LES 1 Geschiedenis

Cursus Renaissance

begeleidende notities les 9.1

Les 9.1 Late Renaissance, historisch perspectief Begeleidende notities Het ontstaan van een anti-Italiaanse stemming in de rest van Europa Deze stemming ontstond rond 1520/30. Deze anti Italiaanse stemming werk veroorzaakt door een aantal zaken zoals: -het vooral wereldse gedrag van het Pauselijk Rome in die tijd. -de weerstand tegen de kerkelijke belastingen. -de houding van de Italianen, dat alles niet- Italiaans eigenlijk barbaars was. -De rivaliteit tussen de Europese humanisten en hun Italiaanse “broeders” die ondertussen ook geleid heeft tot conflicten in de interpretatie van het humanisme, vooral over de vraag hoe men het belang van de heidense klassieken kon rijmen met het christendom. -de overheersing van de Lombardijse bankiers -de overheersing van het Romeinse recht -de overheersing van het Italiaans cultureel imperialisme Dit alles werd verstevigd door de opkomst van de Reformatie die zich afzette tegen het katholieke geloof en vooral de uitingen hiervan. Frankrijk en het heilige Roomse rijk Nadat Karel V tot keizer van Heilige Roomse rijk is gekozen, in 1519, waardoor Spanje en Duitsland een grootmacht vertegenwoordigen, is Frankrijk volledig ingesloten. Toch vindt de strijd tussen deze machten niet in Frankrijk maar op Italiaans grondgebied plaats. 1521: Keizerlijke troepen heroveren Milaan ( voornamelijk Duitse landsknecht) Fransen weggevaagd, Frans I terug naar Frankrijk 1525: Slag bij Pavia weer Fransen verslagen en Frans I dit keer gevangen genomen. Fransen definitief uit Milaan verdreven. Duits leger trekt verder Italië door en plundert Rome in 1527 aangezien Clemens VII de kant van de Fransen had gekozen. Vanaf 1536 voeren Duitse en Franse legers vruchteloos oorlog in Noord Italië en de Provence. Dit leidt tot vrede van Nice in 1538, waarin de keizer Milaan en andere delen van de Piemonte kreeg toegewezen. Om de oprukkende Turken een halt toe te roepen, had de nieuwe paus Paulus III graag een verzoening tussen de vorsten gezien. 5 jaar later laait de strijd weer op, maar verplaatst zich geleidelijk naar de noordgrens van Frankrijk. Deze strijd zal tot na de dood van Frans I, in 1547, duren. Frankrijk De opvolger van Frans I werd Hendrik II (1547-1559) die een echte Renaissancevorst was en zich liet omringen met een luisterrijke hofhouding. Weliswaar werd er aan de grenzen nog steeds gevochten en waren er toenemende spanningen tussen katholieke en protestanten, maar voor de rest was het rustig. De steden groeiden en Parijs had al meer dan 200.000 inwoners. Hendrik trouwde met Catharina de Medici. Onder Hendrik II ontwikkelde de Franse monarchie zich tot een machtig instituut. De strijd met Karel V’opvolger Filips II over Italië en het Noorden van Frankrijk leidde uiteindelijk tot het verdrag van Cateau-Cambrésis in 1559 waarin Frankrijk voorgoed afzag van aanspraken op Italië. Hendrik II maakte zich zorgen over de snelle verbreiding van de Reformatie en in 1559 werd een commissie benoemd om de protestanten te vervolgen. Desondanks won de nieuwe leer snel, de calvinistische variant, vooral onder de adel. Hendrik II overleed in 1559 tijdens een Herman Leistikow

mei 2007

pagina 1/4

Cursus Renaissance

begeleidende notities les 9.1

toernooi. Zijn zoon Frans II was op dat moment 15 jaar oud. Frans II stierf in 1560 en werd opgevolgd door zijn broer Karel IX (1560-1574). Door zijn nog jeugdige leeftijd, 10 jaar, werd Catharina regentes. Godsdienstoorlogen breken uit en zullen leiden tot de bloedige Bartolomeusnacht in 1572 waarin 20.000 hugenoten om het leven komen. Duitsland-Spanje Karel V verdrijft de Turken bij Wenen in 1529, doet een tegenaanval in Tunis in 1535 . 1541: Poging tot verzoening tussen katholieken en protestanten in Regensburg mislukt. Hij verslaat zijn lutherse tegenstanders bij Mühlberg in 1547, maar weet het protestantisme niet te stoppen. Uiteindelijk doet hij afstand van de kroon in 1555 en geeft Spanje, de Nederlanden en zijn Habsburgse bezittingen in Italië aan zijn zoon Filips II en de rest, de Habsburgse bezittingen in Duitsland, aan zijn broer Ferdinand en trekt zich terug in het klooster van Estremadura en sterft in 1558 Spanje Onder de regering van Filips II (1555-1598) beleefde Spanje zijn Gouden Eeuw. Kunst en cultuur in het machtige rijk verheerlijkten de triomf van de katholieke Kerk; het schijnbaar onuitputtelijke goud uit de koloniën leidde tot een fabelachtige rijkdom. Begin 1560, huwt Filips voor de 3de keer met Elisabeth van Valois, dochter van Hendrik II en Catharina de Medici. Bint strijd aan met de Turken met de bekende Slag bij Lepanto, in 1571, waarin de Turkse vloot wordt verslagen. In de Nederlanden bindt hij de strijd aan tegen het protestantisme waardoor in 1568 een opstand uitbreekt, die leidt tot de 80-jarige oorlog. Zijn constante oorlogsvoering zullen het land tot een bankroet leidden.. Bij zijn dood bedraagt de rentelast van de staatsschuld bijna 70% van de staatsinkomsten. Engeland De Renaissance ontwikkelt zich pas echt onder de Tudors. Hendrik VIII ( 1509-1547) en zijn dochter Elisabeth (1558-1603). Hendrik VIII brak met de katholieke kerk om persoonlijke en financiële redenen. Tussen 1538 en 1540 bracht de koning een revolutie teweeg door de kloosters te ontbinden. De bezittingen van de kerk verdwenen in de koninklijke schatkist. Tijdens Elisabeth zal Engeland van een agrarische natie een belangrijke militaire, maritieme en economische grootmacht worden. Hendrik VIII vond dat hij één van de grootste renaissancevorsten was. Zijn zucht naar zelfverheerlijking resulteerde in een koninklijk bouwprogramma zonder weerga ( had circa 50 paleizen). In zijn drang zich te bewijzen als Renaissancevorst had hij een ontmoeting met Frans I in Calais in 1520, waarbij de 2 monarchen elkaar probeerden af te troeven met hun schitterende hofhoudingen. De ontmoeting zal bekend staan als “het veld van het gouden kleed”. Omdat de banden met de klassieken toch niet zo groot waren ontwikkelde de Renaissance zich anders dan op het vasteland. De Engelse Renaissance kwam vooral tot uitdrukking in de literatuur, met werk van William Shakespeare, Christopher Marlowe en Edmund Spencer. Het verhaal van de huwelijken van Hendrik VIII gaat evenzeer over mannelijke troonopvolging, als huwelijksgeluk en herwaardering van de kerk. De opeenvolgende mislukte verbintenissen tonen de grote politieke en godsdienstige veranderingen die Tudor Engeland tijdens zijn regering hebben vormgegeven.

Herman Leistikow

mei 2007

pagina 2/4

Cursus Renaissance

begeleidende notities les 9.1

Catharina van Aragon, 9 jaar huwelijk, 6 zwangerschappen, 1 meisje (Maria). Verzoek tot ontbinding aan de paus Clemens VII wordt geweigerd (Karel V was neef van Catharina).Hendrik breekt met Rome in 1529 en scheidt van Catharina in 1533. Benoemt zichzelf tot hoofd van de Kerk, Church of England, (inkomsten niet meer naar Rome). Verkoopt katholieke rijkdom(kloosters). Pas onder zijn zoon Edward zal Engeland protestant worden. Anna Boleyn, 2 jaar huwelijk, dochter Elisabeth in 1533. Hendrik wil van Anna af. Beschuldiging overspel, onthoofd in 1535. Jane Seymour, 2 jaar huwelijk, zoon Edward geboren in 1537, moeder sterft 10 dagen na bevalling. Anna van Kleef, protestante, trouwen in 1540, hij vindt haar zaai, en zij scheiden ook weer in 1540. Cromwell onthoofd vanwege huwelijk. Catharina Howard, nichtje van Anna Boleyn, trouwt in 1540 onthoofd in 1542 vanwege minnaars. Catharina Parr, huwelijk in 1543 tot zijn dood in 1547 Edward aan de macht tot zijn dood in 1553. Land protestant Maria Tudor ( was getrouwd met Philips II van Spanje) aan de macht tot 1558. Land weer katholiek, bloedige godsdienstvervolgingen. Bloody Mary. Zij sterft in 1558 Elisabeth aan de macht, land weer protestant, maar geen vervolging katholieken. Omdat zij weigerde met Filips II te trouwen, stuurden de Spanjaarden een armada naar Engeland. Deze werd verslagen mede dankzij het weer en de steun van de Hollanders. Elisabeth sterft in 1603. Engeland maakte in de 2de helft van de 16de eeuw een grote economische bloei door en de bevolking nam sterk toe. Vooral de laken industrie groeide terwijl de winning van steenkool en ijzererts spectaculair toenam en de handel bloeide als nooit tevoren. In 1560 werd de East Indian Company opgericht. En met de stichting van Virginia, in de Nieuwe Wereld, werd de grondslag voor de latere positie van Engeland in Nood Amerika gelegd Italië Gedurende de eerste decennia van de 16de eeuw beroofden de Italiaanse oorlogen de stadstaten van hun bestaansmiddelen en mankracht. Uiteindelijk betekende de keizerlijke zege dat de ooit trotse, zelfstandige, stadstaten afhankelijk werden van Spaanse troepen en een Duitse keizer. Het verwoeste land, de geplunderde steden, de geruïneerde nijverheid veroorzaakte een afkalving van het Renaissanceoptimisme en economisch verval. De plundering van Rome in 1527 en de val van Florence in 1530 betekende het politieke einde van de Renaissance en typeerde de hulpeloosheid tegenover de buitenlandse inmenging. In Florence kwam een definitief einde aan de Republiek en werden de Medici weer in het zadel geholpen door de keizerlijke machtshebbers. Florence zou een hertogdom en later een groothertogdom worden onder de Medici. Alleen Venetië profiteerde van het feit dat het niet in de oorlogen gemengd werd en kunstenaars, die niet de Alpen overtrokken, vestigden zich hier. Doge Adrea Gritti( 15231538) wilde van Venetië ook een tweede Rome maken. Werken van Titiaan, Giorgione en Tintoretto kunnen gezien worden als een laatste grote opleving van het artistieke karakter van de Renaissance. Nadat Rome zich enigszins hersteld had van de plunderingen, bloeide de stad weer op en ontwikkelde zich hier het maniërisme in de kunst. Met het concilie van Trente, waarvan het einde in 1563 valt, ontstaat de Contrareformatie:

Herman Leistikow

mei 2007

pagina 3/4

Cursus Renaissance

begeleidende notities les 9.1

-De Spaanse en Italiaanse hervormingen / de nieuwe ordes specifiek de Jezuïeten / de Index van verboden boeken / de pausen / missionarissen in Europa en daarbuiten (Amerika, Japan en China). Contrareformatie volwassen door onderdrukking van Inquisitie en Index en de afwijzing van de heliocentrische theorie van Galileo Er wordt wel gesteld dat het concilie van Trente ( de Contrareformatie) waarin het Vulgaat ( de oorspronkelijke vertaling van het Nieuwe Testament in het Latijn) bevestigd werd en verschillende werken van grote schrijvers zoals Erasmus en Machiavelli op de Index voor verboden boeken werden geplaatst, definitief een einde aan de Renaissance heeft gegeven. Het concilie trok een scherpe scheidslijn tussen de waarheid volgens Rome en de “ketterijen” van de hervormers. Met de erasmiaanse verdraagzaamheid was het definitief afgelopen. Dogma’s en leerstellingen werden zo belangrijk, dat men bereid was in naam van het “ware geloof” andersdenkenden te vervolgen, te martelen en te verbranden. Handel Handelsroutes Na de val van Constantinopel en de verder de ontwikkelingen ten gevolge van de ontdekkingsreizen, verlegden de handelsroutes zich buiten de Middellandse zee. Alleen de Venetianen konden nog handelsverdragen sluiten met de Turken. Sinds de inname van Granada in 1492 was de handelsroute van de Atlantische Oceaan naar de Middellandse zee veiliger. De Portugezen hadden de route langs Afrika uitgebreid en ontwikkelden de lucratieve handelsroute naar India en de slavenhandel tussen Afrika en Amerika. De hegemonie van Italië was voorbij 4 oorzaken: -De industrie in Holland en Engeland ontwikkelde zich tot “gelijkwaardig” aan die van Italië. -De Engelsen en Hollanders bouwden een handelsvloot op die groter is dan de Italiaanse. -Italië werd sterk verzwakt door oorlogen.(alle financiële middelen worden hiervoor gebruikt) -Nieuwe handelsroutes met het oosten en het westen ontwikkelden zich. Uiteindelijk versloeg de concurrentie van Portugal, Holland en Engeland de Italiaanse handel, tot zelfs Venetië werd getroffen. Nieuwe Economie De goud en zilverstroom uit Amerika en de uitbreiding van de bekende wereld zorgden voor een ingrijpende wijziging van de Europese economie. Er ontstond een netwerk van handelswegen en het scheepvaartverkeer nam sterk toe, eerst op de Atlantische, (met een ver15voudiging in de 2de helft van de 16de eeuw) en later op de Grote Oceaan. Antwerpen zou een wereldhandelscentrum worden De Nieuwe Wereld heeft op 2 manieren sterk bijgedragen aan de economische ontwikkeling van Europa: -Door het goud en zilver dat vooral vanuit Zuid Amerika naar Europa kwam en waarmee ( vooral het zilver) handel gedreven werd met het Verre Oosten. -Ten tweede is de nieuwe wereld en dan voornamelijk Noord Amerika het nieuwe landbouwgebied van Europa geworden met zijn graan, maïs en katoen waardoor Europa de ruimte kreeg om zich industrieel te ontwikkelen. .

Herman Leistikow

mei 2007

pagina 4/4