Geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek

January 8, 2018 | Author: Anonymous | Category: Geschiedenis, Oudheid, Oude Rome
Share Embed Donate


Short Description

Download Geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek...

Description

Hoofdstuk  2:  De  fundamenten  uit  de  oudheid   §1.  De  oudste  bouwstenen  van  het  publiekrecht   A.  De  bakermat  aan  de  Middellandse  Zee   De   beschaving   is   begonnen   in   de   vruchtbare   halve   maan.   Men   is   begonnen   met   de   landbouw,   waar   de   eerste   steden   ontstaan   zijn.   De   oudste   stad   is   Jericho.   Je   krijgt   een   zekere   taakverdeling.   Ze   kennen   verschillende   wetenschappen   en   beschikken   voor   de   uitoefening   daarvan   over   het   belangrijke   middel   van   het   schrift.   Je   krijgt   het   ontstaan   van   de   schriftstelsels:   het   spijkerschrift   en   de   hiëroglyfe.   Vanaf   het   ogenblik   dat   het   schrift   ontstaat,   krijg   je   een   bureaucratie.   Ook  zonder  schrift  kan  je  kennis  opbouwen  en  overdragen,  maar  dan  is   het  meer  fragiel.  Zonder  schrift  is  er  geen  geschiedenis.       Als  we  dan  kijken  naar  de  bakermat  van  onze  westerse  beschaving,  dan   hebben  we  3  fundamentele  pijlers.  Jeruzalem  is  bekend  omdat  het  de   heilige   stad   bij   uitstek   is.   Griekenland,   vooral   in   4de-­‐5de   eeuw   voor   Christus,   daar   heeft   zich   de   filosofie  ontwikkeld.  Dit  is  de  2de  grote  pijler.  De  filosofie  die  via  allerlei   omwegen  gediend  heeft  als   constante   inspiratiebron   voor   de   denkers   in   verschillende   periodes.   Rome,   was   belangrijk   als   wereldrijk,  maar  ook  en  vooral  omwille  van  het  Romeins  recht.     Kort  samengevat:  religie  van  Jeruzalem,  ratio  van  Athene  en  het  recht  van  Rome.   Het   zijn   de   Romeinen   die,   verder   bouwend   op   de   hen   voorafgaande   culturen,   het   recht   tot   een   wetenschappelijk   hoger   niveau   verheffen.   Dit   gebeurt   overigens   slechts   heel   geleidelijk   in   de   loop   van   vele   eeuwen.   Uiteindelijk   zal   de   Christelijke   Kerk   van   deze   Romeinse   verworvenheden   gebruik   maken  om  een  eigen  structuur  en  rechtssysteem  uit  te  bouwen.  Wanneer  het  grote  Romeinse  Rijk   verdwijnt,   blijft   de   Kerk   overeind   en   zorgt   daarmee   voor   het   behoud   van   de   juridische   know-­‐how   waarop  de  latere  staten  van  West-­‐Europa  verder  zullen  bouwen.    

§2.  Het  spontaan  gegroeide  recht:  het  gewoonterecht   A.  Wat  is  de  gewoonte?  Legitimatie  en  bron   Gewoonterecht  moet  je  onderscheiden  van  de  gewoonte.  Gewoonte  is  iets  wat  je  gewoon  bent  om   te  doen,  een  bepaalde  habitude.    

Eerst  soep  eten,  dan  pas  hoofdgerecht.  Dit  is  een  gewoonte  in  sociologische  zin.    

Het   gewoonterecht   is   een   bepaalde   gewoonte   die   afgedwongen   kan   worden.   Het   is   historisch   gezien   de  meest   belangrijke   formele   rechtsbron  en  de  meest  belangrijke  legitimatie  van  het  recht.  Vandaag   is  de  wet  het  belangrijkste.  Deze  benadering  is  dus  conservatief.  Recht  is  wat  er  steeds  geweest  is  (en   dus  moet  blijven).  Recht  is  volgens  deze  visie  in  essentie  gewoonterecht.    

Bij  de  Germanen  was  het  gewoonterecht  de  enigste  vorm  van  wetgeving.  

Belangrijke   rol   van   de   rechtspraak.   Wat   is   daar   de   rol   van?   Het   is   tijdens   het   proces   dat   men   de   gewoonte  zal  vinden.  Zonder  rechtspraak  heeft  gewoonte  weinig  betekenis.  Correcter  is  het  echter   te  stellen  dat  de  rechtspraak  een  belangrijke  rol  speelt  in  het  vaststellen  of  bewijzen  van  een  regel,   terwijl  de  regel  zelf  er  eigenlijk  al  altijd  geweest  is  of  minstens  geacht  moet  worden  al  altijd  bestaan   te  hebben.  Wie  de  gewoonte  bestudeert  over  een  lange  periode,  stelt  vast  dat  ze  zich  wel  degelijk   aanpast  aan  de  sociale,  politieke,  technische  en  andere  ontwikkelingen.  Het  is  ogenschijnlijk  statisch,   het  lijkt  altijd  hetzelfde,  maar  als  je  dat  van  op  afstand  bekijkt,  dan  zie  je  dat  de  gewoonte  alsmaar   evolueert.   Omdat   het   stil   evolueert   maar   de   indruk   wekt   statisch   te   zijn,   zouden   we   het  

Yasmine  G.  

22  

gewoonterecht   “statisch   evolutief”   of   “evolutionair”   kunnen   noemen,   dit   in   tegenstelling   tot   het   revolutionair  recht.   B.  Bestaansvoorwaarden:  herhaling  en  dwang   Vooraleer  iets  gewoonterecht  wordt,  moet  het  meerdere  malen  toegepast  worden.  Herhaling  is  het   objectieve  element.     Het  tweede  element  is  eerder  subjectief.  De  sanctie,  de  dwang,  mensen  moeten  aanvoelen  dat  het   verplicht  is  op  deze  manier  te  doen.  Iets  wordt  op  dezelfde  manier  gedaan  omdat  de  rechtssubjecten   de  indruk  hebben  dat  zij  zo  moeten  handelen  om  juist  te  handelen.     Herhaling  en  sanctie  vormen  de  twee  essentiële  componenten  van  het  gewoonterecht.   Vaak   gebeurt   de   herhaalde   handeling   ook   uit   noodzaak   of   gewoon   ingevolge   een   natuurwet.   Zo   is   het  een  natuurwet  die  wie  heel  moe  is,  in  slaap  valt.  Opdat  er  van  een  gewoonterechtsregel  sprake   zou   kunnen   zijn,   moet   de   handelende   persoon   over   een   keuzevrijheid   beschikken,   maar   binnen   deze   vrijheid  steeds  dezelfde  keuze  maken  en  daartoe  dus  zijn  wil  uiten.  Ten  slotte  moet  het  ook  om  een   sociaal  waarneembaar  gedrag  gaan.  Het  gewoonterecht  is  gewild,  het  is  iets  wat  de  mensen  willen  en   niet  puur  individueel.  De  gemeenschap  is  het  eens  over  het  gewoonterecht.     C.  Kenmerken   Het  is  ongeschreven,  vanaf  het  ogenblik  dat  het  neergeschreven  wordt,  is  het  geen  gewoonterecht   meer.  Maar  als  het  ongeschreven  is,  is  het  ook  moeilijk  te  bewijzen.   Je  kan  het  oplossen  op  2  manieren:  het  is  algemene  kennis,  het  is  notoir.  De  andere  mogelijkheid  is   via  een  turbe,  dit  is  een  soort  van  ondervraging  van  een  aantal  ouderen  die  daar  ervaring  in  hebben.   Het   gewoonterecht   is   enorm   versnipperd,   ieder   gebiedje   heeft   zijn   gewoonterecht.   Ook   qua   personaliteit   zit   er   verschil   op.   Afhankelijk   van   de   soort   persoon   dat   je   bent,   zit   er   ook   verschil   op   (bastaard,  (niet-­‐)  geestelijke,…)  Je  krijgt  veel  verschillende  regels,  veel  verschillende  gewoontes.  Dit  is   positief,  het  is  lokaal  aangepast,  maar  het  is  vooral  negatief,  er  zitten  namelijk  heel  veel  verschillen  in   het   gewoonterecht.   Dit   zorgt   voor   enorme   rechtsonzekerheid.   Het   is   ook   typisch   voor   minder   ontwikkelde  maatschappijen.     Toepassing:  de  heerlijkheden.  Een  bepaald  gebied  komt  onder  controle  van  een  Germaanse  koning,   die  verdeelt  het  territorium  onder  hun  ridders.  Dat  zal  op  zijn  beurt  stukken  verdelen.  Op  den  duur  is   er   een   lappendeken   van   feodaliteit.   In   elke   heerlijkheid   zal   een   bepaald   machtshebber   aan   de   macht   zijn.   Die   zal   ook   de   juridische   macht   uitoefenen   en   op   die   manier   krijg   je   die   versnippering   van   verschillende   toepassingen   van   het   recht.   De   ene   heer   zal   sterker   staan   dan   de   andere,   zal   ook   meer   eisen  van  zijn  ondergezetenen.  Op  den  duur  krijg  je  een  situatie  van  verschillende  toestanden.  In  het   begin   is   dit   op   basis   van   macht,   langzaam   evolueert   dit   naar   recht.   Het   wordt   een   bepaalde   gewoonte  om  dit  op  een  bepaalde  manier  te  doen.  In  sommige  heerlijkheden  is  het  bv.  de  gewoonte   dat  er  1/10  van  de  oogst  naar  de  heer  gaat.  In  andere  heerlijkheden  is  er  de  gewoonte  dat  er  paar   jaar   2   kippen   en   een   varken   wordt   afgestaan.   Zelfs   in   dorpen   met   enkele   tientallen   inwoners   zijn   tijdens   de   Middeleeuwen   vaak   2   of   meer   costumen   toepasselijk,   naargelang   de   plaats   waar   men   woont   of   de   sociale   status   die   men   heeft.   Positief   daarbij   is   dat   het   gewoonterecht   daardoor   optimaal   aansluit   bij   de   eigen   volksaard.   Negatief   daarentegen   is   dat   conflicten   ontstaan   wanneer   een   juridisch   probleem   rijst   tussen   2   subjecten   met   een   verschillend   gewoonterecht.   Er   komt   een   zekere   juridisering   van   die   machten:   het   omzetten   van   een   bepaalde   feitelijke   toestand   naar   een   bepaalde  juridische  toestand  via  het  gewoonterecht.     De  twee  belangrijkste  toepassingsbeginselen  ter  zake  zijn  de  territorialiteit  en  de  personaliteit.  Een   gewoonterechtsstelsel   werkt   territoriaal   wanneer   het   van   toepassing   is   op   alle   rechtsverhoudingen   binnen   het   territorium   van   de   costume,   binnen   de   grenzen   van   de   heerlijkheid,   van   het   dorp,   van   de  

Yasmine  G.  

23  

stad,   van   de   kasselrij,…   Een   personeel   toepasselijke   wet   of   gewoonterechtelijke   regel   daarentegen   volgt  als  het  ware  de  persoon,  waar  die  zich  ook  bevindt.   De  rol  van  het  gewoonterecht  is  vandaag  niet  helemaal  uitgespeeld.  Als  de  andere  formele  bronnen   van  recht  een  bepaald  probleem  niet  oplossen,  vult  de  gewoonte  nog  steeds  hiaten.  Precies  omdat   het   (gewoonte)recht   “statisch   evolutionair”   is,   komt   het   vaak   ook   via   achterpoortjes,   haast   ongemerkt,  het  vigerend  recht  binnen.   D.  De  verhouding  wet-­‐gewoonte   Vanaf   het   ogenblik   dat   het   opgetekend   wordt,   is   het   geen   gewoonte   meer.   Er   zijn   een   aantal   private   optekeningen.  Particulieren  die  regels  opschrijven  die  belangrijk  zijn  in  hun  gebied.  Belangrijker:  de   publieke   optekeningen.   Daar   kan   een   onderscheid   gemaakt   worden   in   lokale   overheden   (hallegeboden,   voorgeboden,   keuren,   staturen,   bannen,…).   Steden   konden   bepaalde   wetgeving   uitvaardigen.   Casus:   statuten   van   de   stad   Brussel,   we   zitten   bij   het   erfrecht.   “Het   geheugen   is   vergankelijk,   die   blijft   niet   constant.   ”   Dit   is   geen   turbe,   maar   ze   hebben   wel   gesproken   met   de   oudste,   de   beste   en   ze   hebben   daarna   over   hun   raad   nagedacht   en   gediscussieerd   en   de   punten   en   rechten  voort  geschreven.  Dit  is  een  optekening  van  gewoonterecht,  want  mensen  vergeten   dat  dit  verandert.     Van   scheydinghe   ende   deylinghe.   Vader   en   moeder   hebben   bepaalde   goederen,   als   ze   overlijden,   wie   erft   dit?   De   wettige   kinderen,   je   bent   geboren   binnen   het   huwelijk.   Bastaarden  erven  niet.  Ze  krijgen  allemaal  evenveel.     Het  andere  onderscheid  is  de  nationale  overheid.  Er  zijn  4  te  onderscheiden  fasen  in  de  optekening   van  nationaal  gewoonterecht  volgens  Gilissen.   (1)  Keizerlijke  ordonnantie  van  7  oktober  1531.  Karel  V  was  destijds  keizer.  Hij  gaf  de  opdracht  het   gewoonterecht  op  te  tekenen.  Waarom?  Het  zal  de  misbruiken  doen  ophouden  en  het  zal  de  rechten   van   de   onderdanen   waarborgen.   Dit   moet   binnen   de   6   maand   gebeuren.   Alle   ondergeschikte   besturen   moeten   dus   het   gewoonterecht   optekenen   en   opsturen   naar   Keizer   Karel,   dit   is   niet   haalbaar.  In  1546,  dus  15  jaar  later  stuurt  Keizer  Karel  een  brief  naar  de  Raad  van  Vlaanderen  waarin   hij  zijn  beklag  doet.   (2)  Karel  V  stuurt  op  30  januari  1546  een  brief  aan  de  Raad  van  Vlaanderen.  Hij  vindt  dat  het  te  traag   gaat.   In   Gent   is   pas   in   1563   het   gewoonterecht   opgetekend   en   gehomologeerd.   Een   gehomologeerde   costume,   is   dit   gewoonte   of   wetgeving?   Het   is   wetgeving   naar   de   vorm,   naar  de  inhoud  is  het  van  oorsprong  gewoonterecht.  Het  is  geen  gewoonterecht  meer  als  het   uitgevaardigd  wordt  door  de  nationale  overheid.   Procedure:     (1)  Lokale  overheden  maken  ontwerpkohier.  De  kohier  is  een  register.     (2)   Onderzoek   door   verantwoordelijke   instelling   (in   graafschap   Vlaanderen:   Raad   van   Vlaanderen)  en  eventuele  wijzigingen  in  samenspraak  met  lagere  overheden.   (3)  Onderzoek  door  geheime  raad  en  overleg  met  Raad  van  Vlaanderen.   (4)  Na  overeenstemming:  homologatie.   RUBRIEK   XXVI,   artikel   11:   niemand   zal   bastaard   zijn   aan   moeders   zijde.   Dit   is   hetzelfde   als   de   turbe   (zie   supra).   Maar   nu   is   het   uitgezonderd   de   incestkinderen.   De   gehomologeerde  costume  zegt  dus  dat  het  niet  uitmaakt  of  je  een  wettig  kind  bent,   want   je   mag   nog   altijd   erven   van   je   mama.   Uitgezonderd   als   je   papa   een   heilige   is,   of   als  je  uit  incest  ontstaat,  of  een  overspelige  bastaard  zijt.  Dit  is  een  achteruitgang  van   Yasmine  G.  

24  

de   turbe.   De   homologatieprocedure   is   geen   klakkeloze   optekening   van   het   gewoonterecht.  De  wetgever  komt  hier  dus  intussen.   (3)   De   Hertog   van   Alva   (1569-­‐1579)   komt   naar   onze   gewesten.   1   van   de   opdrachten   die   hij   van   de   koning   kreeg   was   om   spoed   te   zetten   achter   die   homologatie.   De   Franse   koning   had   eerder   al   inspanning  gedaan  om  het  gewoonterecht  op  te  schrijven  en  te  homologeren.  De  Hertog  van  Alva  zei   “U   stuurt   binnen   de   6   maanden   uw   gewoonterecht   naar   mij   op,   of   het   wordt   als   onbestaande   beschouwd   en   zal   niet   meer   toegepast   worden.   Het   zal   gewoon   opgelegd   worden.”   Dan   zijn   de   meeste   lagere   overheden   in   gang   geschoten.   Ze   hebben   bepaald   teksten   vlug   opgestuurd.   Daar   is   op   zich  niet  zo  heel  veel  meer  gebeurd.  We  zaten  toen  in  volle  oorlog  tussen  de  hertog  van  Alva  en  de   Prins  van  Oranje.  Wegens  de  oorlogsomstandigheden  is  daar  weinig  mee  gebeurd,  de  hertog  is  terug   moeten  vertrekken.   (4)   We   krijgen   dan   toch   nog   een   volgende   homologatie.   Die   loopt   tot   1750.   De   aartshertogen   Albrecht  en  Isabella.  Isabella  is  de  dochter  van  Filips  II.  Zij  werden  aangesteld  als  heersers  van  onze   gewesten   die   op   dat   ogenblik   een   soort   van   semi-­‐onafhankelijkheid   had.   Er   was   wel   een   geheime   clausule,   als   ze   kinderloos   zouden   overlijden   dan   zouden   deze   gewesten   terugkrijgen.   Ze   hebben   het   Eeuwig   Edict   afgekondigd.   Waarom   is   dit   belangrijk?   Het   is   gehomologeerd,   gewoonterecht   dat   opgetekend  is.    

§3.  Het  recht  wordt  een  autonome  wetenschap:  het  Romeins  recht   A.  Belang  en  periodisering   Waarom   moeten   wij   ons   bezighouden   met   een   recht   dat   niet   meer   bestaat?   Het   grote   belang   is   omwille   van   de   perceptie   van   het   Romeins   recht   voor   het   ontstaan   en   de   evolutie   van   onze   rechtswetenschap.   Het   ius   commune,   of   het   gemeen   recht.   Dit   werd   overal   bestudeerd.   Het   Romeins   recht   heeft   onze   rechtswetenschap   tot   een   hoger   niveau   getild.   Het   is   tot   op   de   dag   van   vandaag  een  grote  inspiratiebron.   Wat  de  inhoud  betreft,  is  het  vooral  privaatrecht.  Maar  er  zijn  ook  zaken  die  belangrijk  zijn  voor  het   publiekrecht.   Keizer:  ‘mythe’  veel  heersers  inspireerden  zich  op  dat  Romeins  recht  om  hun  eigen  macht  als   heerser  te  kunnen  legitimeren.   Republiek:   het   is   een   blijvende   bron   van   inspiratie   geweest   voor   ons.   Onze   senaat   is   afkomstig  van  de  Romeinse  senaat.     B.  Een  kort  historisch  overzicht   1.  Het  oud-­‐Romeins  recht  (ca.  753  v.  Chr.-­‐ca.  250  v.  Chr.)   Historische  duiding     Rome   zou   gesticht   zijn   in   de   zevende   eeuw   voor   Christus.   Het   is   een   klein   agrarisch   en   primitief   stadje.   Ze   zullen   geleidelijk   aan   meer   en   meer   veroveren.   De   term   civis   heeft   een   militaire   oorsprong   en   betekent   oorspronkelijk   “wapenbroeder”.   Rome   staat   militair   sterk.   De   soldaten   beschikken,   omwille   van   hun   strijdinzet,   over   vrijheden,   libertates.   Hiervoor   moesten   ze   10   jaar   legerdienst   vervullen.  De  familia  is  bijzonder  belangrijk,  dit  onder  leiding   van  de  pater  familias.  De  pater  is  het   hoofd   van   de   familie,   maar   ook   van   de   gronden   en   de   goederen.   Het   is   een   Romeinse   man   die   regeert  als  een  klein  dictatortje  in  zijn  huis.   Instellingen   Er   zijn   2   grote   basissen.   De   eerste   grote   was   de   Koningstijd.   De   koning   was   de   militaire   leider   die   over   het   imperium   (=   soevereine   macht)   beschikte,   maar   het   imperium   was   beperkt   door   de  

Yasmine  G.  

25  

libertates.   De   mos   maiorum   waren   de   zeden   van   de   voorouders,   de   vrijheden,   een   soort   gewoonterecht   dat   bestond.   Er   waren   3   standen   onder   de   koning:   de   patriciërs,   de   stand   die   de   grond  in  bezit  had,  de  plebejers,  de  vrije  burgers  van  Rome  en  de  clientes,  zij  waren  afhankelijk  van   de  patriciërs.  De  rijkste  klasse  verdrijft  uiteindelijk  de  koning.   De  koning  wordt  verjaagd  in  510  en  er  ontstaat  een  republiek.  De  patriciërs  grijpen  de  macht  en  ze   vormen   de   senaat,   de   “raad   van   de   ouden”.   Later   zetelen   ook   de   plebejers   in   de   Senaat.   Er   zijn   geen   verkiezingen!   Men   komt   erin   op   basis   van   verdienste   (meestal   oud-­‐magistraten)   en   blijft   senator   voor   het   leven.   Er   zijn   een   aantal   volksvergaderingen.   Vergaderingen   waarop   het   volk   bijeenkomt   volgens  verschillende  finaliteiten,  3  comitia  en  1  volksraad:   • • •

Comitia  centuriata  gebaseerd  op  militaire  grondslag   Tributa  op  basis  van  de  stadswijken  en  de  oude  tribus     Curiata  op  basis  van  een  territoriale  indeling    

De   comitia   is   met   de   patriciërs   en   de   plebejers,   de   volksraad   bestaat   louter   uit   plebejers.   De   volksvergadering  maakt  bepaalde  regelingen.   Er  zijn  ook  een  aantal  magistraten  die  de  macht  uitoefenen  en  openbare  functies  vervullen:   • • • • • • •

Priesters  voor  het  religieuze   Connsuls  voor  het  politiek  en  het  militaire  aspect   Praetoren  voor  de  juridische  kant   Censoren  voor  de  goede  zeden   quastoren  voor  het  financiële   Aedielen  voor  de  markten     Volkstribunen  waren  de  vertegenwoordigers  van  de  plebejers.    

Ze   moesten   de   plebejers   verdedigen   ten   opzichte   van   de   patriciërs.   De   magistraten   worden   verkozen,  ze  worden  aangesteld  voor  een  bepaalde  periode,  namelijk  1  jaar.  Het   annaliteitsbeginsel   wil   zeggen   dat   ze   voor   1   jaar   aangesteld   zijn   zodat   machtsmisbruik   ten   gevolge   van   gewenning   voorkomen  wordt,  onmiddellijk  herverkiezing  in  dezelfde  functie  is  in  principe  ook  niet  mogelijk.  De   collegialiteit   zorgt   er   voor   dat   ze   altijd   met   2   zijn.   Het   is   geen   alleen   functionerende   consul   of   praetor,   ze   zijn   altijd   met   2   om   elkaar   in   evenwicht   te   houden.   Ze   kunnen   ook   veto’s   stellen   tegen   elkaar.   De   dictator   is   echter   één   man,   die   door   de   consuls   wordt   aangesteld   in   noodsituaties   en   bijzondere  volmachten  heeft.  Via  de  lex  curiata  de  imperio  van  de  comitia  curiata  krijgen  de  consuls   en  Praetoren  hun  functie  toegewezen.     Een  belangrijk  element  is  ook  dat  er  een  hiërarchie  is  tussen  die  verschillende  magistraten  en  dat  zij   eventueel  verantwoordelijkheid  moeten  afleggen  in  de  senaat.  Een  hogere  magistraat  kan  een  lagere   controleren  en  zelfs  schorsen.  Als  zij  zaken  mispeuteren,  malversaties  (ambtsmisdaad),  dan  worden   ze  strafrechtelijk  aansprakelijk  gesteld.   Rechtsbronnen   Mos  maiorum  is  best  te  beschouwen  als  het  gewoonterecht,  alleroudste  rechten  die  verworden  zijn   door   die   civis   romani.   Standaarden   van   degelijk   burgerschap.   We   zagen   eerder   dat   gewoonterecht   typisch  is  voor  minder  ontwikkelde  plaatsen  (zie  supra),  Rome  is  op  dat  moment  niet  ver  ontwikkeld.   (Leges   regiae,   dit   zijn   koningswetten,   een   door   de   latere   rechtswetenschap   controversiële   rechtsbron.   Is   een   particuliere   verzameling   van   rechtspraak   van   koningen.   We   weten   hier   niet   zoveel   van,  enkel  verwijzingen  in  latere  wetten)   Twaalftafelenwet   van   450   v.C.,   een   officiële   optekening   van   het   oude   recht.   Zegt   weinig   over   staatsinrichting   maar   meer   over   regelingen   tussen   militairen   +   iets   over   tovenarij.   Ze   bevat   een   aantal  disccusiepunten.    Deze  wet  garandeert  de  gelijkberechting  van  patriciërs  en  plebejers.  

Yasmine  G.  

26  

Andere  wetten,  nieuwe  wetten  worden  gemaakt  in  volksvergaderingen:  de  comitia  maken  leges  en   de  volksraad  plebiscieten.   -­‐

Leges:  letterlijk:  bindingen,  het  zijn  wetten  van  de  comitia.  

-­‐

Plebiscieten:   gemaakt   in   de   volksraad   en   golden   oorspronkelijk   enkel   voor   plebejers   maar   de   Lex   Hortensia  (287   v.C.)  maakt  ze  algemeen  toepasselijk,  dus  ook  op  patriciërs,  en  mogen  we   ze   voortaan   ook   leges   noemen.   (vandaag   betekent   dit   aanvaardbaar   maken   bij   het   volk,   politici  plebisciteert).  

-­‐

Senatusconsulta:   de   raadsbesluiten   van   de   senaat.   Hebben   nog   geen   kracht   van   wet,   ze   geven  gewoon  hun  advies.  

2.  Het  voor-­‐klassieke  recht  (ca.  250  v.  Chr.-­‐ca.  0)   Historische  duiding   Rome  ontwikkelt  zich  van  een  kleine  stadstaat  naar  een  wereldstad.  Dit  is  enkel  mogelijk  door  hun   sterke  militaire  organisatie  en  discipline.   Rome   wordt   een   wereldstad,   wat   het   gevaar   op   moreel   verval   met   zich   meebrengt   namelijk   het   toezicht   van   de   censoren   verzwakt.   (In   Rome   zelf   komen   er   handelspartners,   de   stad   groeit   voortdurend,  de  censor  heeft  minder  toezicht)   Instellingen   De  evoluties  beïnvloeden  de  instellingen,  de  instellingen  die  al  bestonden  blijven.   Er  komen  2  nieuwe  instellingen:   -­‐  2  soorten  praetoren  (Deze  kunnen  beslissingen  nemen  in  verband  met  recht.)  nl.  praetor   urbanus   (van   de   stad,   voor   de   Romeinen   zelf)   en   praetor   peregrinus   (gerechtelijke   en   juridische   verhoudingen/geschillen   tussen   Romeinse   burgers   en   vreemdelingen   en   tussen   vreemdelingen   onderling).     -­‐   Aanstelling   provinciegouverneurs   in   veroverde   gebieden:   naarmate   het   rijk   groter   wordt,   gaat   men   ondergeschikte  macht  geven  aan  elk  van  die  provincies  die  m’n  onder  controle  probeert  te  houden.   (de   provincies   worden   vandaag   ook   door   een   gouverneur   bestuurd)   De   term   praefecti  komt  vandaag   nog  steeds  voor  in  Frankrijk,  de  departementleiders.     Rechtsbronnen   De  gewoonte  is  iets  voor  onderontwikkelde  samenlevingen,  ze  deemstert  langzaam  weg.  De  wetten   en  de  plebiscieten  worden  belangrijker.  Het  magistratenrecht  ontwikkelt  zich  sterk.  De  praeter  is  de   magistraat  die  zich  hiermee  bezighoudt.     De   praeter   zal   in   die   periode   een   grote   activiteit   aan   de   dag   leggen   en   het   praetorenrecht   zal   zich   ontwikkelen.  De  ‘praetoriaanse  rechtsvorming’.  Dit  wordt  nog  steeds  gebruikt  door  de  ontwikkeling   van  het  recht  door  de  rechtspraak.     Het   proces   voor   de   praeter   verliep   in   2   fasen.   De   eerste   fase   is   de   apud   praetorum.   Als   u   een   juridisch  probleem  heeft,  gaat  u  naar  de  praeter.  Je  vraagt  of  de  praeter  een  actio  (=  formule)  kan   verlenen  voor  het  probleem.  De  praeter  heeft  een  heleboel  actiones.  Hij  kan  bv.  de  actio  de  ejectis   vel  effusis  geven.     U   loopt   in   Rome   over   straat   en   bent   blij,   plotseling   gooit   iemand   pipi   naar   beneden.   Wat   kan   u  dan  doen?  U  kan  naar  de  praetor  gaan  en  zeggen  dat  je  schadevergoeding  vraagt.  Hij  zal   een   actio   verlenen.   Daarna   kan   je   naar   de   eigenlijke   rechter   gaan   en   die   zal   nagaan   of   je   verhaal   wel   klopt.   Als   dit   kan   bewezen   worden,   dan   zal   een   bepaalde   schadevergoeding   toegekend  worden.     Yasmine  G.  

27  

De   praeter   zelf,   spreekt   geen   recht.   Als   die   feiten   kunnen   bewezen   worden   volgens   die   actio,   dan   zal   er   schadevergoeding   toegekend   worden   door   de   rechter,   die   geen   magistraat   is.   Dit   is   de   apud   judicem.   Ieder   jaar   komt   er   een   nieuwe   praeter.   Als   de   praeter   stopt,   zal   hij   alle   actios   die   hij   verleend  heeft  opschrijven  in  een  edict.  Op  die  manier  doet  de  praetor  via  de  formele  omweg  van  de   procedure  eigenlijk  aan  materiële  rechtsvorming.   Het   ius   honorarium   zal   zich   ontwikkelen,   dit   is   een   synoniem   voor   het   magistratenrecht.   Het   ererecht,   het   staat   in   tegenstelling   tot   het   ius   civile.   In   het   magistratenrecht,   wat   soepeler   is,   is   meer   ruimte  voor  de  werking  van  de  goede  trouw.  Dan  is  er  ook  nog  het   ius  gentium,  dit  zal  ontwikkeld   worden  door  de  praeter  peregrinus.   De   doctrine   ontwikkelt   zich   geleidelijk   aan   tot   formele   rechtsbron.   De   jurisprudentes   zijn   de   rechtsgeleerden,   ze   bekwamen   zich   in   het   recht.   Ze   worden   specialisten   en   geven   advies   aan   de   praeter  of  mensen.   3.  Het  klassieke  recht  (ca.  0-­‐ca.  250)  =  hoogtepunt  Romeins  recht   Historische  duiding   Crisis   van   republiek:   instellingen   gaan   dingen   doen   die   ze   niet   zouden   moeten   doen.   Er   ontstaan   burgeroorlogen,  bepaalde  figuren  zullen  de  macht  grijpen  en  dynastieën  beginnen  vormen.   Het   is   een   keizerrijk   met   princeps   die   de   macht   in   handen   heeft   (aanvoerder/romeinse   keizer)   van   Caesar  naar  Keizer  Augustus.  Formeel  gezien  is  het  nog  steeds  een  republiek,  maar  eigenlijk  achter   die  façade  nemen  bepaalde  dynastieën  de  macht  in  handen.  Zij  zijn  de  alleenheersers  over  Rome.  De   princeps  trekt  die  macht  naar  zich  toe.  De  republikeinse  instellingen  blijven  wel  nog  formeel  bestaan.   We  krijgen  de  Pax   Romana,  de  Romeinse  vrede,  het  hoogtepunt  van  macht  in  de  provincies.  In  Rome   is  er  een  broeinest  van  politieke  intriges.   Constitutio   Antoniniana  in  212   verleent  Caracalla  aan  bijna  elke  rijksinwoner  het  burgerrecht  (niet   aan   de   slaven).   Dit   leidt   tot   een   wazig   onderscheid   ius   civile/ius   gentium   (ook   Edict   van   Caracalla   genoemd).   In  deze  periode  komt  ook  het  recht,  of  beter  de  rechtswetenschap,  tot  een  toppunt  van  bloei.   Instellingen   De   nieuwe   instelling   bij   uitstek   is   het   keizerschap   met   de   Keizer/Princeps.   De   keizer   neemt   de   functies  van  consul,  censor  en  tribuun  in  1  functie  op.  Enkel  de  praetorambt  blijft,  de  keizer  houdt   zich  hier  niet  mee  bezig.   Keizer   benoemt   en   controleert   de   Senaat   (in   de   republiek   was   het   net   andersom).   Hij   trekt   aan   de   touwtjes   van   de   senatoren.   De   besluiten   die   de   Senaat   zal   maken,   zijn   besluiten   van   de   keizer.   Hij   bouwt   een   administratie   uit   onder   leiding   van   praefecti   (topambtenaren).   Dit   was   een   financieel   bijzondere  zaak,  als  je  gedurende  een  jaar  provinciegouverneur  kon  zijn,  dan  kreeg  je  de  vrijheid  om   gedurende  1  jaar  belastingen  te  innen.   De  regerende  keizer  duidt  zelf  zijn  opvolger  aan.  Soms  geeft  dit  aanleiding  tot  dynastieën  of  de  keizer   kiest  eerst  een   bekwaam   iemand   uit,  die  hij  dan  adopteert.  In  de   derde   eeuw   speelt   het   leger   een   belangrijke  rol  bij  de  keizerskeuze.     Rechtsbronnen   De   gewoonte   verdwijnt,   het   was   al   weggedeemsterd   maar   nu   verdwijnt   het.   De   wetten   en   de   plebiscieten  verdwijnen  ook,  de  Keizer  heeft  hier  geen  nood  aan.  De  besluiten  van  de  Senaat  worden   wetgeving,  eigenlijk  is  dit  verkapte  keizerlijke  wetgeving.  

Yasmine  G.  

28  

Het  magistratenrecht  vermindert  in  belang.  Dit  omwille  van  2  redenen:   1.   Nieuwe   magistraten   nemen   steeds   quasi   integraal   ht   edict   van   de   voorganger   over.   Er   is   zoiets   als   het  Edictum  Perpetuum  van  Hadrianus,  men  heeft  beslist  om  een  eeuwig  durend  edict  te  bepalen.   Een   definitieve   lijst   van   actiones.   Er   komt   ook   een   nieuwe   procesvorm,   die   de   bestaande   procesvormen  voor  de  praetor  omzeilen.     2.   De   keizer   voert   een   nieuwe   vorm   van   gerechtelijke   procedure   in.   De   cognitio   extraordinaria,   letterlijk   vertaald,   de   buitengewone   kennisname.   Dit   zijn   mensen   die   processen   zullen   voeren   voor   de  ambtenaren  van  de  keizer.  Met  de  mogelijkheid  om  tegen  de  beslissing  van  de  ambtenaar  hoger   beroep  aan  te  tekenen  bij  de  keizer  zelf.  Zo  ontstaat  het  hoger  beroep.     Het  Keizersrecht  is  in  deze  periode  de  belangrijkste  formele  rechtsbron,  dit  is  via  constitutiones  die   hij   maakt   op   basis   van   de   edictale   macht   en   het   imperium   waarmee   hij   bekleed   is.   Je   kan   de   constitutiones  opdelen  in  4  verschillen  categorieën.   -­‐ -­‐ -­‐

-­‐

Edicten:  algemene  regels.   Decreten:  rechterlijke  oordelen,  een  rechterlijke  beslissing  naar  aanleiding  van  een  concreet   geschil.   Rescripten:   schriftelijke   adviezen   (o.a.   op   prejudiciële   vragen:   een   vraag   van   een   lagere   rechtbank   aan   een   hogere   rechtbank   (hier   dus   de   keizer)   om   te   weten   hoe   men   het   recht   moet  toepassen),  het  is  een  tussenvonnis.     Mandaten:  bestuurlijke  bevelen  aan  ondergeschikte  ambtenaren.  

Er  is  nog  een  categorie  van  belang:  het  juristenrecht.  De  rechtsgeleerden  ontwikkelen  zich  en  komen   tot   een   bijzonder   hoog   niveau.   Dit   is   het   hoogtepunt   van   het   Romeins   recht.   Er   ontstaan   rechtsscholen.  Een  aantal  van  die  juristen  krijgen  het  ius   respondendi,  dit  is  de  keizer  die  het  recht   verleend   aan   juristen.   De   belangrijke   juristen   mogen   in   de   naam   van   de   keizer   advies   geven.   De   Romeinse  juristen  werken  op  een  heel  andere  manier  dan  wij  vandaag.  Zij  vertrekken  steeds  vanuit   concrete  problemen.  De  casuïstiek  is  de  manier  waarop  zij  werken.  Wij  vertrekken  vanuit  principes   en  definities  en  passen  die  toe  op  casussen.  Het  is  dus  in  principe  omgekeerd.   Je  krijgt  in  die  periode  de  grote  juristen,  waaronder  Gaius.  Hij  heeft  ten  behoeve  van  zijn  studenten   een  leerboek  gemaakt:  Institutiones  van  Gaius.  Het  is  het  begin  van  systematisering  (personenrecht,   zakenrecht,...)  en  het  bevat  enkele  definities.  Institutiones  van  Justinianus  zal  uiteindelijk  kracht  van   wet   krijgen   +   bestudeerd   worden   in   de   middeleeuwse   universiteiten   en   een   grote   richtlijn   leveren   voor  de  moderne  rechtswetenschap     4.  Het  na-­‐klassieke  recht  (ca.  250-­‐ca.  527)   Historische  duiding   Het  Romeinse  Rijk  wordt  geconfronteerd  met  grote  problemen.  Het  antwoord  dat  hier  op  komt,  de   keizer   wordt   een   soort   dominus.   De   reden   waarom   in   het   late   keizerrijk   de   keizer   dominus   wordt   genoemg,  is  het  feit  dat  de  fiscus  als  zijn  persoonlijk  dominium  wordt  beschouwd.  Het  dominaat  is  de   keizer  als  absolute  machthebber  binnen  het  Romeinse  Rijk.  Het  Rijk  wordt  opgedeeld  in  een  oostelijk   en   een   westelijk   gedeelte   door   Diocletianus.   Keizer   Constantijn   maakt   in   Constantinopel   een   tweede   roklshoofdtad.   2   kleine   gedeeltes   zijn   gemakkelijker   te   beheersen   dan   1   groot   geheel.   Binnen   elke   deel  komt  er  nog  een  opsplitsing  met  een  keizer  (augustus)  en  een  onderkeizer  (caesar).  Er  komt  een   tetrarchie:  2  keizers  en  2  onderkeizers.     Het  Christendom  komt  op.  Het  wordt  getolereerd  en  kort  hierna  wordt  het  de  staatsgodsdienst  van   het  Romeinse  Rijk.     Het   Westen   valt   in   467.   De   germaanse   legeraanvoerder   Odoaker   stoot   Romelus   Augustulus   van   de   troon.  

Yasmine  G.  

29  

Instellingen   Het   is   een   dominaat,   het   enige   van   instelling   dat   nog   telt   is   de   Keizer   en   zijn   administratie.   ‘Quod   principi  placuit,  legis  habet  vigorem’,  wat  de  keizer  behaagt,  dat  is  wet.  Keizers  wil  is  wet.  De  keizer   laat  zich  daarbij  adviseren  door  het  consistorium,  de  hoogste  keizerlijke  adviesraad.   Rechtsbronnen   We   krijgen   een   vulgarisering,   een   vereenvoudiging.   Het   hoge   niveau   kan   niet   meer   aangehouden   worden,   het   moet   eenvoudiger,   het   is   dus   een   grote   stap   achteruit.   Wat   blijft   er   nog   over?   het   keizersrecht  en  het  juristenrecht.     Men   begint   de   massa   aan   rechten   te   ordenen.   Het   recht   ontwikkeld   door   de   juristen   zal   vereenvoudigd   worden.   Door   de   citeerwet   (426),   een   aanduiding   van   5   (klassieke)   juristen   wiens   geschriften   mogen   geciteerd   worden   als   gezaghebbende   rechtsbron.   Dit   zijn   de   enige   die   we   nog   mogen  overhouden.  Er  ontstaat  ook  een  hiërachie  als  er  een  probleem  is,  dan  moet  je  de  lijst  afgaan.     Ook   wat   de   leges   betreft,   die   wordt   ook   herleid   tot   een   selectie   van   wetgeving.   In   de   Codex   Theodosianus   (438)   wordt   deze   opgenomen.   De   keizerlijke   wetten   worden   systematisch   samengebracht  in  een  wetboek.  Deze  codex  komt  op  initiatief  van  Oost-­‐Romeinse  keizer  Theodosius.   5.  Het  Justiniaanse  recht  (527-­‐565)   Geschiedenis   De   Keizer   Justinianus   van   het   Oost-­‐Romeinse   Rijk   deed   een   aantal   heroveringen   in   het   West-­‐ Romeinse   Rijk.   Militair   was   hij   dus   tamelijk   succesvol.   Op   religieus   vlak   heeft   hij   de   Haghia   Sophia   neergezet  in  Istanbul.  Tribonianus  was  zijn  minister  van  justitie.     Instellingen   Qua  instellingen,  hetzelfde  als  de  vorige  periode.  De  keizer  is  de  absolute  heerser,  zijn  administratie   leidt  het  geheel  in  goede  banen.   Rechtsbronnen   Het   Corpus   Iuris   Civilis   bestaat   uit   4   delen,   allen   uitgevaardigd   door   de   Keizer.   Het   is   een   verzameling  van  4  verschillende  zaken.   Codex  Justinianus:  de   geüpdatete  versie  van  de   Codex  Theodosianus.   Theo  zijn  eigen  geheel   van  wetgeving  met  allerlei  keizerlijke  constitutiones.  Dit  wordt  niet  zomaar  overgenomen.  Dit   wordt   volledig   herwerkt   onder   andere   via   schrappen   en   interpolaties   (kleine   veranderingen).   Het  is  dus  een  geheel  van  wetgeving.   Digesten   of   Pandekten:   het   belangrijkste   deel.   Digesten   zijn   ordeningen   en   pandekten   betekent   alles   omvatten.   Dit   is   een   bloemlezing   van   de   geschriften   van   vooral   die   5   belangrijkste  juristen:  Papinianus,  Paulus,  Gaius,  Ulpianus  en  Modestinus.   Instituten:   gebaseerd   op   de   instituten   van   Gaius,   een   klein   leerboekje   die   de   essentie   weergeeft  van  het  Romeins  recht  op  dat  ogenblik  ten  behoeve  van  rechtsstudenten.      

 

Napoleon  heeft  zich  hierop  gebaseerd  voor  ons  BW.  

Novellen:   de   Keizerlijke   wetgeving   die   is   uitgevaardigd   na   het   CIC,   het   is   geen   officiële   versie   en  ook  niet  alles  is  in  het  Latijn,  maar  in  het  Grieks.  Het  heeft  dus  geen  officiële  kracht  van   wet.   De  codificaties  onder  Justinianus  zijn  vooral  het  werk  van  commissies  geleid  door  Tribonianus,  die  als   quaestor   sacri   palatii   een   soort   van   minister   van   Justitie   was.   Om   te   vermijden   dat   het   codificatiewerk  opnieuw  het  voorwerp  van  speculatie  en  discussie  zou  worden,  kondigt  de  keizer  een   Yasmine  G.  

30  

commentaarverbod   af.   De   samengevoegde   teksten   mogen   niet   meer   betwijfeld,   bediscussieerd   of   bekritiseerd  worden.  Of  dit  verbod  is  opgevolgd,  valt  echter  ten  zeerste  te  betwijfelen.  Al  evenveel   twijfels   rijzen   over   de   vraag   naar   de   (onmiddellijke)   impact   van   de   Justiniaanse   codificaties.   Gezien   de   omvang   van   het   compilatiewerk   en   de   beperkte   kopieermogelijkheden   van   de   tijd,   is   het   zeer   onwaarschijnlijk  dat  de  hele  bevolking  van  het  immense  rijk  effectief  heeft  kunnen  kennis  nemen  van   deze  wetgeving.  Het  belang  van  de  Justiniaanse  codificaties  ligt  niet  in  de  onmiddellijke  toepassing   ervan,  maar  wel  in  de  invloed  die  ze  vooral  na  haar  herontdekking  in  de  elfde  eeuw  in  Noord-­‐Italië,   zal   uitoefenen.   Het   zijn   de   Justiniaanse   codificaties,   door   de   latere   rechtswetenschap   Corpus   Iuris   Civilis  genoemd,  die  de  basisteksten  vormen  van  het  universitaire  rechtsonderwijs  door  de  eeuwen   heen  en  meteen  de  grondslag  van  het  Europese  ius  commune.   6.  Het  Byzantijnse  recht  (567-­‐1453)   Na   Justinianus   blijft   het   ORR   nog   bestaan   tot   de   val   van   Constantinopel   in   1453.   Dit   recht   heeft   echter  geen  invloed  voor  ons  recht.  Het  gaat  over  exotisch  recht.    

§4.  De  Kerk   De  kerk  is  geëvolueerd  van  een  vervolgde  godsdienst  naar  een  staatsgodsdienst.  De  kerk  heeft  zich   genesteld   binnen   dat   Romeinse   Rijk   als   staatsgodsdienst.   Bij   het   verdwijnen   van   dat   Romeinse   Rijk   is   de  kerk  blijven  bestaan  als  instelling.  Ze  heeft  veel  overgenomen  van  dat  rijk;  latijn,  het  schrift.  De   kerk   zal   de   missing   link   zijn   tussen   dat   rijk   en   onze   middeleeuwen.   De   kerk   zal   een   belangrijke   rol   spelen  in  de  middeleeuwen  als  een  soort  bewaarder  van  de  romeinse  cultuur.  Tot  het  moment  dat   het  Romeins  recht  herontdekt  zal  worden.    

Yasmine  G.  

 

31  

View more...

Comments

Copyright � 2017 NANOPDF Inc.
SUPPORT NANOPDF