Misverstanden wegruimen met de Dag van het Kasteel

I N Z I C H T I N N AT U U R

Misverstanden wegruimen met de Dag van het Kasteel Kastelen en buitenplaatsen kijken. Dat kan op Tweede Pinksterdag, maandag 5 juni. In Overijssel ondersteunt het Baron en Baronesse van Hemert tot Dingshof-Coldeweij Fonds van SBNL de Dag van het Kasteel met 5.000 euro.

V

oor de tiende keer zetten meer dan 100 kastelen en buitenplaatsen hun deuren open voor het publiek. Dat is hard nodig, zegt Janneke van Dijk, projectleider van de Dag van het Kasteel: ‘Bij een kasteel of buitenplaats denken mensen vaak aan het Muiderslot of kasteel De Haar in Haarzuilens en nog een paar anderen, maar er is zoveel meer. Wie weet dat er in Nederland nu nog maar liefst 1.000 kastelen en buitenplaatsen zijn? En dat de helft particulier bezit is, vaak al generaties lang in de familie.’

Rijk bezit, duur beheer

Nog een misverstand dat de medewerkster van de Nederlandse Kastelenstichting (NKS) wil wegwerken: ‘Menigeen heeft het beeld dat de eigenaar van een kasteel of buitenplaats rijk is, in een prachtig huis woont en wordt ondersteund met subsidie. Dat beeld klopt niet. Het is eerder omgekeerd. Natuurlijk is het een rijk bezit, dat je hier mag wonen, maar veel particuliere eigenaren moeten vermogen en inkomsten opofferen om hun goed te exploiteren en te beheren.’ Dat is geen sinecure. Er wordt ingeteerd. Om dat te illustreren, noemt Janneke van Dijk de heftige reactie die vanuit de hoek van de kasteel-, buitenplaats- en landgoedeigenaren kwam, toen de overheid het mes wilde zetten in een aantal belastingvoordelen. ‘Gelukkig is dat teruggedraaid, maar het geeft wel een tendens aan. Er hoeft maar weinig te gebeuren en de eigenaren kunnen het beheer niet meer opbrengen.’ De Dag van de het Kasteel brengt die zorg voor het financiële

Buitenplaats Spijkerbosch bij Olst

aspect onder de aandacht, maar dat is niet het belangrijkste oogmerk. Veel meer gaat het om de betekenis van de kastelen en buitenplaatsen voor de maatschappij en voor de eigenaren. ‘Ze zeggen iets over onze identiteit. Hier komen we vandaan. Ze vertellen het verhaal van onze historie. Ze zorgen voor een mooier en een meer divers landschap. Ze zijn nu nog nadrukkelijk in dit landschap aanwezig. En het zijn herkenningspunten net als de kerktorens. Die kerken staan vaak op plekken in de nabijheid of die een relatie hebben met het kasteel’, verduidelijkt Van Dijk. Als voorbeeld geeft ze ook Overijssel waar kastelen, landgoederen en buitenplaatsen tien procent van de provincie omvatten. ‘Het zijn de kroonjuwelen van de provincie.’

Baron en Baronesse van Hemert tot Dingshof-Coldeweij Fonds Maatschappij profiteert

Dat besef is er lang niet altijd, zoals er ook nauwelijks een idee is over de maatschappelijke betekenis. Die is er wel degelijk, beklemtoont ze. Dan gaat het om woongenot – niets mooiers dan uitkijken op een kasteel, of wonen op of bij een landgoed –, werkgelegenheid, een gezonde omgeving, welzijn en culturele entiteit. De Nederlandse Kastelenstichting, kenniscentrum voor kasteel en buitenplaats, drukte dat in geld uit in een onderzoek onder 300 particuliere kastelen en buitenplaatsen. De eigenaren legden per jaar in totaal 21 miljoen euro op tafel om hun goed te exploiteren. De overheid deed er nog een tien miljoen bij. Omgerekend leverde het de ‘maatschappij’ 69 miljoen euro aan voordeel op, terwijl de kastelen en buitenplaatsen er gemiddeld 12.000 euro aan overhielden. Een deel zat in de min, een deel in de plus.

I N Z I C H T I N N AT U U R

Kasteel, landgoed en buitenplaats Kasteel, buitenplaats, landgoed, havezate, spieker, borg, wat is het nu? Een kasteel, burcht of borg is de versterkte vesting met slotgracht, waar een edelman de scepter zwaaide. De heer en zijn familie, maar ook de horigen en boeren konden achter de muren schuilen tegen de vijand. Uit die kastelen ontwikkelden zich havezaten: vroegere kastelen of woonhuizen van leden van de Ridderschap. Uit die havezaten, die na 1795 hun staatsrechtelijke betekenis verloren, ontstonden weer buitenplaatsen, waar de vroegere bewoners, maar ook nieuwe rijke burgers zich nestelden. Datzelfde gebeurde met spiekers, van oudsher middeleeuwse graanopslagen, waaruit landhuizen ontstonden. Er werden ook nieuwe buitenplaatsen aangelegd, vooral rond 1900 door industriëlen. Wanneer aan een buitenplaats, kasteel of ander bouwwerk een productiebos of landbouwgrond is verbonden is sprake van een landgoed.

Vorig jaar is daarvoor in Overijssel een brochure gemaakt onder de titel ‘Er zit meer achter’, speciaal om uit te reiken bij de Dag van het Kasteel. Dit jaar gebeurt dat landelijk om die maatschappelijke betekenis nog eens te benadrukken.

Het ensemble

‘Rondom kasteel en buitenplaats’ is het thema van dit jaar. ‘Vaak wordt alleen naar het gebouw gekeken, maar er is zoveel meer, dat tot een kasteel, buitenplaats of landgoed behoort’, legt Van Dijk uit. Ze spreekt van een ensemble. Dan gaat het bijvoorbeeld om de slotgracht met ophaalbrug, de tuin, het jachtveld, de oranjerie en het koetshuis, een majestueuze beuken- of eikenlaan, een duiventil, een theekoepel of een visvijver. Er is een keur aan activiteiten om de bezoekers met dat alles kennis te laten maken. Dat varieert van een enthousiaste rondleiding door de eigenaar tot een speurtocht en van theater tot proeven van producten. Overigens is bij de meeste particuliere huizen en kastelen niet het woongedeelte van de bewoners te bezichtigen. Dat betekent meestal dat het huis niet is opengesteld, maar wel een ander deel van het bezit of van de gebouwen.

Experiment in Overijssel

In Overijssel is vorig jaar een experiment opgezet om deelnemers bij elkaar in de buurt te laten samenwerken. Door zulke clusters te vormen kunnen bezoekers van het ene naar het andere kasteel of

De Colckhof is een van de deelnemende kastelen

buitenplaats hoppen. Het voorkomt dat de eigenaren met grote groepen bezoekers tegelijk worden geconfronteerd. Dat houdt het overzichtelijk. Komende editie wordt deze aanpak ook in Groningen en Utrecht wordt toegepast. Het is de ook bedoeling dat er een nieuwe cluster in Twente komt van buitenplaatsen indertijd aangelegd door vooral textielfabrikanten.

100.000 bezoekers

De bijdrage van 5.000 euro van het Baron en Baronesse van Hemert tot Dingshof-Coldeweij Fonds voor de dag in Overijssel gaat vooral naar het samenstellen van brochures, die het een en ander over het deelnemende kasteel of buitenplaats vertellen. Daarnaast gaat er geld naar speciale activiteiten zoals het theater van de Tuin der Lusten. Vorig jaar trok de dag 75.000 bezoekers, waarvan 5.000 in Overijssel. Janneke van Dijk laat zich niet verleiden tot een voorspelling voor dit jaar, al hoopt ze natuurlijk dat de stijgende lijn doorzet richting de 100.000 bezoekers. Veel belangrijker vindt ze het dat het aantal deelnemende kastelen en buitenplaatsen in tien jaar tijd gestaag is gegroeid naar nu meer dan 100. Ga voor informatie over openingstijden, eventuele entreegelden, rondleidingen, speciale activiteiten en dergelijke naar www.dagvanhetkasteel.nl.

Deelnemers in Overijssel tot nu toe VECHTDAL Kasteel Rechteren Landgoed Vilsteren Buitenplaats de Horte Buitenplaats Den Alerdinck Landgoed Huis de Colckhof Havezate Den Berg SALLAND Landgoed De Gelder Kasteel De Haere Huis Nieuw Rande Buitenplaats Spijkerbosch Landgoed Zorgvliet Kasteel Het Nijenhuis TWENTE Havezate Nijenhuis Havezate De Bellinckhof Singraven Havezate Warmelo Kasteel Weldam Burg Hohes Haus (DE)

Tekst: Hans Siemes Foto’s: Organisatie Dag van het Kasteel

LENTE

11