Jaarverslag Stadsnatuurgebieden Maastricht 2012

Jaarverslag Stadsnatuurgebieden Maastricht 2015

Educatie I Voorlichting I Beheer I Advies Capucijnenstraat 21-C19 6211 RN Maastricht Tel: 043-3219941

Auteur: Layout: Foto omslag: Foto: Overige foto’s:

Lisa Op den Kamp & Cridi Frissen-Moors Lisa Op den Kamp Lisa Op den Kamp: echte kamille, gallowayrunderen, Maaspunttoren, zoete kers Nigel Harle (Anna_Paulownaboom) Lisa Op den Kamp, Cridi Frissen en Olaf Op den Kamp

INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE ..................................................................................................................... 1 INLEIDING .............................................................................................................................. 2 DEEL 1 RESULTATEN STADSNATUUR 2015........................................................................ 5 DEEL 2 MONITORINGSRESULTATEN ................................................................................. 21 MONITORINGSSYSTEMATIEK ......................................................................................... 21 GEBIEDEN ................................................................................................................................. 24 HOGE FRONTEN .............................................................................................................. 24 JEKERDALPARK ................................................................................................................ 37 REGENWATERVIJVER AMBY ......................................................................................... 46 NAZARETH SPOORZIJDE (WEST)................................................................................... 54 WEIDE CAMPAGNE ........................................................................................................ 57 ZOUWDAL ......................................................................................................................... 61 NATUURTRANSFERIUM EN HONDENLOSLOOPGEBIED PIETERSBERG .................. 65 BERMEN: GROENE WIG AMBY..................................................................................... 74 VESTINGWERKEN – MUUR LANGS DE MAAS (OOSTOEVER) ................................ 77 LITERATUUR ............................................................................................................................ 82

1

INLEIDING Meer ecologisch groenbeheer Gemeente Maastricht werkt aan de ecologische kwaliteit van het stadsgroen. De laatste jaren is het aantal gebieden, die ecologisch beheerd worden uitgebreid, met bijvoorbeeld het natuurtransferium op de Pietersberg. CNME Maastricht en regio voert voor de gemeente Maastricht het ecologische onderhoud van een 23 natuurgebieden in Maastricht uit. Vaak liggen deze gebieden echt in de buurten en wijken. En daarmee werken de gemeente en het CNME samen aan kwalitatief groen in de buurten. Hierbij gaat het bijvoorbeeld over het onderhoud van de oude stadsmuren, met respect voor de aanwezige muurflora en het bekende Jekerdalpark waar een mooi bloemrijk uitloopgebied voor de stad is ontstaan. Van alle deze stadsnatuurgebieden zijn door gemeente Maastricht streefbeelden bepaald (Hornman-Voesten, M. 2012). In een bestek zijn alle beheermaatregelen opgenomen om toe te werken naar de streefbeelden. De omschrijving van streefbeelden en doelsoorten is te vinden in het ‘Handboek streefbeelden voor natuur en water in Limburg’ (Provincie Limburg, 2002). In dit monitoringsverslag worden per gebied, monitoringsgegevens en kort de resultaten weergegeven. Impuls aan de biodiversiteit Op verschillende manieren is er een impuls gegeven aan de biodiversiteit in de stadsnatuurgebieden. Het ecologisch beheer is gericht op het verder ontwikkelen van de natuurwaarden. In sommige gevallen wordt dit proces een stuk geholpen, door bijvoorbeeld een gebied in te zaaien met lokaal bloemenmaaisel, of door inheemse bloembollen te planten. Zo zijn in 2015 het Geusseltpark, de Kanjelzone en de oevers van de Jeker in het stadspark ingezaaid. Verder zijn er bloembollen, zoals daslook en wilde narcis ingebracht in het Jekerdalpark en het Stadspark. Bij het natuurtransferium zijn er in de schanskorven wilde (muur)planten, zoals bergsteentijm en glaskruid ingebracht om de korven te verlevendigen. En bij Chateau Jerusalem is een insectenhotel

2

gerealiseerd. In 2015 werd tevens door de gemeente Maastricht een uniek nieuw leefgebied voor de muurhagedis gerealiseerd op de Belvédèreberg. Aandacht voor exoten CNME bestrijdt in bijna alle beheergebieden de aanwezige exoten, zoals Japanse duizendknoop, reuzenbereklauw, reuzenbalsemien. De Japanse duizendknoop komt voor in de Hoge Fronten, Jekerdalpark, Zouwdal, Stadspark en grondwal de Heeg. De bestrijding verloopt succesvol, al zal de bestrijding nog een aantal jaren gecontinueerd moeten worden. Enkel op grondwal de Heeg vindt nog geen bestrijding plaats. CNME maakte in 2015 een advies voor de gemeente over de bestrijding van de duizendknopen aanwezig bij de nieuw aangelegde Belvédèrelaan. En er werd aanvullend de bestrijding van de duizendknoop op een locatie aan de bunderruwe in Malberg uitgevoerd. Participatie – betrokkenheid bij de natuur Onderdeel van de beheerwerkwijze van CNME is, dat er altijd aandacht is voor betrokkenheid vanuit de bevolking. Zo is er een activiteitenprogramma stadsnatuur, met een gevarieerd aanbod van activiteiten in de verschillende gebieden, zoals fruitsnoei-workshop, beverwandeling, workshop insectenhotel, etc. De activiteiten zijn gericht op ‘activering’. We willen deelnemers graag enthousiasmeren om zelf aan de slag te gaan met natuur en duurzaamheid in Maastricht. In 2015 waren er vele natuurwerkdagen, en ook een groene fietstocht langs stadsnatuurgebieden in Maastricht. Schaapskuddes van Maastricht In 2015 werd er voor het eerst ook een aantal bermen aan de Via Regia begraasd. Tevens wordt weide Campagne nu ook door de grote stadskuddes begraasd. De stadskuddes begraasden in 2015 ook de graslanden bij het Milleniumbos, voor Stichting Limburgs Landschap. Beheer door schapenbegrazing heeft ten eerste een ecologisch doel: het verder ontwikkelen van de biodiversiteit van de graslanden. In de graslanden komen door de begrazing met en met meer bloemsoorten en diversiteit. De schaapskuddes zijn tevens een goed middel om burgers bij de natuur te betrekken, omdat veel mensen de dieren fascinerend en aantrekkelijk vinden. Dit gebeurt op verschillende manieren, bijvoorbeeld via de verkoop van lokaal, diervriendelijk en natuurlijk vlees (o.a. via Pura Loca, Preuve Festival en Chateau Maastricht). De schaapskuddes van Maastricht hebben in 2015 tevens geparticipeerd aan de voorstelling ‘De parade’ van Tout Maastricht. Ook zijn de kuddes te volgen via de facebookpagina van Sjoen graas.

3

Leve de biodiversiteit! 2015 was alweer een bijzonder zonnig jaar. Veel soorten in de stadsnatuurgebieden zijn warmteminnende soorten, met als beste voorbeeld de muurhagedis. Maar ook veel muurplanten, graslandsoorten en insectensoorten zijn gebaat bij zonnige en warme omstandigheden. In bijna alle gebieden is, door de monitoring een ontwikkeling te zien, waarbij de graslanden minder ruig worden en er meer plaats komt voor bloemen en bijzondere soorten. In de Hoge Fronten bleek bijvoorbeeld in het onderzochte gebied de ruigere vegetatie omgevormd naar marjoleinruigte of glanshavergrasland t.o.v. 5 jaar geleden. Ook werden er 29 soorten meer gevonden als 5 jaar geleden. Ook in het Jekerdalpark verschenen een aantal nieuwkomers, zoals de gulden en slanke sleutelbloem en de vleugeltjesbloem. Andere bijzondere soorten zoals bevertjes en klavervreter breidden zich uit in het park. Ook in de andere gebieden kwamen nieuwe soorten voor, zoals de beemdooievaarsbek op weide campagne en knolsteenbreek in het Zouwdal. Het natuurtransferium en hondenlosloopgebied werden dit jaar voor het eerst gemonitoord, waar bijvoorbeeld klavervreter en kantig hertshooi voorkomen. De totale populatie van de muurhagedis in de Hoge Fronten was in 2015 groter dan ooit geteld, in totaal 684 dieren. Alleen het aantal adulte (volwassen) dieren was afgenomen. Qua vlinders werden in 2015 weer het zeldzame klaverblauwtje en kaasjeskruiddikkopje waargenomen in het Jekerdalpark. In een wateropvangbekken aan de Schorsmolen in Heugem broedde dit jaar een paartje kleine plevier. In deel I van dit rapport is van alle stadsnatuurgebieden een beschrijving opgenomen over de bijzonderheden van de natuurwaarden, ontwikkelingen per gebied en evt. kansen en bedreigingen. In deel II zijn de monitoringssystematiek en monitoringsresultaten beschreven.

4

DEEL 1 RESULTATEN STADSNATUUR 2015 In 2015 werden in totaal 23 gebieden, met een oppervlakte van ca. 113,5 ha ecologisch onderhouden in opdracht van de gemeente Maastricht (zie Figuur 1 en Figuur 2). Een groot deel van de gebieden bestaat uit bloemrijke graslanden. Deze graslanden worden op dergelijke wijze beheerd, dat de soortenrijkdom kan toenemen. Hierbij is aandacht voor gunstige tijdstippen van maaien en begrazen, het goed afvoeren van het maaisel, en ook duidelijke fasering in de uitvoering. Maaibeheer wordt uitgevoerd met kleinschalige machines, die goed passen bij het kleinschalige karakter van de stadsnatuur, zoals een alpentrekker, maaibalk en bosmaaiers. De begrazing wordt door CNME ingehuurd. In 2015 trokken er 2 kuddes van 200 schapen door Maastricht. Bij de begrazing worden duidelijke keuzes gemaakt in planning, fasering en uitrastering. Tevens vindt er in natuurpark Nazareth begrazing met Gallowayrunderen plaats. Overige beheermaatregelen die worden uitgevoerd bestaan uit natuurlijk bosbeheer, poelenbeheer, natuurvriendelijk onderhoud vestingmuren, bestrijding exoten, onderhoud boomgaarden, onderhoud recreatieve padenstructuren, etc.

Natuurgebieden Gemeente Maastricht Opp. Bos Vaeshartelt 3 Groene wig Malberg 3 Hoge Fronten 16 Lage Fronten / Frontenpark 4 Mariënwaard 5 Jekerdalpark 8 Natuurpark Nazareth oost en speelplaats 6 Regenwatervijver Amby 6 Weide Campagne 2 Natuurpark Nazareth west 3 Zouwdal 6 Lage Kanaaldijk 3,5 Groene wig Amby (incl. Hooverenpad) 5 Scharn (incl. Molenweg) 3 Waterbuffer Heer 0,5 Heugem 6 Grondwal de Heeg 7,5 Bosscherveld 0,5 Eijsden - Maastricht 12,5 Via regia 2 Vestingwerken 3 Natuurtuinen Jekerdal 2 Transferium Pietersberg 6 Totaal 113,5 ha Figuur 1: Oppervlaktes Maastrichtse stadnatuurgebieden in beheer bij CNME Maastricht

5

Figuur 2: Stadsnatuurgebieden Gemeente Maastricht in beheer bij CNME Wijzigingen t.o.v. 2014: In 2015 vonden er weer tal van kwaliteitsimpulsen plaats m.b.t. de stadsnatuurgebieden: Stadspark In het stadspark zijn een aantal aanvullende maatregelen uitgevoerd om de zichtbaarheid van de vestingwerken en de natuurwaarden te vergroten. Zo werd de oeverstrook langs de stadsmuur bij de Nieuwenhofstraat opgeschoond en ingezaaid met een natuurlijk oevermengsel, met o.a. moerasspirea en echte valeriaan. De oevers zijn nu ook in een vast beheerprogramma opgenomen. Door deze maatregelen liggen deze stadsmuren meer in het zicht. In het najaar is de omgeving van de Bastion de Vijf kop opgeknapt. Weelderige vegetatie is verwijderd, zodat er meer zichtlijnen aanwezig zijn en de toegankelijkheid is verbeterd. De veelvuldig aanwezige reuzenbereklauwen zijn uitgestoken. En op delen van de omgevormde bosschages zijn

6

bloembollen ingebracht van inheemse soorten, zoals daslook en wilde narcis. Op deze manier komt het mooie park en de stadsmuren nog beter tot hun recht. CNME onderhoudt verder de overige oevers van de Jeker, in eigendom van het Waterschap Roer en Overmaas. Zo kan het natuurlijk beheer, maar ook de bestrijding van de aanwezige Japanse duizendknopen goed op elkaar worden afgestemd. In de omgeving van het stadspark werden in 2015 een aantal muren geconsolideerd. CNME verzorgde de ecologische begeleiding van de consolidatie bij de Nieuwenhofstraat, Lang grachtje en Klein grachtje. Hierdoor is er met respect voor de aanwezige muurvegetaties gewerkt. Geusseltpark Het Geusseltpark is in 2014 heringericht. Vervolgens heeft CNME in opdracht van gemeente Maastricht de 8 ha. aangelegde graslanden ingezaaid met maaisel uit het Jekerdalpark en van de bermen van de Lage Kanaaldijk. Vooraf aan het uitzaaien zijn de terreinen door een aannemer gemaaid, zodat er voldoende open plekken aanwezig waren. Ook hier is er nog aanvullend ingezaaid met bloemenmengsels van de Cruydthoeck. Hiermee ontstaat er een flinke areaaluitbreiding aan interessante bloemrijke en biodiverse graslanden in Maastricht. In 2016 zal in het Geusseltpark ook ecologisch maaibeheer worden toegepast door CNME. Belvédèreberg Op de Belvédèreberg is in 2015 een uniek nieuw leefgebied voor de muurhagedis gerealiseerd. Er is een lengte van 500 meter aan schanskorven gerealiseerd bovenop de berg. Verder zijn er nog puinrillen, poeltjes, takkenhopen en struwelen aangelegd. Dit gebied is aangelegd als een van de natuurcompensatiegebieden voor de ruimtelijke ontwikkelingen in het Belvédèregebied (waaronder de verlegging van een deel van de Noorderbrug). De maatregelen zijn ook gunstig voor andere beschermde soorten, zoals de rugstreeppad en hazelworm. In 2015 zijn er door CNME, in opdracht van gemeente Maastricht, reptielen en amfibieën weggevangen uit de plangebieden van de Noorderbrug. Een deel van de dieren is op de nieuwe elementen op de Belvédèreberg uitgezet. Dit nieuwe leefgebied staat in verbinding met andere aanwezige muurhagedispopulaties, als onderdeel van het groene raamwerk.

7

Buitengoed Geul en Maas In de omgeving van de Kanjelzone is een nieuwe natuurstrook ingericht om het landgoed Bethlehem en het natuurpark Nazareth recreatief en ecologisch te verbinden. Deze graslanden zijn ook ingezaaid met soortenrijke maaisel van het Frontenpark. Verder is er in opdracht van Tennet BV en in overleg met gemeente Maastricht een insectenhotel gerealiseerd in de boomgaard van Chateau Jerusalem. Begrazing bermen In 2015 werd er voor het eerst ook een aantal bermen aan de Via Regia begraasd. En weide Campagne wordt vanaf 2015 ook door de grote stadskuddes begraasd. De stadskuddes begraasden in 2015 ook de graslanden bij het Milleniumbos, voor Stichting Limburgs Landschap. De schaapskuddes zijn tevens een goed middel om burgers bij de natuur te betrekken, omdat veel mensen de dieren fascinerend en aantrekkelijk vinden. Dit gebeurt via het organiseren schoollessen, excursies en andere activiteiten rondom de schaapskuddes, maar ook via de verkoop van lokaal, diervriendelijk en natuurlijk vlees (o.a. via Pura Loca, Preuve Festival en Chateau Maastricht). De schaapskuddes van Maastricht hebben geparticipeerd aan de voorstelling ‘de parade’ van Tout Maastricht. Ook zijn de kuddes te volgen via de facebookpagina van Sjoen graas. Aandacht voor exoten CNME bestrijdt in bijna alle beheergebieden de aanwezige exoten, zoals Japanse duizendknoop, reuzenbereklauw, reuzenbalsemien. De Japanse duizendknoop komt voor in de Hoge Fronten, Jekerdalpark, Zouwdal, Stadspark. Ook komt de duizendknoop voor op het zuidelijk deel van grondwal de Heeg, hier wordt deze niet bestreden. Dit is wel aan te bevelen. De bestrijding in de overige gebieden verloopt succesvol, al zal de bestrijding nog een aantal jaren gecontinueerd moeten worden. CNME maakte in 2015 ook een advies voor de gemeente voor de bestrijding van de duizendknopen aanwezig bij de nieuw aangelegde Belvédèrelaan. En tevens verzorgd CNME de bestrijding van Japanse duizendknoop op een locatie aan de de bunderruwe in Malberg.

8

Daarnaast onderhield CNME ook gebieden in Maastricht en omgeving voor andere opdrachtgevers: Beheer natuurgebieden voor andere opdrachtgevers Sint Pietersberg Omgeving Chalet Bergrust Orchideeën tuin en andere natuurgebieden Gerendal en Savelsbos Museumtuin Fort Willem Jekeroevers Omgeving United World College

Opdrachtgever Vereniging Natuurmonumenten Chalet Bergrust Staatsbosbeheer Natuurhistorisch Museum Maastricht MSV Tragos Waterschap Roer en Overmaas UWC

9

Organisatie ecologisch beheer CNME voert als sinds 1995 ecologisch beheer uit in en voor de gemeente Maastricht. Doelstelling van het ecologisch beheer is het vergroten van de biodiversiteit in de stad en het betrekken van burgers en organisaties bij de stadsnatuurgebieden. Door passende beheermaatregelen worden de aanwezige natuurwaarden verder ontwikkeld. CNME Maastricht heeft een eigen beheerteam, met professionele krachten voor het uitvoeren van natuurbeheer. Daarnaast werken bij dit team vrijwilligers, stagiaires van o.a. groenopleidingen en reïntegratiemedewerkers mee. Op deze wijze wordt kennis van natuurbeheer en ook de Maastrichtse natuurgebieden uitgedragen. Verder wordt het werk aangevuld door succesvolle werkdagen samen met de Maastrichtse bevolking.

10

Participatie In 2015 was er weer een programmering van activiteiten in de natuurgebieden. Door middel een variërend aanbod en samenwerking in activiteiten, worden burgers en organisaties betrokken bij hun directe omgeving. Er was bijvoorbeeld een fietstocht langs verschillende groene plekken in Maastricht. Voorbeelden participatie in natuurgebieden 2015 Buurt Activiteiten Amby Natuurwerkdag Malberg Activiteiten school Hoge Fronten Landelijke natuurwerkdag Muurhagedissenexcursie Bedrijvendag NL Doet Adoptielessen Aloysiusschool Hooimiddag Lage Fronten Bijdrage activiteiten Frontenpark Jekerdalpark Activiteiten Natuurtuinen Jekerdal NL Doet werkdag Hooidemonstratie Beverwandeling Workshop Kersensnoei Excursies op pad met de herder Natuurpark Nazareth Natuurwerkdag Mariënwaard Huttenbouwdag Adoptiewerkdag school BSO Activiteiten Hondenwandeling landgoederenzone Natuurwerkdag Zouwdal Fietstocht Grondwal de Heeg schoollessen Algemeen Groene fietstocht Wilgenbouwworkshop Excursies opening Belvédèreberg Workshop insectenhotel Kanjelzone Geveltuinworkshop Workshop speelnatuur Excursie groene raamwerk noordwest Maastricht Workshop buurttuinen Mariaberg Figuur 3: Participatie-activiteiten in natuurgebieden 2015

11

Beschrijving stadsnatuurgebieden Per natuurgebied is hieronder een beschrijving opgenomen van de bijzonderheden over de natuurwaarden, ontwikkelingen in het gebied en evt. kansen en bedreigingen in 2015. Bos Vaeshartelt Ten opzichte van 2012 is een gedeelte van het bos uit het beheer van CNME Maastricht en omgevormd naar een sterrenbos aansluitend op het landgoed Vaeshartelt. Het resterende bos valt onder het eiken-haagbeukenbos en het essen-iepenbos. Het is een gevarieerd bos, met oude bomen, open plekken, dode bomen en een mooie voorjaarsflora. In het voorjaar bloeiden er weer veel bosanemongen, maar ook de eenbes. Verder komt in dit bos eekhoorn en verschillende soorten vleermuizen voor in de oudere bomen. Groene wig Malberg Bij groene wig Malberg ontwikkelt zich steeds verder naar een interessant grasland met kenmerken van het glanshavergraslanden. De vegetatie wordt minder ruig en door het jaar is er door gefaseerd maaibeheer vaak bloei van verschillende soorten aanwezig. Het gebied is een mooie stepping stone voor natuur midden in de woonwijken. Maar ook voor de naastgelegen scholen wordt het een prachtig groengebied gebruikt voor educatieve activiteiten. Ook Traject maakt gebruik van het terrein voor o.a. een spellenmiddag. Hoge Fronten De Hoge Fronten is een uniek uitloopgebied in Maastricht, waar natuur en cultuur samen komen; een gebied met een verhaal. De vegetatie in de Hoge Fronten ontwikkelt zich goed, door jarenlang ecologisch beheer. De vegetaties worden over het algemeen minder ruig en soortenrijker. Hierdoor is het ook mogelijk meer gefaseerd te werken: stukken die interessant en niet te productief zijn, zijn geschikter om over te slaan bij een maaibeurt dan ruigere vegetaties. Hierdoor ontstaat er een gevarieerde vegetatiestructuur door de seizoenen heen. Hiervan kunnen veel verschillende diersoorten profiteren in de vorm van nest- en overwinteringsplaatsen voor bijen, muizen, vlinders. Als de vegetatie en verspreiding van bijzondere soorten in 2015 vergeleken wordt met die in 2010 (CNME Maastricht en regio, 2011) vallen de volgende zaken op: Het oppervlakte aan glanshavergrasland is toegenomen t.o.v. het oppervlakte ruderale ruigte, in het in 2015 onderzochte terreindeel. In totaal zijn in het in 2015 onderzochte gebied 186 plantensoorten gevonden (29 soorten meer als in 2010). Er zijn plantensoorten bijgekomen of eerder over het hoofd gezien zoals gevlekt hertshooi, grote pimpernel en beemdooievaarsbek. Het gevlekt hertshooi is voor de eerste keer met zekerheid gedetermineerd. De stengel van deze plant was duidelijk vierkantig, maar zonder vleugeltjes. In 2015 is de totale populatie in de Hoge Fronten gestegen t.o.v. 2014. De totale populatie werd geschat op een recordaantal van 684 dieren, bestaande uit (sub) adulten en juvenielen. Het aantal adulten (109) is echter gedaald (18%). Het aantal subadulten (258) is 200% hoger t.o.v.

12

2014 en er werden 317 juvenielen geboren (32% meer als vorig jaar). 2015 was ook een zeer warm en zeer zonnig jaar. Bijzonder waren ook weer de aanwezige vossenfamilies, die door vele bezoekers bewonderd konden worden. In 2015 hebben weer honderden mensen (burgers, bedrijven en organisaties), waaronder Waterleiding Maatschappij Limburg meegeholpen bij het onderhoud van het gebied. In 2015 werden de poorten en rasters hersteld en paden opgevuld. Qua duizendknopen heeft nu 5 jaar bestrijding plaatsgevonden (5-jarig projectplan) en is 90% van de planten verdwenen uit het gebied. Bestrijding zal nog gecontinueerd worden. Lage Fronten In de omgeving van de Lage Fronten en het spooremplacement waren in 2015 verschillende activiteiten ter voorbereiding op de omlegging van de aanlanding van de Noorderbrug. Zo zijn op het aangrenzende bedrijventerrein verschillende gebouwen van bedrijven gesloopt. Op het spooremplacement is een terreindeel waar de nieuwe weg komt uitgerasterd en zijn de voorkomende reptielen en amfibieën gevangen om over te plaatsen naar een ander geschikt gebied. In 2016 zal begonnen worden met de werkzaamheden voor de aanleg van de weg. Het ecologisch beheer in het gebied is gecontinueerd. En de vegetaties zagen er weer prachtig uit in de zomer: bloemboeketten van o.a. ratelaar, knoopkruid, beemdkroon, toortsen en slangenkruid. Er werden twee telrondes voor de muurhagedis gedaan. Op de eerste teldag in april werden 93 muurhagedissen geteld. En op de tweede teldag in september werden 150 muurhagedissen gezien. Op de courtine a-b werden grote aantallen dieren waargenomen, respectievelijk 66 en 88 muurhagedissen. In de Lage Fronten werden de reuzenbereklauwen intensief bestreden, door o.a. de wortels uit te graven. Mariënwaard Landgoed Marienwaard is een bijzonder gebied vlak langs de A2. Omdat het nog niet echt is opengesteld, is het voor de natuur een rustige plek. De bijzondere natte ruigte vegetatie, is zich heel langzaam aan het herstellen, na de werkzaamheden in 2013. Ruigtevegetaties worden 1 keer per twee jaar gemaaid, om zich goed te kunnen ontwikkelen. In het bos zijn in 2015 ook weer een paar kleine open plekken gemaakt, zodat er plaatselijk licht op de bodem kan komen, ten goede van de voorjaarsflora en andere soorten. In 2015 zijn alle lanen vrijgesnoeid van onderbegroeiing en worden voortaan bijgehouden in het structurele beheer. In 2015 werd het gebied ook weer meerdere malen gebruikt door lokale scouting, bso-clubs, scholen en traject. In de zomervakantie was efr weer een succesvolle huttenbouwdag. Ook werd er door CNME tweemaal een bushcraftactiviteit georganiseerd (o.a. in het kader van de boomplantdag Buitengoed Geul en Maas).

13

Jekerdalpark Het Jekerdalpark ontwikkelt zich nog steeds soortenrijker. In het park werden in 2015, 205 plantensoorten gevonden. Dat zijn 33 soorten meer als in 2013. Hieronder vallen o.a. vierzadige wikke, gewone vleugeltjesbloem, slanke sleutelbloem en gulden sleutelbloem. En klavervreter, harige ratelaar en oranje havikskruid zijn verder verspreid. In 2015 werden 11 planten van de gevlekte orchis gevonden (5 meer als in 2013). Er zijn twee verschillende typen graslanden: matig voedselrijke glanshavergraslanden en droge graslanden. Het grootste deel bestaat uit bloemrijke glanshavergraslanden met veel knoopkruid, groot streepzaad, gewone margriet en rode klaver. Deze worden één tot twee keer per jaar gemaaid. Niet alle stukken worden in één keer gemaaid maar er wordt afwisselend in kleinere percelen gemaaid, waardoor de dieren, die op een hoge vegetatie aangewezen zijn, kunnen overleven. Op vier plekken bevinden zich droge, schrale graslanden met een lage en bijzondere vegetatie waar vooral kleine klaversoorten zoals kleine klaver, hopklaver en liggende klaver groeien. Hier staan ook bijzondere planten als gevlekte orchis, klavervreter, bevertjes, gewone vleugeltjesbloem en geelhartje. Naast deze planten groeit hier ook veel mos. In voorgaande jaren is er ook maaisel van de orchideeëntuin in het Gerendal uitgezaaid. Tevens is er dit jaar op deze locatie handmatig wilgenopslag verwijderd, tijdens een actie met UWC-studenten. Ook werden er in 2015 veel bijzondere vlindersoorten waargenomen, waaronder vele klaverblauwtjes en kaasjeskruiddikkopjes. Maar ook werden er enige exemplaren van het oranje luzernevlinder en staartblauwtje gezien. Verder werd nog een veelheid aan bijzondere verschijningvormen gezien. Bij het beheer werd veel hulp ontvangen van verschillende groepen, zoals studenten van de United World College en medewerkers van Stay Okay. In 2015 was er ook veel belangstelling voor de beverwandeling langs de Jeker, georganiseerd door CNME. De bever maakt diepe gaten in de oever, die in 2015 door waterschap gedicht zijn, in verband met de veiligheid. In het hele gebied kom je knaagsporen van de bever tegen. Er werden ook aangeplante knotwilgen door de bever geveld. Natuurpark Nazareth Oost Natuurspeelplaats Ook in 2015 waren er verschillende ontwikkelingen rondom dit gebied, zo is de verdere groene loper aangelegd langs het begrazingsgebied. Voor de toekomst is het wenselijk de toegankelijkheid te verbeteren, zodat men weer rond kan lopen. De vegetatie is erg gevarieerd

14

met bramenstruwelen, een brede bosrand, een natte laagte, etc. In het vroege voorjaar kun je, je verwonderen over de duizenden sleutelbloemen, later in het jaar bloeien de meidoorns prachtig. Deze gevarieerde vegetatie zorgt er ook voor dat het gebied alleen maar interessanter wordt voor broedvogels, vlinders, etc. Door het maaibeheer is de vegetatie in de natuurspeeltuin minder ruig worden, wat de toegankelijkheid ten goede komt. Er zijn verschillende activiteiten geweest, o.a. door de Kidzclub Nazareth. Regenwatervijver Amby Bij de regenwatervijver in Amby werd de afgelopen jaren gewerkt. Het hondenlosloopgebied werd opnieuw ingericht met een nieuw hek eromheen. En er werd een voet- en fietspad aangelegd. Verder is natuurlijk het UWC-terrein ontwikkeld. En in het park is de vijver uitgebaggerd. De grote populieren zijn geringd en er heeft nieuwe aanplant plaatsgevonden. Waar zich in 2013 nog ruderale ruigten met ruderale planten, eenjarige planten en opengrond bevonden staan nu glanshavergraslanden. De reuzenberenklauwen zijn minder in aantal geworden. Nu staan er nog maar een paar planten. Vergeleken met de periode voor 2013 is het areaal bossen en ruigtes verminderd, door de werkzaamheden. De bossen bestaan uit vloedbossen en gewone bossen. Rondom de regenwatervijver werden de volgende bijzondere plantensoorten gevonden: Goudhaver, wilde marjolein, harige ratelaar, daslook, bevertjes (in de L1 berm), brede wespenrochis en gevlekt longkruid. Weide Campagne Weide Campagne is een hondenlosloopgebied in de wijk Campagne. Er zijn graslanden en struwelen te vinden. De honden mogen enkel op de graslanden, maar niet in de struweelgedeelten lopen. In de graft zit ook een grote dassenburcht, en de weide wordt als foerageergebied gebruikt (foto das: Olaf Op den Kamp). In het gebied groeit ook de hemelboom. De hemelboom behoort tot de invasieve planten. Hij komt van oorsprong uit China. Het aantal bijzondere plantensoorten is duidelijk toegenomen. Aan Rode-lijst-soorten zijn in 2015 vierzadige wikke en beemdooievaarsbek erbij gekomen. De wilde marjolein neemt in 2015 een duidelijk grotere ruimte in dan in 2013. De reuzenberenklauw is sterk afgenomen door de bestrijdingsmaatregelen. In 2015 is maaigoed uit de orchideeëntuin in het Gerendal verspreid in het gebied. Sinds 2015 wordt het gebied

15

begraasd door de grote stadskudde van 200 schapen, die van hieruit doortrekt naar het Milleniumbos en het Jekerdalpark. Het in 2014 toegevoegde terreindeel ontwikkelt zich goed door de begrazing. Natuurpark Nazareth Spoorzijde In 2013 bestond het hele gebied uit glanshavergraslanden en natuurlijk uit de oevervegetatie langs de beek. In 2014 en 2015 werden er nieuwe paden aangelegd en een groot gedeelte van het gebied was een bouwplaats. Daardoor is een groot gedeelte tijdelijk in een ruderale ruigte veranderd. In het gebied staan het hele jaar door 2 Gallowayrunderen. Door de aanleg van de paden bestaat er nu een recreatieve verbinding met landgoed Betlehem. Tussenliggend is een gebied van 2 ha opnieuw ingericht als grasland welke ook is ingezaaid met maaisel van het Frontenpark. In het gebied werden in 2015 de volgende bijzondere soorten aangetroffen: kleine watereppe, valse voszegge, grote kaardenbol, klein glaskruid, kleine ratelaar en vierzadige wikke. De natuurstrook staat erg onder druk door de intensieve akkerbouw, op de naastgelegen percelen. Zouwdal Het Zouwdal is een langgerekt gebied met een struweel en smalle graslanden. Het gebied ligt tussen akkers en werd een aantal jaren geleden aangelegd als een natuurcompensatiemaatregel. In het eerste jaar stonden er vooral pionierplanten. In 2013 werden in het Zouwdal al 7 beschermde planten gevonden. In 2015 waren het 9 soorten. Het driekleurig viooltje is verdwenen. Het is een een- tot tweejarig kruid en is daardoor op open plekken aangewezen. Knolsteenbreek, wilde marjolein en hazenpootje zijn erbij gekomen. De Japanse duizendknoop is afgenomen, als gevolg van de gerichte bestrijding. Natuurtransferium en hondenlosloopgebied Pietersberg Het natuurtransferium en hondenlosloopgebied op de Pietersberg wordt sinds 2014 ecologisch beheerd door het CNME. Hiertoe behoren graslanden, een wateropvangbekken en het droog kalkgrasland op het Transferium. In 2014 is er maaisel verspreid uit de orchideeëntuin in het Gerendal. In het grasland bij Chalet Bergrust werd in 2015 zaaigoed van de ‘Cruydt-Hoeck’ ingezaaid. In de steenkorf werden in opdracht van gemeente Maastricht begin 2015 22 verschillende plantensoorten geplant. Door de droogte in het voorjaar is er een deel van de planten dood gegaan. Vervolgens is er nog een aantal extra planten ingebracht. In september is bekeken welke planten nog aanwezig waren. In totaal waren er in hele gebied al 13 bijzondere planten aanwezig, die in kaart zijn ingetekend, waaronder klavervreter en wilde marjolein. Na een aanpassing in het maaibeheer (een extra maaibeurt) is er heel veel knoopkruid in het onderste gedeelte van het hondenlosloopgebied opgekomen. Kleine snoei- en herstelwerkzaamheden werden door de vrijwilligers van het hondenlosloopgebied zelf uitgevoerd. Groene wig Amby In 2015 werd van de bermen die begraasd worden het gedeelte in de groene wig Amby geïnventariseerd. Dit gebied bestaat uitsluitend uit graslanden en een onderbroken struweel dat

16

uit sleedoorn, meidoorn, hazelaar en andere soorten bestaat. Het zijn waardevolle graslanden met veel kruiden en vegetatiestructuur. Er werden de volgende bijzondere soorten gevonden: weideklokje, oranje havikskruid, kleine pimpernel, blaassilene, brede ereprijs en vierzadige wikke. Het gebied vormt een mooie groene wig tussen de twee bebouwingen in. En is onderdeel van een van de groene aders richting stad. Lage kanaaldijk Langs de kanaaldijk komen vooral glanshavergraslanden, maar ook struwelen, solitaire bomen en bosjes voor. He bosgedeelte bevindt zich tussen de ENCI-groeve en de Belgische grens. De graslanden tussen België en de ENCI zijn langs de straat nog vrij bloemenarm. Maar met name de westelijk gelegen bermen tussen de ENCI en de watersportverenigingen zijn in de zomer bijzonder bloemrijk met soorten als ratelaar, knoopkruid, margriet, duizendblad en beemdkroon. Verder komen hier bijvoorbeeld muurfijnstraal, gele morgenster, klein glaskruid en wilde marjolein voor. De stukken met de ratelaar worden pas voor de eerste keer in het jaar begraasd na de zaadzetting van de ratelaar. Maar ook de oostelijk gelegen bermen ontwikkelden zich in 2015 verder bloemrijker. Sportpark Scharn Dit gebied bestaat uit twee boomgaarden met kersen, een aantal groenstroken, een greppel en hagen. De ondergroei van de boomgaarden bestaat uit glanshavergrasland met gestreepte witbol, paardenbloem, Jakobskruiskruid, peen, klaver, perzikkruid, akkerdistel, struisgras en wikkes. Verder staan hier luzerne, streepzaad, duizendblad, vertakte leeuwentand en heelblaadjes. In de droge greppel zijn vooral Jakobskruiskruid, peen, klaproos, heermoes, luzerne, beemdlanggras, speerdistel, moerasdroogbloem en struisgras te vinden. Verder staan hier hazenpootje en gewoon biggenkruid. Tijdens de schapenbegrazing worden indien mogelijk stukken uit gerasterd, zodat er spreiding is in de bloeitijd van de planten, en er ook beschutting voor dieren aanwezig blijft. Hooverenpad Dit terrein kent nog een beetje een eentonige begroeiing. Naast de overheersende grassoorten (gestreepte witbol en Engels raaigras) komen er min of meer gewone planten zoals rode klaver, gewone berenklauw, klein streepzaad en gewone paardenbloem voor. Door structureel beheer zal het grasland langzaamaan soortenrijker worden.

17

Molenweg Deze berm is al redelijk soorten- en bloemrijk. Hier komen bijvoorbeeld glanshaver, geel walstro, gewone berenklauw, klein streepzaad, rode klaver, witte klaver, smalle weegbree en gewone rolklaver voor. Deze berm wordt wel helaas geregeld abusievelijk door een aannemer gemaaid, dit komt de ontwikkeling niet ten goede. Heer waterbuffer De waterbuffer in Heer is een klein gebied met een wateropvangbekken. De begroeiing om het bekken omheen bestaat uit een vrij ruderaal glanshavergrasland, een klein bos en een struweel. Het wateropvangbekken zelf wordt voor 95% door planten bedekt. In 2013 waren het nog maar 5%. Die 95% bestaan vooral uit verwilderde tomaten, beklierde duizendknoop en zuring. Verder staan hier struisgras, knopkruid, en moeraskers. Op de talud groeit een ruderale ruigte met brandnetel, boerenwormkruid, wikkes, gewone berenklauw, klaver, klit en open grond. In het (glanshaver)grasland staan vooral glanshaver, raaigras, kropaar, gewone paardenbloem, grote brandnetel, dolle kervel, kruipende boterbloem, bijvoet, hondsdraf, boerenwormkruid en berenklauw. Er ligt een aanplant van een vruchtenrijk bosje met hazelaar, zomereik, wilde lijsterbes, es, wilde kardinaalsmuts, eenstijlige meidoorn en haagbeuk. Dit bosje wordt bij de begrazing uitgerasterd. Heugem Oeslingerbaan Dit gebied bestaat uit een hele strook van glanshavergraslanden langs de Oeslingerbaan en de Molensingel. De graslanden zijn wisselend van karakter. De ene soortenrijker dan de andere. Er bestaan plekken met vooral graslandsoorten zoals margriet, knoopkruid, harige ratelaar en rode klaver. De harige ratelaar kwam in 2015 weer op nieuwe plekken in het gebied voor. Ook waren er delen van de bermen bloemrijker geworden. Er zijn ook plekken met ruderale planten zoals boerenwormkruid, wilde cichorei, gewoon duizendblad en gewone berenklauw herbergen. In totaal zijn de bermen vrij bloemenrijk. Er ligt ook een kleine poel met grote lisdodde, wolfspoot en grote kattenstaart. De brede wespenorchis komt ook in een vrij groot gebied voor. Grondwal de Heeg Grondwal de Heeg is een gebied met afwisselende en gevarieerde begroeiing van glanshavergraslanden tot bosschages. In het zuidelijke gedeelte zijn zowel bloemenrijke als ook bloemenarme graslanden de vinden. In de bloemrijke stukken staan mooie planten zoals ossentong slangenkruid, muskuskaasjeskruid, wilde cichorei, Jakobskruiskruid en Duizendblad. Op verschillende plekken, zoals de zuidelijke grondwal lijkt de bloemrijkdom verder toegenomen (zie foto).

18

Bosscherveld Het grasveld in de wijk Bosscherveld bestaat voor 90% uit glanshavergrasland met planten zoals klavers, paardenbloem, rolklaver, kruipende boterbloem, knoopkruid, sint Janskruid en duizendblad. De grassoorten bestaan uit gladde witbol, glanshaver, beemdgras en zwenkgras. Het ruderale gedeelte bestaat uit distels, zuring, smeerwortel en peen. Via Regia In 2015 werd voor het eerst een gedeelte van de bermen aan de Via Regia begraasd. De begrazing is goed verlopen. In de graslanden zijn nog niet veel kruiden aanwezig, maar dit zal door de begrazing op den duur meer worden. Eijsden-Maastricht In 2013 zijn in het gebied veel graafwerkzaamheden uitgevoerd voor het aanpassen van de kades. Hierdoor momenteel in beheer bij het waterschap. Het gebied bestaat uit terpen en laagtes. De vegetatie op de terpen is nog steeds redelijk ruderaal (20 tot 90%). Hier staan vooral, Jakobskruiskruid, vijfvingerkruid, distels, grote kaardenbol, witte klaver, gestreept witbol, rode klaver, vlinderstruik en klein streepzaad. Op de terpen zijn hoogstamboomgarden met kers, appel, peer, moerbei en tamme kastanje aangeplant. In de natte greppels en de wateropvangbekkens (ook op de Schorsmolen) staan onder anderen jonge wilgen, gewone waterbies, lisdodde, pitrus en andere russen, mattenbies, wolfspoot, struisgras en klaversoorten. In een wateropvangbekken op de Schorsmolen groeit massaal de waterteunisbloem. Dit is een invasieve plant uit Amerika. In een andere wateropvangbekken op de Schorsmolen heeft dit jaar een paartje kleine plevier gebroed. Vestingwerken Van de vestingwerken in Maastricht wordt ieder jaar een ander stukje geïnventariseerd. In 2015 werden de muren langs de Maas (oostoever) tussen de Sint Servaasbrug en de Hoge Brug en het klein stukje muur tussen de Stenenwal en het restaurant “Beluga” geïnventariseerd. De vegetatie op deze muren bestaat vooral uit plat beemdgras, stengelomvattend havikskruid, muurvaren, groot zandkool, vetkruiden en kandelaartje. Op het zuidelijke deel werd een plant van de zwartsteel en plaatselijk veel klein glaskruid gevonden. In de muur vlak boven het water zijn een palownaboom en een vijgenboom uit zich zelf uitgezaaid. In het stadspark is een aantal aanvullende maatregelen uitgevoerd om de zichtbaarheid van de vestingwerken en de natuurwaarden te vergroten. Zo werd de oeverstrook langs de stadsmuur bij de Nieuwenhofstraat opgeschoond, ingezaaid met een natuurlijk oevermengsel, met o.a. moerasspirea en echte valeriaan en in een vast beheerprogramma opgenomen. Door

19

deze maatregelen liggen deze stadsmuren meer in het zicht. In het najaar is de omgeving van de Bastion de Vijf kop opgeknapt. Weelderige vegetatie is verwijderd, zodat er meer zichtlijnen aanwezig zijn en betere toegankelijkheid is. Slechte bomen zijn verwijderd voor gevaar en meer lichtinval op de bodem. De veelvuldig aanwezige reuzenbereklauwen zijn uitgestoken. En op delen van de omgevormde bosschages zijn bloembollen ingebracht van inheemse soorten, zoals daslook en wilde narcis. Op deze manier komt het mooie park en de stadsmuren nog beter tot hun recht. CNME onderhoudt verder de overige oevers van de Jeker, in eigendom van het Waterschap Roer en Overmaas ook. Zo kan het natuurlijk beheer, maar ook de bestrijding van de aanwezige Japanse duizendknopen goed op elkaar worden afgestemd. In de omgeving van het stadspark werden in 2015 een aantal muren geconsolideerd. CNME verzorgde de ecologische begeleiding van de consolidatie bij de Nieuwenhofstraat, Lang grachtje en Klein grachtje. Hierdoor is er met respect voor de aanwezige muurvegetaties gewerkt.

20

DEEL 2 MONITORINGSRESULTATEN In deel 2 zijn de monitoringsmethode met een overzicht van de onderzochte gebieden en de monitoringresultaten van 2015 beschreven.

MONITORINGSSYSTEMATIEK Door de door CNME beheerde stadsnatuurgebieden te monitoren, kan bekeken worden of het beheer het gewenste effect heeft, en ook kan het beheer afgestemd worden op de aanwezige soorten en vegetatietypen. Jaarlijks wordt een rapportage gemaakt van de monitoring.

Reptielen (overig) en amfibieën Broedvogels Dagvlinders Vleermuizen (actief in zomer) Vleermuizen (overwinterend) Eekhoorn Insecten (of groepen zoals sprinkhanen)

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

Natuurpark Nazareth westzijde Zouwdal

Vestingwerken

x

Natuurpark Nazareth oostzijde Weide Campagne

Lage Fronten

Hoge Fronten

Jekerdalpark

Jaarlijkse monitoring x x x

x

Bermen

Vaatplanten (vegetatietypen) Vaatplanten (bijzondere soorten) Vaatplanten (soortenlijst) Muurhagedis

Groene wig Malberg

Bos Vaeshartelt

soortgroep

Regenwatervijver Amby

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen jaarlijkse monitoring en optionele monitoring door vrijwilligers en/of onderzoekers (Tabel 1). Door een afweging van kosten en bruikbaarheid voor afstemming voor beheer, wordt gekozen om voor de gebieden alleen op vegetatietypen en bijzondere plantensoorten te monitoren.

x x Optioneel (vrijwilligers of onderzoekers) x x

x x x

x x x

x x x

x

x x

x x

x x x

x

x

x

x

x

Tabel 1: Onderzoeksmethodiek per deelgebied

21

x x

x

x

x

x

x

x

Vegetatie: Om de vegetatie in beeld te brengen worden 3 methoden gebruikt. De vegetatietypen worden bepaald, bijzondere soorten worden gekarteerd en voor sommige gebieden wordt een soortenlijst opgesteld. Uitgangspunt is voor bijzondere soorten 3 bezoeken per gebied te doen. Vegetatietypen Per deelgebied worden verschillende vegetatietypen begrensd, op kaart ingetekend en beschreven. De typen worden benoemd naar de terminologie van ‘De vegetatie van Nederland’ naar Schaminée et al. (2010) en Weeda et al. (2000 t/m 2005). Indien de vegetatietypen in het veld moeilijk ruimtelijk te scheiden zijn en door elkaar groeien, worden per typen bedekkingspercentages geschat. De vegetatiekaart wordt in de zomer gemaakt, wanneer de vegetatie tot volle wasdom is (vóór of voldoende lang na maaibeheer en begrazing). Van de vegetatie worden in de zomer ook foto’s gemaakt. De vegetatietypen geven het beste weer, hoe de gebieden zich ontwikkelen. Goed ontwikkelde gebieden krijgen bij het beheer prioriteit. Voor de Hoge Fronten wordt de systematiek gevolgd zoals beschreven in het Jaarverslag Hoge Fronten 2009, elk jaar wordt 1/5 deel van het gebied gekarteerd. Als marjoleinruigte werden vegetatietypen benoemd die minimaal uit 30% marjoleinruigte bestaan. Bijzondere plantensoorten karteren Een aantal bijzondere soorten wordt gekarteerd. Onder bijzondere soorten verstaan we aandachtsoorten, Flora- en Faunawetsoorten, Rode lijst soorten (Rode Lijst Floron en Rode lijst Heuvelland) en woekerplanten. Van de Rode Lijsten worden alleen de planten ingetekend die onder de categorie 0 t/m 2 (RL Heuvelland) en VN t/m BE (RL Floron) staan. In Tabel 2 zijn de indelingsklassen gebruikt bij de verspreidingskaartjes weergegeven. Voor de Rode Lijst Floron werd de Lijst van 2000 van de website van Floron gebruikt. Voor de Rode Lijsten van Heuvelland en Limburg werd het artikel van Cortenraad J., en Mulder T. (1998) en voor de FFH-planten en de planten van de Flora-Faunawet het artikel van Ministerie van LNV “Aansluiting bij de richtlijnen” (2007) gebruikt. Aandachtssoorten zijn soorten die niet onder de boven genoemde categorieën vallen maar wel om andere redenen belangrijk zijn. Indeling aantalsklassen gebruikt bij verspreidingskaartjes Klasse aantal exemplaren of bloeistengels a 1 b 2-5 c 6-25 d 26-50 e 51-500 f 501-5000 g > 5000 Tabel 2: indeling aantalsklassen Van de bijzondere soorten worden verspreidingskaartjes gemaakt. Zodat bekend is waar de soorten groeien, en ook te zien is of soorten zich uitbreiden of minder worden. Deze soorten zeggen ook iets over de ontwikkeling van de graslanden. Bij beheermaatregelen kan rekening gehouden worden met bijzondere groeiplaatsen. Voor woekerplanten is ook speciale aandacht in het beheer.

22

Soortenlijst Van de Hoge Fronten en het Jekerdalpark wordt ook een soortenlijst bijgehouden. Muurhagedis De muurhagedissenpopulatie wordt geteld volgens de systematiek, zoals beschreven in het jaarverslag Hoge Fronten, 2009. Uitgegaan wordt van 10 bezoeken per jaar. Door de populaties te monitoren, kan met het beheer ingespeeld worden op populatieontwikkelingen, en kan ook aan de bel getrokken worden als de populatie kleiner wordt. De muurhagedissenpopulatie wordt al sinds 1977 gevolgd. Het is belangrijk de langlopende monitoringsreeksen te continueren. In de Lage Fronten werden in 2015 de muurhagedissen wegens werkzaamheden slechts 2 keer geteld. Onderzochte gebieden 2015 In 2015 zijn de volgende gebieden gekarteerd: Hoge Fronten, Jekerdalpark. Hondenlosloopgebied Pietersberg, Regenwatervijver Amby, Bermen: Groene Wig Amby, Zouwdal, Nazareth west (spoorzijde), Weide Campagne en Vestingwerken: stadsmuren langs de Maas in Wijck. De Hoge Fronten worden jaarlijks gedeeltelijk geïnventariseerd. Van de vestingwerken en de bermen wordt jaarlijks een gedeelte gekarteerd.

23

GEBIEDEN HOGE FRONTEN Flora Jaarlijks wordt een gedeelte van de Hoge Fronten gekarteerd. De opdeling is gebaseerd op een indeling die gebruikt wordt t.b.v. de schapenbegrazing. In 2015 werd begrazingseenheid 9 voor het eerst sinds 2010 weer onderzocht (zie Figuur 4). Er komen in het terrein afwisselend glanshavergraslanden, ruderale ruigtes, marjoleinruigte, struweel en bosjes voor. Van het floraonderzoek zijn de vegetatiekartering en de kartering van een aantal bijzondere soorten opgenomen.

Figuur 4: indeling onderzoeksgebiedenbegrazingseenheden Hoge Fronten

24

Vegetatietypen in de Hoge Fronten De vegetatie in de begrazingseenheid 9 is door het beheer de afgelopen vijf jaar veranderd. Inmiddels is er geen ruderale ruigte (in Figuur 5, blauw) meer in dit deel van de Hoge Fronten terug te vinden (zie Figuur 5 en Figuur 6).

Figuur 5: de vegetatie in de begrazingseenheid 9 in de Hoge Fronten in 2010

Figuur 6: de vegetatietypen inde Hoge Fronten in de begrazingseenheid 9 en 2015

25

Legenda vegetatietypenkaart begrazingseenheid 9 Hoge Fronten G G1

G2

G3

G4 G5

GLANSHAVERGRASLAND (KLASSE VAN MATIG VOEDSELRIJKE GRASLANDEN; MOLINIOARRHENATHERETEA) 75 % glanshavergrasland met glanshaver, groot streepzaad, wilde marjolein, wikkes, ijle dravik, scherpe boterbloem, beemdgras, goudhaver, groene bermzegge, kruipende boterbloem, grote zandkool (op de muur) en koninginnekruid 25% ruigte met distels, brandnetel, kruipertje, haagwinde, dauwbraam, gewone berenklauw, ijzerhard en gewone smeerwortel >1% struweel met meidoorn 95% glanshavergrasland met glanshaver, gestreepte witbol, beemdgras, ijle dravik, goudhaver, zachte dravik, kropaar, rietzwenkgras, ereprijs, beemdkroon, veldlathyrus, witte klaver, wikkes, smalle weegbree, peen, gewoon duizendblad, gewone berenklauw, geel walstro, gewoon knoopkruid, gewone rolklaver, groot en klein streepzaad, rode klaver, scherpe boterbloem, ruige zegge, kruipende boterbloem en heggendoornzaad 1 t/m 5% ruigte met distels, boerenwormkruid, brandnetel, smeerwortel, zuring, kruipertje, Canadese guldenroede, haagwinde, akkerwinde, beemdooievaarsbek (twee planten) en sint-janskruid 1% struweel met meidoorn 70% glanshavergrasland met glanshaver, goudhaver, beemdgras, beemdkroon, wikkes en kropaar 30% ruigte met dauwbraam, grote zandkool, zachte dravik en wilde reseda < 5% struweel met meidoorn

R

NITROFIELE ZOMEN (GALIO-URTICETEA), KLASSE VAN DE RUDERALE GEMEENSCHAPPEN (ARTEMISIETEA) EN RUDERALE ROMPGEMEENSCHAPPEN geen ruderale ruigte aanwezig

MR MR 1

MINIMAAL 30% MARJOLEIN-KLASSE; ASS. VAN DAUWBRAAM EN MARJOLEIN (RUBO-ORIGANETUM) 40% marjoleinruigte met wilde marjolein, dauwbraam, grote zandkool, Canadese guldenroede en grote brandnetel 40% glanshavergrasland met glanshaver, beemdgras, beemdkroon, aardaker (een plant), kropaar, geel walstro en Engels raaigras 20% open grond 30% marjoleinruigte met wilde marjolein, smeerwortel, dauwbraam, grote kaardenbol en bijvoet 20% glanshavergrasland met glanshaver en beemdgras 20% bos en struweel met meidoorn en gewone vlier 30% open grond 75% marjoleinruigte met wilde marjolein, smeerwortel, dauwbraam, en bijvoet 5% glanshavergrasland met glanshaver, beemdgras, rood zwenkgras, kropaar, hopklaver, hoornbloem, rolklaver, struisgras, vogelwikke, geel walstro, beemdkroon, gewoon duizendblad, donderkruid, sint janskruid en grasklokje 20% open grond met mossen 30% marjoleinruigte met wilde marjolein en peen 70% glanshavergrasland met glanshaver, beemdgras, goudhaver, wikkes, rode klaver, rolklaver, gewoon duizendblad en veldlathyrus 50% marjoleinruigte met wilde marjolein, dauwbraam, sint Janskruid en smeerwortel 50% glanshavergrasland met glanshaver, goudhaver, peen, gewoon duizendblad, veldlathyrus, wikkes, echt bitterkruid, geel walstro, ruige zegge, groot streepzaad, beemdkroon en glad walstro 30% marjoleinruigte met wilde marjolein, dauwbraam, smeerwortel en grote zandkool 70% glanshavergrasland met glanshaver, goudhaver, ijle dravik, brede ereprijs, geel walstro, sint Janskruid en avondkoekoeksbloem op de muur groeit ruw vergeet-mij-nietje

MR2

MR3

MR4 MR5 MR6

26

B B1 B2

B3

BOSSEN, KLASSE VAN DE EIKEN- EN BEUKENBOSSEN OP VOEDSELRIJKE GROND (QUERCO-FAGETEA) Bos met meidoorn, boswilg, gewone vlier, zoete kers, rode kornoelje en hondsroos; dekking 100%, kruidlaag 0 tot 5% 90% bos met meidoorn, boswilg, gewone vlier en hondsroos Ondergroei: ijle dravik, dolle kervel, kropaar, klit, raaigras, dauwbraam, glanshaver, beemdlangbloem, kruipende boterbloem, fluitenkruid, beemdgras, zevenblad en kruipertje; dekking 60% (waarvan 20% ijle dravik) Bos met populier, meidoorn, boswilg, gewone vlier en hondsroos; dekking 70% Ondergroei: Wilde marjolein, dauwbraam, grote brandnetel, Engels raaigras , ronde ooievaarsbek en kropaar

S S1

STRUWELEN (PRUNO-CRATAEGETUM) Haag met meidoorn

M M1

MUURVAREN-KLASSE (ASPLENIETEA TRICHOMANIS) Muurvegetatie met tripmadam, stengelomvattend havikskruid, viltig hoornbloem, grote zandkool, vlasbekje, knolsteenbreek, grote bevernel, donderkruid, gewoon duizendblad, grasklokje, klaproos, melkdistel, schapengras, ronde ooievaarsbek, ijle dravik, wikkes en vlakke dwergmispel, dekking tot 80% Muurvegetatie met tongvaren, muurvaren, rood zwenkgras, plat beemdgras, Engels raaigras en grote zandkool; dekking 20%

M2

Foto Hoge Fronten: muren; links muurleeuwenbek, rechts boven tripmadam, rechts midden dauwbraam met voedselgebrek. Verspreiding van bedreigde en indicatieve planten in de Hoge Fronten In totaal zijn in het onderzochte gebied 186 plantensoorten gevonden. Dat zijn 29 soorten meer als in 2010. Sommige planten zijn verdwenen of niet teruggevonden. Hieronder vallen eenjarige soorten die open plekken nodig hebben zoals schijfkamille, echte kamille, reukeloze kamille en

27

helaas ook bijzondere planten zoals brede wespenorchis en ruige leeuwentand. Maar er zijn ook veel plantensoorten bij gekomen of eerder over het hoofd gezien zo als gevlekt hertshooi, grote pimpernel, beemdooievaarsbek, plat beemdgras, grasklokje met witte bloemen en een rode klaver met witte bloemen Het kantige hertshooi was al van de Hoge Fronten bekend. Het gevlekt hertshooi is voor de eerste keer met zekerheid gedetermineerd. De stengel van deze plant was duidelijk vierkantig, maar zonder vleugeltjes. Van de gevonden 186 soorten staan 15 planten op de Rode Lijst 2000 Floron, 24 op de Rode Lijst Heuvelland, 47 soorten op de Rode Lijst Limburg en 7 soorten op de Lijst van de Flora- Faunawet. 10 soorten zijn aangeplant of uit tuinen verspreid. Hieronder vallen onder andere de te bestrijden woekerplanten. De volgende plantensoorten zijn in een kaart ingetekend:  Rode Lijst Floron categorie VN t/m BE  Rode Lijst Heuvelland categorie 0 t/m 2  Flora- Faunawet  Woekerplanten

BE

1

2 1 -

+

0

0

1

1

1

GE 2 3

+

2 KW 2

2 KW 2 2

+

2 2

+ + +

1 -

+

2 1(0 ) 1

Woeker- en tuinplanten

2

Flora- Faunawet

BE

+

RL Limburg**

3 1

FFH

RL Heuvelland**

BE BE

PSN

RL Floron*

Tabel 3: Beschermde planten Hoge Fronten deelgebied 9 in 2015

Latijnse naam Saxifraga granulata ? Sedum reflexum Hypericum maculatum Veronica austriaca ssp. Teucrium Sanguisorba officinalis

Nederlandse naam Kaart Figuur 7: Rode Lijst Floron knolsteenbreek categorie BE tripmadam gevlekt hertshooi brede ereprijs

Figuur 8: Rode Lijst grote pimpernel Heuvelland, cat. 0 t/m 1 BeemdooievaarsGeranium pratense bek Hieracium Figuur 9: Rode Lijst amplexicaule ssp. stengelomvattend Heuvelland speluncarum havikskruid categorie 2, Limburg categorie 0 Lathyrus tuberosus aardaker t/m 1 en FloraDipsacus fullonium grote kaardebol Fauna-Wet Asplenium scolopendrium = Phyllitis scolop. tongvaren Carex divulsa groene bermzegge Figuur 10: Rode Lijst Heuvelland categorie 2, Hypericum Limburg categorie tetrapterum kantig hertshooi 0 t/m1 Rhinanthus Niet terug gevonden alectorolophus harige ratelaar Astragalus In begrazingseenheid 4 glycyphyllos wilde hokjespeul gevonden

28

GE 3

+

3 3 + NB (2) GE 3 GE 3

+

3 NB (3) KW KW

1

Rhinanthus minor Geranium rotundifolium

kleine ratelaar ronde ooievaarsbek

1

Inula conyzea

donderkruid

1

Poa compressa Odontites vernus ssp. serotinus Ononis spinosa Myosotis ramosissima

plat beemdgras

2 2 2

+

3

1

+ +

2 2 2 2 1 2 2 1 2 2 2 3

+ + +

GE GE GE

+ + + + + + +

3 3 3 3

3 3 3 3 3 3 3 3 3

3 * **

rode ogentroost kattendoorn ruw vergeet-mijnietje

Diplotaxis tenuifolia Plantago media Sanguisorba minor Verbena officinalis Carex flacca Brachypodium sylvaticum Erigeron annuus Geranium pyrenaicum + Ligustrum vulgare Picris hieracioides Valerianella locusta Origanum vulgare Campanula rotundifolia Campanula rotundifolia Agrimonia eupatoria Knautia arvensis Trisetum flavescens Pimpinella major Galium verum Centaurea jacea Crepis biennis Arum maculatum Festuca pratensis Geum urbanum Hieracium sabaudum Pimpinella saxifraga Torilis japonica Vicia sepium Viola odorata Melilotus altissima

grote zandkool ruige weegbree kleine pimpernel ijzerhard zeegroene zegge boskortsteel zomerfijnstraal bermooievaarsbek gewone liguster echt bitterkruid gewone veldsla wilde marjolein grasklokje grasklokje met witte bloemen

Figuur 11: Rode Lijst Limburg cat. 1

Figuur 12: Uitgekozen soorten van de Rode lijst Limburg categorie 2

Soorten van de Rode lijst Limburg categorie 1 en 2, niet in een kaart ingetekend

Figuur 13: Planten Flora- en Faunawet

Figuur 14: uitgekozen gewone agrimonie planten van de voormalige PSNbeemdkroon soorten goudhaver Figuur 15: uitgekozen grote bevernel planten van de voormalige PSNgeel walstro soorten Rode lijst planten, categorie knoopkruid groot streepzaad 3, niet in een kaart gevlekte aronskelk ingetekend beemdlangbloem geel nagelkruid boshavikskruid kleine bevernel heggendoornzaad heggenwikke maarts viooltje goudgele honingklaver

Rode Lijst Floron: VN = uit Nederland verdwenen, EB = ernstig bedreigd, BE = bedreigd, KW = kwetsbaar, GE = gevoelig Rode Lijst Heuvelland en Limburg: 0 = vermoedelijk uitgestorven, 1 = met uitsterven bedreigd, 2 = sterk bedreigd, 3 = bedreigd + plant is aanwezig

29

Onveranderd in aantallen zijn de soorten: kattendoorn, ijzerhard, donderkruid, groene bermzegge, knolsteenbreek, brede ereprijs, grasklokje, trimadam, stengelomvattend havikskruid, tongvaren. Toegenomen zijn: wilde marjolein, geel walstro, goudhaver (is massaal toegenomen), beemdkroon, grote bevernel. En afgenomen zijn: kleine pimpernel, ronde ooievaarsbek en aardaker. In 2015 werd de brede wespenorchis, Rode ogentroost, harige ratelaar en kleine ratelaar werden niet meer teruggevonden. Verder werden in 2015 geïnventariseerd: kantig hertshooi, plat beemdgras, ruige weegbree, grote bevernel, gevlekt hertshooi en beemdooievaarsbek als soorten die in 2010 nog niet aanwezig zijn geweest en grote kaardenbol, ruw vergeet-mij-nietje en grote zandkool als soorten die er in 2010 al waren maar niet werden geïnventariseerd. Heggendoornzaad, goudgele honingklaver, avondkoekoeksbloem, glad walstro, dolle kervel, koninginnekruid, slangenkruid, look zonder look, gevlekte aronskelk en viltige hoornbloem werden in 2015 niet meer geïnventariseerd. De verspreiding van de planten is in de onderaan volgende figuren weergegeven (zie Figuur 7 t/m Figuur 15)

Figuur 7: Rode Lijst Floron

30

Figuur 8: Rode Lijst Heuvelland, cat. 0 t/m 1

Figuur 9: Rode Lijst Heuvelland categorie 2, Limburg categorie 0 t/m 1 en Flora-Fauna-Wet

31

Figuur 10: Rode Lijst Heuvelland categorie 2, Limburg categorie 0 t/m1

Figuur 11: Rode Lijst Limburg cat. 1

32

Figuur 12: Rode Lijst Limburg, cat. 2

Figuur 13: Planten Flora- en Faunawet

33

Figuur 14: uitgekozen planten van de voormalige PSN-soorten

Figuur 15: uitgekozen planten van de voormalige PSN-soorten

34

Foto’s Hoge Fronten; links: de goudhaver is van veraf aan zijn gouden kleur te herkennen. Midden: de bloemen van de zoete kers zijn goed voor allerlei insecten. Rechts: In de herfst kunnen vogels, mensen en insecten aan de rozenbottels van de meidoorn genieten. Invasieve planten in de Hoge Fronten Dit jaar werden in de Hoge Fronten voor het zevende jaar de duizendknopen bestreden. Hierbij gaat het om kleine verspreidingsgebieden verspreid door het hele gebied. De grote locatie werd in 2015 voor het vijfde jaar bestreden. Op de kleine locaties werd nog maar 1 plant gevonden. Het grotere gebied is met 2- 5% begroeid met duizendknopen, maar is wel kleiner geworden in omvang. Aan de rand van dit gebied zijn nog ca. 25 losse exemplaren gevonden. In 2015 werden naast de chemische bestrijding ook nog planten uitgestoken worden. Op de oude grote groeilocatie groeiden in 2015 zelfs ratelaar. In deelgebied 9 staan geen invasieve planten. Fauna Muurhagedissenpopulatie In de periode maart tot en met november werd de populatie muurhagedissen door medewerkers en vrijwilligers van CNME geïnventariseerd. Dit gebeurde volgens de gebruikelijke telmethode (zie voor beschrijving jaarverslag Hoge Fronten 2009). De gegevens zijn verwerkt in figuur 16, waarin de populatieontwikkeling vanaf 1977 is weergegeven.

35

800 700 600 500 juveniel

400

subadult 300

adult

200 100

2015

2013

2011

2009

2007

2005

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

1977

0

Figuur 16: aantal muurhagedissen in de Hoge Fronten 1977-2015 In 2015 is de totale populatie in de Hoge Fronten gestegen t.o.v. 2014. De totale populatie werd geschat op 684 dieren, bestaande uit (sub) adulten en juvenielen. Dit is het hoogste aantal ooit geschat. Het aantal adulten (109) is gedaald (18%). Het aantal subadulten (258) is 200% hoger t.o.v. 2014 en er werden 317 juvenielen geboren (32% meer als vorig jaar). 2015 was een zeer warm en zeer zonnig jaar. Hoewel de wintermaanden januari en februari vrij zacht waren, was de lente vrij koel. Na een vrij warme zomer ging de herfst koud van start. Maar de herfst eindigde met een extreem zachte novembermaand en december is sinds het begin van de regelmatige temperatuurwaarnemingen in 1706 met afstand nog nooit zo zacht geweest. Met een landelijk gemiddeld aantal zonuren van 1894 zonuren is 2015 een zeer zonnig jaar. In 2015 is er slechts één ijsdag geweest (bron: www.knmi.nl) Overige reptielen en amfibieën In 2015 zijn door verschillende onderzoekers nog amfibieën- en reptielenwaarnemingen gedaan. Hierbij werden dezelfde soorten als in voorgaande jaren waargenomen, nl. alpenwatersalamander, kleine watersalamander, gewone pad, bruine kikker, groene kikker, vroedmeesterpad en hazelworm. Overige diersoorten In 2015 werden bijzonderheden waargenomen, zoals de streepblokspanner (bron: waarneming.nl). Bijzonder waren ook weer de aanwezige vossenfamilies, die door vele bezoekers bewonderd konden worden.

36

JEKERDALPARK Het Jekerdalpark is een parkgebied langs de Jeker. Het loopt van de Natuurtuinen (Drabbelstraat 7) tot aan de Prins Bisschopssingel. Het bestaat vooral uit graslanden. Er zijn twee verschillende typen graslanden: matig voedselrijke glanshavergraslanden en droge graslanden (zie Figuur 17). Het grootste deel bestaat uit bloemrijke glanshavergraslanden met veel knoopkruid, groot streepzaad, gewone margriet en rode klaver. Deze worden één tot twee keer per jaar gemaaid, zodat de vegetatie mooi tot bloei komt en hoger dan heuphoog kan werden. Hier werden niet alle stukken in één keer gemaaid maar er werd afwisselend in kleinere percelen gemaaid, waardoor de dieren, die op een hoge vegetatie aangewezen zijn, kunnen overleven. Op vier plekken bevinden zich droge, schrale graslanden met een lage en bijzondere vegetatie (zie Figuur 20) waar vooral kleine klaversoorten zoals kleine klaver, hopklaver en liggende klaver groeien. Hier staan ook bijzondere planten als gevlekte orchis, klavervreter, bevertjes, gewone vleugeltjesbloem en geelhartje. Naast deze planten groeit hier ook veel mos. In 2011 werd op het gedeelte Lombok zaad van de orchideeëntuin in het Gerendal uitgezaaid. Het resultaat was, dat er in 2013 al 6 planten van de gevlekte orchis en vele exemplaren van klavervreter opdoken. In 2015 werden er zelfs 11 planten van de gevlekte orchis geteld. In de herfst van 2013 werd ook zaad van de orchideeëntuin op het middelste droge grasland van de categorie DG2 (zie Figuur 20) opgebracht. In 2015 werden in dit gedeelte echter geen orchideeën gezien, maar wel klavervreter, bevertjes en geelhartje. Op andere plekken werd ook zaadgoed opgebracht hetgeen voor meer soorten zoals echte koekoeksbloem, gulden sleutelbloem, slanke sleutelbloem, ijzerhard, zachte haver en wilde marjolein zorgde. Ook werden er circa 120 bloembolletjes van De Warande (http://www.sterkebollen.nl/) uitgeplant. Dit gebeurde voornamelijk onder de struwelen S4 en S5. Hieronder vallen bijvoorbeeld holwortel, lelietje-vandalen, daslook, gele anemoon en bosanemoon. Deze komen hopelijk in 2016 tot bloei. In totaal is de vegetatie in het Jekerdalpark weer iets minder ruig geworden (zie Figuur 17 en Figuur 18). Het bos B1 is erg dichtgegroeid, zodat het op vele plekken onmogelijk is om er doorheen te komen. De vegetatie staat op deze plekken hoger dan 2 meter en wordt gedomineerd door brandnetels en bramen. Dit gedeelte is afgesloten voor publiek en daarmee een rustige plek voor das en bever, waarvan sporen aanwezig zijn.

37

De vegetatietypen in het Jekerdalpark

Figuur 17: Vegetatietypen in het Jekerdalpark 2015

Figuur 18: Vegetatietypen in het Jekerdalpark 2013

38

Legenda van de vegetatietypen in het Jekerdalpark G G1

G2

G3

G4

G5

G6 G7 G8

G9

R R1

R2

GLANSHAVERGRASLAND (KLASSE VAN MATIG VOEDSELRIJKE GRASLANDEN; MOLINIOARRHENATHERETEA) 90% glanshavergrasland met gewone paardenbloem en smalle weegbree (samen 30%) zoals met groot streepzaad, gestreepte witbol, kruipende boterbloem, scherpe boterbloem, glanshaver, Griekse alant, rode ogentroost, knoopkruid, klaver, heelblaadjes en wikkes (minder ruderaal geworden) 10% ruderale ruigte met gewone berenklauw, gewone smeerwortel, akkerdistel en brandnetel 99% glanshavergrasland met glanshaver, beemdgras, gestreepte witbol, rood zwenkgras, dravik, kropaar, groot streepzaad, knoopkruid, glad walstro, scherpe boterbloem, kruipende boterbloem, knolboterbloem, harige ratelaar, kleine ratelaar, rode klaver, smalle wikke, smalle weegbree, kleine klaver, witte klaver, slipbladige ooievaarsbek, madeliefje, gewone hoornbloem, gewone paardenbloem, hopklaver, gewone margriet, vertakte leeuwentand, ruige leeuwentand, vierzadige wikke en gewoon biggenkruid 1% ruderale ruigte met boerenwormkruid, smeerwortel, veldzuring, akkerdistel, grote brandnetel, heermoes, peen, berenklauw en gewoon duizendblad Hoogte van de vegetatie tot 150 cm > 1% struweel met wilgen en els aanplanting bomen ondergroei: 95% glanshavergrasland met gestreepte witbol, glanshaver, beemdgras, harige ratelaar, kleine ratelaar, ringelwikke, wikkes, timoteegras, hopklaver, kruipende boterbloem, rietgras, rietzwenkgras, klaver, rolklaver, oranje havikskruid en smalle weegbree 5% ruderale ruigte met bijvoet, peen, luzerne, boerenwormkruid, smeerwortel, zeegroene rus, heelblaadjes, zuring, heermoes, Canadese guldenroede, rode ogentroost, middelste teunisbloem, akkerwinde, grote kaardenbol en klein hoefblad 95% glanshavergrasland met gestreepte witbol, glanshaver, brede wespenorchis, beemdgras, groot streepzaad, gulden sleutelbloem, harige ratelaar, kleine ratelaar en smalle weegbree 5% ruderale ruigte met distels wilde cichorei, klein hoefblad, vlasbekje, echte kamille, peen, gewone berenklauw en boerenwormkruid 65% glanshavergrasland met glanshaver, beemdgras en kropaar 30% ruderale ruigte met grote brandnetel, smeerwortel, kleefkruid, zuring, klit, gewone berenklauw, grote- en kleine kaardenbol 5% struweel met wilgen, esdoorn, ruwe berk, populier, es en rode kornoelje 99% glanshavergrasland met ruw beemdgras, gestreepte witbol, kruipende boterbloem, glanshaver, Engels raaigras, klaver, wikkes, dravik en rietgras 1% ruderale ruigte met zilverschoon, zuring en brandnetel 100% gazon met beemdgras en witte klaver Hoogstamboomgaard met kersen ondergroei: 80% glanshavergrasland met gestreepte witbol, smalle weegbree, ruw beemdgras, rode klaver, madeliefje, witte klaver, groot streepzaad, zachte dravik, timoteegras, knoopkruid, veldlathyrus, struisgras, Engels raaigras, Italiaans raaigras, gewone rolklaver, slipbladige ooievaarsbek, veldzuring, paardenbloem, scherpe boterbloem, gewoon duizendblad, veldereprijs, klein hoefblad en Jacobskruiskruid 20% ruderale ruigte met berenklauw, gewoon duizendblad, hoornbloem, geel nagelkruid en peen Zoals G8 maar met bonte wikke, liggende klaver, vertakte leeuwentand, gewoon biggenkruid, paarse dovenetel, grote ereprijs, harige ratelaar, kleine ratelaar, kluwenhoornbloem, luzerne, koninginnekruid, schapenzuring, knoopkruid en kweek NITROFIELE ZOMEN (GALIO-URTICETEA), KLASSE VAN DE RUDERALE GEMEENSCHAPPEN (ARTEMISIETEA) EN RUDERALE ROMPGEMEENSCHAPPEN 70% ruderale ruigte met grote brandnetel, gewone berenklauw, peen, gewone engelwortel , akkerdistel, zuring, bijvoet, boerenwormkruid, koninginnekruid, Canadese guldenroede, bosandoorn, kleefkruid, klein hoefblad, spinazie, echte kamille, paarse dovenetel, gevlekte dovenetel, vlasbekje en moerasspirea 30% glanshavergrasland met glanshaver, gestreepte witbol, smalle weegbree, groot streepzaad, brede lathyrus en harige ratelaar > 1% struweel met wilgen en hop 100% ruderale ruigte met kleefkruid, hertsmunt, grote brandnetel, akkerdistel en smeerwortel

39

R3

R4

NR NR1

NR2

NR3

DG DG1

DG2

DG3

B B1

75% ruderale ruigte met wederik, harig wilgeroosje, boerenwormkruid, Canadese guldenroede, kleefkruid, grote brandnetel, bijvoet, koninginnekruid, zevenblad en dauwbraam 20% glanshavergrasland met gestreepte witbol, ruw beemdgras en glanshaver 5% struweel met schietwilg 55% brandnetelruigte met grote brandnetel, smeerwortel, akkerdistel, peen, koninginnekruid, Canadese guldenroede, kleine veldkers, zuring en kleefkruid 40% glanshavergrasland met glanshaver, gestreepte witbol, groot streepzaad, klaver en smalle weegbree 5% oevervegetatie met grote lisdodde, gewone engelwortel, wolfspoot, hondsdraf, helmkruid, rietgras en grote lisdodde STROOISELRUIGTEN OP VOCHTIGE, VOETSELRIJKE STANDPLAATSEN (KLASSE VAN DE NATTE STROOISELRUIGTEN (CONVOLVULO-FILIPENDULETEA), MOERASSPIREA-VERBOND (FILIPENDULION) 100% strooiselruigte met grote brandnetel, haagwinde, rietgras, watermuur, reuzenbalsemien, mannagras, grote kattenstaart, wolfspoot, pitrus, harig wilgeroosje, melkdistels, blaartrekkende boterbloem, perzikkruid, ruw beemdgras, echt riet, gewoon speenkruid, zwart tandzaad, ganzevoet, glanshaver, gestreepte witbol, zuring, kleefkruid, heelblaadjes en wilgen 85% strooiselruigte (langs de oever van de Jeker) met gewone smeerwortel, brandnetel, engelwortel, kleefkruid, harig wilgeroosje, gele waterkers, akkerkers, Canadese guldenroede, wolfspoot, koninginnekruid, boerenwormkruid, berenklauw, rietgras, beekpunge en watermuur 15% struweel met wilgen, elzen, rode kornoelje, esdoorn, witte abeel en zomereik > deze is eind 2015 verwijderd Struweel/bos met es, prunus sp., okkernoot, eenstijlige meidoorn, gladde iep, hazelaar, rode kornoelje, bosrank, esdoorn, wilgen en vlier Ondergroei: grote brandnetel, braam, kleefkruid , glanshaver, ijle dravik, dagkoekoeksbloem, heggenrank, kompassla en kropaar; dekking: 0-100% Struweel/bos met wilde kamperfoelie, braam, vlier, klimop, kardinaalsmuts, bosrank, Noorse esdoorn, hazelaar, rode kornoelje, roos, eik, zoete kers, iep en hemelboom brandnetel, kleefkruid, gewone berenklauw, bijvoet en vergeet-mij-nietje (tuinvariatie)

Beschermde planten en woekerplanten in Weide Campagne Het aantal bijzondere plantensoorten is duidelijk toegenomen. In 2013 werden kleine ratelaar, wilde marjolein en beemdkroon geïnventariseerd. Beemdkroon werd 2015 niet meer op de kaart ingetekend omdat deze soort niet onder de in categorie 0 t/m een van de Rode lijst van Floron of Heuvelland en ook niet op de Lijst van de Flora-Fauna-Wet 2007 staat. Aan Rode-lijst-soorten zijn in 2015 vierzadige wikke en beemdooievaarsbek erbij gekomen (zie Tabel 7 en Figuur 29). De wilde

58

marjolein neemt in 2015 een duidelijk grotere ruimte in dan in 2013. De reuzenberenklauw is iets afgenomen door de bestrijdingsmaatregelen. In 2015 is maaigoed uit de orchideeëntuin in het Gerendal verspreid in het gebied.

Tuinplanten

Flora. -Faunawet

RL Limburg**

FFH

RL Heuvelland**

RL Floron*

Tabel 7: Beschermde planten Weide Campagne

Beschermde planten 1 1 3 + KW 2 1(0) 1

Latijnse naam

Nederlandse naam

Geranium pratense Origanum vulgare Rhinanthus alectorolophus Vicia tetrasperma

beemdooievaarsbek wilde marjolein harige ratelaar vierzadige wikke

Ailanthus altissima Heracleum mantegazzianum

hemelboom

Woekerplanten + + * ** +

reuzenberenklauw

Rode Lijst Floron: VN = uit Nederland verdwenen, EB = ernstig bedreigd, BE = bedreigd, KW = kwetsbaar, GE = gevoelig Rode Lijst Heuvelland en Limburg: 0 = vermoedelijk uitgestorven, 1 = met uitsterven bedreigd, 2 = sterk bedreigd, 3 = bedreigd plant is aanwezig

59

Figuur 29: beschermde planten en woekerplanten Weide Campagne

Foto’s: ook als het grasland op het eerste oog gewoon groen uitziet bloeien hier wel veel bloemen. Links: beemdooievaarsbek, rechts: avondkoekoeksbloem.

60

ZOUWDAL Het Zouwdal is een langgerekt gebied met een struweel en smalle graslanden (zie Figuur 30). Het ligt tussen akkers en werd aantal jaren geleden aangelegd als een natuurcompensatiemaatregel. In het eerste jaar stonden er vooral pionierplanten maar inmiddels groeien hier negen planten die geïnventariseerd worden en op de kaart ingetekend zijn (zie Figuur 31). De vegetatietypen in het Zouwdal

Figuur 30: de vegetatietypen in het Zouwdal Legenda van de vegetatietypen in het Zouwdal G G1

G2

G3

GLANSHAVERGRASLAND (KLASSE VAN MATIG VOEDSELRIJKE GRASLANDEN (MOLINIOARRHENATHERETEA (ARRHENATHERUM ELATIORIS)) 90% glanshavergrasland met ruw beemdgras, zachte dravik, Italiaans raaigras, Engels raaigras, gewone paardenbloem, rode klaver, witte klaver, vierzadige wikke, kleine klaver, slipbladige ooievaarsbek, weidehavikskruid en liggend hertshooi; deels met oranje havikskruid zoals met kleine en harige ratelaar, aardbeiganzerik 10% ruderale ruigte met smeerwortel, grote brandnetel, distels, peen, sint-janskruid, basterdwederik, gewone berenklauw, perzikkruid en hazenpootje (in G1 naast R1: aardbeiganzerik (RL Limburg 2) 90% glanshavergrasland met rood zwenkgras, schapengras, ringelwikke, liggende klaver, gewone hoornbloem, gewoon langbaardgras, vertakte leeuwentand kleine klaver, liggend klaver, vierzadige wikke, hazenpootje en gewoon biggenkruid > 1% ruderale ruigte met distels, boerenwormkruid, bijvoet, basterdwederik en veldereprijs langs de greppelhellingen en deels tussen de greppel en het struweel

61

G4

G5

G6

G7 G8

R R1

R2 R3

R4

R5

60% glanshavergrasland met Italiaans raaigras, ijle dravik, ruw beemdgras, vierzadige wikke, vogelwikke, ringelwikke, gestreepte witbol, rode klaver, liggende klaver, hopklaver, Engels raaigras en smalle weegbree 10% ruderale ruigte met basterdwederik, melkdistel, distels, peen, leeuwenklauw, hoornbloem, klaproos, zomerfijnstraal, bijvoet, bezemkruiskruid, boerenwormkruid, smeerwortel, kleine veldkers, ooievaarsbek, wilde marjolein, liggend hertshooi, akker-vergeet-mij-nietje, klein kruiskruid, gewoon langbaardgras, echte kamille, ereprijs en perzikkruid; aan het noordoosteinde van het gebied met knolsteenbreek 30% open grond met mossen (Het driekleurig viooltje is verdwenen) noordwestkant (zuidwesthelling) van de greppels (zie R5): 35% glanshavergrasland met Italiaans raaigras en ijle dravik; 40% ruderale ruigte met liggend hertshooi, basterdwederik, akkerdistel, peen, hoornbloem, klaproos en echte kamille; 25% open grond met mossen 95% kniehoog glanshavergrasland vooral met gestreepte witbol, liggende klaver, smalle weegbree, beemdgras, ringelwikke, rode klaver en witte klaver. Verder met rood zwenkgras, schapengras, Italiaans raaigras, vierzadige wikke, weidehavikskruid , gewoon biggenkruid, klein streepzaad, fioringras, gewone rolklaver en kleine klaver 5% ruderale ruigte met distels, perzikkruid, basterdwederik, peen en echte kamille Gedeeltelijk domineert de gestreepte witbol (Rompgemeenschap: gestreepte witbol) R5 langs de greppel met hazenpootje 95% net als in G1 maar met vierzadige wikke, gewoon langbaardgras en beemdlangbloem 5% struweel met meidoorn, Spaanse aak, wilgen, vlier, mispel, kers en sleedoorn zo als met harig wilgeroosje in de ondergroei 1% ruderale ruigte met klit (minder open grond en minder ruderaal) A: noordwestkant (zuidoosthelling) van de greppels: 70% glanshavergrasland met kleine klaver, liggende klaver, rode klaver, smalle weegbree, zomerfijnstraal, hazenpootje, wikkes, gestreepte witbol en langbaardgras 5% ruderale ruigte met basterdwederik, akkerdistel, speerdistel, peen, hoornbloem, klaproos, echte kamille, gewone reigersbek, ringelwikke en leeuwenklauw 25% open grond met mossen ook langs de zuidoosthelling van de greppels in G3 maar daar met liggend hertshooi > 1% struweel met wilgen en rode kornoelje

62

B: zuidoostkant (noordwesthelling) van de greppels: 55% glanshavergrasland met glanshaver, kropaar, ruw beemdgras, gestreepte witbol en zachte dravik 40% open grond met mossen 5% ruderale ruigte met akkerdistel, perzikkruid, hoornbloem, heermoes en bijvoet OE

PIONIERGEMEENSCHAPPEN OP VOEDSELRIJKE, DROOGVALLENDE OEVERS EN RUDERALE, VOEDSELRIJKE STANDPLAATSEN, TANDZAAD-KLASSE (BIDENTETEA TRIPARTITAE) 50% Pioniergemeenschappen op droogvallende grond met fioringras, gewone waterbies en jonge wilgen

OE1 S S1

STRUWELEN (PRUNO-CRATAEGETUM) 100% struweel met meidoorn, wilgen, haagliguster, Spaanse aak, roos, els, mispel, Gelderse roos, lijsterbes, sleedoorn, es, zoete kers, hazelaar, eik, vlier, vlinderstruik, hulst (jong, niet ingeplant) en linde Ondergroei: grote brandnetel, dauwbraam, basterdwederik, distels, ruw beemdgras, kropaar, smeerwortel, schijnaardbei, gewone berenklauw, en bijvoet

Beschermde planten en woekerplanten in het Zouwdal In 2013 werden in het Zouwdal al 7 beschermde planten gevonden en op de kaart ingetekend. In 2015 waren het 9 soorten (zie Tabel 8 en Figuur 31). Het driekleurig viooltje is verdwenen. Het is een een- tot tweejarig kruid en is daardoor op open plekken aangewezen. Knolsteenbreek, wilde marjolein en hazenpootje zijn erbij gekomen. De Japanse duizendknoop is afgenomen, als gevolg van de gerichte bestrijding.

Beschermde planten 2 2 2 2 3 KW 2 1(0) GE 3 1 BE 3 2 2 1

Tuinplanten

Flora. -Faunawet

RL Limburg**

FFH

RL Heuvelland**

RL Floron*

Tabel 8: Beschermde planten in het Zouwdal

+

Latijnse naam

Nederlandse naam

Hieracium aurantiacum Hypericum tetrapterum Origanum vulgare Rhinanthus alectorolophus Rhinanthus minor Saxifraga granulata Trifolium arvense Vicia tetrasperma

oranje havikskruid kantig hertshooi wilde marjolein harige ratelaar kleine ratelaar knolsteenbreek hazenpootje vierzadige wikke

woekerplanten + * ** +

Fallopia japonica en/of F. sacchalinense

Japanse/ Sachalinse duizendknoop

Rode Lijst Floron: VN = uit Nederland verdwenen, EB = ernstig bedreigd, BE = bedreigd, KW = kwetsbaar, GE = gevoelig Rode Lijst Heuvelland en Limburg: 0 = vermoedelijk uitgestorven, 1 = met uitsterven bedreigd, 2 = sterk bedreigd, 3 = bedreigd plant is aanwezig

63

Figuur 31: beschermde planten in het Zouwdal

Foto’s: in de greppels groeien veel kleine, eenjarige plantensoorten en mossen

64

Foto’s: Het struweel biedt veel voedsel en bescherming voor wilde dieren.

NATUURTRANSFERIUM EN HONDENLOSLOOPGEBIED PIETERSBERG Het hondenlosloopgebied op de Pietersberg en een gedeelte van het terrein rondom de parkeerplaats (Transferium) wordt sinds 2014 ecologisch beheerd door het CNME. Hiertoe behoren graslanden, een wateropvangbekken, een klein struweelachtig bosje en het droog kalkgrasland op het Transferium, hier is in 2014 al maaisel verspreid uit de orchideeëntuin in het Gerendal. In het Grasland G11 (bij Chalet Bergrust) werd in 2015 zaaigoed van de ‘Cruydt-Hoeck’ uitgezaaid. In de steenkorf werden in opdracht van gemeente Maastricht begin 2015 22 verschillende plantensoorten geplant (zie Tabel 9). Door de droogte in het voorjaar is er een deel va de planten dood gegaan. Vervolgens is er nog een aantal extra planten ingebracht. In september is bekeken welke planten nog aanwezig waren.

65

Tabel 9: Planten die op schanskorven op de Pietersberg werden ingeplant Latijnse naam Erysimum cheiri Sedum reflexum Arabis hirsuta subsp. sagittata Hieracium murorum Centranthus ruber Cymbalaria muralis Sedum dasyphylum Poa compressa Sedum album Polypodium interjectum Campanula poscharskyana Sempervivum tectorum Origanum vulgare Hieracium pilosella Clinopodium menthifolium Echium vulgare Sedum telephium (o.a. subsp. maximum) Sedum acre Sedum spurium sedum cepaea Veronica austriaca ssp. teucrium

Pseudofumaria lutea

Asplenium scolopendrium

Nederlandse naam muurbloem tripmadam pijlscheefkelk

Aantal planten in Aantal planten september teruggevonden 10 1 12 12 8 0

muurhavikskruid rode spoorbloem muurleeuwenbek sierlijk vetkruid plat beemdgras wit vetkruid brede eikvaren

6 6 4 10 12 6 6

0 1 0 6 0 4 0

muurklokje

10

0

huislook

4

2

wilde marjolein

10

muizenoor bergsteentijm

10 8

meerdere (minimaal 6 maximaal 25) 0 1

slangenkruid hemelsteutel

5 ?

3 4

muurpeper Roze vetkruid

? ?

omgebogen vetkruid brede ereprijs (uit de tuin van het Natuurhistorisch Museum Maastricht) gele helbloem (uit de tuin van het Natuurhistorisch Museum Maastricht) tongvaren uit de tuin van het Natuurhistorisch Museum Maastricht

? 6

1 meerdere (minimaal 2 maximaal 6) meerdere (minimaal 2 maximaal 6) 6

2

2

4

4

66

De vegetatietypen in het hondenlosloopgebied en het Natuurtransferium op de Pietersberg In het door CNME beheerde gebied op de Pietersberg zijn vooral graslanden te vinden. Er staan vijf verschillende typen van grasland: 1) bloemrijke graslanden met veel glanshaver, 2) glanshavergraslanden met bijna geen bloemen, 3) bloemenarme Engels-raaigras-graslanden, 4) natte, voedselarme graslanden en 5) droge voedselarme graslanden. In de bloemrijke graslanden (b.v. G1, G11 en G6) zijn onder andere knoopkruid, ratelaar, klaver, groot streepzaad en wikkes te vinden. In de natte, voedselarme graslanden (b.v. G15, G16 en G17) staan onder andere verschillende kleine klaversoorten, rietzwenkgras, rode ogentroost, struisgras en klein hoefblad. Op het droge, voedselarme grasland (G8) groeien soorten als Engels raaigras knolboterbloem, veldlathyrus, wikkes, verschillende klaversoorten en harige ratelaar Klaversoorten kunnen goed op voedselarme plekken groeien omdat ze in hun wortels bacteriën hebben die de stikstof uit de lucht kunnen veranderen in een vorm van stikstof die door planten gemakkelijk kan worden opgenomen. Op deze manier “bemesten” ze niet alleen voor zichzelf maar ook voor ander planten de grond. Het is te verwachten dat vegetatietypen op de plekken met veel klaversoorten met de tijd nog zullen veranderen.

Figuur 32: de vegetatietypen in het hondenlosloopgebied en het natuurtransferium Pietersberg

67

Legenda van de vegetatietypen in het hondenlosloopgebied en het natuurtransferium op de Pietersberg G

GLANSHAVERGRASLAND (KLASSE VAN MATIG VOEDSELRIJKE GRASLANDEN; MOLINIOARRHENATHERETEA)

G1

70 % glanshavergrasland met glanshaver, beemdgras, harige ratelaar, hopklaver, groot streepzaad, wikkes, rietzwenkgras, Engels raaigras, Canadese fijnstraal, kweek en rolklaver 25% ruigte met peen, boerenwormkruid, distels, haagwinde, gewone berenklauw, grote kaardenbol, luzerne en Canadese guldenroede 60% glanshavergrasland met Engels raaigras, beemdgras, harige ratelaar, witte klaver, zachte dravik, wikkes en kleine bevernel 40% ruigte met klein hoefblad, grote kaardenbol, Canadese guldenroede en zwarte toorts 80% open grond met mossen 15% glanshavergrasland met glanshaver, Engels raaigras, hopklaver, witte klaver en harige ratelaar 5% ruigte met bijvoet, zuring en Europese hanenpoot > 1% struweel met vlinderstruik en wilgen 95% glanshavergrasland met glanshaver, Engels raaigras, hopklaver, wilde reseda, veldlathyrus, bont kroonkruid, paardenbloem, groot streepzaad, boterbloem, harige ratelaar, beemdgras, kleine klaver, wikkes, rolklaver, rood zwenkgras, madeliefje, knoopkruid, beemdkroon, gewoon biggenkruid, gestreepte witbol, gewone margriet, liggende klaver, rode klaver, grote zandkool, wilde marjolein en ijle dravik 5% ruigte met haagwinde, klein hoefblad, smeerwortel, luzerne, ooievaarsbek, vijfvingerkruid, peen en koninginnekruid > 1% struweel met meidoorn, roos en sleedoorn 95% glanshavergrasland met Engels raaigras, beemdgras, gestreepte witbol, goudhaver, harige ratelaar, knoopkruid, groot streepzaad, liggende klaver en boterbloem 5% ruigte met melkdistel, zuring en ooievaarsbek 95% glanshavergrasland met Engels raaigras, Italiaans raaigras, beemdgras, glanshaver, gestreepte witbol, harige ratelaar en groot streepzaad, deels met veel knoopkruid en rode klaver 5% ruigte met melkdistel, zuring en luzerne > 5% Struweel/bomen met robinia 90% glanshavergrasland met veel Engels raaigras en met ruige leeuwentand, vogelwikke, hopklaver en wikkes 5% ruigte met melkdistel, grote brandnetel, kompassla, bijvoet, gewoon duizendblad, distels, barbarakruid, vijfvingerkruid en klein hoefblad 5% open grond met mossen 20% open grond met mossen 75% glanshavergrasland met veel Engels raaigras en met gestreepte witbol, kruipende boterbloem, knolboterbloem, veldlathyrus, groot streepzaad, wikkes, vertakte leeuwentand, kropaar, rode klaver, witte klaver, kleine klaver, hoornbloem, gele morgenster en beemdkroon en kleine en harige ratelaar 5% ruigte met melkdistel, distels, klein hoefblad, gewone berenklauw, zuring, vlasbekje, zwarte toorts, vlinderstruik en Canadese fijnstraal net als G8 maar met planten wilde marjolein, muurbloem, slangenkruid, brede ereprijs, bergsteentijm en spoorbloem 100% glanshavergrasland met 80% klaver (rode, kleine, witte en hopklaver ) en 10% ander glanshavergraslandsoorten zo als glanshaver, gestreepte witbol, rolklaver, knoopkruid , harige ratelaar en kleine ratelaar 70% glanshavergrasland met struisgras, beemdgras, raaigras en klavers 30% ruderale ruigte met gewoon herderstasje, zuring, paardenbloem, melganzevoet, paarse dovenetel, Europese hanenpoot, kruipertje en distels 70% glanshavergrasland met glanshaver, raaigras, gestreepte witbol, knoopkruid, witte klaver, rode klaver, boterbloem, hopklaver, wikkes en grote ratelaar 30% ruderale ruigte met zuring, dauwbraam, klit, gewone berenklauw, luzerne en distels In dit perk werd in 2015 zaaigoed van de ‘Cruydt-Hoeck’ uitgezaaid. 95% glanshavergrasland met gestreepte witbol, glanshaver, beemdgras, knoopkruid, wikkes, rolklaver, veldlathyrus, zachte haver, rood zwenkgras, grote vossenstaart, harige ratelaar, goudhaver, beemdkroon, kantig hertshooi, kraailook, geel walstro en gewone ereprijs (rompgemeenschap van de gestreepte witbol) 5% ruderale ruigte met zuring, peen, gewone berenklauw en fluitenkruid

G2 G3

G4

G5 G6

G7

G8

G8b G9

G10 G11

G12

68

G13

95% glanshavergrasland met veel glanshaver en gestreepte witbol, verder met heel weinig knoopkruid, kropaar, wikkes, knolboterbloem en gewone ereprijs (nog weinig bloemen) 5% ruderale ruigte met grote brandnetel, distels, bijvoet, witte dovenetel, zuring, peen, gewone berenklauw en fluitenkruid G14 100% glanshavergrasland met veel Engels raaigras, witte klaver en smalle weegbree; verder met zachte dravik, straatgras, kropaar, beemdgras, boterbloem en rode klaver < 1% ruderale ruigte met zuring G15 100% glanshavergrasland met glanshaver, beemdgras, kruipende boterbloem, knolboterbloem , hoornbloem, zachte haver, kropaar, knoopkruid, gestreepte witbol, struisgras, beemdkroon, wikkes, veldlathyrus en kamgras De vegetatie is slechts kniehoog < 1% ruderale ruigte met zuring en kattendoorn G16 50% glanshavergrasland met rode klaver, rood zwenkgras, kleine klaver, hopklaver, liggende klaver, rolklaver, witte klaver, struisgras, beemdgras, wilde marjolein en raaigras 20% open grond met mossen 30% ruderale ruigte met zuring, grote weegbree, rode ogentroost en klein hoefblad G17 95% glanshavergrasland met glanshaver, rode klaver, kleine klaver, witte klaver kropaar, gestreepte witbol, beemdgras, groot streepzaad, paardenbloem, rolklaver, kruipende boterbloem, smalle weegbree, rietzwenkgras, raaigras, vogelwikke, veldlathyrus, knoopkruid, klavervreter en harige ratelaar 5% ruderale ruigte met gewoon duizendblad, distels, gewone berenklauw, zuring, klein hoefblad, peen, bijvoet, melkdistel, klit en rode ogentroost Mozaïek uit G16 en G17: maximaal kniehoog, deels redelijk nat R R1

NITROFIELE ZOMEN (GALIO-URTICETEA), KLASSE VAN DE RUDERALE GEMEENSCHAPPEN (ARTEMISIETEA) EN RUDERALE ROMPGEMEENSCHAPPEN 80% ruigte met zuring, bijvoet, distels, kruipertje, peen en boerenwormkruid 20% glanshavergrasland met soorten uit G17

DS DS1:

KLASSE VAN DE DOORNSTRUWELEN (RHAMNO-PRUNETEA) 80-100% doornstruweel met braam 25% struiken met o.a. meidoorn

B B1

BOSSEN, KLASSE VAN DE EIKEN- EN BEUKENBOSSEN OP VOEDSELRIJKE GROND (QUERCO-FAGETEA) Bos/struweel met meidoorn, sleedoorn, wilde kardinaalsmuts, robinia, es, zoete kers, zomereik, rode kornoelje, roos en gewone esdoorn ondergroei: braam en klimop Boomlaag: 10% Struiklaag: deels tot 100% Kruidlaag: < 10%

M M1

MARJOLEIN-KLASSE; ASSOCIATIE VAN DAUWBRAAM EN MARJOLEIN (RUBO-ORIGANETUM) Muurvegetatie met vetkruiden (aangeplant) en met pioniersplanten zoals bezemkruiskruid, Canadese fijnstraal, vlinderstruik, basterdwederik, esdoorn, melkdistel, dauwbraam en tuinbingelkruid

Foto’s: Pietersberg: CNME heeft op de Pietersberg verschillende vegetatietypen onder beheer. Hier onder vallen o.a.: de wateropvangbekken langs de Luikerweg (links), de bermen langs de Luikerweg (midden) en de graslanden in het hondenlosloop gebied (rechts).

69

Beschermde planten in het hondenlosloopgebied en het natuurtransferium op de Pietersberg Dit gebied werd in 2015 voor het eerst door CNME geïnventariseerd. Er werden verschillende planten op het transferium uitgeplant (zie Tabel 9). In het grasland G11 werd zaaigoed van de ‘Cruydt-Hoeck’ ingezaaid. De resultaten zijn in 2015 nog niet duidelijk te herkennen. In G11 werd wel de grote ratelaar gezien terwijl deze plant in de andere gebieden die onder beheer van CNME staan niet groeit. Ze werd slechts een keer in het Zouwdal gezien maar niet meer teruggevonden. In totaal zijn in het gebied 13 beschermde planten in een kaart ingetekend en er staat een boomsoort die onder de woekerplanten valt (zie Tabel 10 en Figuur 33). Van de in Tabel 9 genoemden planten heeft slechts een gedeelte het overleeft. De meeste planten zijn in het voorjaar geplant en door de erop volgende droge weken uitgedroogd. Vervolgens is er nog een tweede plantactie geweest. Toen volgden er geen droge weken meer en een groot gedeelte van de planten heeft het overleefd. In Tabel 10 en Figuur 34 zijn de planten genoemd die in september 2015 goed zijn aan gegaan. Minimaal 31 planten in de steenkorf hebben het niet overleeft.

Tuinplanten

Flora. -Faunawet

RL Limburg**

FFH

RL Heuvelland**

RL Floron*

Tabel 10: Beschermde planten in het hondenlosloopgebied en op het natuurtransferium op de Pietersberg

Latijnse naam

Nederlandse naam

Beschermde planten 2

KW BE

2 1 2 1

1 2 0 2 3 1 0 1(0) 1

BE

1

0

EB

2 2

BE

+ + +

?

+ +

+ ?

Asplenium scolopendrium = Phyllitis scolop. Dipsacus fullonium Erysimum cheiri Hypericum tetrapterum Origanum vulgare Orobanche minor Parietaria judaica Rhinanthus alectorolophus Sedum reflexum Veronica austriaca ssp. teucrium

tongvaren grote kaardebol muurbloem kantig hertshooi wilde marjolein klavervreter klein glaskruid harige ratelaar tripmadam brede ereprijs

Woekerplanten + * ** +

Robinia pseudoacacia

robinia

Rode Lijst Floron: VN = uit Nederland verdwenen, EB = ernstig bedreigd, BE = bedreigd, KW = kwetsbaar, GE = gevoelig Rode Lijst Heuvelland en Limburg: 0 = vermoedelijk uitgestorven, 1 = met uitsterven bedreigd, 2 = sterk bedreigd, 3 = bedreigd plant is aanwezig

70

Figuur 33: beschermde planten in het hondenlosloopgebied en het natuurtransferium op de Pietersberg

71

Foto’s: Op de Pietersberg zijn verschillende soorten van grasland te vinden. Hier groeien veel soorten uit de groep van de vlinderbloemigen. Hiertoe behoren alle bloemen die op de fotocollage te zien zijn behalve de klavervreter. Links boven klavervreter, links midden heggenwikke, links beneden kroonkruid, midden boven veldlathyrus, midden onder rolklaver, rechts boven witte klaver rechts onder liggende klaver.

Foto’s Klavers op de Pietersberg: Links: als een plant gebrek aan voedsel heeft verkleurd ze soms rood (hier liggende klaver). Midden: klavers zijn door bacteriën in de wortels in staat stikstof uit de lucht voor andere planten en voor zich zelf bruikbaar te maken. In het midden van een klaverkring is de grond daardoor voedselrijker als buiten het ring (hier witte klaver). Klaver bereiden op deze manier grond voor andere planten voor. Rechts: rode klaver en liggende klaver.

72

Figuur 34: planten die in het voorjaar en door de zomer werden uitgeplant en in september 2015 in een goede conditie weer werden terug gevonden

73

Foto’s: Op het transferium zij bijzondere planten langs en op de schanskorf uitgeplant. Hieronder vallen b.v. bergsteemtijm, verschillende vetkruiden en brede ereprijs. Mossen komen vanzelf op de stenen op. Langs de schanskorf groeien ruderale planten zoals distels.

BERMEN: GROENE WIG AMBY In 2015 werd van de begraasde bermen het gedeelte in de groene wig Amby geïnventariseerd. Dit gebied bestaat uitsluitend uit graslanden en een onderbroken struweel dat uit sleedoorn, meidoorn, hazelaar en andere soorten bestaat. Er staat wel een klein bos (B1, zie Figuur 35) tussen de graslanden maar dit bosje wordt niet door CNME beheerd.

74

De vegetatietypen in de groene wig Amby

Figuur 35: Vegetatietypen groene wig Amby Legenda van de vegetatietypen in de groene wig Amby G G1

G2

G3

GLANSHAVERGRASLAND (KLASSE VAN MATIG VOEDSELRIJKE GRASLANDEN (MOLINIOARRHENATHERETEA (ARRHENATHERUM ELATIORIS)) 95-100% glanshavergrasland met gestreepte witbol, wikkes, klaver, rolklaver, blaassilene, gewone margriet, hopklaver, rood zwenkgras, vierzadige wikke, geel walstro, gewoon ruikgras, fioringras en boterbloem (Rompgemeenschap: gestreepte witbol – raaigras) 1-5% ruderale ruigte met peen, boerenwormkruid, echte kamille, gewone berenklauw, perzikkruid, timoteegras en rammenas 80% glanshavergrasland in een greppel met glanshaver, gestreepte witbol, struisgras, rood zwenkgras, schapengras, echte koekoeksbloem, geel walstro, glad walstro, ruikgras, kleine pimpernel, hopklaver, wikkes, gewone margriet, vierzadige wikke, vertakte leeuwentand, kleine klaver, rolklaver, smalle weegbree, kluwenhoornbloem en blaassilene 20% ruderale ruigte met sint-Janskruid, vijfvingerkruid, heermoes, peen, perzikkruid, akkervergeetmij-nietje, kleine veldkers, De grote centaurie is verdwenen 100% glanshavergrasland met gestreepte witbol, wikkes, rode klaver, witte klaver, scherpe boterbloem, rietzwenkgras, fioringras en raaigras (Rompgemeenschap: gestreepte witbol – raaigras) > 1% ruderale ruigte met boerenwormkruid en luzerne

B B1

BOSSEN, KLASSE VAN DE EIKEN- EN BEUKENBOSSEN OP VOEDSELRIJKE GROND (QUERCO-FAGETEA) Bos met berk, wilg, Amerikaanse eik, meidoorn; dekking 90% Ondergroei: schaduwgras, glanshaver, kropaar, heermoes, sint-Janskruid, gestreepte witbol, braam, klaver, geel nagelkruid, valeriaan, jonge bomen en struiken, oranje havikskruid, veldbeemdgras, ruw beemdgras en rode kornoelje; dekking kruidlaag 90%

S S1

STRUWELEN (PRUNO-CRATAEGETUM) Struweel met sleedoorn, meidoorn, hazelaar, berk, Spaanse aak, wilde kardinaalsmuts, liguster, rode kornoelje, Gelderse roos, esdoorn en zomereik; dekking 90% Ondergroei: heermoes, rood zwenkgras, honingklaver, glad walstro, boerenwormkruid, vierzadige wikke, kropaar en sint-janskruid

75

Beschermde planten in de groene wig Amby Er werden 6 bijzondere soorten aangetroffen en in een kaart ingetekend (zie Tabel 11 en Figuur 36).

BE

1 2

KW NB BE

* ** +

1 1

2 2 1 0

+

Tuinplanten

Flora. -Faunawet

RL Limburg**

FFH

RL Heuvelland**

RL Floron*

Tabel 11: Beschermde planten in de groene wig Amby

Latijnse naam Campanula patula Hieracium aurantiacum Sanguisorba minor Silene vulgaris Veronica austriaca ssp. teucrium Vicia tetrasperma

Nederlandse naam weideklokje oranje havikskruid kleine pimpernel blaassilene brede ereprijs vierzadige wikke

Rode Lijst Floron: VN = uit Nederland verdwenen, EB = ernstig bedreigd, BE = bedreigd, KW = kwetsbaar, GE = gevoelig Rode Lijst Heuvelland en Limburg: 0 = vermoedelijk uitgestorven, 1 = met uitsterven bedreigd, 2 = sterk bedreigd, 3 = bedreigd plant is aanwezig

Figuur 36: beschermde planten in de groen wig Amby

76

Foto’s: Bermen groene wig Amby: kleine foto boven reukgras, klein foto beneden blaassilene, groot foto boerenwormkruid

VESTINGWERKEN – MUUR LANGS DE MAAS (OOSTOEVER) Van de vestingwerken in Maastricht wordt ieder jaar een ander stukje geïnventariseerd. In 2015 werden de muren langs de Maas (oostoever) tussen de Sint Servaasbrug en de Hoge Brug het klein stukje muur tussen de Stenenwal en het restaurant “Beluga” geïnventariseerd (zie Figuur 37). De vegetatie op deze muren bestaat vooral uit plat beemdgras, stengelomvattend havikskruid, muurvaren, groot zandkool, vetkruiden en kandelaartje. In de muur vlak boven het water zijn een palownaboom en een vijgenboom uit zich zelf uitgezaaid. Op het gedeelte M1 werd een plant van de zwartsteel gevonden (zie Figuur 38). En bij M2 groeit veel klein glaskruid.

77

Figuur 37: Vegetatietypen op de muur langs de Maas (oostoever) Legenda van de vegetatietypen op de muur langs de Maas (oostoever) M M1 M2

M3 M4 M5

MUURVAREN-KLASSE (ASPLENIETEA TRICHOMANIS) Muurvegetatie met muurvaren, tongvaren, mannetjesvaren en zwartsteel, dekking < 5% Muurvegetatie met muurvaren, klein glaskruid, uitstaande vetmuur, muurpeper, plat beemdgras, stinkende ballote, grote zandkool, gewoon langbaardgras, bezemkruiskruid en bijvoet, dekking < 10% tussen muur en water: 100% strooiselruigte met grote brandnetel, fluitenkruid, valeriaan, gladde iep, gele lis, gewone engelwortel, esdoorn en vlier (Klasse van de natte strooiselruigten – ConvolvuloFilipenduletea, Moerasspirea-Verbond) Muurvegetatie met muurvaren, grote zandkool, plat beemdgras, bezemkruiskruid, muurleeuwenbek, zomerfijnstraal, ijzerhard, klein glaskruid, stengelomvattend havikskruid, hertshoornweegbree, tripmadam, hop, kandelaartje, een palownaboom en een vijgenboom net als M3 maar met een ruderale ruige tussen muur en water met duinriet, wilgen, zuring en klit net als M3 maar met veel muurpeper

78

Beschermde planten van de muren langs de Maas (oostoever) In totaal werden hier 8 bijzondere soorten aangetroffen die gekarteerd zijn (zie Tabel 12).

0

+

2

1

+

2

GE

NB( 3) 2

-

+

0 1

+

BE

1 NB( 2) 3 1

1 1

Tuinplanten

Flora. -Faunawet

RL Limburg**

FFH

1

* ** +

RL Heuvelland**

RL Floron*

Tabel 12: Bijzondere plantensoorten op de muur langs de Maas (oostoever)

Latijnse naam Asplenium adiantumnigrum Asplenium scolopendrium = Phyllitis scolop. Diplotaxis tenuifolia

Nederlandse naam zwartsteel tongvaren grote zandkool

Hieracium amplexicaule ssp. speluncarum + Parietaria judaica Poa compressa

stengelomvattend havikskruid klein glaskruid plat beemdgras

Saxifraga tridactylites ? Sedum reflexum

kandelaartje tripmadam

Rode Lijst Floron: VN = uit Nederland verdwenen, EB = ernstig bedreigd, BE = bedreigd, KW = kwetsbaar, GE = gevoelig Rode Lijst Heuvelland en Limburg: 0 = vermoedelijk uitgestorven, 1 = met uitsterven bedreigd, 2 = sterk bedreigd, 3 = bedreigd plant is aanwezig

79

Figuur 38: Verspreiding bijzondere soorten op de muur langs de Maas (oostoever)

Foto’s: de muren langs de Maas. Links boven tongvaren, links onder klein glaskruid, rechts boven plat beemdgras rechts onder vetkruid met korstmossen

80

Foto’s vestingwerken: In de muur langs de Maas hebben zich niet inheemse bomen zelf uitgezaaid. Links: vijgenboom Midden: hemelboom Rechts: Anna Paulowna boom

Foto’s: links: zwartsteel en mannetjesvaren, midden zwartsteel, rechts groeiplek van de zwartsteel (in de muur boven de rugzak). De foto in het midden is helaas onscherp maar laat wel de sporangiën van de zwartsteel goed zien.

81

LITERATUUR Bonnemayer, J.J.A.M. en P.J.M. Dietvorst, 1979. De Muurhagedis in Maastricht. Een autoecologisch onderzoek naar de essentiële criteria voor zijn bescherming. Rapport no. 160, afdeling Dierecologie, Katholieke Universiteit Nijmegen. CORTENRAAD J., MULDER T., 1998. Actualisering van de lijst van bedreigde planten in Limburg. Natuurhistorisch Maandblad, Juli 1998, Jaargang 87, 161-170 DENTERS T., 2004. Stadsplanten, veldgids voor de stad. Fontaine Uitgevers BV, `s-Graveland FLORON. Rode Lijst Nederlandse flora, 2000. http://www.floron.nl Gemeente Maastricht, dienst Publieke Werken en Sport, afdeling Groenvoorzieningen, 1994.: De Hoge Fronten. Beheer en onderzoek in 1994. HORNMAN-VOESTEN M., 2012. Natuurterreinen Maastricht, Inventarisatie en streefbeelden. Projectnummer 315936. Grontmij Nederland B.V. Roermond, www.grontmij.nl MINISTERIE VAN LNV, Directie Juristische zaken en Directie Natuur, “Aansluiting bij de richtlijnen”. November 2007. Moors, C. & D. Frissen, 2004. Tellingen van de Muurhagedis in de Hoge Fronten te Maastricht. Aantalsontwikkeling en leeftijdsopbouw van een Muurhagedissenpopulatie. Natuurhistorisch Maandblad, jaargang 93, Mei 2004. Oberdorfer E., 2001. Pflanzensoziologische Exkursionsflora. Eugen ulmer GmbH, Stuttgart Rothmaler W., Jäger E., 2007. Exkursionsflora von Deutschland. Elsevier GmbH, Spektrum Akademischer Verlag, München SCHAMINÈE J., S`YKORA K., SMITS N., HORST M., 2010. Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij Zeist Weeda E.J., Schaminee J.H.j., Duuren van L., 2000a. Atlas van de Plantengemeenschappen in Nederland, deel 1: Wateren, moerassen en natte heiden. KNNV Uitgeverij Utrecht Weeda E.J., Schaminee J.H.j., Duuren van L., 2000b. Atlas van de Plantengemeenschappen in Nederland, deel 2: Graslanden, zomen en droge heiden. KNNV Uitgeverij Utrecht Weeda E.J., Schaminee J.H.j., Duuren van L., 2003. Atlas van de Plantengemeenschappen in Nederland, deel 3: Kust en binnenlandse pioniermilieus. KNNV Uitgeverij Utrecht WEEDA E.J., SCHAMINEE J.H.J., DUUREN VAN L., 2005. Atlas van de Plantengemeenschappen in Nederland, deel 4: Bossen, struwelen e ruigten. KNNV Uitgeverij Utrecht www.waarneming.nl

82