0

5

10

15

20

25

30

(p < 0.05) (*) Source National Telecom Institute, 2000. Cette valeur pourrait avoir été supérieure durant la période étudiée (2003) du fait de la croissance du nombre d’abonnés (x4). 31 jan 2007

www.001.be.cx

36

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Een geval van een kanker"cluster" in Frankrijk Saint Cyr l’Ecole : verkenning van het gezondheidssignaal op 1600 plaatsen 11 kanker bij kinderen< 14 jaar van 1990 tot 2002 4 overlijdens van kinderen, jonger dan 9 jaar Rapport van de Dir. Gén. Industrie & Recherche (DRIRE) : 2 keer méér risico van kinderkanker en 4 keer méér tumoren van het centrale zenuwstelsel voor deze kinderen in vergelijking met de verwachte cijfers Rapport van het Institut de veille sanitaire (InVs) : « De veronderstelling

dat antennes een risico vormen voor ernstige ziektes is niet wettelijk»

Nochtans vindt men "het zelfs toeval" van concentraties van tumoren en leukemie terug rond antennes : in Rusland (verslag Lillienfeld) in Duitsland(Eger 2004 - Naïla, Thuringe, …) in Israël (Wolf 2004 (Netanya), Usfie) in Groot-Brittannië (Bristol, enz…) in Spanje (provincie Valladolid, Sevilla, enz…)

31 jan 2007

www.001.be.cx

37

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

TNO studie (Nederlandse regering, 2003) Blootstelling van 45 minuten aan gemiddelde dosissen van 0,7 V/m in dubbeleblinde opstelling (GSM 900, DCS 1800, UMTS 2100 Mhz) 72 vrijwilligers in 2 groepen Metingen van representatieve symptomen van onbehagen & cognitieve functies

Onbehagen: verschil tussen beide groepen Kennisvolle stijging van de standen van slecht-wezen voor de UMTS blootstelling Kennisvolle toename van de agressiviteit voor GSM

Wijziging voor de cognitieve vlekken: Reactietijd, wijziging van de dubbele vlekken, en vermindering van de visuele aandacht voor UMTS Wijziging van de waakzaamheid voor GSM Zwamborn et al, 2003 31 jan 2007

www.001.be.cx

38

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Immobilisme … De officiële verklaringen van afwezigheid van risico's zijn nietkwantitatief (« het overzicht van studies maakt het niet mogelijk om negatieve gevolgen voor de gezondheid te besluiten ») « Er zijn zoveel antennes dat ziektesclusters zuiver toevallig zijn » : gemakkelijke bewering ? (Afwezigheid van epidemiologische studies!) Weinig neiging van het overengekomen standpunt af te wijken? Onzichtbare, reukloze, kleurloze milieuverontreiniging Aantrekkingskracht van de nieuwe technologieën en de mogelijkheden die ze bieden Cognitieve tegenstelling … met kennis van zaken ? Macht van de PR van de industrie

31 jan 2007

www.001.be.cx

39

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Elke bewering...… « Er bestaat geen duidelijk bewijs voor de gevolgen van antennes op de gezondheid » ofwel dat « De meerderheid van de studies over de antennes vermelden geen enkel gevolg voor de gezondheid »

is in strijd met de waarheid 31 jan 2007

www.001.be.cx

40

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Een woord over de epidemiologische studies in verband met de mobiele telefoons

31 jan 2007

www.001.be.cx

41

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Sept études «Interphone» (UE) 13 pays participants La plupart des communiqués de presse se veulent rassurants : pas ou peu de risques de tumeurs dus au GSM … à court terme L’examen détaillé des études livre un autre tableau Un risque accru de tumeurs au cerveau a été identifié dans … 4 études sur 7 après seulement 10 ans d’utilisation. [Lönn et al 2005, Schoemaker MJ et al 2005, Hepworth SJ et al 2006, Schüz J et al 2006] (4 x PUBMED)

31 jan 2007

www.001.be.cx

42

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Sept études «Interphone» (UE) Financement principalement issu de l’industrie “ Gouverné par des accords qui garantissent la complète indépendance scientifique ” Les chercheurs savaient d’où venait le financement “Ne mord pas la main qui te nourrit” = la réalité psychologique Cela ne signifie pas que les chercheurs soient malhonêtes.

31 jan 2007

www.001.be.cx

43

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Hardell et al., 2006 Increased Risk of Brain Tumor by Year of Wireless Phone Use

Acoustic Neuroma

Meningioma

>15 years

Acoustic Neuroma

Digital

>10 years

Acoustic Neuroma

Cordless Anaog

Meningioma

Digital

>5 to 10 years

Meningioma

Anaog

Brain Cancer

Brain Cancer

300% 250% 200% 150% 100% 50% 0%

1 to 5 years

Brain Cancer

Increased risk

Cordless Anaog

Digital

Cordless

Wireless Phone Type

31 jan 2007

www.001.be.cx

44

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

La vulnérabilité des enfants aux CEM L’enfant n’est pas un adulte en miniature 100.000 enfants par an meurent des suites des la pollution en Europe (OMS, Budapest, 23-25 juin 2004) Vis à vis des CEM, les enfants sont plus vulnérables : Cellules cérébrales en croissance Tissus d’avantage conducteurs et sensibles aux agressions Leur crâne est plus petit et les os sont plus minces

31 jan 2007

www.001.be.cx

Adulte

Enfants 10 ans

Enfants 5 ans

Taux d'absorption spécifique (TAS) d'une onde de 835 Mhz générée par un GSM dans la tête 45

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Bij wijze van afsluiten

31 jan 2007

www.001.be.cx

46

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Hallberg & Johansson, 2004 1997 – A curious year in Sweden

European Journal of Cancer Prevention 2004, 13:535–538

1997 = een zeer speciaal jaar in Zweden : plotseling begonnen talrijke gezondheidsindicatoren een snelle verslechtering van de gezondheidstoestand van de bevolking aan te wijzen Stijging van 100% van het aantal personen getroffen door chronische ziektes tussen 1997 en 2001 Stijging van 30% van de pogingen tot zelfmoord bij de jongeren tussen 1998 en 2001 Sterke toename van kanker van de prostaatklier vanaf 1997 (terwijl de groei van de diagnose regelmatig was sinds 1990) Het aantal ernstige gewonden op de weg in Stockholm: van 150 in 1997 tot 250 in 2003

Tussen 1997 en 2002 : globale verslechtering van de gezondheidstoestand van de bevolking met een factor 2,2. 31 jan 2007

www.001.be.cx

47

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Hallberg & Johansson, 2004 1997 – A curious year in Sweden

European Journal of Cancer Prevention 2004, 13:535–538

Belangrijke veranderingen in 1997? Invoering van het dual-band mobiele telefoniesysteem (1800 Mhz) Invoering van draadloze telefoniesystemen in de grote ondernemingen (GSM-in-Office) die de werknemers verplichtten om hun gsm te gebruiken voor alle oproepen Correlatie tussen de stijging van het aantal chronische zieken en de duur van de GSM-gesprekken gemeten over een jaar Drastische toename vanaf 1997 van ziektes van het zenuwstelsel en overlijdens ten gevolge van de ziekte van Alzheimer.

31 jan 2007

www.001.be.cx

48

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Hallberg & Johansson, 2007 Adverse health indicators correlating with sparsely populated areas in Sweden. European Journal of Cancer Prevention. 16(1):71-76, February 2007

De mensen die in de weinig bevolkte gebieden leven lijden aan meer ziektes en herstellen zich langzamer dan die van meer bevolkte gebieden Sterk contrast met de situatie van 20 jaar geleden!

De factoren die de sterkste correlatie met de vermindering van de gezondheidsindex hebben: Gemiddelde geacht macht van GSM (positieve correlatie) Dekkingsgraad in antennes (negatieve correlatie) En dat in elke bestudeerde provincie. 31 jan 2007

www.001.be.cx

49

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

De nicotine, om te illustreren In het Congres van de EU. in 1994, 7 CEO’s van de tabaksindustrie : « Yes or no, do you believe nicotine is not addictive? » « No sir, nicotine is not addictive! »

Philipp Moris, RJ Reynolds, U.S. Tobacco, Lorillard Tobacco, Liggett Group, Brown and Williamson Tobacco, American Tobacco http://www.ucsf.edu/senate/tobacco/executives1994congress.html 31 jan 2007

www.001.be.cx

50

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Bekend gevolg sinds meer dan 40 jaar… “De nicotine creëert een afhankelijkheid. Wij zijn dus in de zaak nicotine, een drugs aan efficiënt afhankelijkheidsgevolg in de mechanismen van stress te verkopen."(Brown & Williamson, 1963) A. Yeaman, “Implications of Battelle Hippo I & II and the Griffith Filter,” 17 July 1963, Document Number 1802.05

“Wij hebben als eerste principe dat de eerste motivatie van de handeling om te roken is het farmacologische gevolg van de nicotine te verkrijgen."(Philip Morris, 1969) T. Osdene, “Why One Smokes, First Draft, 1969,” Trial Exhibit 3681, Bates Number 1003287836-48.

"In een zekere zin, kan de industrie van de tabak als in hoge mate een gespecialiseerde, geritualiseerd en gestiliseerd tak, van de farmaceutische industrie gezien worden. De producten van de tabak bevatten en bevrijden nicotine, een machtige drugs met een afwisseling fysiologische gevolgen."(RJ Reynolds, 1972) A. Yeaman, “Implications of Battelle Hippo I & II and the Griffith Filter,” 17 July 1963, Document Number 1802.05 http://www.ash.org.uk/html/conduct/html/trustus.html#_Toc514752783 31 jan 2007

www.001.be.cx

51

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Bekend gevolg sinds meer dan 40 jaar… “La nicotine crée une dépendance. Nous sommes donc dans le business de vendre de la nicotine, une drogue à effet de dépendance efficace dans les mécanismes de stress.” (Brown & Williamson, 1963) A. Yeaman, “Implications of Battelle Hippo I & II and the Griffith Filter,” 17 July 1963, Document Number 1802.05

“Nous avons comme premier principe que la motivation première de l’acte de fumer est d’obtenir l’effet pharmacologique de la nicotine.” (Philip Morris, 1969) T. Osdene, “Why One Smokes, First Draft, 1969,” Trial Exhibit 3681, Bates Number 1003287836-48.

“Dans un certain sens, l’industrie du tabac peut être vue comme une branche spécialisée, hautement ritualisée et stylisée, de l’industrie pharmaceutique. Les produits du tabac contiennent et libèrent de la nicotine, une drogue puissante avec une variété d’effets physiologiques.” (RJ Reynolds, 1972) A. Yeaman, “Implications of Battelle Hippo I & II and the Griffith Filter,” 17 July 1963, Document Number 1802.05

http://www.ash.org.uk/html/conduct/html/trustus.html#_Toc514752783 31 jan 2007

www.001.be.cx

52

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Resolutie van Benevento http://www.icems.eu

19 september 2006 : groep van 31 wetenschappers afkomstig uit 12 landen Voor een grotere voorzorg en onafhankelijke onderzoek ten aanzien van de mogelijke risico's in verband met de blootstelling aan EMF Vraag van een volledig en onafhankelijk herzien van de wetenschappelijke bewijzen die de gevaren van een blootstelling aan EMF (0-300 Ghz) markeren Grotere bescherming van de kinderen & de adolescenten en een ban van de marketingcampagnes op hen gericht « Waarom hebben we zo veel tijd nodig om deze problemen aan te pakken ?» Prof. Livio Guiliani, woordvoerder ICEMS

31 jan 2007

www.001.be.cx

53

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Het voorzorgprincipe Wanneer er onzekerheid is omtrent de mogelijke negatieve effecten van blootstelling, zouden de risico’s van « niet reageren » wel eens veel groter kunnen zijn dan de risico’s van « wel reageren » Het voorzorgsprincipe verplaatst de bewijslast van diegene die bedenkingen hebben naar diegenen die ontkennen. 31 jan 2007

www.001.be.cx

54

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

Referenties 1. Huss A & al, Source of Funding and Results of Studies of Health Effects of Mobile Phone Use: Systematic Review of Experimental Studies, Environ Health Perspective, 15 Sept 2006 (PUBMED) 2. Sclessin L, PhD, Radiation Research and the Cult of Negative Results, Microwave News Jul. 2006, 16(4) 3. Lilienfeld A.M. et al, Foreign Service health status study - evaluation of health status of foreign service and other employees from selected eastern European posts. Final Report to the U.S. Dept of State, July 31, 1978.

4. Cherry NJ, : Effects of Electromagnetic Radiation. Evidence for the Australian Senate Comitee, Associate Professor of Environmental Health at Lincoln University, New Zealand, Sept. 2000 5. Liakouris AG, Radiofrequency (RF) sickness in the Lilienfeld study. An effect of modulated microwaves? Arch. Environm. Health, 1998 May-Jun;53(3):236-238 (PUBMED) 6. Magras IN et al, RF radiation-induced changes in the prenatal development of mice. Bioelectromagnetics. 1997;18(6):455-61. (PUBMED) 7. Löscher W et al, 1998, Conspicuous behavioural abnormalities in a dairy cow herd near a TV and Radio transmitting antenna. Prakt. Tierarzt 79: 5, 437-444 (1998) 8. Löscher, 2003, Die Auswirkungen elektromagnetischer Felder von Mobilfunksendeanlagen auf Leistung, Gesundheit und Verhalten landwirtschaftlicher Nutztiere: Eine Bestandsaufnahme, Der praktische Tierarzt 84, Heft 11, 850-863 [2003] 9. Santini R et al, Symptoms experienced by people in vicinity of base stations. Pathol Biol (Paris). 2003 Sep;51(7):412-5. (PUBMED) 10. Eger H et al, Einfluss der räumlichen Nähe von Mobilfunksendeanlagen auf die Krebsinzidenz, Umwelt-medizin-gesellschaft 17 (4): 326-335 (WHO EMF DATABASE) 11. Wolf D. et al, Cancer near a cell-phone transmitter station. International Journal of Cancer Prevention. 2004 Apr;1(2). (WHO EMF DATABASE) 31 jan 2007

www.001.be.cx

55

ONDERSCHEIDEN – BEGRIJPEN – O P T R E D E N

12. Stever H et al, Verhaltensänderung unter elektromagnetischer Exposition, Universität Koblenz-Landau 13. Oberfeld et al, 2005, Strahlung von Mobilfunksende-Anlagen beeinflusst Gehrinströme. Public Health Department, Salzburg

14. Waldman Selsam, July 2005, Documented Health Damage under the Influence of High Frequency EMF. Dr. Cornelia Waldmann Selsam, Karl-May-Str.48, 96049 Bamberg - 10/07/05 15. Balmori A., Possible Effects of Electromagnetic Fields from Phone Masts on a Population of White Stork. Electromagnetic Biology and Medicine, 24: 109-119, 2005. 16. Altpeter ES et al, Effect of short-wave (6-22 MHz) magnetic fields on sleep quality and melatonin cycle in humans: the Schwarzenburg shut-down study. Bioelectromagnetics. 2006 Feb;27(2):142-50. (PUBMED) 17. Hutter HP et al, Subjective symptoms, sleeping problems, and cognitive performance in subjects living near mobile phone base stations. Occup Environ Med. 2006 May;63(5):307-13. (PUBMED) 18. Abdel-Rassoul G et al, Neurobehavioral effects among inhabitants around mobile phone base stations. Electromagn Biol Med. 2006;25(3):177-88. (PUBMED) 19. Lönn et al., Mobile Phone Use and the Risk of Acoustic Neuroma; Epidemiology Volume 15, Number 6, November 2004: 653-659 (PUBMED) 20. Schoemaker MJ et al., Mobile phone use and risk of acoustic neuroma: results of the Interphone case-control study in five North European countries; British Journal of Cancer (2005), 1 –7 (PUBMED) 21. Hepworth SJ et al., Mobile phone use and risk of glioma in adults: case-control study; BMJ. 2006 Jan 20 (PUBMED) 22. Schüz J et al., Cellular Phones, Cordless Phones, and the Risks of Glioma and Meningioma (Interphone Study Group, Germany); Am J Epidemiol. 2006 Mar 15;163(6):512-20 (PUBMED) 23. Hardell et al., Case–control study of the association between the use of cellular and cordless telephones and malignant brain tumors diagnosed during 2000–2003; Environ Res. 2006 Feb;100(2):232-41 (PUBMED) 24. Hallberg O & Johansson O, 1997 - A curious year in Sweden, European Journal of Cancer Prevention 2004, 13:535-538 31 jan 2007

www.001.be.cx

56