het aanleggen van een computernetwerk is voor surfnet nooit een

H

ET AANLEGGEN VAN EEN COMPUTERNETWERK IS VOOR SURFNET NOOIT EEN DOEL OP ZICH GEWEEST.

STERKER NOG, DE ONTWIKKELING VAN DE NETWERKTECHNOLOGIE WORDT JUIST VOORTGEDREVEN DOOR HET GEBRUIK VAN DE DIENSTVERLENING OP HET NETWERK. VANAF HET MOMENT DAT HET NETWERK IN ZIJN MEEST PRIMITIEVE VORM AANWEZIG IS, BEGINNEN ONDERZOEKERS HET TE GEBRUIKEN. GROFWEG ZIJN ER DRIE SOORTEN GEBRUIK TE ONDERSCHEIDEN: INFORMATIE RAADPLEGEN, INFORMATIE AANBIEDEN EN INFORMATIE UITWISSELEN. HALVERWEGE DE JAREN TACHTIG IS ER ECHTER NOG NAUWELIJKS INFORMATIE ONLINE BESCHIKBAAR. DAARNAAST IS DE DIENSTVERLENING ALLESBEHALVE UNIFORM; DE EERSTE GEBRUIKERS MOETEN HELE OF HALVE COMPUTEREXPERTS ZIJN OM DE INGEWIKKELDE COMMANDOSTRUCTUUR TE BEHEERSEN DIE NODIG IS TOEGANG TE KRIJGEN TOT DIENSTEN OF COMPUTERS OP HET NETWERK. BUITEN DE ONDERZOEKSWERELD EN DE UNIVERSITEITEN IS ER VRIJWEL NIEMAND DIE GEBRUIK MAAKT OF ÜBERHAUPT WEET HEEFT VAN DE MOGELIJKHEDEN VAN COMPUTERNETWERKEN. EN DAT IS OOK HELEMAAL NIET DE OPZET. EEN DATACOMMUNICATIENETWERK ALS SURFNET IS DOOR EN VOOR DE EIGEN DOELGROEP VAN HOGER ONDERWIJS EN ONDERZOEK OPGEZET. HET IS IN EERSTE INSTANTIE EEN HULPMIDDEL OM GEMAKKELIJK EN SNEL INFORMATIE UIT TE WISSELEN EN COMPUTERS EN PROGRAMMA’S OP AFSTAND TE GEBRUIKEN. HET INTERNET ZOALS DAT TWINTIG JAAR LATER BESTAAT HEEFT NIEMAND – BEHALVE EEN ENKELE VISIONAIRE SCIENCE FICTION AUTEUR – VOOR OGEN.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 46

08-04-2008 14:14:06

SURFNET: DE DIENSTVERLENING

HOOFDSTUK

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 47

5

08-04-2008 14:14:20

SURFNET: DE DIENSTVERLENING 5.1

Al vanaf begin 1986 worden er, onder auspiciën van de begeleidingscommissie Samenwerkende Universitaire Rekenfaciliteiten (SURF), diensten geleverd. Dit gebeurt echter op basis van nog niet gestandaardiseerde, van meerdere leveranciers afkomstige voorzieningen.

48

De beginperiode: een allegaartje aan diensten. Com-

In het eerste jaar volgen nog SURFconference (be-

mando’s en adressering lopen voor de verschillende

richtuitwisseling tussen bepaalde groepen gebruikers),

systemen sterk uiteen. Eind 1987 zijn alle veertien

SURFboard (elektronisch prikbord, op onderwerp

universiteiten, twee HBO-instellingen en vier onder-

gerangschikt), SURFmailbox (toegang tot elektroni-

zoeksinstellingen op SURFnet aangesloten.

sche postbussen), SURFtelepad (toegang tot SURFnet

In totaal zijn er enkele duizenden gebruikers die via

vanaf een willekeurige plaats via het telefoonnet) en

een terminal – vaak door meerdere personen gebruikt,

SURFdirectory (bestand met namen en adressen van

in een speciaal lokaal – op het netwerk aangesloten

gebruikers). Een indrukwekkende lijst diensten, maar de

databases kunnen raadplegen, elektronische post

mogelijkheden zijn beperkt. De op het netwerk beschik-

(e-mail) versturen en gebruik maken van verwerkings-

bare informatie is gelimiteerd en moeilijk toegankelijk

programma’s die draaien op computers op een andere

door het ontbreken van standaardisatie. Diverse publi-

locatie.

caties en een helpdesk helpen gebruikers die vastlopen.

Als SURFnet op 1 januari 1988 offi cieel van start gaat, zijn er vier zogenaamde basisdiensten

Om de gebruikers een uniform en gebruiksvriendelijk

beschikbaar: SURFmail (elektronische post),

dienstenaanbod te kunnen leveren, werken de mede-

SURFacces (toegang tot informatiediensten zoals

werkers van SURFnet de eerste jaren hard aan

databanken), SURFfi le (versturen en ophalen van

standaardisatie. De elektronische post die zich onder

bestanden) en SURFjob (programma’s vanaf de

de noemer SURFmail in een toenemende populariteit

eigen computer aanbieden ter verwerking op een

mag verheugen, is in die begintijd een typisch voor-

andere computer in het netwerk).

beeld van het ontbreken van een standaard.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 48

08-04-2008 14:14:24

SURFmail

SURFboard

SURFfi le

SURFaccess

SURFdirectory

5.2

5.3

Gebruikers moeten de meest ingewikkelde adressen

beheer van SURFnet op zich te nemen. SARA accep-

intypen. Bovendien zijn er verschillende systemen en

teert en voert tot op de dag van vandaag het beheer.

iedereen beschikt over meerdere adressen. Het is in

Er komt een uniforme adressering met het bekende

feite een chaos, zeker als geprobeerd wordt een mail

apenstaartje als kenmerkend element. Het gebruik van

te sturen naar iemand die niet op SURFnet is aange-

TCP/IP vanaf 1989 zorgt ervoor dat ook een aantal

sloten. De introductie van de X.400 mail-standaard,

andere SURFnet-diensten voor vele gebruikers

een OSI-standaard, moet de oplossing bieden voor dit

beschikbaar komt.

probleem, maar het blijkt te ingewikkeld. Medewerker

Intussen groeit de beschikbare informatie op het net-

van het eerste uur, Erik Huizer:

werk begin jaren negentig in een hoog tempo. Door de intrede van het Internet-protocol als wereldwijde

In 1989 heb ik een poging gedaan om de e-mail naar

standaard en de toegang tot het internet (voortaan

X.400 te migreren. Er is toen een hele mooie gateway

geschreven met kleine letter), verdwijnt het probleem

geïnstalleerd, maar ik had eigenlijk allang het inzicht:

van de gebrekkige standaardisatie geleidelijk naar

dit gaat het niet worden. OSI was prachtig, maar veel

de achtergrond. Dat betekent dat de gebruikers van

te ingewikkeld.

SURFnet niet alleen steeds meer informatie tot hun beschikking hebben, maar dat ook de technische bar-

De toepassing van TCP/IP leidt tot een veel betere

rières steeds kleiner worden en de software steeds

oplossing. Op 1 mei 1989 sluit SURFnet een samen-

gebruiksvriendelijker.

werkingsovereenkomst met NLnet, de Nederlandse tak van het Europese EUnet. Doel is onbelemmerd dataverkeer tussen de gebruikers van SURFnet en EUnet en andere researchnetwerken waaronder het Amerikaanse Internet. Bij SARA in Amsterdam richt SURFnet een Internet-knooppunt in. SURFnet vraagt SARA, dat al sinds 1982 ervaring heeft met het Internet en sinds 1986 een offi ciële aansluiting, het netwerk-

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 49

5.1 Op 10 januari 1989 sluit ook de Open Universiteit in Heerlen, als laatste van de universitaire instellingen, een meerjaren-overeenkomst met SURFnet. 5.2 Het gebruik van e-mail stijgt explosief in de eerste jaren van het bestaan van SURFnet. In het overzicht het aantal berichten in duizendtallen. 5.3 Logo’s van de eerste diensten van SURFnet.

49

08-04-2008 14:14:26

‘Die Url’s zijn wel handig’

5.4

Het enige probleem lijkt nog hoe al die informatie te

Het World Wide Web. De enorme toename van infor-

vinden. Dit probleem wordt opgelost door naast de

matie op internet, het inmiddels wereldwijde netwerk

dienst SURFdirectory, de SURFnet Gids te introduceren,

waar SURFnet deel van uitmaakt, veroorzaakt begin

een in de loop der jaren steeds verder uitdijend boek-

jaren negentig de opkomst van zogenaamde navigatie-

werk dat behalve een overzicht van de SURFnet dien-

diensten die orde pogen te scheppen in de wirwar aan

sten een inventarisatie biedt van alle informatie op het

informatie.

netwerk. Alleen zo kunnen gebruikers effi ciënt gebruik

De bekendste is dan nog Gopher, ontwikkeld in 1991

maken van al het moois dat SURFnet te bieden heeft.

op de universiteit van Minnesota, die een tekst interface gebruikt met een sterke hiërarchische indeling.

Het toegankelijk maken en delen van informatie is dus

De voordelen voor de gebruiker zijn evident. Zonder

een belangrijk aandachtsgebied voor SURFnet.

de exacte locatie van bepaalde informatie te kennen,

Een voorbeeld is SURFdoc, een project dat als doel

kan iemand die informatie vinden door via een reeks

heeft om de samenwerking tussen de universiteits-

keuzemenu’s bij het gezochte onderwerp uit te komen.

bibliotheken en de rekencentra te bevorderen. Dit

Het Amerikaanse Gopher lijkt een veelbelovende toe-

project loopt van 1992 tot 1995 en wordt gecoördineerd

komst tegemoet te gaan. Het is echter een in Europa

door medewerker van het eerste uur Maria Heijne.

ontwikkelde navigatiedienst die voor een ware revolutie

Zo slaat de Katholieke Universiteit Brabant een tijd-

zorgt: het World Wide Web (WWW).

schriftcollectie artikelen van Elsevier op en ontsluit die

50

via het netwerk voor andere universiteitsbibliotheken.

SURFnet maakt in 1992 voor het eerst kennis met het

Het ontsluiten van informatie voor netwerkgebruik

WWW. In dat jaar houdt de Internet Engineering Task

leidt in de eerste helft van de jaren negentig tot vele

Force (IETF) in Zürich een bijeenkomst over de toegan-

oplossingen en applicaties. Een van die nieuwe appli-

kelijkheid van informatie op het internet.

caties, het World Wide Web, zal zich uiteindelijk

Op die bijeenkomst is ook Tim Berners-Lee, een mede-

ontwikkelen tot een voor de eindgebruiker vriendelijke

werker van CERN, aanwezig. SURFnet-medewerker

manier om zich een weg te banen in de berg aan infor-

Erik Huizer, is erbij als Berners-Lee zijn plannen voor

matie op het internet.

een nieuwe navigatiedienst ontvouwt:

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 50

08-04-2008 14:14:28

5.5

Tim Berners-Lee zei: “ik wil ook iets laten zien en dat

5.6

Erik Huizer illustreert dit met de volgende anekdote:

noem ik het World Wide Web.” Dat werkte met hyperlinks en url’s. Nou, daar hebben we met zijn allen naar

Tijdens de eerste samenkomst met de url-werkgroep,

gekeken. Hij had alleen nog maar een tekst interface

ergens begin 1993, hadden we een discussie over de

om te laten zien. En we dachten: dat lijkt gewoon op

standaard voor de adressering op het web, zeg maar

Gopher, alleen die url’s zijn wel handig.

een adres als http://www.surfnet.nl. Dat was een internationaal gezelschap. Ik weet nog dat iemand zei:

Het lijkt Erik Huizer praktisch om de url (uniform

“we moeten dat adres niet te ingewikkeld maken, want

resource locator)-adressering van Tim Berners-Lee

straks moet het worden gebruikt in een advertentie

toe te passen bij Gopher. Verder ziet hij niet veel in het

in de krant.” Daar moesten we allemaal geweldig om

nieuwe idee. En hij is niet de enige. Ook Tim Berners-Lee

lachen. Maar twee jaar later stond zo’n adres in mijn

zelf voorziet niet de geweldige opmars die zijn World

belastingbiljet. Dat is echt heel snel gegaan.

51

Wide Web in betrekkelijk korte tijd zal maken. De grote kracht van het World Wide Web zijn de hyperlinks waar-

In 1993 en 1994 breekt het World Wide Web defi nitief

mee via een bepaald woord, reeks woorden of afbeel-

bij het grote publiek door, mede door de opkomst van

ding, naar een ander document, bestaande uit één of

browsers zoals Mosaic. Halverwege de jaren negentig is

meer webpagina’s doorverbonden wordt. De taal waarin

er vrijwel niemand meer die niet heeft gehoord van het

webpagina’s worden opgemaakt heet html (hyper text

‘web’ of de ‘elektronische snelweg’.

mark-up language). Al snel blijkt de potentie van het World Wide Web. Het is een gemakkelijke, uniforme en toegankelijke manier om informatie op het internet te plaatsen en op te zoeken. Een half jaar na zijn ontmoeting met Berners-Lee richt Erik Huizer binnen de IETF een speciale html-werkgroep op. Dat wil echter niet zeggen dat de volle omvang van de internet-revolutie die aan het plaatsvinden is, direct tot iedereen doordringt.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 51

5.4 Een screenshot uit van een vroege versie van het World Wide Web van Tim Berners-Lee. 5.5 Tim Berners-Lee. 5.6 Openingschermen van het op Gopher gebaseerde InfoServices van SURFnet.

08-04-2008 14:14:31

In 1996 bedraagt het aantal internetgebruikers 250.000

5.7

Overigens blijkt nu ook dat de naam SURFnet indertijd

Gopher, welke laatste overigens na 1996 geruisloos van

uitstekend gekozen is. Want als term voor het over het

het internet-toneel verdwijnt. Het gebruik en bezit van

internet zwerven via hyperlinks, komt het werkwoord

computers dringt door tot alle groepen gebruikers die

‘surfen’ in zwang. De opkomst van het World Wide Web

SURFnet bedient, een situatie die tien jaar eerder niet

heeft tot gevolg dat nieuwe internetproviders als pad-

was voorzien. Aan het eind van 1996 bedraagt het aan-

destoelen uit de grond schieten om het grote publiek

tal gebruikers naar schatting 250.000, vooral door een

te gaan bedienen. SURFnet, samen met NLnet, lange

toename van het aantal studenten dat toegang krijgt

tijd de enige internetprovider in Nederland, heeft op

tot SURFnet en massaal gebruik gaat maken van het

dat gebied weinig te vrezen. SURFnet heeft een eigen

World Wide Web en e-mail.

doelgroep die het bedient: het hoger onderwijs en de 52

onderzoeksinstellingen. Door de jarenlange ervaring, de

Nieuwe diensten. De explosieve groei van het internet

specialistische dienstverlening en de voortdurende in-

heeft twee kanten. Enerzijds groeit de aangeboden

spanning om op netwerkgebied voorop te blijven lopen,

informatie in een enorm tempo. Steeds meer bedrijven

weet men zich verzekerd van de trouw van de aange-

en instellingen, maar ook particulieren presenteren zich

sloten instellingen. Naast de universiteiten die sinds de

op het World Wide Web met een eigen website.

aanvang van SURFnet op het netwerk aangesloten zijn,

Anderzijds worden er meer toepassingen voor het

vindt er ook een gestage groei van het aantal aanslui-

internet ontwikkeld. Door het beschikbaar komen van

tingen van HBO- en onderzoeksinstellingen plaats.

steeds hogere bandbreedtes is het mogelijk bij deze

Door de beperking van de doelgroep raakt de markt

toepassingen gebruik te maken van video en audio.

midden jaren negentig in de breedte verzadigd.

SURFnet speelt hierop in door naast de traditionele en

In de diepte valt er nog wel een en ander te winnen.

nog steeds goed gebruikte diensten als e-mail en ftp

De populariteit van het World Wide Web helpt daar

(fi le transfer) en het relatief recente World Wide Web,

bij. In 1995 bedraagt het aantal gebruikers tussen de

nieuwe diensten te ontwikkelen die gebruikers in staat

130.000 en 150.000 personen, terwijl bij de oprich-

stellen rechtstreeks met elkaar te communiceren of

ting in 1987, het doel 100.000 was. Het populairst zijn

samen te werken via het internet.

e-mail en de navigatiediensten World Wide Web en

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 52

08-04-2008 14:14:34

5.8

5.9

Ruwweg heeft de dienstverlening van SURFnet zich

Hoewel er vooral op technisch gebied aanlooppro-

ontwikkeld tot een drietal deelgebieden: diensten met

blemen zijn, zijn de ervaringen van de eindgebruikers

betrekking tot toegang tot het netwerk, diensten met

overwegend positief. Niet verwonderlijk in een tijd dat

betrekking tot veiligheid, authenticatie en autorisatie en

het World Wide Web nog niet bestaat en de meeste

toepassingen voor eindgebruikers.

mensen – en dus ook studenten – geen idee hebben

Veel van de nieuwe diensten worden ontwikkeld in

van de mogelijkheden die computernetwerken bieden.

een reeks opeenvolgende innovatieprojecten, waarvan

De proefneming dringt zelfs door tot het Witte Huis in

het vijfjarige SURF-ACE project in 1995 de eerste is,

Washington. Een beleidsmedewerker op het gebied van

opgevolgd door verschillende generaties SURFworks.

wetenschap en technologie van het Witte Huis verzendt

Aan het einde van de periode van vijf jaar kan SURF-

in juli 1993 het volgende e-mailbericht naar SURFnet:

ACE bogen op een aantal tastbare resultaten zoals de SURFnet Search Engine, de SURFkit (opvolger van de

…. I’d like to know a bit more about SURFnet’s use of

papieren SURFnet Gids), en Video- en audiohosting.

installed cable television networks as a means of bi-directional netwerk access. There are inklings here

Toegangsdiensten. Al begin jaren negentig ontwik-

that involvement of the cable industry could be a

kelt SURFnet activiteiten om studenten kennis te laten

big boost, but I need to know more about the Dutch

maken met het netwerk en de netwerkvoorzieningen

experience to be able to do something about it.

van SURFnet. Zo wordt in 1990 het project Studenten Werkplek Ontsluiting (SWO) gestart. In dit project maakt SURFnet gebruik van het alom aanwezige kabeltelevisienet. Negentig studenten van de Katholieke Universiteit Nijmegen worden thuis via het kabelnet op SURFnet aangesloten. Ook in Wageningen vindt een

5.7 Op 17 oktober 2001 krijgt SURFnet, in de persoon van Kees Neggers, de InfraVISIE Breedband Award toegekend. De jury lichtte toe: “De voortrekkersrol van SURFnet op onderzoeksgebied en haar vooruitstrevende projecten, in het bijzonder Snelnet en het studentenproject Fiber to the Dormitory, hebben geleid tot toekenning van deze prijs”.

proef plaats. Het doel is om uiteindelijk via het kabelnet dezelfde functionaliteit en kwaliteit op de thuiswerkplek te bieden als op de werkplek op de universiteit.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 53

5.8 SURFnet-gebruik door de jaren. 5.9 De SURFkit, opvolger van de SURFnet Gids.

53

08-04-2008 14:14:38

5.10

Het aansluiten van zoveel mogelijk eindgebruikers op

Na de vaste koperdraad- en glasvezelverbindingen

hun werkplek thuis blijft een belangrijk aandachtspunt

wordt in 2000 ook gestart met proeven op het gebied

van SURFnet. Het project Studenten Online, gestart

van draadloze netwerkverbindingen. Dit mondt in 2002

in 1998, is bedoeld om zoveel mogelijk studenten en

uit in het nationale project Freeband Impuls.

medewerkers van aangesloten instellingen online te

Een project dat in opdracht van het ministerie van

krijgen via een telefoonverbinding.

Economische Zaken wordt uitgevoerd door de

Een jaar later gaat SURFnet aan de slag om een

Stichting Wetenschap en Techniek, het Telematica

breedband internettoegang via ADSL mogelijk te

Instituut en SURFnet.

maken. Verschillende pilots vinden plaats zoals ADSL

Uiteindelijk leidt dit tot de dienst eduroam waarbij

Access Infrastructure in 2000 waarbij woonhuizen

studenten van een bepaalde instelling bij een andere

van studenten en medewerkers in Twente, Delft en

instelling via hun eigen laptop toegang krijgen tot

Amsterdam via ADSL op het netwerk van de univer-

het netwerk van die instelling. Uiteraard speelt de

siteit worden aangesloten. Uiteindelijk leiden deze

beveiliging van het netwerk bij deze nieuwe dienst

pilots tot diensten als SURFnet Thuis ADSL en zijn

een belangrijke rol. Ook op dit gebied houdt SURFnet

opvolger SurfSnelADSL.

zich uitdrukkelijk bezig met nieuwe ontwikkelingen en technieken.

Inmiddels worden ook in het kader van GigaPort de

54

eerste verkenningen gedaan van nieuwe toegangstech-

Veiligheid, authenticatie en autorisatie. In 2003 worden

nologieën op basis van glasvezelverbindingen. Het

de diensten op het gebied van veiligheid, authenticatie

resultaat is het project Fiber to the Dormitory (FTTD)

en autorisatie ondergebracht in een aparte afdeling:

dat in 2000 van start gaat. Als eerste worden in 2001 in

Middleware, onder leiding van Ton Verschuren. Middle-

het kader van het project 2.600 eindgebruikers via het

ware regelt onzichtbaar voor de gebruiker allerlei onmis-

netwerk van de TU Delft aangesloten. Met FTTD wor-

bare processen, bijvoorbeeld op het gebied van beveili-

den snelheden bereikt van 10 Mb/s tot 100 Mb/s. Ge-

ging. Al sinds het ontstaan van netwerken zijn dit soort

lijksoortige projecten worden opgestart in Eindhoven,

diensten noodzakelijk om (persoons)gegevens te be-

Groningen, Nijmegen, Twente, Utrecht en Wageningen.

schermen en ongeautoriseerde toegang te voorkomen.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 54

08-04-2008 14:14:52

Het team reageert niet alleen, maar treedt ook preventief op

55

Een dienst die offi cieel niet onder Middleware valt, maar

Het team opereert grotendeels vanuit Utrecht samen

wel direct met de veiligheid van het netwerk te maken

met experts van aangesloten instellingen. Daarnaast

heeft is SURFcert - vóór 2004 onder de naam CERT-NL.

hebben enkele instellingen ook een eigen team. Omdat

Al in 1992 blijkt het noodzakelijk een Computer Emer-

beveiliging van het netwerk, 24 uur per dag, steeds

gency Response Team (CERT) op te richten. SURFcert

belangrijker wordt, zoekt SURFnet naar nieuwe

onderzoekt en coördineert alle gevallen van beveili-

mogelijkheden om de activiteiten van SURFcert uit te

gingsinbreuken, die afkomstig lijken te zijn van SURFnet

breiden.

instellingen – studenten zijn fervente hackers – of waarbij SURFnet instellingen het slachtoffer zijn geworden. Het team reageert niet alleen, maar treedt ook preventief op en adviseert als dat nodig is.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 55

5.10 SurfSnelADSL.nl, de opvolger van SURFnet Thuis ADSL.

08-04-2008 14:14:58

‘We proberen dat elk jaar te verdubbelen’ 5.11

Walter van Dijk, afdelingshoofd van Account Advise-

Omdat studenten steeds mobieler worden en vakken

ring waartoe SURFcert behoort, zegt hier in 2007 het

volgen bij andere instellingen, maar wel toegang willen

volgende over:

blijven hebben tot het eigen netwerk en netwerkvoorzieningen, wordt authenticatie en autorisatie steeds

56

We zijn nu bezig om op alle grote instellingen een

belangrijker. Ook de ontwikkeling van draadloze

vergelijkbaar CERT-team te krijgen, omdat veiligheid

netwerken noopt tot actie op dit gebied. In 2002 start

heel belangrijk is geworden en ook die instellingen 24

onderzoek naar de beveiliging van draadloze netwerken

uur per dag bereikbaar moeten zijn. SURFcert leidt die

die het voor studenten en medewerkers van een op

nieuwe teams op en begeleidt ze. Daar zijn we afgelo-

SURFnet aangesloten instelling mogelijk moet maken

pen jaar mee begonnen. Dit jaar gaan we naar twintig

in te loggen op de draadloze netwerken van alle op het

teams en we proberen dat elk jaar te verdubbelen.

SURFnet-netwerk aangesloten organisaties. Dit leidt tot de totstandkoming van het al eerder genoemde

Ten behoeve van de veiligheid van het netwerk worden

Eduroam.

door SURFnet verschillende diensten ontwikkeld.

In deze periode starten ook projecten op authenticatie-

Niet alleen worden er technische hulpmiddelen aange-

gebied waaruit bijvoorbeeld A-Select voortkomt.

boden, maar ook biedt SURFnet voorlichting voor de

Met A-Select (Authenticatie-Selectie) kunnen eind-

gebruikers van het netwerk.

gebruikers van SURFnet geautoriseerde toegang

SURFnet en Kennisnet voeren gezamenlijk bewust-

krijgen tot alle voor hen bedoelde diensten met een

wordingscampagnes op gebied van beveiliging en

enkele combinatie van username/password danwel

geven daarbij informatie over zaken als het voorkomen

zwaardere vorm van authenticatie. Daarbij kan gebruik

van virussen, het gebruik van fi rewalls en het zorg-

worden gemaakt van technieken waarbij de gebruiker

vuldig omgaan met wachtwoorden. Daarnaast is er

door middel van een pincode via een telefoon of

een anti-spam service en bijvoorbeeld een systeem

bankpas toegang krijgt tot een netwerkdienst. Deze

voor netwerkbeheerders om in een vroegtijdig stadium

concepten zijn zo succesvol dat ze ook bij de overheid

worm-uitbraken, hackpogingen en ander verdacht

worden toegepast. Een voorbeeld is DigiD, waarbij elke

dataverkeer te detecteren.

burger door middel van één inlognaam en wachtwoord

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 56

08-04-2008 14:15:02

5.12

5.13

toegang heeft tot de digitale diensten van de gemeente

met universiteiten, die scholen in hun regio onder hun

of overheid. Ten behoeve van de samenwerking van de

hoede nemen. In samenwerking met aandeelhouder

aangesloten instellingen is SURFfederatie in het leven

KPN Telecom worden plannen gemaakt voor een

geroepen en eind 2007 in productie gegaan. Deze

nieuwe besloten vennootschap voor deze activiteiten,

dienst biedt behalve een platform voor uitwisseling van

eduSURF. Doel is uiteindelijk een landelijk dekkend net-

gegevens ook toegang tot landelijke dienstverleners

werk voor het hele onderwijs. In korte tijd is er in

zoals uitgevers. Al deze middleware is uiteindelijk nodig

het kader van BVEnet een toestroom van nieuwe in-

om de eindgebruiker ongestoord, veilig en onafhan-

stellingen. Zowel Regionale Opleidingen Centra

kelijk van de werkplek gebruik te laten maken van de

(ROC’s), Landelijke Organen Beroepsonderwijs als

toepassingen die SURFnet via zijn netwerk aanbiedt.

Agrarische Opleidingen Centra. In 1997 komt het ministerie van Onderwijs, Cultuur &

SURFnet/Kennisnet. Vanaf de start behoren naast de

Wetenschappen echter zelf met een initiatief: Kennis-

universiteiten en onderzoeksinstellingen, ook alle ande-

net. De overheid stelt hiermee een structurele aanpak

re door het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Weten-

van de ICT-dienstverlening voor aan het primair, mid-

schappen gefi nancierde instellingen tot de doelgroep

delbaar en voortgezet onderwijs, de BVE-sector en

van SURFnet. Aanvankelijk richt SURFnet zich alleen

culturele instellingen. Bij SURFnet ziet men de aanpak

op het hoger onderwijs en de onderzoeksinstellingen.

met lede ogen aan. De gedachte is: waarom een nieuwe

Midden jaren negentig is het gros van deze instellingen

structuur opzetten als er al een uitstekend netwerk is,

aangesloten bij SURFnet.

dat in samenwerking met de universiteiten al veel

In 1995 vraagt het ministerie van Onderwijs, Cultuur

diensten heeft ontwikkeld: namelijk SURFnet.

& Wetenschappen of SURFnet in samenwerking met KPN, ook de BVE-sector (Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie) wil gaan bedienen. Een jaar later doet

5.11 Draadloze techniek: verbinding maken via het mobiele netwerk via een speciaal telefoontoestel en een laptop.

SURFnet in samenwerking met BVEnet een aanbod. De animo onder BVE-instellingen is groot. Voor het primair en voortgezet onderwijs werkt SURFnet samen

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 57

5.12 In 2004 start de samenwerking tussen Kennisnet en SURFnet. 5.13 Via Kennisnet bereikt SURFnet vanaf 2004 een nieuwe doelgroep.

57

08-04-2008 14:15:08

5.14

Waarom, met andere woorden, het wiel opnieuw uit-

In 2004 is de samenwerking een feit. De aansluiting op

vinden. Het ministerie heeft hier echter andere ge-

een netwerk is nu een zaak voor de markt - NLtree is

dachten over en vertrouwt erop dat de vrije markt

inmiddels ter ziele - en de verantwoordelijkheid van de

alle wensen zal weten te vervullen. Het netwerk en de

afzonderlijke instellingen. Wel biedt SURFnet aan zo-

internetaansluitingen voor alle scholen worden in één

genaamde OSP’s (Onderwijs Service Providers die aan

klap openbaar aanbesteed. SURFnet schrijft hier niet

scholen ICT-diensten leveren) de mogelijkheid gebruik

op in, omdat het zich niet als aanbiedende marktpartij

te maken van de hoogwaardige internetstructuur van

beschouwt maar als taakorganisatie in dienst van de

SURFnet om de aan hen aangesloten scholen te

doelgroep. Uiteindelijk wint NLtree, een samenwer-

bedienen.

kingsverband van kabelbedrijven de aanbesteding. In

Samen ontwikkelen SURFnet en Kennisnet innovatieve

1999 gaat Kennisnet van start. De instellingen die nog

diensten voor het onderwijs. Doelstelling van het

gebruik maken van SURFnet stappen, met uitzondering

samenwerkingsverband is dat innovatieve bruikbare

van een aantal BVE-instellingen, over naar Kennisnet.

ICT-toepassingen voor het gehele onderwijs beschik-

Uiteraard blijft SURFnet de ontwikkelingen bij Kennis-

baar komen en op grote schaal worden gebruikt.

net op de voet volgen.

In de drie jaar dat SURFnet en Kennisnet samenwerken zijn er al vele initiatieven tot stand gekomen. Zo start

58

In 2003 komt de overheid tot de conclusie dat zij niet

in 2004 het project Samen Snel op Glas. Doel van dit

langer verantwoordelijk wil zijn voor de internetaan-

project is om de markt uit te dagen scholen een hoog-

sluitingen van de scholen. Maar op het ICT-gebied van

waardige infrastructuur, gebaseerd op glasvezel, te

diensten en content wil zij niet alles aan de vrije markt

bieden. Het idee is om door vraagbundeling op lokaal

overlaten. Dat blijft het domein van Kennisnet. Er vin-

niveau - in Den Haag is dat bijvoorbeeld op grote schaal

den gesprekken plaats tussen SURFnet en Kennisnet

aan de gang - glasvezelnetwerken te realiseren.

over verregaande samenwerking op het gebied waar de

Het resultaat is dat er in 2005 glasvezelnetwerken voor

activiteiten van beide organisaties elkaar overlappen:

500 scholen zijn gerealiseerd in Leiden, Deventer en

de ontwikkeling van nieuwe diensten en de exploitatie

Tilburg en op regionaal niveau in de Veenkolonieën,

daarvan.

Zeeland en Zuid-Limburg.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 58

08-04-2008 14:15:16

5.15

5.16

Veel van de al bij SURFnet aanwezige diensten zijn in

zaam bij SURFnet en verantwoordelijk voor het samen-

een ander jasje beschikbaar gesteld voor Kennisnet.

werkingsproject met Kennisnet, zegt hierover:

Om scholen bekend te maken met het aanbod wordt er in 2005 gestart met vijf voorbeeldscholen, in 2006

Die wedstrijd daagde scholieren uit om een website

uitgebreid tot 25, die ervaring opdoen met onder meer

te maken in bepaalde disciplines: natuur, cultuur,

streaming video, webvideo en gaming. Een goed voor-

historie, dat soort gebieden. In die tijd was dat heel erg

beeld is de dienst Expert op Afstand, waarbij school-

nieuw. Kees Neggers maakte ons attent op ThinkQuest

klassen via videoconferencing vragen kunnen stellen

en SURFnet heeft die wedstrijd toen naar Nederland

aan experts. Zo worden balletdansers van het nationaal

gehaald.

ballet ondervraagd over hun beroep en kunnen leerlingen in gesprek gaan met bekendheden als Wim de Bie

In 1997 doen middelbare scholen voor het eerst mee

– vroeger televisiemaker maar tegenwoordig enthou-

aan ThinkQuest. Als beloning worden deze scholen

siast internetter en blogger – en wetenschapsjournalist

tijdelijk aangesloten op SURFnet. De wedstrijd is een

Govert Schilling. Een aantrekkelijke methode om het

succes. Al meteen in dat jaar zit een Nederlandse scho-

belang en de mogelijkheden van SURFnet/Kennisnet bij

lier in een team dat de hoofdprijs wint met een website

leerlingen onder de aandacht te brengen, is het organi-

over de Himalaya’s. Ook in 1999 winnen Nederlandse

seren van wedstrijden. Zo introduceert SURFnet/Ken-

scholieren, van de GSG Selenium in Hellevoetsluis een

nisnet de wedstrijd Make-a-Game, waarbij leerlingen

hoofdprijs. Deze successen leiden in 2000 tot de op-

in het voortgezet onderwijs lesstof moeten verwerken

richting van de Stichting ThinkQuest Nederland.

59

in een computergame. Een tweede wedstrijd is Expose your Talent, waarbij een videofi lm gemaakt moet worden. In 2005 doen bijna 2.000 leerlingen van 79

5.14 Expert op Afstand in de klas. Het jaar 2005 markeert de defi nitieve doorbraak van streaming video in het onderwijs.

scholen mee aan deze wedstrijd. Een van de wedstrijd-

5.15 Wim de Bie als ‘Expert op Afstand’.

onderdelen van SURFnet/Kennisnet die nog stamt uit het eduSURF-tijdperk is de van oorsprong Amerikaanse wedstrijd ThinkQuest. Roel Rexwinkel, sinds 1992 werk-

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 59

5.16 Tijdens het Holland Festival in Amsterdam werd de opera-voorstelling Era la Notte op 4K-kwaliteit gefi lmd en gestreamd naar zeven plekken in de wereld.

08-04-2008 14:15:21

Linksboven: Rechtssboven: Onder: Grote foto rechts:

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 60

Prijswinnaars van de wedstrijd Expose Your Talent 2006. De winnaars van de wedstrijd Enlighten Your Research 2007. Winnaars Make-a-Game 2006. De trotse winnaars van Make-a-Game 2007.

08-04-2008 14:15:39

SURFNET WEDSTRIJDEN: DE WINNAARS

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 61

08-04-2008 14:15:46

‘Kennelijk hebben we met Snelnet de komst van een echte elektronische snelweg in Nederland bespoedigd.’

5.17

62

SURFnet, het ministerie van Onderwijs, Cultuur &

Streaming video. Op het gebied van toepassingen heeft

Wetenschappen en Stichting NLnet zorgen voor de

SURFnet de laatste tien jaar een stormachtige ontwik-

aanloopfi nanciering. Deze stichting die op 1 juli 2002

keling doorgemaakt. Zaken die in 1995 nog nauwelijks

de wedstrijd heeft overgedragen aan Kennisnet, gaat

voor mogelijk werden gehouden zijn nu de gewoonste

vervolgens ook speciale ‘web-strijden’ organiseren voor

zaak van de wereld. Breedbandig internet over glas-

het basisonderwijs en het beroepsonderwijs.

vezelverbindingen maakt toepassingen mogelijk die

Het houden van wedstrijden blijft niet beperkt tot

voorheen praktisch niet uitvoerbaar waren.

scholieren. De in 2006 bij SURFnet6 behorende nieuwe

Omgekeerd fungeren nieuwe applicaties als katalysator

optie van lichtpaden is dan nog onbekend bij een groot

voor netwerkontwikkelingen. Zo wordt streaming video

deel van de gebruikers in de onderzoeks- en onder-

gezien als de nieuwe killerapplicatie die het netwerk

wijswereld. In korte tijd verovert het lichtpad echter de

op een hoger plan moet brengen. Op het gebied

achterban van SURFnet. De toepassing is in trek voor

van streaming video heeft SURFnet twee belangrijke

het koppelen van verschillende locaties van een hoge-

content-diensten ontwikkeld: SURFnet Videotheek en

school of universiteit in een zogenaamd Optical Private

SURFnet-TV. Daaraan vooraf ging het succesvolle

Network.

Snelnet-project. Snelnet is een proef, samen met KPN

Een toepassing die van tevoren niet was bedacht. Om

Telecom en NOB Interactive, om de overdracht van

het belang van lichtpaden bij onderzoekers onder de

data via een ADSL-telefoonlijn, bijvoorbeeld snel inter-

aandacht te brengen organiseert SURFnet in samen-

net en televisie-uitzendingen, naar de computer thuis

werking met de Nederlandse Organisatie voor

uit te proberen. De proef wordt uitgevoerd in de

Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) in september

periode 1998-1999 bij duizend personen in Amsterdam.

2006 een wedstrijd voor onderzoekers. De wedstrijd

NOB Interactive stelt een interessant gevarieerd aanbod

krijgt de naam Enlighten Your Research. De bedoeling

aan materiaal, de zogenaamde content, via het netwerk

voor de deelnemers is een voorstel in te dienen voor

beschikbaar. Voorbeelden zijn Polygoon journaals,

een nieuwe toepassing van een lichtpad. Voor de vijf

muziek clips, fi lmtrailers, nieuws en weer, televisie-

beste voorstellen wordt een beloning van 20.000 euro

zenders (Animal Planet) en Delay TV (in feite een voor-

en een lichtpad in het vooruitzicht gesteld.

loper van het zeer populaire ‘Uitzending Gemist’).

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 62

08-04-2008 14:15:49

5.18

5.19

Snelnet is een groot succes. Dankzij de permanente

Op SURFnet-TV zijn in samenwerking met de NOS en

supersnelle ADSL-verbinding (2Mb/s) kunnen de proef-

Dutchview verschillende live-programma’s uitgezonden.

personen 24 uur per dag internetten en rechtstreeks

Bovendien zijn er sinds 2004 vier themakanalen van de

beeld en geluid op de computer ontvangen. Tegen-

VPRO en NOS in hoge kwaliteit te zien via SURFnet-

woordig heel gewoon, maar in 1998 is iedereen met

TV. In 2005 worden er proeven gedaan met streaming

stomheid geslagen. Snelnet speelt ook een belangrijke

video met high definition beeld- en geluidskwaliteit

rol bij de besluitvorming rond GigaPort. Toenmalig

(HD), uitermate geschikt om op SURFnet5 en SURFnet6

SURFnet-medewerker Erik Huizer stelt in 2001 in een

te worden toegepast. Proeven met deze innovatieve

uitgave over Snelnet:

techniek zijn nu in 2007 nog steeds in volle gang, terwijl met een volgende technologie, 4K digitale cinematech-

Het waren namelijk de demonstraties van Snelnet aan

niek, alweer volop wordt geëxperimenteerd.

Tweede Kamerleden die de betekenis snelheid op inter-

Deze nieuwe technologie belooft een vier maal zo hoge

net aanschouwelijk maakten. Kennelijk hebben we met

resolutie als HD televisie, zodat beelden met dezelfde

Snelnet de komst van een echte elektronische snelweg

scherpte op bioscoop-formaat kunnen worden

in Nederland bespoedigd.

vertoond. Deze techniek is in de zomer van 2007 succesvol uitgeprobeerd tijdens het Holland Festival.

Groepscommunicatie. Breedbandig internet opent de

In 2008 zal worden gewerkt aan een permanente op-

weg naar een toekomstige integratie van televisie en in-

stelling in Amsterdam.

ternet en bijvoorbeeld een nieuwe manier van muziekdistributie door het downloaden van muziekbestanden. Het zal echter nog enkele jaren duren voordat Snelnet voor elke potentiële gebruiker werkelijkheid wordt, als ADSL en de kabel in een felle competitie terechtkomen. De SURFnet Videotheek is een online mediatheek en bevat vele uren (meer dan 19.000 video’s in 2006) beeldmateriaal.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 63

5.17 Via Video on Demand wordt een breed scala aan videocontent (van Snelnet) beschikbaar gesteld voor alle SURFnet-klanten. 5.18 Voorbeeld van een multimedia applicatie: de man in de CAVE communiceert met gebruikers op andere locaties die op een soort televisieschermen in virtual reality te zien zijn. 5.19 Artsen in Den Haag en St. Maarten bespreken röntgenfoto’s via een intercontinentale videoconferentie.

63

08-04-2008 14:15:51

5.20

5.21

De hoge kwaliteit beeldtechniek is niet alleen aantrek-

ruim 700 gebruikers van ongeveer 50 organisaties deze

kelijk voor de entertainmentindustrie, maar ook voor de

voorziening hebben uitgeprobeerd. SURFgroepen blijkt

medische wereld. In samenwerking met het RIVM wordt

in een behoefte te voorzien. In ongeveer een jaar tijd

samengewerkt aan de digitalisering van het bevolkings-

heeft de dienst bijna 7.000 geregistreerde gebruikers

onderzoek borstkanker. Hierbij wordt digitale scans via

gekregen die actief zijn in ruim 1.450 groepen. In 2007

lichtpaden vervoerd waardoor snellere analyse en

start een campagne om het aantal gebruikers verder

diagnose mogelijk is.

te laten groeien. Het is de bedoeling dat deze nieuwe dienst op termijn zal worden geïntegreerd met andere

Groepscommunicatie. Door de opkomst van snelle

op eindgebruikers gerichte diensten zoals bijvoorbeeld

breedbandige internetverbindingen wordt online

de SURFnet Videotheek.

communicatie steeds aantrekkelijker.

64

Eindgebruikers ontdekken dat het netwerk meer te

Net als het netwerk zelf zijn de SURFnet Videotheek,

bieden heeft dan e-mailen en het bekijken van webpa-

SURFnet-TV en 4K digitale cinema voorbeelden van

gina’s.

innovatieve en grensverleggende projecten, waarbij

Zeker in een tijd waarin de file- en tijdsdruk almaar toe-

de eindgebruikers kunnen profiteren van diensten die

neemt, is het praktisch om via het netwerk rechtstreeks

elders nog niet of niet in die kwaliteit beschikbaar zijn.

te communiceren. Webgebaseerde teamsite-omgevin-

In het eerste kwartaal wordt gestart met SURFworks

gen, Instant Messaging en audio- en videoconferencing

als een vierjarig innovatieproject. Geavanceerde

zijn nieuwe mogelijkheden om in groepsverband via het

diensten voor instellingen en eindgebruiker vormen

internet informatie en kennis uit te wisselen. Niet alleen

vooral het werkterrein van het SURFnet/Kennisnet In-

binnen afdelingen, werkgroepen en projecten van een

novatieprogramma. Het einde van de ontwikkeling op

bepaalde organisatie, maar ook daarbuiten. Dus

dienstengebied is nog lang niet in zicht en de circa 180

niet meer naar New York vliegen, maar een virtuele

aangesloten instellingen met bijna één miljoen gebrui-

vergadering per video via het internet. Om het online

kers van SURFnet en de instellingen die gebruik maken

samenwerken in het onderwijs te bevorderen start

van Kennisnet kunnen wat dat betreft de toekomst met

SURFnet eind 2005 de dienst SURFgroepen, nadat

belangstelling tegemoet zien.

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 64

08-04-2008 14:16:03

5.20 Egon Verharen, projectleider SURFworks. 5.21 Homepage van de SURFnet-dienst SURFgroepen in 2007.

5.21

65

Het einde van de ontwikkeling op dienstengebied is nog lang niet in zicht

Opmaak-Hst.5-def-nw.indd 65

08-04-2008 14:16:06