na de franse revolutie

10/8/2012 9:29:00 AM FRANKRIJK In het hart van Parijs  heel grote kerk gebouwd. Het panthéon. Waarschijnlijk hoogtepunt Franse klassieke architectuur (voor revolutie gebouwd). In alle hoofdsteden van Frankrijk is er een kerk. Het is een grote moderne kerk op het hoogste punt van de stad. Idee verwijst naar grote koepelkerken – bepalend voor skyline – zoals in Rome enz. Gewijd aan heilige patroon van de stad Parijs. Zowel stedelijk als koninklijk programma. Breuk met de lange traditie. Plattegrond is Grieks kruis: 4 gelijke armen. Op de kruising een grote koepel = centrum. (romeins  een verticale hoofdas). Onderkant is schijnbaar een grote sokkel, massief en zonder ramen. Er bovenop de koepel, op een zuilenrij. Aan de top een lantaarn. Dwarsdoorsnede  een contrast op te merken tussen donkere buitenkant en redelijk licht interieur (vanbinnen gevoel van monumentale ruimte). Gigantische open verticale ruimte. Het zijn 3 koepels.  op constructief vlak iets speciaals. Binnenkoepel: is open en zo wordt middenkoepel zichtbaar. Tussenkoepel is de dragende koepel, parabolische vorm (kettinglijn?) En deze koepel draagt de lantaarn. Is gedragen op 4 bogen die het gewicht naar de 4 massieve hoeken leidt. Binnenkoepel enkel verlicht door openingen beneden. Licht vanboven komt via opening binnen , weerkaatst op middenkoepel, door het gat ziet men het licht vanboven. Later ook schilderijen op middenkoepel aangebracht. Spel van het licht op de verticale as. De koepel is eigenlijk de verticale as. Gebouw is volledig uit steen  op een traditionele manier gebouwd dus. Ruim voor de Franse revolutie gebouwd, maar gestopt net voor/na de Franse revolutie. Ontworpen als hoofdkerk in hoofdstad, net na de revolutie is de kerk ontwijd, en er een pantheon van gemaakt. Is een gebouw voor verering/herdenking van de helden van de natie. Op het moment van de revolutie (weg koningen door god gekozen, geen religieuze en royale macht meer) maar eerste invloed van de verlichting, democratie. De helden van de natie van de evolutie worden er begraven. De filosofen van de revolutie (Rousseau bv) dus geen religieus element meer maar wel een sacraal element.

Boullée ontwerpt anticiperend voor de Franse revolutie  zijn wereldvisie anticipeert de veranderingen die met de Franse revolutie gaan komen. (docent aan kunstacademie in Parijs). Niet gerealiseerde projecten. Zeer monumentaal. Als doel de memoire/emotie van het sublieme overbrengen/oproepen. Het sublieme dat niet meer religieus is, maar dat dankzij nieuwere vormen en een nieuw programma een andere realiteit bereikt. 1. publieke bibliotheek (foto links boven), dat was er voorheen niet, enkel private bibliotheken (zie Sankt-Gallen abdijbibliotheek). Boulée ontwerpt nationale bibliotheek, gebaseerd op het formaat van de boeken. 1e 3 bouwlagen bevatten alle rekken met boeken, voor de rest een enorme open ruimte, tongewelf, gedragen door enorme monumentale zuilenrij, waar de kennis vergaard wordt. In die tijd waar men alle wetenschappelijke kennis probeerde samen te brengen. Het is een open ruimte waar alle wetenschappers zouden kunnen samenkomen om ideeën te wisselen. De bol, cenotaaf: Newton is voor de filosofen van de verlichting de ‘god’, belangrijke figuur. Plek enkel voor de verering, het graf is er niet aanwezig. Bol verwijst naar de traditie van graven in de oudheid, monumentale keizerlijke grafmonumenten. Volledig holle, en dichte bol. Binnenkomen via tunnel (lijntje vanonder is tunnel), leidende tot binnen in de bol. Gaten in de koepel, die overeenstemmen met sterren. Sterrenhemel is vorm van ‘architecture parlant’ = sprekende architectuur. In het midden sarcofaag waar newton niet in aanwezig is, maar die verwijst naar newton. Ook een utopisch ontwerp. De mens voelt zich klein in beide gebouwen; de mens wordt als klein schepsel geconfronteerd met het gigantische van het sublieme. Sterke architectuur. Film: the belly of the architect. Over Etienne Louis Boullée. Tijdgenoot: Claude-Nicolas Ledoux  wel een aantal van zijn utopische projecten kunnen verwezenlijken. Werkt voor de koning, in dienst van de staat. Enkele belangrijke opdrachten van de koning net voor de Franse Revolutie. Speelt als architect een beslissende rol in de internationale economie en in een aantal transformatieprocessen die net voor de revolutie de samenleving gaan bepalen. Op dat moment een zware economische crisis in Frankrijk, koning zoekt geld  bouwt omwalling rond Parijs, mensen moeten tol betalen om binnen te geraken. Ledoux krijgt de opdracht om een 60tal stadspoorten te bouwen.  hij doet dat in neoclassicistische stijl. Elke stadspoort wordt een ander paviljoentje. Allemaal in dezelfde stijl, spel met zuivere vormen en zuilen. Foto rechts onder  gravures. Allen werden gesloopt na Franse revolutie omdat het symbolen waren van de belastingen, negatieve symbolen. Bv La vilette. Hij speelt met vocabularium van de klassieke vormentaal.  zuilen frontonnen, serliomotief,… maar de vormen van de paviljoenen zijn op deze manier nooit in de oudheid gevonden. Visie op de nieuwe maatschappij van hem.

Een fabriek, (een van de oudste industriegebouwen ontworpen door architect in die tijd) Een zoutmijn (werelderfgoed), plaats waar koning zoutontginning heeft, monopolie op de zouthandel, leverde veel geld op zout als bewaarmiddel. Hij wou zijn zoutproductie rationaliseren, want gebeurde nog op traditionele manier. Water werd weg verdampt zodat korst van zout overbleef. Deze techniek vroeg veel hout en proces was nogal ambachtelijk (hout halen, grote ovens,…)  niet meer haalbaar. Ledoux ontwikkelt het op een wetenschappelijke manier. Zowel arbeiders als directeur wonen in de fabriek. Het middelpunt is huis van de directeur (fysiek in het midden, vertegenwoordigt de macht). Erlangs 2 industriële gebouwen met de ovens. Gebouwen die halve maan vormen  op de hoofdas de (hoofd)ingang. De andere gebouwen zijn huisjes voor de arbeiders met hun eigen tuintjes. Alles tesamen rationeel geheel, waar alles gepland is door de architect (typisch verlichte architect). Architect heeft de macht om alles te bedenken = kenmerkend voor de verlichting. Een filosoof, wetenschapper weet wat goed is voor de maatschappij, gaat dat proberen te verwezenlijken; Omdat de vorst zich associeert met de ideeën van de verlichting, want hij is het eens met het project (moet zijn kas vullen, crisis) enerzijds van economisch belang maar ook om zijn macht uit te stralen. Daardoor krijgt Ledoux de kans om de zoutmijn te ontwerpen. Hij gaat een utopische stad ontwerpen rondom de fabriek (maar nooit gebouwd). Volgt nog.

Monumentale ingang van fabriek, dorische zuilen die architraaf dragen. Ziet er uit als een klassiek, Grieks gebouw. Erachter hal met absis en hoofdingang. Foto recht boven = absis, ziet eruit als een grot, natuur. Contrast tussen de mens (rationeel gebouwd door de mens) en erachter de natuur. De natuur genereert namelijk water met zout. De enige decoratie voor het hele gebouw (foto rechts onder) daaruit vloeit water met zout. Rationeel omdat er zo weinig decoratie is. Hier ziet men enkel zuivere oppervlaktes en krachtlijnen (niet zoals in de rococo met veel decoratie, waar men de krachtlijnen niet meer ziet bijna). Gebouw van de directeur (bijna archetype geworden). Geblokte zuilen die alterneren, rechthoekig en rond. Zeer speels maar ook monumentaal element. Dit soort motieven gaan teug gebruikt worden in de jaren 80 (omdat ze klassiek maar ook monumentaal zijn). Ook een industrieel gebouw. Vleugels  hier wonen de arbeiders. In het midden de gezamenlijke ruimtes, ook zeer monumentaal. Met refter, keuken, …. Ook het idee van arbeiders vormen een gemeenschap, in de fabriek, onder toezicht van vorst of directeur. Ook deze fabriek moet veel meer produceren. Andere visie. Ander project in industriële productie. Gerealiseerd. In 89 verliest koning de macht (dus weinig genot ervan gehad). Ledoux verliest daarom ook zijn baan (koning was opdrachtgever) en komt in de gevangenis terecht. Hij gaat in het gevang een boek schrijven, een traktaat, en werkt jarenlang aan zijn utopische stad. Architectuur die beschouwd wordt tov kunst zeden en wetgeving. Conclusie: hij wil de maatschappij hervormen met als instrument de architectuur. Rond kern ontwerpt hij allemaal gebouwen die noodzakelijk zijn in een stad, archetypen. Alle gebouwen hebben een vorm die overeenstemt met hun functie (!).  sprekende architectuur - architectuur ‘parlant’. Huis van de bewaker van de bron. Bevindt zich in een romantisch landschap, weer die contrasten. Gebouwd op de plek van de bron zelf. Vorm van een ton. Of een grot, en het water komt eruit. Kanongieterij (nog een fabriek) ook op symmetrisch plan ontworpen. In de 4 hoeken staan piramides, ook verwijzend naar een vorm van de oudheid., nl naar Egypte en ook naar de hel of de dood, zijn als het ware mythologische smidsen. Rondom andere gebouwtypes (in zijn boek de

individuele plannen). Werelderfgoed + museum met maquettes van alle ontworpen gebouwen. Bv begraafplaats van Chaux. Rond bol galerijen met nissen waar urnen van overledenen kunnen. Komen samen in 1 grote centrale ruimte (invloed boullée), maar geen cenotaaf, gewoon een ruimte waar leegte is. De ruimte die de dood verwezenlijkt. Waarin in de leegte enkel nog de geesten van de doden blijven leven, namelijk in de vorm van een herinnering, herdenking. Het denken over leven en dood in een wereld waarin god niet meer aanwezig is maar waarin god de architect geworden is, alle noden van de maatschappij kan beantwoorden. De architect heeft een centrale rol en is als het ware god geworden. Ledoux heeft ook het 1e (revolutionaire) theater ontworpen. Theater was een plek waar mensen samenkwamen. In die tijd: arme mensen in centrum beneden en rijke mensen zaten erboven in galerij. Verhouding elite boven en armen beneden in theater vaak terug te vinden voorheen. De plaatsen van de elite boven hadden slecht zicht, maar zij kwamen niet om naar de show te kijken, maar zijzelf waren de show. Foto rechts boven  hij ontwerpt een gebouw waar men vanuit alle plekken een zicht heeft, dus iedereen gaat naar het theater om te zien. De elite zit beneden? De beste plaatsen, waar men goed ziet, en ook waar de akoestiek beter is, terwijl de goedkope plaatsen vanboven geplaatst worden. In hedendaagse schouwburgen ook nog deze configuratie, goedkoopste plaatsen achteraan. Gevolg: toneel zal anders geschreven worden, muziek etc, omdat akoestiek enzo van andere kwaliteit zijn. Tekening van Ledoux, in gevangenis getekend. Neoclassicistisch oog dat niet meer het oog van god is, maar een oog van een mens dat centraal staat en gans de ruimte kan bedenken en controleren. Blik van de architect. De rol van de architect is de perfectie voor de maatschappij scheppen. + het oog van de architect zal door de volgende generatie beoordeeld worden, dus architect ook een morele plicht t.o.v. maatschappij. Deze morele dimensie ook aanwezig in zijn traktaat.

Frankrijk – empire – egyptomanie Revolutie  oorlogen  generalen nemen de macht  Napoleon neemt als enige de macht als generaal en wordt dan keizer in Frankrijk. Dus democratische ideeën die uiteindelijk tot een militaire dictatuur zullen leiden, namelijk de militaire dictatuur van Napoleon.

Revolutie betekent einde van het Ancien Regime en is start van nieuwe vorm van maatschappij, en verovert ook bijna heel de wereld (behalve Engeland). Deze tijd = Napoleontische tijd = de Empire. Eigen stijl = Empire stijl. Is niets ander dan variant van het neoclassicisme; Neoclassicisme is een begrip waarin ander deelstromingen kunnen plaatsvinden. Empire, sleutelmoment: campagne naar Egypte  Napoleon ging Egypte veroveren. Strategische plek als schakelpunt op weg naar Indië. Campagne wordt nederlaag voor Napoleon, verliest hele Franse vloot. Leger bijna volledig weg. Hij wil er een overwinning van maken. Hij heeft van de nederlaag een romantische, exotische expeditie gemaakt; A.d.h.v. propaganda, die o.a. ook beelden gebruikt (visuele propaganda) heeft hij Egypte in Parijs doen ontstaan. Ook een wetenschappelijke expeditie geweest  archeologen, naturisten naar Egypte gestuurd, die Egypte hebben ontdekt. Vergaarde kennis ingebundeld in boek. Hij heeft een egyptomanie in Frankrijk laten bouwen dus. Foto rechts boven  ingang hotel Beauharnais is geen Griekse tempel meer, maar een Egyptische tempel  Egyptische wetenschap. Neoklassiek gebouw, symmetrische gevel + bogen. Dit leidt tot het keizerrijk  in 1804 kroont napoleon zichzelf keizer. Kon geen koning meer worden (want die waren allemaal onthoofd). Schilderij: Napoleon gekleed als Romeins keizer (schilderij links). Hij kijkt niet meer naar koningen maar grijpt terug naar de Oudheid, de romeinse keizers, die net zoals hij heel de wereld hadden veroverd. Hij kroont daarna op het schilderij zijn vrouw tot keizerin. Middeleeuwse kerk is gotisch, maar had een neoklassiek kleed gekregen voor de gelegenheid. Zijn leger werd ook legioenen genoemd. Foto rechts boven  Napoleon laat de Arc de Triomphe bouwen: verwijst naar romeinse modellen en is ook het teken van een generaal die overwinningen heeft. Parade onder triomfboog door passeren. Deze triomfboog staat op de centrale as van Champs élisées voor de glorie van La Grande Armée (het leger). Dit is typisch dictatorische architectuur. Hitler had bijvoorbeeld ook het idee om in Berlijn zo’n as te maken voor zijn nazi-leger.

Slaapkamer van de vrouw: vrouw slaapt in ‘tent’ versierd met een adelaar = symbolisch  napoleon overal aanwezig. Er ontstaan nieuwe relaties tussen kerk en staat. Dit heeft gevolgen tot op de dag van vandaag. De Franse Revolutie heeft een lekenstaat ingevoerd; lekenstaat heeft de macht en rust op het volk via verkiezingen. God kiest niet meer de vorst & de vorst neemt tegelijk ook geen belangrijke plaats meer in de kerk in. Franse Revolutie  égalitée = iedereen is gelijk, niemand heeft meer rechten, ook niet de adel of kerk clerus bv. In theorie, want in praktijk hadden Napoleon en zijn aanhangsels wel meer rechten. Kerk werd eerst afgeschaft, daarna toch besef dat het nodig is - als een factor van verzoening bv - maar men gaat een andere rol geven aan de kerk, de plaats van de kerk wordt beperkt. Wetten definiëren de nieuwe relatie tussen kerk en staat. Wetten van republiek ipv koning  concordaat staat-kerk = is het ware een deal tussen kerk en staat. Staat zegt tot welke taken de kerk zich moet beperken om te kunnen blijven bestaan, ze moeten zich beperken tot het domein van het spirituele, niet meer zich mengen in de politiek enz. Geen speciale rechten, moet belastingen betalen, geen specifieke eigendommen. Tot op de dag van vandaag is deze positie van de kerk van toepassing. In deze context gaat men nieuwe kerken bouwen (veel kerken gesloopt tijdens revolutie); met een andere vorm die passen in de stijl van de nieuwe macht  stijl van de Empire. Madeleine kerk in Parijs; een Griekse tempel. Langs buiten ziet men niet direct dat het een kerk is, maar wel te zien dat het in de stijl van de nieuwe macht van de keizer is. Buiten uitzicht van tempel, binnen koepel met lichtinval langs boven. De koepel verwijst naar koepel van Pantheon Rome. Conclusie: nieuwe relatie kerk–staat en militaire dictatuur. De nieuwe macht die rust op de macht van het leger.

Nood aan ingenieurs  wegen, bruggen, kazernen, versterkingen Er is nood aan leger van ingenieurs die wegen, bruggen, kazernen, versterkingen moeten bouwen (versterkte steden innemen). Jean – Nicolas – Louis Durand:

 sticht nieuwe school, école polytechnique = school voor ingenieurs die voor het leger zullen werken. De ingenieur is hoofdzakelijk een militaire ingenieur (vroeger).  Architecten al reeds gevormd in academisch scholen voor schone kunsten, en nu ook architecten in école polytechnique opgeleid, meer in de richting van de ingenieurswetenschappen.  Ingenieur belangrijke rol in 19e eeuw, zal spilfiguur worden in de industriële revolutie. Ook de ingenieur-architect. 2 boekdelen: 1 met tekst, 1 met beelden (de volgende beelden komen uit het boek)  in de context van de Franse Revolutie leert men rationeel ontwerpen, en dat zal in de industriële revolutie ontwikkeld/verspreid worden. Een theorie die gericht is op praktijk. De rationele methode van Durand die gericht is op de praktijk bestaat uit 3 stappen: 1. het leren van de onderdelen (deuren, ramen, dakspanten zie foto…)  voorheen begon men met de zuilen, maar daar is hij niet geïnteresseerd in, hij is gericht op het bouwen 2. het combineren van onderdelen: voorportalen en portieken tijdens het ontwerpproces; vorm van typologie op de meest rationele manier samengevat in 4 hoekjes  ruimte wordt geschept door elementen te plaatsen op een grid; combinaties van zuilen en bogen die opstanden definiëren. Dit is de oorsprong van het rationeel denken. De functie is hier niet belangrijk, het gaat om het ontwerpen. Combinatie van trappartijen: altijd gebaseerd op vierkanten. Combinatie van binnenpleinen. 3. samenvoeging van delen van gebouwen: zo komt men tot volwaardige ontwerpen van volledige gebouwen. Deze methode wordt toegepast door de meeste architectuurscholen. Resultaat van verscheidene horizontale en verticale combinaties: steeds symmetrisch en monumentaliteit van de neoclassicistische stijl uitstralen. Het is een stijl van de keizer, een stijl die universeel is; Doordat ze universeel zijn kunnen ze overal ter wereld gebouwd worden  universele dimensie  bv foto amfitheater + justitiepaleis + .. kunnen samengevoegd worden in 1 gebouw. Voorbeelden van theorie Durant:



gevangenis Brussel/tuchthuis: typisch een toepassing van de theorie van Durand. Het is ontworpen rond 4 symmetrische binnenpleinen. Rationele gestereotypeerde architectuur (universeel plan) die rationeel ontworpen is. Klassieke allure.



groot godshuis Brussel o Situering: na de Franse tijd, in de Hollandse periode, vlak voor/na Belgische revolutie o In Begijnhofwijk. Het begijnhof wordt afgeschaft door de Franse Revolutie, maar de lekenstaat gaat de instellingen van de Franse religieuzen overnemen. De staat vervangt het begijnhof huizen die dezelfde functies hebben, vervangt het dus door het bouwen van moderne instellingen, die liefdadigheidsinstellingen zijn (ontstaan OCMW) i.p.v. een klooster. Een blok voor de mannen en een blok voor de vrouwen. Op de dag van vandaag is het gebouw een bejaardentehuis voor OCMW Brussel. Het bleef dus steeds de functie vervullen. VOLGENDE VOORBEELEN TONEN HET UNIVERSELE KARKAKTER AAN, MAAR NIET IN DETAIL KENNEN MET DATUM

neoclassisme – Duitsland Neoclassicisme is internationaal. Definitief vervanging van barokke stijlen .. Deze architectuur is niet enkel in de Europese landen, maar over de hele wereld verspreid als universele architectuur die verwijst naar Athene en oorspronkelijke democratie. Het idee dat alle mensen gelijk zijn en dezelfde rechten hebben; en ook recht hebben op dezelfde architectuur die dat verwezenlijkt. Poort van Brandenburg Geen Romeinse poort met bogen – geen bogen, architraaf - maar een Griekse constructie 1 van de nieuwe stadsporten van Berlijn einde 18e eeuw. Elke plek heeft een eigen geometrisch zuivere vorm; Duistland was toen hoofdstad van Pruisen, Pruisen was toen militaire dictatuur.

Schinkel = hoofarchitect van Pruisen en alle nieuwe machtsgebouwen voor hem ontwerpen. Het is een specifieke stijl die zijn macht weerspiegelt. Architectuur is net zoals in Frankrijk ten dienste van een bepaalde politieke macht, die de macht weerspiegelt. De toverfluit is door Schinkel ontworpen voor de muziek. Muziek heeft een ritme wat men ook in de architectuur kan vinden. Klenze: bouwt museum in München en krijgt daarna de opdracht om een tempel te bouwen langs de oevers van de Donau. Het is een soort pantheon voor de Duitse glorie. Een Griekse tempel dat kopij is van het parthenon in Athene.

neoclassisme – verenigde staten Het Capitool is een bombastisch gebouw, zeer symmetrisch met de klemtoon dat het een parlement is om de politiek van het land te beslissen  symbool van een democratische staat. Witte architectuur, fronton, tempeltjes: referentie naar orden. De universiteiten hebben ook de neoclassistische stijl. Deze gebouwen hebben altijd een bibliotheek dat gebouwd wordt naar het voorbeeld van het pantheon  het hoofdgebouw van een universiteit want alle kennis wordt er samengebracht. Foto links onder  passen bij de muziek van Mozart. Parthenon Athene, in Duits landschap, aan oever van mythisch Duitse rivier. Het witte huis  neoclassicistisch gebouw. Het Capitool  zeer symmetrisch, monumentaal, klemtoon op feit dat het parlement is, het grote symbool van een democratische staat; referentiestijl in Amerika vanaf eind 18e eeuw, overgewaaid uit Europa (internationale, universele stijl). Universiteiten in USA, belangrijkste gebouw een bibliotheek, kopies van het pantheon in Rome. Zie bibliotheek van Boullée. Samenbrenging van alle kennis.

neoclassisme – Beglië ‘België’ voor 1830  Oostenrijkse periode België vanaf 1830 (onafhankelijk)  Gedurende de verschillende perioden steeds neoclassicistisch gebouwd. Hollandse periode  machtsgebouwen door vorst Willem I Einde Oostenrijkse tijd. voorbeelden uit het einde van de Oostenrijkse tijd: sint-jacobskerk paviljoen de notelaer: gebouwd in een bocht van de schelde na de franse revolutie: kruidentuin monument slagveld Waterloo = leeuw van Waterloo: kegelvormig: een van de mooiste regelmatigste vormen  neoclassistische gebouwen

neoclassime – Leuven – Quiz? rechtsboven: aula rechtbeneden: kruidtuin kasteel Arenberg, Heverlee: Prinsen die in kasteel Arenberg woonden wilden het transformeren in een neoclassicistisch kasteel, op het einde van de 18de eeuw werd van dit kasteel een neoclassistisch kasteel gemaakt. Er komt een kolossale kolonade op een grote sokkel, een grote architraaf  project is nooit gerealiseerd