22/09/2016
Zelfverwonding: Wat als zelfzorg zoek is? Prof. Dr. Laurence Claes KU Leuven – Faculteit PPW U Antwerpen – Faculteit Geneeskunde
[email protected]
Terminologie
Inhoud • • • • • •
(Claes et al., 2007)
Terminologie Conceptualisatie Prevalentie Model Co-morbiditeit Behandeling
Terminologie • Zelfbeschadiging Zelfbeschadiging Zelfverwonding
• Zelfverwonding o
Direct fysiek letsel aanbrengen aan het eigen lichaam, zowel aan de oppervlakte van de huid (bijv. zichzelf snijden) als inwendig (bijv. naald inslikken)
Normaal
Abnormaal
Adequaat Aanvaard
Inadequaat Niet aanvaard
Behouden of bereiken van schoonheid/gezondheid
Omgaan met persoonlijke problemen
Terminologie
(Claes et al.,2007)
Direct of indirect schade aanbrengen aan het eigen lichaam • Bijv. Diabeticus die zijn dieet niet volgt, …
Zelfbeschadiging
Sociaal standpunt
Motief/ Functie
o
Zelfverzorging
Zelfverminking
• Zelfverwonding = • Sociaal onaanvaardbaar gedrag waarbij een persoon zichzelf fysiek letsel toebrengt zonder de intentie om zichzelf het leven te benemen
• Zelfverminking o
Het eigen lichaam letterlijk verminken (bijv. amputatie van ledematen)
1
22/09/2016
Conceptualisering Structuralitische benadering • Structuralistische of medisch-klinische benadering o
ZVG als een pathologische structuur op zich (syndroom) of als een symptoom van een stoornis (DSM-IV, ICD-10)
o
DSM-IV • Borderline Persoonlijkheidsstoornis • Trichotillomanie (Impulscontrolestoornis) • Krabben aan de huid (Impulscontrolestoornis NAO)
o
DSM-5 Sectie III (APA, 2013)
ICD-10 • Repetitief hoofdbonken, ... (Stereotype bewegingsstoornis) • Zichzelf injecteren met toxische stoffen (Nagebootste stoornis)
Conceptualisering ZVG
Conceptualisering van ZVG
Functionalistische benadering
Functionalistische benadering (Nock & Prinstein, 2004)
• Functionalistische of psycho-sociale benadering o
ZVG als een uiting van psychische problematiek (communicatieve functie) of
o
ZVG als een manier om hiermee om te gaan (probleemoplossende functie)
o
Functionele schaal • • • • •
Positieve bekrachtiging Bv. genieten van de pijn Autonome functie
(Vanderlinden & Vandereycken, 1997)
Relaxatie Aandacht Stimulatie Straf Zelfdestructiviteit
Bv. krijgen van aandacht Sociale functie
-
Bv. verdwijnen van herbeleving
Bv. ontsnappen aan taken
Negatieve bekrachtiging
Prevalentie
Prevalentie Steekproef & leeftijd
• Geen duidelijk antwoord
• Niet-klinische populaties
o
Overschatting
o
• Bv. inclusie van suïcide(pogingen) o
• • •
Onderschatting • Bv. enkel “snijden” inventariseren • Bv. enkel kijken naar patiënten die verzorging nodig hebben in ziekenhuizen
Middelbare scholieren
• Klinische populaties o
± 17.1-38.6% (Brunner et al., 2013) ± 18% (Muehlenkamp et al., 2012) ± 35.6% (6.7% DSM-5) (Zetterqvist
Adolescenten •
et al., in press)
o
Jong volwassenen •
o
± 17%
(Whitlock et al., 2006)
Volwassenen •
± 4%
(Klonsky et al.,2003)
± 40%-61%
(Darche, 1990; DiClemente
et al., 1991)
•
o
Eetstoornissen
(Claes & Muehlenkamp, 2014; Svirko & Hawton, 2007) •
AN-R: 13.6%-42.1%
•
AN-BP: 27.8%-68.1%
•
BN: 26%-55.2%
Volwassenen • •
± 4%-21% (Briere & Gil, 1998) Borderline PS (Ludäscher et al., 2009) •
69%-75%
2
22/09/2016
Patiënten met/zonder ZVG Symptomen
Model (Claes & Muehlenkamp, 2014)
80 60 Geen ZVG
40
ZVG
20 0 Angst
Fobie
Depri
Wantr.
Hostil.
Klachtenlijst
Patiënten met/zonder ZVG Suïcide gedachten
Patiënten met/zonder ZVG Persoonlijkheidsstoornissen
40
150
30 Geen ZVG
20
ZVG
10
100
Geen ZVG
50
ZVG
0
0 Suicide gedachten
Cluster Cluster AS-Pd A B
B-Pd
Cluster C
ADP-IV
3
22/09/2016
ZVG & Identiteit • r(ZVG, identiteitsdiffusie) = + • r(ZVG, identiteitssynthese)= Synthese
Ik heb een duidelijk idee over wat ik wil zijn. Ik heb mezelf graag en ben trots op waar ik voor sta. De belangrijke dingen in het leven zijn duidelijk voor mij.
Verwarring
Ik weet niet echt wie ik ben. Ik kan niet beslissen wat ik met mijn leven ga doen. Ik voel me nergens echt bij betrokken.
Persoonlijkheid & Identiteit & ZVG
Neuroticism
Hechting – Identiteit - ZVG
4
22/09/2016
Eetstoornispatiënten met/zonder ZVG: Traumatische ervaringen/dissociatie 3 2,5 2 1,5
Geen ZVG
1
ZVG
0,5 0 Emot.
Fysiek
Seksueel DISQ-Total
TEQ/DISQ
5
22/09/2016
Holistische theorie ZVG Uitlokkende gebeurtenis Individueel: mislukking Sociaal: ruzie, verlies
Negatieve gedachten: Ik ben een mislukking, ik haat mezelf, ik ben waardeloos
Negatieve gevoelens: Boosheid, verdriet, onzekerheid, verwardheid Gedachten aan ZVG
Afremmende factoren: Waardevol contact In gezelschap zijn
Versnellende factoren: Alcohol- en/of druggebruik Vermoeidheid, alleen zijn, stress Zelfverwonding
Negatieve gevolgen (op lange termijn): Schuld, schaamte, wonde, littekens, afwijzing door omgeving
Positieve gevolgen (op korte termijn): Afname van spanning, kwaadheid, verwarring, zelfbevestiging, gevoel van sterkte
Behandeling – team/therapeut (1) • Van de kant van de therapeut of het team staan twee basisregels centraal: 1. Neutrale verzorging: • wonden moeten behandeld worden op een technisch verantwoorde manier (alsof het een ongeval betreft) • doch zonder directe opmerkingen of vragen, behalve wanneer die medisch noodzakelijk zijn • zodra de acute situatie voorbij is en op een meer geschikt moment (enkele uren tot enkele dagen later) -> open communicatie
6
22/09/2016
Behandeling – team/therapeut (2)
Behandeling – Patiënt (1) • Eerste contact
2. Open communicatie • het voorval moet besproken worden in een therapeutische context met speciale aandacht voor de boodschappen die door de patiënt worden uitgedrukt • samen met de patiënt analyseert de therapeut de mogelijke functies van het zelfverwondend gedrag
o o
Patiënt rapporteert ZVG zelf ZVG wordt meegedeeld door een ander (bv., vriendin, leerkracht) • Vermoeden ZVG openlijk bespreken • Niet beschuldigen, niet minimaliseren, geen geheimhouding beloven • Wanneer vertrouwensrelatie is opgebouwd kunnen volgende stappen ondernomen worden
Behandeling – Patiënt (2)
Behandeling – Patiënt (3)
• Motiveren
• Functie-analyse
o
Voor- en nadelen van het ZVG?
o
• Als behandelaar niet-oordelend durven luisteren naar de voordelen en nadelen van het ZVG o
Situationele, affectieve, en cognitieve antecedenten en gevolgen van ZVG in kaart brengen • De eerste keer kan de FA in de sessie uitgevoerd worden samen met patiënt • Self-Injury Questionnaire-Treatment Related (Claes et al., 2007)
ZVG is geen gemakkelijke taak -> vele functies -> vaak kan ZVG maar losgelaten worden als er (gezondere) gedragsalternatieven zijn • ZVG ineens stoppen? • ZVG geleidelijk stoppen? • in overleg met patiënt beslissen
Functieanalyse Situatie Tijdstip? 20u. Waar? Badkamer Met wie? Alleen Activiteit voordien? Ruzie gemaakt
Behandeling – Patiënt (4) Persoon
Gevoelens? • Kwaad op mezelf • Verdrietig • In de steek gelaten Gedachten? • Ik moet mezelf straffen
Gedrag
Gevolgen
Wat? Gevoelens? Ik sneed mezelf • Opgelucht in L-arm met • Kwaad scheermesje Gedachten? Waarom? • Nog dieper Ik wilde pijn moeten voelen en bloed snijden zien Gedrag? • Naar dokter
• Aanpak van intra-persoonlijke functies o
Emotie-regulatie • Psycho-educatie (emoties zijn noodzakelijk) • Emotionele exposure (emoties moeten niet leiden tot gedrag)
o
Cognitieve herstructurering • Kritiek (zelf & ander) • Cognitieve technieken (bv., Beck)
o
Gedragsverandering • leidende principes in de selectie van alternatieven • makkelijk ter beschikking staan • schadeloos zijn (voor de patiënt en andere mensen) • snel leiden tot emotionele ontlading (zonder een trance of controleverlies te verwekken)
7
22/09/2016
Gedragsalternatieven (Taylor et al., 2015)
Behandeling – Patiënt (5)
• This is a way to bring your emotion down without huring
• Aanpak van interpersoonlijke functies
yourself and using the power of your senses o
Things you look at … watch the start at night, watch a dance performance, do your nails so they are pretty, …
o
Things you listen to … listen to relaxing music, sing your favourite song, play an instrument
o
Things you smell … buy some essential oills, bake cookies, cakes or bread, use your favourite perfume or scent
o
Things you taste … have some ice-cream, have a hot chocolae or herbal tea, … Things you touch … stroke a cat/dog/hamster, cuddle a soft cushion, hug someone, …
o
o o o
Psycho-educatie aan ouders/siblings Omgeving leren ZVG = non-verbale hulpkreet Patiënt leren ‘verbaal’ en ‘rechtstreeks’ communiceren (bv., module interpersoonlijke communicatie
Linehan)
• Aanpak van co-morbide pathologie
Behandeling – Patiënt (6)
Behandeling – Patiënt (7)
• Hervalpreventie
• Crisisplan
o o
o
ZVG opgeven is een proces van vallen en opstaan Patiënt dient triggers te leren identificeren gezonde gedragsalternatieven toepassen Indien patiënt uitglijdt, • is dit geen probleem als hij/zij gezonde gedragsalternatieven kan activeren • indien dit niet lukt, dan steunnetwerk (bv., ouders, vrienden, therapeut) activeren
o
o
Welke stappen nemen indien er zich een crisis voordoet? (stappenplan) Ik ben geen voorstander van een contract om ZVG te verbieden
• NEUTRALE Wondverzorging o
Beperkte beschadiging • Zelf leren verzorgen + check-up bij huisarts
o
Ernstige verwonding • Huisarts (met wie afspraken werden gemaakt) • Spoedeisende hulp
Behandeling – Patiënt (8) • ZELFZORG Doorheen de ganse behandeling van ZVG zijn “Respect voor zichzelf” en “Zelfzorg” belangrijke thema’s • Hulpverlener mag ook grenzen stellen • Zelfzorg is de boodschap voor de patiënt en de hulpverlener o
Bedankt voor uw aandacht! Vragen?
8
