Je geheugen kan veel

8

Dagblad De Pers Maandag 1 augustus 2011

Perspectief

Fotografisch geheugen? Dat is een mythe. Deelnemers aan de geheugenkampioenschappen in de VS

Je geheugen kan veel #Onthouden We besteden ons geheugen steeds meer uit aan internet. Terwijl iedereen een verbazingwekkend geheugen heeft – als je maar weet hoe je het moet gebruiken. Joshua Foer trainde een jaar en werd geheugenkampioen.

Tekst Marcel van Engelen Illustratie Merijn Beeldverteller

A

ls je echt overtuigd wilt raken, moet je het zelf proberen. Dat deden we. We kozen een lijst namen die je eigenlijk wel wilt kennen, maar niet zomaar in je hoofd krijgt. De 44 presidenten van de Verenigde Staten. We stoeiden er twee keer een half uur mee, en verrek, we kenden ze van buiten. Op zichzelf niet eens zo opzienbarend. Wat wel verbaasde was het grote gemak waarmee we de 44 mannen ‘s ochtends onder de douche weer tevoorschijn haalden. Lachend. Twee dagen later nog steeds. Foutloos, in juiste volgorde. Er zijn twee dingen die je moet weten. Wij mensen zijn erg goed in het onthouden van beelden (1), veel beter dan in het onthouden van getallen of woorden. En onze hersenen zijn hetzelfde als die van onze verre voorouders, die om te kunnen overleven de weg naar huis moesten kennen of de route naar het eten. Wij zijn erg goed in het onthouden van ruimtes (2).

Voordeur Als je iets makkelijk wilt onthouden, moet je van het eerste gebruikmaken. Als je meerdere dingen wilt onthouden en de volgorde van belang is, moet je de twee gaven combineren. Je hebt dan eerst een bekende ruimte nodig met een logische volgorde van plekken. Een ‘geheugenpaleis’. Bijvoorbeeld je ouderlijk huis, met de voordeur, het halletje, het toilet, de huiskamer en zo verder. Daar loop je in gedachten doorheen en op elke plek verzin je een beeld dat staat voor de naam die je wilt onthouden. Wij begonnen op zolder met een omvallende ton met was. Washington, George. Flauw misschien, en onnodig, want George Washington wist je toch al wel. Maar de achttiende president, Ulysses Simpson Grant? Dat werd Bart Simpson in de achter-

tuin met in zijn linkerhand het boek van James Joyce en rechts een krant. Overtuigd? Waarschijnlijk nog niet. Zelf eens proberen, dat helpt. Het punt is: een ongewoon beeld waar je enkele seconden geconcentreerd aan denkt, vergeet je niet zo snel. De route door je ouderlijk huis vergeet je ook niet. De enige moeilijkheid is het verzinnen van beelden die je makkelijk op een naam brengen. Of op iets anders. Want op deze manier kun je van alles uit je hoofd leren, met opzienbarend resultaat. Joshua Foer oefende iets langer dan twee keer een half uur. Hij raakte in 2005 als journalist verzeild bij de Amerikaanse geheugenkampioenschappen in Manhattan en werd gegrepen door de vreemde snuiters die hij aantrof en – dat vooral – door de verzekering dat zij helemaal geen bijzonder geheugen hadden. Wat zij konden, dat kon hij ook. De volgorde van duizend cijfers of tien geschudde stokken kaarten uit het hoofd leren in een uur, daar had je geen exceptionele vaardigheden voor nodig. Fotografisch geheugen? Dat is een mythe, zeiden ze. Bestaat helemaal niet. Het is gewoon een trucje. Foer, die zichzelf een redelijk geheugen maar ook een behoorlijke vergeetachtigheid toeschreef, liet zich onderrichten in het visualiseren van getallen, namen en kaarten, bouwde in zijn hoofd ‘geheugenpaleizen’, zoals zijn ouderlijk huis, en werd een jaar later Amerikaans geheugenkampioen. Hij deed over het uit zijn hoofd leren van een geschud spel van 52 kaarten 1 minuut en veertig seconden. Een nieuw Amerikaans record, destijds. Over hoe hij dat voor elkaar kreeg schreef hij een erg aanstekelijk boek, Moonwalking with Einstein (een van de beelden die hij verzon), dat een hit is in de VS en binnenkort in het Nederlands verschijnt. Behalve een hilarische schets van de subcultuur van

Môge, bakker

Wisten we nog

Dat kan beter

Als je hoort dat iemand bakker is, onthoud je dat beter dan als iemand Bakker heet. Het beroep roept associaties op. De naam is maar een woord.

Foer vertelt niks nieuws. De trucjes in Moonwalking with Einstein staan al in Rhetorica ad Herennium, een Romeins geschrift uit 86-82 voor Chr.

Rick de Jong is op de 179e plek de enige Nederlander op de wereldranglijst van geheugenatleten. Chinezen, Britten en Duitsers domineren de lijst.

Dagblad De Pers Maandag 1 augustus 2011

Perspectief

We onthouden dingen beter als we de context kennen.

9

meer aan als je denkt Herkenning

Schaken: een geheugensport? Bij schaken gaat het bovenal om een goede analyse van het bord. Dat denken we. Joshua Foer betoogt, op basis van enkele onderzoeken, dat het bij schaken vooral gaat om veel kennis en een goed geheugen. Het verschil tussen de allerbeste schakers en goede schakers is

‘geheugenatleten’ (vooral Britten, Duitsers en sinds kort ook Chinezen), ontrafelt Foer hoe ons geheugen werkt en duidt hij het grote belang ervan, terwijl we het onthouden meer en meer uitbesteden aan internet en mobiele telefoon. De neiging is groot Joshua Foer te beschouwen als een slim jongetje uit een bovengemiddeld gezin – wat hem is gelukt in een jaar tijd, dat kunnen anderen niet. Hij is de jongere broer van successchrijver Jonathan Safran Foer, studeerde evolutionaire biologie aan Yale en nadat hij in 2005 zijn eerste verhaal over de geheugenkampioenschappen voor de website Slate had geschreven, ontving hij, 24 jaar oud, een voorschot van 1,2 mil-

joen dollar voor een boek. Maar iedereen kan het. Heus? ‘Natuurlijk lukt het de één sneller dan de ander’, zegt Rick de Jong, voor zover bekend Neerlands enige geheugenatleet. ‘Vergelijk het met tennissen. Maar training maakt uiteindelijk het grote verschil.’ De Jong geeft cursussen geheugenverbetering, waarbij visualiseren centraal staat. ‘Juist hoger opgeleide, wetenschappelijk geschoolde cursisten hebben moeite, omdat er weinig logica in schuilt.’ De Jong (42) werkt vier dagen per week als griffier bij de rechtbank in Den Bosch. Daarnaast is hij momenteel in training voor ‘het Europees record pi-memoriseren’, waarvoor hij 24.000 cijfers uit zijn hoofd wil leren. Dagelijks traint hij een half uur tot een uur. In zijn woonplaats Oss loopt hij eerst een route, bijvoorbeeld door het park, die hij goed in zich opneemt. Op achtereenvolgende plekken stelt hij zich een beeld voor dat is gekoppeld aan een getal van 1 tot 100 – een zelfbedacht systeem. ‘76 is bijvoorbeeld een goede vriend van me, maar het had net zo goed een blok kaas kunnen zijn.’ Ook acties heeft hij aan een getal gekoppeld. Op de eerste plek van zijn route: Regilio Tuur (14) draait (15) een pen (92) op een schaal (65). Het zijn de eerste decimalen van pi: 14159265. Over enkele maanden hoopt hij 24.000 cijfers in goede volgorde te kunnen zetten door een route met drieduizend vergelijkbare beelden te onthouden. Zo doen vrijwel alle mensen met verbazingwekkende geheugens het. De vraag is natuurlijk: wat heb je daar nu aan? De beproefde technieken – door de oude Grieken ontdekt en gecultiveerd – werken erg goed voor het uit het hoofd leren van gestructureerde informatie zoals een reeks getallen, een stapel kaarten of de lijst van Amerikaanse presidenten. Maar veel minder goed voor het ont-

dat de allerbeste naar een bord kijken en patronen herkennen. Ze zien vrijwel direct de beste zet, omdat ze veel partijen en zetten in hun hoofd hebben. Ze putten uit hun langetermijngeheugen. Goede schakers zien een nieuw bord en analyseren de mogelijkheden. Je kunt ook zeggen: het geheugen

van de allerbeste schakers vormt hun kijken. Dat wil niet zeggen dat ze een perfect geheugen hebben. De allerbeste schakers kunnen een bord waar stukken zomaar op zijn gezet, willekeurig en onlogisch, nauwelijks beter onthouden dan anderen. Ze missen dan context.

houden van abstracte zaken, of zoiets als een gedicht, een gesprek dat je vorige week voerde, de film die je een jaar geleden zag. Rick de Jong demonstreerde aan zijn collega’s hoe makkelijk hij telefoonnummers kon onthouden, maar vergat kort daarna zijn pasje voor het gerechtsgebouw, waardoor hij niet naar binnen kon. Bovendien: als hij een lange reeks getallen wil onthouden, moet hij de beelden die hij daarvoor verzint geregeld herhalen, in zijn hoofd. Anders vergeet hij ze. ‘Toch demonstreren die technieken dat we veel meer kunnen dan we denken’, zegt geheugenexpert Dou-

Joshua Foer (1982) Moonwalking with Einstein is Foers eerste boek. Het verschijnt eind augustus in vertaling als Het Geheugenpaleis. Foer is de jongere broer van romanschrijver Jonathan Safran.

we Draaisma, verbonden aan de universiteit in Groningen. Je zou ook een naam op een feestje, of een e-mailadres, kunnen visualiseren, maar dat doe je niet, omdat je liever antwoord geeft dan dat je dromerig voor je uitkijkt. ‘Nee, je geheugen heeft geen ruimtegebrek, maar beelden verzinnen en je daarop concentreren vergen wel een cognitieve inspanning.’ Ook daarom hebben de trucjes een beperkt nut. Niettemin heeft Draaisma Foer uitgenodigd om in oktober in Groningen een lezing te houden over de

toekomst van ons onderwijs. Het laat zich raden dat de Amerikaan een warm pleidooi gaat houden voor het geheugen en voor het ouderwets overdragen van kennis, zoals een leraar uit New York dat in zijn boek doet. Want Moonwalking with Einstein is bovenal een poging tot eerherstel van ons geheugen in algemene zin, in een tijd dat we het onthouden van informatie steeds meer uitbesteden. Die rare geheugenkampioenschappen zijn slechts een symbool.

Langer leven Zonder kennis en geheugen kun je geen verbanden leggen, niet creatief zijn, geen goede grappen maken, geen kritisch burger zijn en belangrijke dingen als cultuur of moraal niet op waarde schatten. Je hebt dan maar een armzalig leven, aldus Foer. Dat betekent niet dat hij een pessimistische boodschap verkondigt, integendeel. Wat de geheugentechnieken ons ook leren, is dat we iets beter onthouden als we er werkelijk aandacht aan schenken. Als we ons goed concentreren, als we dingen voor onszelf interessant maken, vergeten we die niet zo snel. Een andere les van hem: we onthouden dingen beter als we de context kennen. Ons geheugen is als een web. Als je al het nodige weet, blijft nieuwe informatie makkelijker hangen, omdat je die een plek kunt geven. Anders gezegd: hoe meer je in het verleden hebt onthouden, hoe meer je in de toekomst onthoudt. Als je niks van China weet, steek je van een bezoek aan China weinig op. Foer gaat nog verder: wie meer onthoudt, leeft langer. Huh? ‘Als ik mijn leven meer chronologische landmarks geef, maak ik mezelf meer bewust van het verstrijken van de tijd’, zegt zijn geheugencoach Ed Cooke. ‘Hoe meer we onze levens volstoppen met herinneringen, hoe langzamer de tijd lijkt te gaan.’

Nummer twee

Er was iets...

Onthoud die datum!

Amazon heeft het boek van Joshua Foer opgenomen in de top-10 van dit jaar tot dusver. Het staat op nummer twee bij de non-fictieboeken.

Een ouderwetse techniek om iets te onthouden is een knoop in je zakdoek. Die betekent dat je nog iets moest doen. Maar wat was het ook alweer?

Foer verzorgt op 28 oktober de Van der Leeuwlezing, met Robbert Dijkgraaf, over de toekomst van het onderwijs. In de Martinikerk, Groningen.