H.9 Giftige gassen, ploffende bommen

DE TIJD VAN DE WERELDOORLOGEN (1900-1945)

H.9 Giftige gassen, ploffende bommen Tijdvak: Tijd van de Wereldoorlogen Periode: Moderne Tijd

Oriëntatie 1. 2. 3.

4.

De acht kenmerken van het tijdvak: Het voeren van twee wereldoorlogen; De crisis van het wereldkapitalisme; Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën, communisme en fascisme/nationaalsocialisme; De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie;

5. Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering; 6. Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de Joden; 7. De Duitse bezetting van Nederland; 8. Vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme.

9.1 Wereldoorlogen Inleiding Voor het eerst sprake van een wereldoorlog in de twintigste eeuw: De Grote Oorlog (1914-1918), later de Eerste Wereldoorlog en De Tweede Wereldoorlog (1939-1945)

Positie Nederland tijdens deze Wereldoorlogen • Nederland neutraal in Eerste Wereldoorlog, wel een enorme vluchtelingenstroom vanuit oorlogsgebied België. Nederlandse leger wel vier jaar gemobiliseerd. Economie leed onder deze internationale crisis, geen vrij verkeer van handel en goederen. • Nederland bezet door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog

hoofdvraag 9.1 Hoe verliepen de Eerste en Tweede Wereldoorlog? Welke landen waren erbij betrokken en welke overeenkomsten en verschillen zijn er tussen beide oorlogen?

Eerste Wereldoorlog: optimistisch ten strijde

Oorzaken van de Eerste Wereldoorlog: • Spanningen tussen diverse Europese staten: - In jan. 1871 werd in de Spiegelzaal te Versailles het Duitse keizerrijk onder keizer Wilhelm I uitgeroepen; - De Fransen hadden de Pruisisch-Franse oorlog (1870-1871) verloren en waren furieus . Zij verloren Elzas-Lotharingen aan het Duitse keizerrijk. Het enige dat zij wilden: revanche!

Het uitroepen van het nieuwe Duitse Keizerrijk januari 1871 op Franse bodem

• Het nieuwe Duitsland industrialiseerde snel; • Engeland en zeker Frankrijk bleven hierbij achter (wet van de remmende voorsprong); • Rivaliteit over het bezit van koloniën: Duitsland wilde ook meedoen aan de koloniale wedloop; • Imperialisme:

Wilhelm II in Tanger in 1905

De Triple Entente en de Triple Alliantie

De Balkan, het kruitvat van Europa

De Balkan, een kruitvat • Het Ottomaanse rijk raakte in 19e eeuw in verval; • Op de Balkan ontstonden hierdoor onafhankelijke Slavische staatjes zoals Servië en Montenegro; • Nieuwe Slavische staten erg nationalistisch; • Servië streefde naar zgn. Groot-Servië en botste met Bosnië dat binnen de OostenrijkHongaarse Dubbelmonarchie viel; • Rusland steunde Servië in nationalisme.

Turkije, de zieke man van Europa

Verschillende oorzaken, een aanleiding tot het uitbreken van de Grote Oorlog

De aanslag op de kroonprins Frans Ferdinand en zijn vrouw in Sarajevo, hoofdstad van Bosnië op 28 juni 1914 door de Servische nationalist , Gavrilo Prinzip

1915 24 mei Italië verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 3 juni San Marino verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 20 augustus Italië verklaart de oorlog aan Turkije 14 oktober Bulgarije verklaart de oorlog aan Servië 16 oktober Engeland verklaart de oorlog aan Bulgarije 17 oktober Frankrijk verklaart de oorlog aan Bulgarije 19 oktober Rusland verklaart de oorlog aan Bulgarije 19 oktober Italië verklaart de oorlog aan Bulgarije 5 december Albanië verklaart de oorlog aan Duitsland 5 december Albanië verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 5 december Albanië verklaart de oorlog aan Bulgarije 1916 9 maart Duitsland verklaart de oorlog aan Portugal 15 maart Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Portugal 27 augustus Roemenië verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 28 augustus Duitsland verklaart de oorlog aan Roemenië 28 augustus Italië verklaart de oorlog aan Duitsland 30 augustus Turkije verklaart de oorlog aan Roemenië 1 september Bulgarije verklaart de oorlog aan Roemenië 1917 6 april Verenigde Staten verklaren de oorlog aan Duitsland 7 april Cuba verklaart de oorlog aan Duitsland 7 april Panama verklaart de oorlog aan Duitsland 29 juni Griekenland verklaart de oorlog aan Duitsland 29 juni Griekenland verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 22 juli Siam verklaart de oorlog aan Duitsland 22 juli Siam verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 14 augustus China verklaart de oorlog aan Duitsland 14 augustus China verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 26 oktober Brazilië verklaart de oorlog aan Duitsland 7 december Verenigde Staten verklaren de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 10 december Panama verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 12 december Cuba verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije 1918 10 april Liberia verklaart de oorlog aan Duitsland 23 april Guatemala verklaart de oorlog aan Duitsland 7 mei Nicaragua verklaart de oorlog aan Duitsland 25 mei Costa Rica verklaart de oorlog aan Duitsland 13 juli Haïti verklaart de oorlog aan Duitsland 19 juli Honduras verklaart de oorlog aan Duitsland 10 november Roemenië 3) verklaart de oorlog aan Duitsland 10 november Roemenië 3) verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije

Waarom bleef Nederland neutraal? • Het aanvalsplan van generaal Von Schlieffen voorzag in een zogenaamde tweefrontenoorlog, een oorlog in het Westen waarbij Frankrijk verslagen moest worden, en een oorlog in het Oosten waarbij Rusland aangepakt zou worden. • De Duitse generaal Von Moltke wijzigde het Von Schlieffenplan op het laatst en trok niet vlakbij Maastricht langs maar door België net ten zuiden van Maastricht. Hierdoor raakte Nederland niet bij de Eerste Wereldoorlog betrokken.

Von Schlieffenplan, met een aanpassing van Von Moltke

Loopgravenoorlog

Gebruik van mosterdgas, getroffen Britse soldaten, voorjaar 1918

De slag om Verdun

‘Rouwende ouders’ van Käthe Kollwitz. Haar eigen zoon ligt op dit kerkhof in Vlaanderen

War poets Herbert Read (1893-1968) "The Happy Warrior"

His wild heart beats with painful sobs, His strin'd hands clench an ice-cold rifle, His aching jaws grip a hot parch'd tongue, His wide eyes search unconsciously. He cannot shriek. Bloody saliva Dribbles down his shapeless jacket.

I saw him stab And stab again A well-killed Boche. This is the happy warrior, This is he...

Rusland en de Verenigde Staten • Aan het Oostfront werd gevochten tegen de Russen (kaart). Russische soldaten slecht gekleed en bewapend, grote onvrede en onrust onder de soldaten. • Begin februari 1917 tsaar Nicolaas II in Sint Petersburg afgezet tijdens een revolutie. Burgeroorlog. De Oktoberrevolutie bracht de communisten o.l.v. Lenin aan de macht. De vrede van Brest Litovsk in maart 1917 tussen de communisten en de Duitsers. Oostfront viel weg. Aan het Westfront werd doorgevochten. • De Verenigde Staten vochten sinds 6 april 1917 mee. • De oorlog eindigde met een wapenstilstand op 11 november 1918.

Tsaar Nicolaas II en zijn familie in 1912

Het winterpaleis van de Romanov’s in Sint Petersburg aan de Oostzee

Kaart oorlog Oostfront

11 november 1918 wapenstilstand

De Weimarrepubliek wordt uitgeroepen door Philip Scheidemann, november 1918

De Duitse keizer Wilhelm II kreeg asiel in Doorn

De vrede van Versailles 29 juni 1929

De Vrede van Versailles in Duitse ogen

Tweede Wereldoorlog: Duitsland agressor • Na W.O I angst voor nieuwe oorlog (loopgravenoorlog, zo’n 8.500.000 doden) • 28 juni 1919 Vrede van Versailles gesloten, Duitsland kreeg de Alleinschuld, herstelbetalingen (132 miljard goudmarken), klein leger van 150.000 man, koloniën afstaan. Grote onvrede in de nieuwe Weimarrepubliek (Keizer Wilhelm II ‘asylant’ in Doorn). Adolf Hitler mobiliseerde onvrede (economische wereldcrisis) en greep in maart 1933 de macht. Alleen de NSDAP toegestaan, Duitsland uit de Volkenbond, herbewapening, Lebensraum i.v. m. streven naar autarkie en alle Deutschen heim ins Reich. • Internationale diplomatie om vrede in Europa te bewaren.

Hitler overtrad Vrede van Versailles: • Duitse leger uitgebreid; • Duitse troepen vielen Rijnland binnen in 1936; • Inlijving Oostenrijk, 13 maart 1938; • Annexatie Tsjechisch Sudetenland 1 oktober 1938

Appeasement; het antwoord?

Anschluss

Appeasement: september 1938

‘Peace for our time’

Molotov-Ribbentrop pact augustus 1939

1939

Blitzkrieg 1 september 1939 Polen

Bombardement op Rotterdam 14 mei 1940

Capitulatie 15 mei 1940, intocht van het Duitse leger in Amsterdam