Harlingen 1940-1945

1940 - 1945 Klikken

De voorpagina van de Nieuwe Harlinger Courant van vrijdag 10 mei 1940

In Harlingen werd op 10 mei 1940 de havenmond geblokkeerd door een tweetal drijvende kranen en een kolenlichter tot zinken te brengen.

Duitsers in de Bosboom Toussaintstraat zomer 1940

Diverse gebouwen werden gevorderd. Zo ook dit pand op 't Franekereind dat werd ingericht als soldatenheim

(ursulaheim)

Duitse grenspolitie. Een afdeling van deze Zoll was vanaf de zomer van 1940 gevestigd in het gebouw 'Voorwaarts', Voorstraat 52. Het pand waarin thans de bibliotheek is gevestigd. Later (december 1941) wordt een gedeelte van de Zoll verplaatst naar de Zuidoostersingel 23-25.

De Duitse Messerschmitt Bf 109E die op 12 mei 1940 bij Pingjum neerkwam na te zijn beschoten vanuit de Wonsstelling. De Duitse piloot kwam met de schrik vrij.

Het beschadigde woonhuis van de commissaris van de Loodswezen aan de Zuiderhaven na een bomaanval in de nacht van 21 op 22 juli 1940.

Het eerste nummer van het illegale blaadje 'De Geus' zoals dat in november 1940 verscheen.

De bekendmakingen en bedreigingen met de doodstraf werden via aangebrachte affiches op de Raadhuistoren kenbaar gemaakt.

De op 14 mei 1940 uitgegeven "..toestemming om zich op den openbaren weg te bevinden tusschen 1/2 uur na zonsondergang en een half uur voor zonsopkomst..."

Radiospeech van Burgemeester Hannema

Zo adverteerde assurantiekantoor J. F. van Wier

Zo adverteerde de Fa. J. Van Smeden

Witte paaltjes langs de Zoutsloot zoals die op tal van plaatsen in Harlingen langs walkanten werden aangelegd. Volgens een opgave van de gemeente bedroegen de kosten voor de aanleg van deze 'afrastering langs vaarwater', die in november 1940 gereed kwam in totaal Hfl 2.002,90

De in 1990 afgebroken watertoren aan de begraafplaatslaan werd in 1941 ingericht als luchtwachtpost. Aan de buitenzijde van de toren werd een elektrische lift aangebracht

De in 1990 afgebroken watertoren aan de Begraafplaatslaan werd in 1941 ingericht als luchtwachtpost. Aan de buitenzijde van de toren werd een elektrische lift aangebracht

De RK Jongensschool op de Schritsen. De school werd op 5 november 1941 verwoest door een bom.

In de vroege ochtend van 5 november 1941 veroorzaakte een zware bom een enorme ravage op de Schritsen en omgeving. Hierbij waren dertien doden te betreuren.

Stempel met als opschrift

'Ortskommandantur Harlingen'

Musserts NSB-lidmaatschapskaart Nationaal Socialistische Beweging. Nederlandse politieke partij die sympathiseerde met de Nazi's. Opgericht 1931 door Ir. A.A. Mussert. Vanaf 1941 enig toegestane politieke beweging in Nederland.

Embleem van de NSB

Vlag van de NSB

NSB Landdag in 1935.

Eerste nummer van Volk en vaderland, 7 januari 1933.

De Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (afgekort NSB) was een Nederlandse politieke partij die van 1931 tot 1945 heeft bestaan. De NSB was op nationaasocialistische leest geschoeid en fungeerde ten tijde van de Tweede Wereldoorlog als collaboratiepartij

In 1941 werd op het kaatsland van de k.v. Eendracht een Wehrmachtslager gebouwd. Na de bevrijding werd het Lager ingericht als interneringskamp, Barka genoemd, voor NSB-ers en andere Harlingers die 'fout' waren. De foto is genomen tijdens één van de Elfstedentochten tijdens de oorlog.

De Duitse Korvettenkapitän Helmutt Klett in het barakkenkamp ‘Barka’ op het terrein van de kaatsvereniging Eendracht. Op de achtergrond is een grote groep (Harlinger?) kinderen zichtbaar. Is er iemand die zich deze gelegenheid kan herinneren?

Leden van de Nationale Jeugd Storm (Nederlandse jeugdorganisatie van de NSB) tijdens een optreden in het Wehrmachtslager (Barka) op het terrein van de kaatsvereniging Eendracht.

Wandelen op de Ringmuur met Duitse Militairen

"Het Rijkscommissariaat maakt bekend: De commissarisgeneraal voor de veiligheid heeft de volgende verordening over het optreden van de Joden in het openbaar uitgevaardigd", begint het artikel Verordening over het optreden van Joden in het openbaar op de voorpagina van de Nieuwe Harlinger Courant van 16 september 1941 dat hieronder in z'n geheel wordt weergegeven

Vordering over het optreden van Joden in het openbaar

Brief Joden verklaring

Vanaf 1942 werden bij tal van openbare gelegenheden borden geplaatst met daarop de tekst dat de toegang voor joden verboden was. Ook in Harlingen. Hieronder de van 16 februari 1942 daterende kopie van Order nr. 71 uit het orderboek van de gemeentepolitie van Harlingen.

Bordjes met de tekst 'Voor Joden Verboden' verschenen vanaf februari 1942 ook in Harlingen.

Abraham Pais met Jodenster

Ook de achtjarige Benjamin Pais en zijn negenjarige zusje Jansje, die op de Noorderhaven 32 woonden, kwamen door vergassing om het leven. Beiden werden op woensdag 11 november 1942 door de Harlinger politie uit hun huis gehaald en opgesloten in het politieburo. De volgende ochtend werden ze afgevoerd naar Westerbork. Nog geen twee weken later, op 23 november 1942, werden ze in Auschwitz vermoord.

Links dhr. Krijtenburg, rechts Aäron Pais

Michiel Speijer en zijn vrouw Hannah, wandelend op de Voorstraat ter hoogte van de Raadhuistoren.

Het pand van de fam. Speijer, hoek Kerkstraat - Heiligeweg.

Sinagoge in de Raamstraat

De namen van de 46 joodse Harlinger slachtoffers luiden: Gabriël Boas, Dina Boas-Pais, Jozeph Boas, Abraham Pais, Esther Pais, Salomon Pais, Levie Pais, Adriana Pais-Rood, Raphael Pais, Roosje Pais-Minco, Jansje Pais, Benjamin Raphael Pais, Pietje Polak-de Vries, Nathan Polak, Betsij Polak-Frank, Izak Nathan Israël Polak, Levie Messcher, Catharina MesscherGans, Hanna Klara Messcher, Klara Leonara Mescher, Sally Hes, Anna Rosa Hes-van Gelder, Mathilde Henriëtte Hes, Leonard Goldsmid, Sara Goldsmid-Goedhart, Leonard Leijdesdorff, Rosalie Leijdesdorff-Vos, Benjamin Raphael Pais, Jantje Pais-de Vries, Racheltje Pais, Raphael Pais, Aäron Pais, Rosa Weijmann, Izaäk de Vries, Elize de Vries-Odewald, Michiel Speijer, Hanna Speijer-Schulenklopper, Elkan Aron Speijer, Cäcil David Speijer, Aron de Vries, Grietje de Vries-de Wilde, Benjamin de Vries, Klara de Vries, Lieba Steil-Aftergutt, Berel Steil, Nechemia Steil.

In oktober 1941 werden negen jongens in Harlingen door de politie gearresteerd wegens het bekladden van gebouwen met anti-Duitse leuzen en overgebracht naar het Huis van Bewaring in Leeuwarden. Na een verblijf van veertien dagen werden ze vervolgens overgebracht naar het concentratiekamp Amersfoort.

L. Koopmans 1941

L. Koopmans 1945

In de loop van de jaren kwamen steeds meer artikelen 'op de bon'. Koffie en thee waren één van de eerste artikelen. Dat was in juni 1940. Twee jaar later was tabak aan de beurt met lange rijen als gevolg, zoals hier bij de Groenlandsvaarder op de Voorstraat.

Voedselbonnen

Eenvoudige kaart, waarop stond aangegeven welke distributiebonnen verstrekt waren. Zonder deze kaart kreeg men geen nieuwe bonnen.

De Harlinger Ringmuur in de strenge winter van 1942.

Aangezien de veerboot van Harlingen naar Terschelling herhaaldelijk doelwit was geweest van geallieerde vliegtuigen vroeg rederij Doeksen luchtafweergeschut aan. Na een aanvankelijke weigering werd er later toch afweergeschut op de schepen geplaatst zoals hier op de stuurhut van de 'Noord Nederland.

Britse Boston bommenwerper De machine vloog zeer laag van noord naar zuid toen het z’n bommen gooide. Het was een hels lawaai, de ontploffingen, het ronken van de vliegmachine, het felle afweervuur van de Duitsers en direct daarop het loeien van de alarmsirenes”. De eerste bom was terecht gekomen op het plankenpad bij de Noorderpier, de tweede op een Rijnaak in de Zuiderhaven en de derde op de Zuiderbrug. De vierde bom was een blindganger. De Rijnaak werd in het midden getroffen en vloog onmiddellijk in brand. De familie die de aak bewoonde was niet aan boord. Ernaast lag het schip ‘Jacoba’ waar wel een slachtoffer viel. De schipper werd door de scherven zwaar gewond en overleed enige tijd later.

Rijnaak in de Zuiderhaven geraakt door een Bom 30 op 31 mei 1942

Deze brug vormde de verbinding tussen de Zuiderstraat en de Schritsen. Na beschadigd te zijn tijdens een bombardement in de nacht van 30 op 31 mei 1942 is de brug later afgebroken en niet meer herbouwd.

“De Zuiderbrug over de Zuiderhaven in de jaren ‘30 van de vorige eeuw”

De in 1942 bij een ontploffing op Vlieland omgekomen ‘springmeister’ Jakob Gerhard wordt in de haven van Harlingen van boord gehaald. De foto is genomen in de Nieuwe Willemshaven bij de zogeheten Kraussteiger, vanwaar in die jaren de veerboten naar Vlieland en Terschelling vertrokken . Op de Zuiderpier is een opstelling van de Duitse luchtafweer zichtbaar.

Bewijs dat Raphael Pais zijn fiets heeft ingeleverd op het politiebureau in Harlingen. .

Deze fiets haalde de bevrijding. Dat was echter niet voor iedereen weggelegd.

Stirling MkI W7442 die op 26 juni 1942 in de Waddenzee terecht kwam. Drie van de bemanningsleden kregen een graf op de Algemene Begraafplaats te Harlingen. De vier overigen staan te boek als vermist.

Dhr. IJ. van Dijk die van april 1943 tot mei 1945 als dwangarbeider in Duitsland verbleef.

De Amerikaanse B 17 bommenwerper 'Holy Mackeral' die op donderdag 16 december 1943 even ten noorden van Kimswerd de grond in boorde. De foto dateert van juli 1943.

School C aan het Kerkpad. Tijdens de oorlog o.a. in gebruik als kazerne.

School A aan de zeeweg

De Schouwburg aan de Zuidoostersingel

Het Algemeen Ziekenhuis op het Zuiderbolwerk zoals dat dienst heeft gedaan van 1873 tot en met 1961. Eind vorige eeuw is het pand gesloopt en heeft plaats gemaakt voor een appartementencomplex.

Halifax DT.645 Britse Halifax bommenwerper die in de nacht van 12 op 13 mei 1943 even ten zuiden van Harlingen ter hoogte van de boerderij 'Groot Ropens' neerstortte na te zijn beschoten door een Duitse nachtjager. Restanten van deze Halifax werden in september 2000 geborgen.

Halifaxwrak DT645 op de Grote Bredeplaats

HfxSmall JB924 neergestort bij Wijnaldum

Wrak van de op 14 mei 1943 bij Wijnaldum neergekomen Halifax bommenwerper.

Restanten van de Britse Halifax bommenwerper kwamen op slechts enkele meters van de boerderij van de familie Schat aan de Haulewei terecht.

Wrak van de HfxSmall JB924

De begrafenis van de bemanningsleden van Halifax JB924 op 15 mei 1943 in Wijnaldum werd vastgelegd door de gezusters Nammensma uit Sexbierum.

De bemanning van de Beaufort bommenwerper die op 2 maart 1941 een bom dropte in de Nieuwe Willemshaven. Alleen piloot Tony Gadd (tweede van links) zou de oorlog overleven en is na die tijd nog enkele malen in Harlingen geweest.

Hudson Bommenwerper RAF

De bemanning van de B-17. Bovenste rij van links naar rechts: Capt. Kaufman (Piloot), Lt. F. B. Robinson (Co-Piloot), Lt. R. C. Fitzgerald (Bombardier), Lt. J. A. Barrett (Navigator). Voorste rij: Sgt. F. R. Cope (Waist Gunner), Sgt. H. A. Shaw (Radio Operator), Sgt. D. H. Carlson (Engineer/Top Turret), Sgt. T. R. Nielson (Ball Turret Gunner), Sgt. H. L. Bangfrede (Tail Gunner), Sgt.E. W. Masterman (Waist Gunner). Acht bemanningsleden verlieten boven Harlingen het gehavende toestel. Slechts twee van hen konden worden gered. De overige zes kwamen om het leven.

Het graf van Frederick B. Robinson, één van de bemanningsleden van de Amerikaans B-17 bommenwerper die boven Harlingen het vliegtuig had verlaten. Op 10 maart 1944 werd Robinson begraven in Pietersbierum en in oktober 1945 werd hij herbegraven op de Amerikaanse erebegraafplaats in het Limburgse Margraten

Cafe 't Anker van de Fam. Roodhof op de Zuiderhaven.

De in de jaren 1939- 1940 gelegerde soldaten van de Bijzonder Vrijwillige Landstorm in de zogenaamde 'Klimschool', Hoogstraat 55.

Leden van de Binnenlandse Strijdkrachten, opgesteld voor restaurant De Beurs op de Noorderhaven. Tegenwoordig maakt het pand deel uit van de HEMA.

Een gedeelte van de leden van de Harlinger BS voor het stadhuis op de Noorderhaven met o.a. C. Heeger, J. Weitenberg, A. Bijlsma, Tuinstra, J. de Groot, S. Posthuma, J. Nauta, M. de Vries, ? , J. Broersma, F. Schoot, J. Koekoek, Smeding en Althuis

De Centrale Keuken in Harlingen (Gaarkeuken)

Zandbak op de Zakkendragerspijp voor het blussen van brandbommen

Duitse matroos toont trots de hakenkruisvlag. Op de achtergrond de 'Engelsche tuin'.

De Duitse Generaal Christiansen, de Wehrmachtsbefehlhaber in Nederland, op wegnaar Vlieland of Terschelling in de haven van Harlingen.

Vrijdag 12 maart 1943. De klokken van de Raadhuistoren worden geroofd om te worden omgesmolten t.b.v. de Duitse oorlogsindustrie

In november 1945 bracht het m.s. 'Harm Smeenge' een aantal geroofde klokken terug naar Harlingen waaronder de klokken van de Ned. Hervormde Kerk en die van de Raadhuistoren. De klokken werden met veel officiële ceremonie en Belangstelling gelost.

De klok van het Havenmantsje (daterend uit 1562) werd in 1947 teruggevonden in Parijs. De overige klokken bleken al te zijn omgesmolten.

De voormalige melkfabriek in Harlingen.

Op diverse plaatsen in de stad verschenen Duitse richtingaanwijzers. Gele borden met zwarte letters. Zoals hier de hoek van de Voorstraat op de plaats waar nu het beeld van Anton Wachter staat. Op de borden valt te lezen in welke richting de

Ortskommandantur zich bevindt en waar de

Wehrmacht Parkplatz en de

Wehrmacht Tankstelle gevonden kunnen worden.

Duitse schildwacht bij de Duitse Ortskommandantur op de Midlumerweg in 1944.

DE VRIJE HARLINGER (waarin opgenomen De Geus) Illegale krant die in september 1944 voor het eerst verscheen. Gezien de opschudding die deze uitgave veroorzaakte werd afgezien van een vervolg. Maar in april 1945 verscheen De Vrije Harlinger weer.

Maza (Marine Artillrie Zeug Amt) aan de Kimswerderweg na de bevrijding

Naoorlogse luchtfoto van het MAZa complex aan de Kimswerderweg

Der Fremdenarbeid NSB

Geen tekst beschikbaar

Geen tekst beschikbaar

Geen tekst beschikbaar

Geen tekst beschikbaar

Geen tekst beschikbaar

Geen tekst beschikbaar

Geen tekst beschikbaar

Molen de Bazuin op de Noorderzeedijk. Deze stond ongeveer op de plek waar zich nu de Tj. Hiddeszsluizen bevinden. De molen is in februari 1944 op last van de Duitsers afgebroken omdat het een oriëntatiepunt was voor geallieerde vliegers. Het was nl. de enige molen in het noorden op de zeedijk.

Canadese Tanks op de Noorderhaven

Canadezen, marcherend over de Gr. Bredeplaats

Canadese Soldaat op der Noordehaven 1945

Maandag 16 april 1945. Het door de Duitsers verlaten 'Wehrmachtsheim' in de Brouwersstraat (Hotel Centraal) wordt door de bevolking geplunderd. Hier wordt de buit afgevoerd via de Kerkstraat.

Schade aan huizen in de Nic. Baurstraat door Canadees artillerievuur

Schade aan huizen in de Nic. Baurstraat door Canadees artillerievuur

Schade aan huizen in de Nic. Baurstraat door Canadees artillerievuur

Bevrijding van het Rooiedorp

Spinstraat 1945

Een overzichtskaart met de door de Duitsers tot zinken gebrachte schepen (17) in de havens van Harlingen.

Luchtfoto van Harlingen 1945

De in april 1943 afgezette burgemeester Hannema werd direct na de bevrijding weer tot burgemeester benoemd

"Onder groot enthousiasme van de bevolking maakte hij met zijn familie een rijtoer door de stad. Op het stadhuis werden hem door eenige dames bloemen aangeboden en werd hem de sleutel van het stadshuis overhandigd. Nadat het muziekcorps het Wilhelmus had gespeeld dankte de heer Hannema de voor hem gebrachte hulde", schrijft de Harlinger Courant van vrijdag 27 april 1945.

Enkele dagen na de bevrijding werden de beide in het najaar van 1943 ondergedoken agenten Prins en De Klerk gehuldigd voor het politiebureau op het Noordijs."Zaterdagavond werden de weer opgedoken agenten De Klerk en Prins door het Sted. Muziekcorps gehuldigd. Ze werden daarbij toegesproken door den heer Th. Snijder, burgemeester Hannema en namens de N.B.S. door den heer J. van Drooge", schrijft de Harlinger Courant van vrijdag 27 april 1945.

Dit was de Diapresentatie Harlingen tijdens de Tweede Wereldoorlog

1940 - 1945 Samenstelling en Bewerking Sjors Jorna