Het Belgisch vorstenhuis

Het Belgisch vorstenhuis

Educatieve dienst

Inleiding

Doel

Dit pedagogisch dossier bestaat uit twee delen: een informatief gedeelte voor de leerkracht en een vragenlijst voor de leerlingen.

Dit dossier biedt je de gelegenheid om kennis te maken met onze Belgische vorsten. Ze droegen elk hun steentje bij aan het uitbouwen van ons land, en verleenden het een zekere positie binnen Europa en in de wereld.

Gebruiksaanwijzing Dit dossier kan worden gehanteerd als basismateriaal voor de lessen over de Belgische dynastie in de klas. Daarnaast kunnen de leerlingen het gebruiken ter voorbereiding van een werkstuk. Via de vragenlijst kunnen het inzicht en de kennis van de leerlingen worden getest. Maar daarnaast bereidt dit dossier natuurlijk vooral voor op een bezoek aan het Legermuseum. Hier kun je immers tal van voorwerpen die herinneren aan de Belgische koningen, hun verwachtingen en de daden die zij stelden, ontdekken. In dit dossier overlopen we met u de levens van Leopold I en II, Albert I, Leopold III, Boudewijn en Albert II. Daarna focussen we op hun militaire politiek, die door de neutrale positie van ons land en onze betrekking in de twee Wereldoorlogen werd bemoeilijkt. Ook de koloniale dromen van onze vorsten worden in deze bundel uitvoerig besproken. In de inkomhal sta je meteen voor de afbeeldingen van de vijf eerste Belgische vorsten, een geschilderd portret van Leopold I (door Verboeckhoven) en de borstbeelden van zijn opvolgers. Onze twee eerste koningen komen aan bod in de zaal 'België in de 19de eeuw', terwijl aan koning Albert I een vitrine is gewijd in de zaal Eerste Wereldoorlog en de figuur van Leopold III de afdeling 'interbellum' wordt belicht. Hoewel het museum geen collectiestukken die verband houden met koning Boudewijn (met uitzondering van het koninklijk jacht, de Avila, op de binnenkoer van de Marine-afdeling) en koning Albert II bezit, zijn beide vorsten volledigheidshalve toch in dit dossier opgenomen.

Leerpistes Dit dossier is bestemd voor het basisonderwijs en is inpasbaar in de leergebieden Nederlands en Wereldoriëntatie. Mogelijke pistes: Koninkrijken in andere beschavingen : Azteken, Mongolen, Inca's, Sultans, Farao's,... Bekende koningen en koninginnen (in België en de rest van de wereld) Sociale structuren: monarchie, republiek, dictatuur,... Macht van de koning in België in vergelijking met andere landen, politieke functies, inhuldigingen, officiële bezoeken, bijwonen van culturele manifestaties, morele invloed, ... Rijkdom: dotaties, onderhoud, belastingen. Bijnamen: zonnekoning, de Drie Koningen, ... Woordenschat die verband houdt met de koning Schrijven aan de koning Karikaturen, affiches, spotprenten, liedjes, boeken rond de koningen Familiebanden tussen de Europese vorstenhuizen. Koning Boudewijnstichting: doel, structuur,...



Het Belgisch vorstenhuis

Literatuur

ARONSON, Th., The Coburgs of Belgium. Londen, Cassell, 1969. CANNUYER, Ch., Belgique est leur nom. 160 ans d’Histoire de notre dynastie nationale, 1831-1991. Izegem, Illustra, 1991. DUMONT, G.H., La Dynastie belge. Paris-Bruxelles, Elsevier, 1979. EMERSON, Barbara, Léopold II, Bruxelles, Collet, 1983. KERCKVOORDE, Mia, Louise d'Orléans, première reine des Belges, Paris, Duculot, 1989. KONINCKX, Ch. et LEFEVRE, P., Le Roi Baudouin, une vie, une époque. Bruxelles, Racine, 1998. MOLITOR, A., La fonction royale en Belgique. Bruxelles, CRISP, 1979. STENGERS, J., Léopold III et le gouvernement: les deux politiques belges de 1940, Bruxelles, Racine, 2002. VAN DAELE, H., Sire. Een jaar uit het leven van de Belgische Koninklijke Familie. Tielt, Lannoo, 1985. VAN DEN WIJNGAERT, M. en BEULLENS, L., België en zijn koningen , monarchie en macht. Antwerpen-Baarn, Houtekiet, 2000. "Wij, Koning der Belgen,..." 150 jaar grondwettelijke monarchie. Brussel, Gemeentekrediet van België, 1991.





Het Belgisch vorstenhuis

Historisch overzicht van de verzameling

D

e oprichting van het Legermuseum gaat terug tot 1910. Pas in 1923 verhuist de verzameling naar het Jubelpark. De collectie ontstaat uit afgeschreven materiaal uit het legerdepot van het Ministerie van Oorlog, talrijke privégiften en aangekochte of geruilde voorwerpen. In het jaar 1880 wordt ter ere van vijftig jaar Belgische onafhankelijkheid een park en een gebouwencomplex aangelegd op het voormalige oefenterrein van de burgerwacht: het huidige Jubelpark. Als bezieler van dit project wilde koning Leopold II Brussel een indrukwekkende toegangspoort en een tentoonstellingscomplex bezorgen. De realisatie van zijn plan verliep echter in stappen. Pas in 1955 raakte de aanleg van de Jubelpaleizen uiteindelijk rond. Naar aanleiding van de wereldtentoonstelling was het Legermuseum echter al in 1910 begonnen met het aanleggen van een collectie. In de loop van de negentiende eeuw was het de gewoonte om in meerdere Europese steden internationale tentoonstellingen op te zetten die de lof van de deelnemende landen zongen. Met die bedoeling werden er grote hallen van staal en glas opgetrokken. In het Legermuseum roepen twee zalen die architectuurstijl op: de Bordiauhal en de luchtvaarthal. Na de Eerste Wereldoorlog werden de collecties gevoelig uitgebreid en was er meer ruimte nodig om ze te huisvesten. In het begin van de jaren ’20 werd de hele collectie daarom overgebracht naar het Jubelpark, waar koning Albert I op 22 juli 1923 het Museum van het Leger officiëel inhuldigt. Mettertijd groeide het Museum met zij tijd mee: diverse nieuwe afdelingen openden hun deuren, de bibliotheek, de archieven en het prentenkabinet werden beter ontsloten en verder uitgebouwd. In 1972 opende de Vliegtuighal haar deuren, later gevolgd door tankafdeling, de technische zaal, de marinesectie en de afdelingen Interbellum en Tweede Wereldoorlog. Het Museum biedt bovendien een internationale kijk op de militaire, politieke, sociale en economische context van de twee Wereldoorlogen.



Het Belgisch vorstenhuis

Leopold I

V

an 1815 tot 1830 zijn de Belgische provincies met de Hollandse verenigd binnen het Koninkrijk der Nederlanden onder leiding van Willem I van Oranje. Alles was er: in het zuiden de industrie (die grote vooruitgang maakte) en in het noorden een goed ontwikkelde landbouw. Maar Willem I, toen het hoofd van het Verenigd Koninkrijk, pakte de Belgen onhandig aan.

In 1830 komen ze in opstand tegen zijn bewind: een patriottenleger (allen vrijwilligers) leidt een "guerilla" tegen het Hollandse leger en verdrijft het uit Brussel. Een voorlopige rege­ring roept de Belgische onafhankelijkheid uit. Met de steun van Groot-Brittanië wordt België vrij spoedig erkend. Het wordt als neutraal bepaald: een neutraliteit die door vijf mogendheden (Frankrijk, Groot-Brittanië, Pruisen, Oostenrijk, en Rusland) wordt gegarandeerd. Nu moesten er enkel nog een staatshoofd en natuurlijk ook een staatsvorm worden gevonden. Zou het een parlementaire monarchie, een absolute monarchie of een echte republiek worden? Uiteindelijk werd er gekozen voor een monarchie met een koning aan het hoofd.

D

e uiteindelijke keuze valt op Leopold van Saksen-Coburg, een Duitse prins, generaal in het Russische leger tijdens de oorlog tegen Napoleon en weduwnaar van de Britse kroonprinses. Leopold heeft familiale en politieke banden met gans Europa: relaties die België ten goede zullen komen. In 1830 had hij de Griekse kroon al geweigerd en twijfelde hij over het voorstel van België. Hoewel hij wist was dat alle macht bij het parlement en regering lag, aanvaardde hij toch de troon. Leopold I komt aan in De Panne aan de Belgische kust (hier werd een herdenkingsmonument opgericht) in juli 1831. Op 21 juli legt hij officiëel de eed af: een datum die werd gekozen voor de nationale feestdag. Vanaf zijn aankomst in België moet hij zijn leger leiden in de strijd tegen de Hollanders, die België niet hebben erkend en zich nog steeds in het noorden van het land (Antwerpen, Leuven, Hasselt) ophouden.



Het Belgisch vorstenhuis

Het Belgisch leger was toen zo goed als onbestaande. Leopold I moest dan ook beroep doen op buitenlanders om de rangen aan te dikken. Een Frans verkenningsleger onder leiding van maarschalk Gérard, kwam het Belgisch leger bijstaan. Uiteindelijk dwongen de Fransen de Hollanders om Antwerpen in 1832 te verlaten. De Fransen kon alleen maar blij zijn met de ontmanteling van een koninkrijk dat na Napoleons val was opgericht om elke Franse gebiedshonger in te dammen. Ze stonden dus erg gunstig tegenover het jonge Belgische koninkrijk. Koning Louis-Philippe, die net als Leopold I in het kielzog van dezelfde revolutionaire vloed aan de macht kwam, aarzelde niet om zijn dochter, Louise-Marie, de huwelijksaanzoek van de nieuwe vorst te laten beantwoorden. Ondertussen maakte, krachtens het principe van wederzijdse tussenkomst vastgelegd in de Vierzijdige Alliantie, de Russiche tsaar in 1830 aanstalten om troepen naar België te zenden om er de revolutie neer te slaan. Maar op dat moment brak in Warschau (Polen behoorde grotendeels tot het Russische keizerrijk) een revolutie uit die de tsaar ertoe dwong eerder de brandhaard in zijn nabijheid te blussen, dan het vuur bij de buren te doven. De Poolse revolutie, die in het bloed werd gesmoord, redde bijgevolg de Belgische. Verschillende Poolse officieren sloegen op de vlucht voor de onderdrukking en werden door België met open armen ontvangen. Gedurende een tiental jaren voorzagen ze het Belgisch leger van het noodzakelijk kader, omdat het officieren ontbeerde. Deze laatsten, voornamelijk Hollanders, waren de koning van Nederland namelijk trouw gebleven.

N

adat de vrede met het Koninkrijk der Nederlanden in 1839 was gesloten, wenste Leopold I België internationaal op de kaart te zetten. Hij wilde een kolonie die het land van gronden en arbeidsgelegenheid voor de armsten kon voorzien. Deze zou de Belgische industrie bevoorraden met basisgrondstoffen (metalen) en nieuwe afzetmarkten beschikbaar maken. Zijn talrijke pogingen mislukten echter. Het zou zijn zoon Leopold II zijn, die deze droom door de oprichting van Kongo uiteindelijk verwezenlijkte.



Het Belgisch vorstenhuis

Kolonisatiepogingen van Leopold I Rusland

Noord Amerika

1

China 5

8 3

6

Central Amerika

9

Afrika 10

2

4 Zuid Amerika

Australië

7

- 1. Nederzettingen in het oosten van de Verenigde Staten (de uitbouw van steden als Bruxelles en Belgium), 1840 - 2. Verkenningstocht in Abessynië (Ethiopie, Oost-Afrika), 1840 - 3. Poging tot uitbouw van een koloniale nederzetting te Sao Tomas in Guatemala, 1841-1850, Centraal Amerika - 4. Nederzetting in Brazilië, 1844-1875, Zuid Amerika - 5. Vertegenwoordiging in China, 1844 - 6. Pogingen tot het oprichten van een nederzetting aan de Rio Nunez (aan de West-Afrikaanse kust, Guinea), 1849-1858 - 7. Nederzetting in Buenos Aires, 1857, Zuid Amerika - 8. Militaire expeditie naar Mexico, 1864-1867, Centraal Amerika Ten tijde van Leopold II : - 9. Poging tot aankoop van de Filippijnen bij de Spanjaarden, 1870-1874 - 10. Verovering van Kongo, 1880

Leopold I en Louise-Marie krijgen vier kinderen: in 1833 prins Louis-Philippe, in 1835 Leopold (II), in 1837 prins Filips en in 1840 prinses Charlotte. Louis-Philippe sterft één jaar na zijn geboorte. In 1865 overlijdt Leopold I op 75-jarige leeftijd, vijftien jaar na zijn echtgenote.



Het Belgisch vorstenhuis

Leopold II

L

eopold II wordt geboren in 1835. Hij is de tweede zoon van Leopold I en Louise-Marie.

Reeds op achttienjarige leeftijd huwt hij MariaHendrika, aartshertogin van Oostenrijk. Het is een gearrangeerd huwelijk, zoals de meeste in die tijd. Maria-Hendrika en Leopold krijgen vier kinderen: één jongen en drie meisjes. De jongen sterft reeds op tien ­jarige leeftijd. Het is een zware klap voor Leopold, die hiermee zijn enige troonopvolger verliest. Het grootste deel van de tijd leven Maria-Hendrika en Leopold II gescheiden. Zij woont in Spa, terwijl hij op het paleis van Laken verblijft. In 1865 legt Leopold II de eed af als tweede Koning der Belgen.

L

eopold II houdt zich bezig met de verdediging van België, dat door ambitieuze buren (Frankrijk en Duitsland) wordt belaagd. De pu­blieke opinie en de regering zijn ervan overtuigd dat België, vermits haar neutraliteit wordt gewaarborgd door de grote Europese mogendheden, geen verdedi­ging hoeft uit te bouwen en evenmin een actieve militaire politiek aan de dag moet leggen. De vorsten zijn er daarentegen van overtuigd dat goede verdedigingsplannen onmisbaar zijn voor het land, dat zwak staat tegenover de territoriale aanspraken van de buren.



Het Belgisch vorstenhuis

V

ermits de vijand zowel uit Frankrijk als Duitsland kon komen, was het van cruciaal belang zowel de de Maasvallei als Luik en Namen te verdedigen. Antwerpen diende als een nationaal toevluchtsoord in geval de vorst, de regering en de krijgs­macht zich moesten terugtrekken. Dit plan werd ingevoerd door koning Albert I tijdens de Eerste Wereldoorlog, en daarna opnieuw toegepast door Leopold III tijdens de WO II. Uiteindelijk trok Albert I zich echter terug achter de onder water gezette IJzervlakte, terwijl koning Leopold III met zijn soldaten in krijgs­gevangenschap ging.

K

oning Leopold II vocht om de verdediging van België te verzekeren: hij spande zich ook in om de nieuwe wet op de dienstplicht (één zoon per gezin) erdoor te krijgen. Vòòr deze wet kende het leger twee categorieën: vrijwilligers en de lotelingen die een slecht nummer trokken. Het systeem bij lottrekking was zeer onrechtvaardig, omdat de rijken die een verkeerd lotje trokken een arme betaalde om de militaire dienst (28 of 54 maanden naargelang het wapen) in hun plaats te vervullen.

O

m de industriële en economische groei van de bevolking te verzekeren, ging Leopold II op zoek naar nieuwe afzetmarkten en probeerde hij kolonies te stichten. De vorst was ervan overtuigd dat ook België zo’n kolonie moest hebben. Dit project bracht de koning, tegen het advies van zijn regeringen in, tot een goed einde, ondanks de tegenkanting van de publieke opinie. Kongo werd na verkenning door Stanley door de koning uitgebaat, mede dankzij de privé-onderneming "l’Association internationale du Congo". De soevereine Kongo-Staat werd het persoonlijk eigendom van de vorst.



Het Belgisch vorstenhuis

De Belgen ondernamen de verovering van Kongo onder de dekmantel van een gewapende strijd tegen de Arabische slavendrijvers. Die hadden machtige rijken uitgebouwd in het hart van Afrika, waar ze in dorpen van tegenstanders of onderworpenen strooptochten organiseerden om er slaven te gaan halen. Die werden aan de Portugezen op de Afrikaanse kust doorverkocht, waarna ze naar het Amerikaanse continent (driehoekshandel) werden verscheept. De Arabische slavenjagers waren nu eens nuttige bondgenoten, waarvoor men zich hoedde, dan weer vijanden die de Belgen moesten onderwerpen als ze een kolonie op diezelfde slavendrijversrijken wilden veroveren. Al snel kwam Leopold II echter in de problemen: hij maakte grote kosten voor alle veranderingen die hij in Kongo doorvoerde, en bovendien raakte al snel bekend dat er zich gruwelijke dingen afspeelden in de kolonie: zwarten moesten slavenarbeid verrichten en de opbrengsten van ivoor en rubber werden door de Koning gebruikt om zijn schulden af te betalen. De vorst zag uiteindelijk geen andere uitweg meer dan Kongo aan België over te dragen. In 1908 werd het een Belgische kolonie. Nadat de problemen en de moeilijke jaren achter de rug zijn, begint het geld weer binnen te stromen. De koning gebruikt het om Brussel om te bouwen, omdat het land volgens hem een waardige hoofdstad behoeft. Al snel is Brussel één grote bouw­werf. Het aanleggen van boulevards, parken en natuurlijk de veranderingen aan het Koninklijk paleis staan bovenaan de agenda van de vorst. Onder Leopold II worden o.a. het Jubelpark, het museum van Tervuren, brede boulevards en de Japanse Toren gerealiseerd. Koning Leopold II sterft in 1909.



Het Belgisch vorstenhuis

Albert I

A

lbert I wordt in 1875 geboren. Hij is de tweede zoon van prins Filip, graaf van Vlaanderen. Prins Filip is de broer van Leopold II. Leopold II kreeg een zoon, Leopold, die jammer genoeg op tienjarige leeftijd sterft. De koning stelt vervolgens zijn hoop op zijn neef Boudewijn, de oudste zoon van de graaf van Vlaanderen. Maar ook deze jongeman, die zeer graag gezien is, sterft plotseling op twintigjarige leeftijd, waarschijnlijk aan een longontsteking. Zijn broer, de verlegen Albert, wordt dus de troonopvolger. De koning kan voor zijn weinig opvallende neef echter niet veel waardering of sympathie opbrengen. Prins Albert doet veel ervaring op tijdens zijn vele reizen. Op één ervan leert hij de mooie Elisabeth kennen: een Beierse hertogin. Op 2 oktober 1900 treedt het paar in het huwelijk. Ver van al het mondaine gedoe leiden de prins en de prinses een sober en huiselijk bestaan, maar door het overlijden van Leopold II in 1909, komt daar al snel verandering in.

O

p 28 juni 1914 wordt de kroonprins van Oostenrijk in Sarajevo ver­moord. Dit vormt de aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog. België wordt aan het begin van de oorlog voor een ultimatum gesteld: het laat de Duitse troepen over haar grondgebied passeren of het wordt ook een vijand van de grootmacht.

A

lbert I verwerpt het ultimatum en al snel vallen de Duitsers ons land binnen. België maakt weinig of geen kans tegen het Duitse leger, en al snel vallen Brussel en Antwerpen in Duitse handen. Maar ondanks het onevenwicht tussen de twee legers lukt het de Duitsers niet om het klein gebied aan de IJzer te veroveren.



Het Belgisch vorstenhuis

Bij het uitbreken van de oorlog, voert koning Albert persoonlijk het opperbevel. Het is duidelijk dat de vorst de teugels zelf in handen wenst te houden en het leger eigenhandig wil aanvoeren.

D

e Eerste Wereldoorlog is voor koning Albert een oorlog die "niet de onze" is. Vier jaar lang is zijn ganse houding op dit principe gebaseerd. Hij zal het dan ook nooit over "onze bondgenoten", maar over "onze garanten" hebben. Om die reden weigert hij ook het Belgische leger onder nietBelgisch bevel te plaatsen. De koning tracht het leven van zijn soldaten ook te sparen en weigert ze in te zetten voor de talloze nutteloze of prestigieuze aanvallen die zelden een goeie afloop kennen. Zijn aanwezigheid op het front, zijn poging om mensenlevens te redden en de inzet van koningin Elisabeth op sociaal-medisch vlak verhogen het prestige van de dynastie. De vorst houdt er de eervolle bijnamen "KoningSoldaat" en "Koning-Ridder" aan over.

Albert I laat het leven tijdens een val in de bergen van Marche-les-Dames, op 17 februari 1934.



Het Belgisch vorstenhuis

Leopold III

N

a de dood van zijn vader zijn meteen alle ogen gericht op de troonopvolger, Leopold III, een stille jongeman die net zoals zijn vader een strenge opvoeding heeft genoten. Leopold III is in 1901 geboren. Hij heeft één zus, Prinses MarieJosé, en één broer, Prins Karel. Leopold III is 25 jaar als hij op één van zijn reizen in Stockholm prinses Astrid ontmoet. Ze is de dochter van hertog Karel en prin­ses Ingeborg. Al snel weet ze met haar spontane lach en haar enthousiasme de harten van het Belgische volk te veroveren. Op 4 november 1926 treedt ze met de prins in het huwelijk. De kinderen volgen elkaar snel op: Josephine-Charlotte in 1927, Boudewijn in 1930 en Abert in 1934. Maar in 1935 slaat het noodlot toe. Koningin Astrid en de Koning krijgen een auto-ongeluk in Küssnacht. Leopold III komt er vanaf met een paar schrammetjes, maar de koningin sterft.

E

n nog houdt het slechte nieuws niet op: in Duitsland gebeuren er verontrus­­tende dingen. Leopold III wil dat België zich buiten elk conflict houdt. De vorst roept een conferentie samen die enkel bestaat uit de landen die, zoals België, een neutrale positie willen behouden (Nederland, Zweden en Luxemburg, ...).

O

ndanks de pogingen van de koning stevent Europa echter regelrecht af



Het Belgisch vorstenhuis

op een nieuwe oorlog. Toch blijft hij erin geloven dat België zijn neutrale positie zal kunnen behouden. Maar de Duitsers vallen voor de tweede keer het land binnen. In de vroege ochtend van vrijdag 10 mei 1940 overschrijden ze, zonder ultimatum of oorlogsverklaring, de Nederlandse, Belgische en Luxemburgse grens en schenden zo de neutraliteit van deze landen. Het Belgisch leger wordt onder de voet gelopen. Het is niet opgewassen tegen het technologische en tactische overwicht van de Wehrmacht. De Duitsers rukken razendsnel op en trekken Brussel binnen op 17 mei. Het Belgische leger moet zich terugtrekken richting kust. De militaire positie wordt steeds onhoudbaarder. De koning besluit om zich over te geven en brengt de geallieerden hiervan op de hoogte. De onvoorwaardelijke capitulatie gaat in op 28 mei om 4 uur. De verstandhouding tussen koning Leopold III en zijn regering is intussen verslechterd. Op 25 mei 1940 komt het tot een definitieve breuk op het kasteel van Wijnendale. De ministers dringen er bij de koning op aan om - samen met GrootBrittannië en Frankrijk - Duitsland te blijven bestrijden. De koning weigert het unaniem advies van zijn ministers te volgen en besluit het lot van zijn soldaten te delen. Hij beschouwt zich als krijgsgevangene en onthoudt zich van elke openlijke politieke activiteit. Maar officieus bekommert hij zich wel om het lot van het land en de dynastie. Op 19 november 1940 wordt de vorst door Hitler ontvangen in Berchtesgaden. Dit onderhoud, zijn breuk met de regering, zijn gereserveerde houding ten opzichte van het verzet en de geallieerden, de standpunten van zijn entourage, waartoe voorstanders behoorden van een Nieuwe Orde, zijn plannen om een eigen regering te vormen en een corporatistische grondwet af te kondigen en als klap op de vuurpijl zijn tweede huwelijk in 1941 met de niet-adellijke Lilian Baels, zijn uiteenlopend geïnterpreteerd en hebben de publieke opinie grondig verdeeld. Uiteindelijk zal deze polemiek, die reeds door een deel van de clandestiene pers wordt gevoerd, leiden tot de "Ko­ningskwestie".

I

n 1944 wordt de koninklijke familie overgebracht naar Oostenrijk, waar ze op 7 mei 1945 door het Amerikaanse leger wordt bevrijd. In het licht van de vragen die rijzen bij zijn houding tijdens de oorlog en de voorwaarden voor zijn terugkeer, blijft de koning weg uit België en draagt hij de macht tijdelijk over aan zijn broer Karel, die het regentschap waarneemt.



Het Belgisch vorstenhuis

Er wordt beslist tot een volksraadpleging over de vraag of de koning terug mag regeren. Hoewel het resultaat positief uitdraait, blijft het land verdeeld. Leopold III voelt zich dan ook verplicht om de fakkel door te geven aan zijn zoon. Hij doet vrijwillig afstand van de troon en roept de bevolking op om zich rond Boudewijn te verenigen en de eenheid in het land weer te herstellen.

Na zijn troonsafstand houdt de Leopold III zich enkel nog bezig met zijn drie grootste passies: reizen, filmen en golf spelen. Hij houdt zich op de achtergrond tot aan zijn dood in 1983.



Het Belgisch vorstenhuis

Boudewijn I

B

oudewijn heeft een zeer tragische jeugd gehad. Zijn moeder, koningin Astrid, komt bij een auto-ongeluk in Zwitserland om het leven, hij maakt de Tweede Wereldoorlog mee en speelt één van de hoofdrollen in de grootste crisis die ons land heeft gekend: de troonsafstand van zijn vader Leopold III. Boudewijn, die hierdoor op jonge leef­tijd aan de macht komt, bestijgt onvoorbereid de troon, terwijl de Koningskwestie de positie van de koning aanzienlijk heeft verzwakt. De politieke partijen hebben het vacuum ingevuld dat tot stand kwam door de afwezigheid en de zwakte van de koning. Bij gebrek aan ervaring oefent de jonge Boudewijn in de jaren ’50 nauwelijks invloed uit op het binnenlands beleid. Zijn aandacht gaat voornamelijk uit naar de kolonie. In 1955 onderneemt hij een triomfantelijke reis naar Kongo, waar men de ‘Droeve Koning’ voor het eerst ontspannen ziet lachen. Onder zijn regering verwerft Kongo uiteindelijk de onafhankelijkheid, zij het in bloedige omstandigheden: de moord op Lumumba, de leider van de onafhankelijkheidsbeweging; de muiterij van het Kongolese leger; het bloedbad onder de Europeanen; de machtsgreep van Mobutu.

I

n 1960 trouwt Boudewijn met doña Fabiola de Mora y Aragon. Het paar blijft kinderloos. Vanaf de jaren ’60 krijgt Boudewijn – dankzij de opgedane ervaring, zijn huwelijk en de afstand tot zijn vader Leopold, die niet meer op het paleis in Laken woont – meer zelfvertrouwen en drukt hij makkelij­ker zijn stempel op het binnenlandse politieke leven. Toch blijven zijn macht en invloed beperkt:



Het Belgisch vorstenhuis

hij geeft advies, maar het is de regering die – steunend op haar parlementaire meerderheid – de beslissingen neemt. Boudewijn zorgt er mee voor dat zijn land lid wordt van de NAVO. Ook is België onder zijn bewind in 1957 de oprichter van een ‘Europese Gemeenschap’ (de toenmalige EEG). In het België dat tijdens zijn koninschap tot een federale staat is omgevormd, heeft Boudewijn zichzelf ook geprofileerd als een symbool van nationale eenheid, het laatste bindmiddel tussen de gemeenschappen. In 1990, wanneer de koning op basis van zijn geloofsovertuigingen weigert een wet te ondertekenen die abortus wil liberaliseren, verklaart de regering hem gedurende 48 uur "in de onmogelijkheid om te regeren". Hoewel sommige waarnemers zware kritiek hebben op de houding van de koning, blijft zijn populariteit ondanks deze politieke goocheltoer onaangetast. Boudewijn overlijdt tijdens een verblijf in Spanje, op 31 juli 1993. De dood van de vorst jaagt een golf van emotie door het land. Dagen- en nachtenlang staan duizenden in de rij voor het paleis om een laatste groet te brengen aan het stoffelijk overschot.



Het Belgisch vorstenhuis

Albert II

B

ij het overlijden dacht men meteen aan prins Filip om de troon te bestijgen, maar totaal onverwacht werd Albert II naar voor geschoven. Albert II werd op 6 juni 1934 geboren. Op 2 juli 1959 trouwt hij met Paola Ruffo di Calabria. Samen krijgen ze drie kinderen: Filip, de oudste zoon, geboren in 1960 (in december 1999 huwt hij met Mathilde d’Udekem d’Acoz), Astrid, in 1962 geboren en getrouwd

met Aartshertog Lorenz, en prins Laurent (die in 2003 met Claire Coombs huwt). Al sinds het einde van de jaren vijftig toonde prins Albert, onder meer in de Senaat, een bijzondere belangstelling voor de Belgische handel. In 1962 was hij aangesteld tot erevoorzitter van de Belgische Dienst voor Buitenlandse Handel. Plichtsbewust en met kennis van zaken reisde de prins de wereld rond, aan het hoofd van een hondertal officiële handelsmissies. Ook als koning blijft hij zich voornamelijk bekommeren om de problemen op het vlak van economie en handel. Op 9 augustus 1993 legt Albert II voor de Verenigde Kamers de grondwettelijke eed af als zesde Koning der Belgen. De vele politieke crisissen die België aan het begin van de 21e eeuw doormaakt, tonen aan dat de vorst toch nog een belangrijke scheidsrechtersrol kan spelen in een land dat almaar meer wordt gefederaliseerd en waar het koningsschap steeds meer in vraag wordt gesteld.



Het Belgisch vorstenhuis

De hofhouding

Burgerlijk Huis

Departement van de Kabinet van de Koning Grootmaarschalk Grootmaarschalk Ceremoniemeester (protocol, officiële bezoeken) Commandant van de Paleizen Secretaris van de koningin

Militair Huis

Hoofd van het ­ militair Huis

Civiele Lijst

Hoofd van het Kabinet Tien Vleugel­adjudanten (zij vertegenwoordigen de

Beheerder van de 2 Adjunct-Kabinetchefs Civiele Lijst Twee raadsleden Vijf secretarissen (politieke activiteiten van de koning, betrekkingen met de regering, informatiedienstvan het Paleis)

Eén penningmeester

koning op sommige zendingen)

Zes officieren Eén bediende (beheer van de civiele lijst, ­ordonnansen onderhoud van de (ten dienste van de koning koninklijke gebouwen, en de koningin) beheer van het personeel van het paleis

Economisch adviseur

Daarnaast zijn er nog de Hofarts en de Hofaalmoezenier. Naar: Ch. Cannuyer, Belgique est leur nom. 160 ans d'Histoire de notre dynastie nationale, 1831-1991. Izegem, Illustra, 1991, p.65. H. Van Daele, Sire. Een jaar uit het leven van de Belgische Koninklijke Familie. Tielt, Lannoo, 1985, p.VII.



Het Belgisch vorstenhuis

Vragenlijst voor de leerlingen HET BELGISCH VORSTENHUIS IN HET KONINKLIJK LEGERMUSEUM

Leopold I Dit is een portret van Leopold I. In 1830 werd hij de eerste koning der Belgen. En 1830 kwam België in opstand tegen de Nederlanden en werd het, dankzij een vrijwilligersleger, onafhankelijk. Leopold I stond aan het hoofd van dit vrijwilligersleger. Een oorlogsvrijwilliger is (omcirkel het goede antwoord): ✏ een soldaat die tegen zijn wil ingelijfd wordt ✏ een soldaat die dienst neemt zonder daartoe gedwongen te zijn Je ziet verschillende vrijwilligers in de vitrines. Wat voor uniform dragen ze?

Gebruik kleurpotloden om de eerste Belgische vlag te kleuren. Kijk goed naar het schilderij om je niet te vergissen!

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

In 1831 werd de nieuwe Belgische vlag goedgekeurd. Ze is sindsdien niet meer veranderd. Wat was er anders dan voordien? Waarom werd de eerste vlag niet behouden? Tegenwoordig heeft één van onze buurlanden nog steeds een vlag die veel gelijkenissen vertoont met de eerste Belgische vlag. Om welk land gaat het?

In het museum vind je verschillende voorstellingen van Leopold I. Bekijk ze aandachtig. Hoe wordt de koning meestal afgebeeld? (omcirkel het goede antwoord): ✏ met een kroon op zijn hoofd ✏ in uniform ✏ in de tuin met het hele gezin

Een "dubbelportret" is een speciaal portret. We noemen het een "dubbelportret" omdat: ✏ de koning er twee keer op afgebeeld is ✏ het door twee verschillende schilders is gemaakt ✏ het de koning en de koningin allebei voorstelt

De koning is ook de opperbevelhebber van het leger.   Als Leopold I aankomt in België, neemt hij meteen de leiding over het Belgisch leger om te strijden tegen: (omcirkel het goede antwoord) ✏ De Nederlanden ✏ Frankrijk ✏ Duitsland In dezelfde zaal tref je ook het veldbed van de koning aan. In welke omstandigheden maakte hij daar gebruik?

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Het jonge België beschikt nog niet over een machtig leger: welke landen vraagt het om bijstand? Eerste land: Aanwijzing: er wordt stokbrood gegeten Tweede land Aanwijzing: de hoofdstad is Warschau

Nadat er vrede met Nederland is gesloten, probeert Leopold I een kolonie te stichten. Een kolonie is (omcirkel het goede antwoord): ✏ een land dat marmeren zuilen maakt voor een ander land ✏ een land dat vakantie­kampen organiseert voor een ander land ✏ een land dat door een ander land als wingewest wordt bestuurd Op de wereldkaart zijn sommige landen ingekleurd. Het zijn landen waar België een kolonie trachtte te stichten. Omcirkel in de volgende lijst de namen van de landen die op de kaart zijn ingekleurd. Opgelet! Er staan meer landen op de lijst dan er zijn ingekleurd op de kaart. ✏ Mexico ✏ Marokko ✏ Het oosten van de

Rusland

Noord Amerika

Verenigde Staten ✏ Italië ✏ Abyssinië (het huidige Ethiopië) ✏ Santo Tomas (in Guatemala) ✏ de Zuidpool ✏ Brazilië ✏ Japan ✏ Guinea ✏ Buenos Aires (in Argentinië) ✏ Kongo

1

China 5

8 3

6

Central Amerika

9

Afrika 10

2

4 Zuid Amerika

Australië

7

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Leopold II Leopold II is de zoon van Leopold I. Leopold II wil een leger uitbouwen om België beter te verdedigen, omdat het land door twee andere landen wordt bedreigd. Het gaat om (omcirkel het goede antwoord): ✏ Frankrijk en Duitsland ✏ Groot-Brittannië en Nederland ✏ Mexico en Turkije

Op de kaart zie je dat sommige Belgische steden zijn versterkt. Weet je waarom men een stad versterkt? Welke steden kiest men bij voorkeur als vesting? (Hier zijn meerdere antwoorden mogelijk) ✏ Vooral steden met een burcht ✏ Vooral steden in de buurt van de grens ✏ Vooral steden met minstens 20.000 inwoners ✏ vooral steden waar een grote rivier doorheen loopt die een natuurlijke

barrière vormt Antwerpen

Brugge Gent De Schelde

Brussel

Leuven Luik

Bergen

Namen De Maas

Forten

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

In één van de vitrines is de vulpen van Leopold II te tentoongesteld. Met deze vulpen ondertekende de koning een belangrijke wet die de dienstplicht wijzigde. Kan je uitleggen wat ‘dienstplicht’ precies inhoudt?

Misschien heeft je grootvader zijn dienstplicht nog moeten vervullen. En jij? Zul jij ook in het leger moeten?

JA

NEEN

Wat staat er in deze wet? (omcirkel het goede antwoord): Als er oorlog uitbreekt: (1) moeten alle inwoners gaan vechten (2) moet in elk gezin moet één zoon de dienstplicht vervullen (3) kunnen ook vrouwen dienst nemen in het leger Vervolledig de volgende zinnen: In …………schenkt Leopold II België een kolonie in Afrika, namelijk …………………. Het land in kwestie werd eerder reeds uitgebreid bezocht door de journalist ………………… De Belgen moeten er vechten tegen …………………………. die de inwoners van het land als ………………………………. verkopen aan de Portugezen. Met het geld dat de kolonie in het laatje brengt - dankzij ivoor en rubber - laat Leopold II grote gebouwen optrekken om Brussel te verfraaien. Wedden dat je er een paar kunt noemen? Omcirkel in de onderstaande lijst de gebouwen die werden opgetrokken in opdracht van Leopold II: PU I RR E J UBE LPARKTE RRASSTE PTRAS ATOM I UMRATISH ISTORIAM E MM E NR ATOU RM IMORGAN N E SATION E MM E N MUSE UMVANTE RVU R E NTRAM I NON E AUE I F F E LTOR E N DE E NSI N E E NATIVEA

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Albert I

Albert I is de neef van Leopold II. In sommige gevallen gaat het ko­ningschap niet over van vader op zoon: ✏ omdat de zoon van de koning overleden is ✏ omdat de zoon van de koning te slechte punten kreeg op school ✏ omdat de koning alleen dochters heeft ✏ omdat de zoon van de koning liever een ander beroep zou uitoefenen De regering van Albert I wordt gekenmerkt door de Eerste Wereld­oorlog. Bijna alle landen die aan de oorlog deelnamen, hebben een vitrine in ons Museum. Loop door de zalen, zoek vijf verschillende landen en noteer ze hier. 1 2 3 4 5 NORVEGE NOORWEGEN

Duid ze vervolgens ook aan op de kaart.

Mer du Nord Noordzee

Stockholm Mer Baltique Oostzee

SUEDE ZWEDEN

Moscou

DANEMARK DENEMARKEN RUSSIE RUSLAND

GRANDE-BRETAGNE GROOT BRITTANNIË

London

Den Haag Bruxelles Brussel

PAYS-BAS NEDERLANDEN

BELGIQUE BELGIË

Berlin

ALLEMAGNE DUITSLAND

Paris

Océan Atlantique Atlantische Oceaan

FRANCE FRANKRIJK

Wien

Budapest

Berne

AUTRICHE-HONGRIE OOSTERIJK-HONGARIJE

SUISSE ZWITSERLAND ITALIE ITALIË PORTUGAL

Lisboa

Sarajevo Madrid ESPAGNE SPANJE

Mer Méditerranée Middellandse Zee BALEARES BALEAREN

CORSE CORSICA

Roma

Belgrade

SERBIE SERVIË MONTENEGRO

Tirana

ROUMANIE ROEMENIË

Bucarest Sofia

BULGARIE BULGARIJE

ALBANIE ALBANIË

SARDAIGNE SARDINIË

GRECE GRIEKENLAND SICILE SICILIË

Vragenlijst voor de leerlingen

Mer Noire Zwarte Zee

Constantinople

TURQUIE TURKIJE

Athènes

Het Belgisch vorstenhuis

Tijdens de oorlog biedt België verzet tegen Duitsland. Wat betekent "verzet" eigenlijk? ✏ dat een land de aanval van een ander land met een oorlogsverklaring

beantwoordt ✏ dat een land zo machtig is dat het alle andere landen overheerst ✏ dat de koning het leger van zijn land wil afschaffen Bekijk de kaart van België tijdens de Eerste Wereldoorlog. Slechts een klein gedeelte van België is niet bezet. Hoe heet deze streek?

PAYS-BAS� � NEDERLANDEN

MER DU NORD� � NOORZEE

KNOKKE

SCHELDE

OOSTENDE

BRUGGE 9/10/14 DE PANNE

ANTWERPEN 10/10/14 LIER

ZELZATE GENT 9/10/14

NIEUWPOORT DIKSMUIDE

DENDERMONDE MECHELEN

SCHELDE ER

LE

BRUXELLES BRUSSEL 20/8/14

CA UT

KORTRIJK

ES

IEPER

LYS

HALEN 12/8/14

IE

IJZ

ALLEMAGNE AARSCHOT

ARMENTIERES

LEUVEN

ST-TRUIDEN

AACHEN

TONGEREN

VISE

NIVELLES

TOURNAI

NAMUR 22/8/14

LIEGE 5-16/8/14

E

BR

M

SA

FRANKRIJK

E

US

ME

ANDENNE

MONS 23/8/14

FRANCE

DUITSLAND MAASTRICHT

CHARLEROI

DINANT

SE EU

M

16/8/14

PRISE DE LA VILLE PAR LES ALLEMANDS VAL VAN DE STAD

NEUFCHATEAU

LUXEMBOURG LUXEMBURG

PLACES FORTES - VERSTERKE PLAATSEN LUXEMBOURG

MASSACRES ET DESTRUCTIONS PAR LES ARMEES ALLEMANDES PLUNDERINGEN EN WREEDHEDEN BEGAAN DOOR DE DUITSERS LONGWY

LIGNE DE FRONT - FRONTLIJN 20/8/1914 LIGNE DE FRONT - FRONTLIJN 27/9 - 6/10/1914 LIGNE DE FRONT - FRONTLIJN OCT/OKT - NOV 1914 INTEGRATION A LA BELGIQUE APRES 1918 - "DOOR BELGIE NA 1918 GEANNEXEERD"

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Vul de volgende zin aan: Tijdens de oorlog neemt koning Albert I het opperbevel van het …………………………………… op zich. Gedurende de ganse oorlog probeert hij zijn……………………………… zoveel mogelijk te beschermen en zoveel mogelijk mensenlevens te redden door niet deel te nemen aan de grote aanvallen van de ………………………………. Albert I was zeer geliefd bij de Belgen. Daarom gaven ze hem de bijnaam " ……………………………………". De koningin …………………………………………… bleef met de koning in het nietbezette deel van België (in De Panne), en waakte over de gezondheid van de soldaten die ze bezocht in de ……………………………………………

Koning Albert was heel sportief: in verschillende Europese gebergten doet hij aan ……………………….…………………….………………………. Hij sterft tijdens een ……………………………………… in ………………………………………………., in de buurt van Namen.

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Leopold III Leopold III, zoon van koning ………….............……, trouwde met de Zweedse prinses ……………………. Ze was heel erg ………………… bij de Belgen. Helaas kwam ze op jonge leeftijd om het leven, bij een ……………………-ongeval in Zwitserland.

De regering van Leopold III wordt gekenmerkt door de Tweede Wereld­oorlog. Kun je zeggen of wat volgt waar of niet waar is? ✏ Frankrijk en Groot-Brittanië verklaren de oorlog aan Hitler ✏ de Amerikanen helpen de Duitsers ✏ Duitsland valt België binnen ✏ de Belgische soldaten worden gevangen gezet in Duitsland ✏ de Tweede Wereldoorlog eindigt in 1949 ✏ De Duitsers bezetten Kongo ✏ de Belgische piloten en mariniers vechten mee met het Britse

waar/niet waar waar/niet waar waar/niet waar waar/niet waar waar/niet waar waar/niet waar waar/niet waar

leger ✏ Koning Leopold III verblijft als krijgsgevangene in zijn kasteel in waar/niet waar Laken waar/niet waar ✏ De koning gaat tijdens de oorlog een tweede huwelijk aan Na de oorlog krijgt de koning een hoop kritiek. België raakt verdeeld in twee kampen: voor of tegen de koning. Er volgen een aantal gewelddadige betogingen. Dit noemen we (duidt het goeie antwoord aan): ✏ ✏ ✏ ✏

Het Eindoffensief Het Grote Keerpunt De Koningskwestie De Exodus

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Boudewijn Gewoonlijk wordt een koning pas vervangen bij zijn dood. Dat heet dan troonsopvolging. Maar Leopold III doet in 1951 troonsafstand. Weet je wat dat betekent? (omcirkel het goede antwoord): ✏ de koning geeft als het ware zijn ontslag ✏ de koning sterft zonder dat hij een opvolger heeft

aangeduid Boudewijn wordt koning in ……………… Hij is dan nog jong en onervaren, want amper ………………jaar oud. Tijdens de eerste jaren van zijn regering krijgt de koning te kampen met een grote crisis in Kongo. Wat gebeurt er rond die tijd in de Belgische kolonie? ✏ Congo wordt onafhankelijk ✏ De pest maakt duizenden doden ✏ Nederland valt Congo aan

Onder de regering van Boudewijn I wordt België een federaal land. Weet je wat dat betekent? ✏ België wordt verdeeld in gewesten en gemeenschappen ✏ De gewesten en gemeenschappen krijgen meer beslissingsmacht ✏ België maakt deel uit van een ander land ✏ België wordt verdeeld in 2 nieuwe, onafhankelijke landen

Koning Boudewijn overlijdt op 31 juli 1993. Waar liggen de Belgische koningen begraven? (duidt het goede antwoord aan): ✏ in de Basiliek van het Heilig Hart in Brussel ✏ in de crypte van de Kathedraal van Laken ✏ in de Notre-Dame kathedraal in Parijs

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Albert II Wat is de verwantschap tussen Albert II en Boudewijn?

Weet je welke andere koning de macht eveneens niet heeft overgedragen aan zijn zoon? Ja, Albert II heeft drie kinderen: 2 zonen, …………………………… en …………………………… en 1 dochter, ……………………………… In principe is het …………………………… die Albert II zal opvolgen.

Heb je goed opgelet tijdens je bezoek aan het museum en bij het beantwoorden van de vragen? Dan weet je ongetwijfeld alles over het leven van koning Boudewijn en koning Albert II en kan je deze tekst zonder probleem aanvullen! Koning Boudewijn werd geboren in ………………als zoon van ………………………… en ……………………………. Op dertigjarige leeftijd trouwde hij met de Spaanse edelvrouw………………………… Tijdens zijn regering werd ………………………, de Belgische kolonie, onafhankelijk. Na zijn overlijden in ……………………… werd hij begraven in ………………………… Er moest een troonopvolger worden gevonden, want Boudewijn had geen ………………………. Uiteindelijk werd Albert II, de …………………. van Boudewijn, de nieuwe koning. Albert II is getrouwd met een Italiaanse prinses,……………………………. Samen hebben ze drie kinderen. In 1999 stond prins ……………………… volop in de belangstelling vanwege zijn huwelijk met een jonge en charmante Belgische aristocrate, ………………………. Als oudste ……………… van de koning is hij de …………………………………. Hij wordt met andere woorden onze volgende ……………….

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Nog een paar laatste vragen... Kun je de volgende raadsels oplossen? Wie ben ik? Mijn land van herkomst heeft Berlijn als hoofdstad. Ik ben 75 jaar oud geworden en had vier kinderen. Tijdens mijn regering moest ik ten strijd trekken tegen de Nederlanders. Mijn zoon, die ook koning werd, had dezelfde naam als ik. Als ik daar nog aan toevoeg dat ik de eerste koning der Belgen was, dan weet je ongetwijfeld wie ik ben: Ik ben: ………………………………………………. Wat ben ik? Ik duurde 5 jaar. Verschillende landen zijn mij begonnen als reactie tegen Hitler. De toenmalige koning was Leopold III. Ik ben de tweede gebeurtenis in mijn soort. Als ik daar nog aan toevoeg dat ik begon in 1940, dan weet je het vast wel... Ik ben: ………………………………………………. Welk land ben ik? Ik ben een land. De Belgen zijn in 1880 op mijn grondgebied aangekomen. Ik beschik over natuurlijke rijkdommen waarvoor België belangstelling had. Heel wat voorwerpen afkomstig van mijn grondgebied worden tentoongesteld in het museum van Tervuren. Als ik zeg dat ik een Afrikaans land ben, weet je misschien welk land ik ben? Ik ben: ……………………………………………….

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Leg het verband tussen de per­sonages en de gebeurtenissen Leopold I

werd koning in 1993

Leopold II Albert I

regeerde tijdens de Eerste Wereldoorlog

Leopold III trouwde met Mathilde d’Udekem d’Acoz Boudewijn Albert II

had geen kinderen

Prins Filip heeft het Jubelpark laten bouwen

bewerkstelligde de vrede met Nederland

trad af ten gunste van zijn zoon

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis

Een kleine woordenschatoefening… Verbindt het woord met de juiste definitie

verdedigingsmuur rond een stad

Monarchie land dat met een ander land verbonden is door een verdrag dat het ertoe verplicht om hulp te bieden in geval van oorlog

Kolonie Vestingwal Geallieerd land

land dat door een ander land wordt gebruikt als wingewest

staat geleid door een koning

In België is het staatshoofd een ko­ning. Met de volgende termen worden ook staatshoofden aangeduid. Probeer telkens een voorbeeld te geven en een grondgebied te noemen waarover ze hebben geregeerd.

Koning

Albert II

België

Keizer Dictator President

Vragenlijst voor de leerlingen

Het Belgisch vorstenhuis