NedPhO GO! Fluit
Lesmateriaal www.orkest.nl 1
NedPhO GO! project Fluit! Beste docent, Binnenkort komt de NedPhO GO! voorstelling Fluit! bij jullie op school. Fluit! Is een voorstelling door musici uit het Nederlands Philharmonisch Orkest en Geert Chatrou, wereldkampioen Kunstfluiten. Dit lesmateriaal behoort bij het NedPhO GO! project Fluit! en dient als voorbereiding op het concert door het NedPhO GO! ensemble. Het bestaat uit lesmateriaal voor ongeveer 2 lessen met eventueel uitbreiding. Leerdoelen van dit NedPhO GO! project: - Kinderen kennen instrumenten van het ensemble - Kinderen kunnen vertellen wat kunstfluiten is - Kinderen hebben live concert van het ensemble ervaren - Kinderen kennen instrumentgroepen van een symfonieorkest - Kinderen zijn goed voorbereid op het live concert op school Fluit! bestaat uit: Geert Chatrou - kunstfluiter Tomoko Katsura - viool Odile Torenbeek - altviool Douw Fonda – cello Leon Bosch – klarinet Susan Brinkhof – fagot Bart Oomen – regie Kjell Hählen - arrangeur Voor meer informatie kunt u terecht bij NedPhO GO! www.orkest.nl
[email protected] Jacco Minnaard Projectmanager NedPhO GO!
Inhoud: Lesmateriaal: - Kunstfluiten - Het ensemble - De voorstelling - Het Nederlands Philharmonisch Orkest Bijlagen: -
Foto’s Orkestopstelling Symfonieorkest Foto’s NedPhO koepel en Concertgebouw
pag.
2 4 4 5
7 8/9 10
2
Kunstfluiten Deze voorstelling heet Fluit! Het gaat over kunstfluiter Geert Chatrou *Gesprek: Kunnen vogels zingen of fluiten? Maken vogels eigenlijk muziek? Wat is dan muziek? Wanneer spreek je van geluid en wanneer spreek je van muziek? Vogels fluiten of zingen op een heel andere manier dan mensen. *Luisterfragmenten: Opdracht: kan je raden welke vogels dit zijn? Welke van de drie fluit het meest muzikaal vind jij? Waarom? Luisterfragment nachtegaal: http://www.digischool.nl/bi/birdsounds/luscinia-luscinia.mp3 Luisterfragment roodborstje: http://www.digischool.nl/bi/birdsounds/erithacus-rubecula.mp3 Luisterfragment merel http://www.digischool.nl/bi/birdsounds/turdus-merula.mp3 Ornitholoog Als je vogels bestudeert dan ben je een ornitholoog. Als je dat als hobby doet, word je ook wel vogelaar genoemd. Je bent dan geïnteresseerd in het gedrag, de vliegwijze, de trek en dus ook de zang van vogels. Zo is er ontdekt dat vogels heel anders fluiten dan mensen: Achtergrondinformatie: Vogels zitten heel anders in elkaar dan zoogdieren en zo ook hun geluidsorgaan, dat syrinx wordt genoemd. De syrinx is een orgaan van bot, kraakbeen, vliezen en spieren aan het eind van de luchtpijp. Juist daar waar de bronchiën zich splitsen naar de longen. Verder zijn er nog luchtzakjes de lucht eerst opslaan voor die naar de longen gaat. Met onderzoeken is gebleken dat deze luchtzakjes een grote rol spelen bij het geluid maken van de vogel. Prikt men ze lek dan wordt de vogel stom. De wand van de syrinx bevat vliezen, die men kan vergelijken met trommelvliezen. Hoe fijner hoe grote de variatiemogelijkheden van geluiden. Ook de lengte van de luchtpijp en de snelheid waarmee de lucht langs de vliezen gaat speelt een rol. Een vogel kan geluid maken met een dichte snavel, Dotje doet dat vaak. Maar waarom zit het roodborstje met open snavel? Dat is om het geluid te versterken en alleen daarom. Het wil zo goed mogelijk gehoord worden, wat het is bezig zijn territorium af te bakeren. Bij veel zangvogels zingt alleen het mannetje onder invloed van testosteron, vrouwtjes beginnen ook te zingen als men ze testosteron toedient. Dat vrouwtjes er ook wel wat van kunnen bewijzen vogels als spreeuwen, die rustig hele dagen kunnen kletsen. Maar ook sommige papegaaien kunnen er wat van.
3
Wij, mensen, kunnen dus fluiten door lucht langs een kleine opening in onze lippen te persen. Bij vogels werkt dat dus anders.
Messian Messian was een Franse componist die van 1908 tot 1992 leefde en die zeer geïnspireerd werd door het gezang van vogels. Hij trok vaak de natuur in om het gezang van vogels te noteren en later te verwerken in zijn composities. Hij noemde zichzelf naast componist dus ook ornitholoog Luisterfragment: Le Merle noir – O. Messian (fluit en piano) http://www.youtube.com/watch?v=IhEHsGrRfyY&feature=related
*Opdracht: Hoor je de vogel in zijn muziek?
4
Waarom zou hij gekozen hebben voor de fluit als instrument? *Gesprek: Wie kan er ook fluiten? Laat horen: door de lippen, tussen de tanden, op de vingers, … Er is iemand die heel goed kan fluiten. Hij is zelfs wereldkampioen! Wereldkampioen kunstfluiten! Geert Chatrou heet hij en hij komt binnenkort met musici van het Nederlands Philharmonisch Orkest bij jullie op school Luisterfragment Geert Chatrou: http://www.youtube.com/watch?v=zO-aCQ6xH-8 tot 2:20 Achtergrondinformatie: Bijzonder dat Geert Chatrou wereldkampioen is. Geert floot vroeger hele dagen. Hij zei bij wijze van grap tegen zijn familie: “als er een wereldkampioenschap fluiten zou zijn, dan deed ik mee”. Zijn zus zocht het uit en wat bleek: in Amerika was er inderdaad een kampioenschap. Tegen alle verwachtingen in ging Geert naar Amerika en won nog ook! Later heeft hij nog 2 keer gewonnen, oa in Japan. Hij heeft nu zijn beroep ervan gemaakt en ‘gaat fluitend door het leven’
Ensemble Geert speelt niet alleen, hij speelt met een ensemble uit het Nederlands Philharmonisch orkest: Tomoko Katsura - viool Odile Torenbeek - altviool Douw Fonda – cello Leon Bosch – klarinet Susan Brinkhof – fagot *Kijkfragment : portret van Leon Bosch op klarinet, hij speelt mee in het ensemble en verteld over zijn klarinet http://www.youtube.com/watch?v=S6n9zgsJzM&list=PL02639B2F3047E798&index=7&feature=plpp_video *Extra kijkfragment: portret van Douw Fonda op de cello, ook hij speelt in het ensemble http://www.youtube.com/watch?v=PP37hRfpeZs&feature=BFa&list=PL02639B2F3047E798 De voorstelling: De voorstelling bij jullie op school gaat over echte voordracht over klassieke muziek. Met beroemde componisten als Johannes Sebastiaan Bach en Wolfgang Amadeus Mozart. Maar er wordt geen woord gesproken...sterker nog, het ontaard in een feestje... En je misschien mag je wel meefluiten als Geert dat vraagt: ik zou alvast maar gaan oefenen! *Extra kijkfragment: http://www.youtube.com/watch?v=D1ACpF29xt4 (Pinocchio)
5
Het Nederlands Philharmonisch Orkest: Het Nederlands Philharmonisch Orkest (NedPhO) is een groot symfonieorkest van soms wel 100 musici. Meest bekend zijn de instrumenten viool, fluit en trompet, maar er spelen ook bijvoorbeeld cello, contrabas, hobo, fagot, trombone, hoorn en slagwerk mee. In bijlage 2 vind je een opstelling van een symfonieorkest met alle instrumenten. Maak kopieën van de orkestopstelling (bijlage 2 en 3) en deel deze uit aan alle kinderen . *Opdracht: kijk 1 minuut naar de orkest opstelling (bijlage 2). Vul daarna, zonder te kijken, de lege vakjes in op bijlage 3. Welke heb je gemist? Instrumenten van het orkest kun je als volgt indelen in ‘families’: Strijkers: viool, altviool, cello, contrabas Hout: fluit, hobo, klarinet, fagot Koper: hoorn, trompet, trombone, tuba Slagwerk/pauken Harp, piano Achtergrondinformatie Muziekgeschiedenis in een notendop Muziek is van alle tijden, het heeft heel wat veranderingen doorgemaakt om te komen tot de muziek die we nu kennen. De muziek voortgekomen uit geschiedenis van West- Europa wordt klassieke muziek genoemd. Dit vormt de basis waaruit alle verschillende muziekstijlen van deze tijd uit zijn ontstaan. Neem blues, jazz of popmuziek. Muziek is niet meer weg te denken uit onze huidige maatschappij. Probeer maar eens een middag met oordopjes rond te lopen en je merkt dat je van alles mist. De tv reclame is alleen nog een plaatje, de radio is stil, het oversteek geluid bij het stoplicht, de sfeermuziek in je favoriete winkel, zelfs de ijscowagen hoor je niet aankomen muziek is overal en daarom ook zo leuk om te weten waar het vandaan komt! Muziekgeschiedenis van toen tot nu en verder Heel, heel lang geleden is muziek ontstaan als communicatie middel, als amusement, als een manier om verhalen te vertellen, goden te vereren of tradities te ondersteunen. Maar geen muziek zonder instrumenten, musici, componisten, dirigenten, bladmuziek , klanken, geluid, stilte, gevoel, tijd en publiek. Het woord muziek komt van het Griekse μουσική (mousikè), 'kunst van de Muzen’ muziek was iets van de goden, het beoefenen ervan buitenaards en hemels. De Griekse wortels van klassiek muziek zijn dan ook moeilijk terug te beluisteren omdat ze in die tijd nog geen notenschrift gebruikte dat bewaard is gebleven. *Luisterfragment: om een idee te geven hoe het destijds klonk: http://www.youtube.com/watch?v=ffN6y8NNx6A (Mesomedes van Kreta eerste eeuw na christus) De aller eerste muziek werd gemaakt met handen, voeten en stem, de muziek werd niet opgeschreven maar de melodieën werden aan elkaar geleerd. Later werd de muziek opgeschreven in noten alleen dat is pas vanaf de middeleeuwen. Middeleeuwen 500-1450. De ontwikkeling van de klassieke muziek is hier sterk gebonden aan de kerk in combinatie met de koren die meezongen. Door de kerk kwam er een versobering van de muziek en werd meerstemmigheid samen zingen de grootste nieuwe impuls van deze periode. Weetje: beroepsmusici waren voornamelijk in dienst van de kerk, Weetje: vanaf deze periode is de noten notatie (bladmuziek) ontstaan. Renaissance 1450-1600 In de Renaissance ligt de belangrijkste ontwikkeling binnen de klassieke muziek ligt hier bij de wedergeboorte en vernieuwing. De tijd van ziekte en armoede ligt in het
6
verleden en er is tijd voor feest. Omdat in deze tijd de boekdrukkunst wordt uitgevonden wordt de muziek hierdoor gedrukt en verspreid zodat meer mensen nu samen kunnen zingen en spelen. Barok 1600-1750 Tijdens de Barok zijn ontdekkingsreizen begonnen. Een groep mensen werd behoorlijk rijk, de katholieke kerk minder machtig en muziek wordt gebruikt voor de opera’s en kamerconcerten waardoor je ook de eerste grote orkesten krijgt zoals we ze nu kennen. Classicisme 1750-1820 Classicisme is kenmerkend door de opmars van de piano. Zag je eerst de kleinere bezettingen waarbij de musici zelf of dat de klavecimbel speler de musici dirigeert, nu ontstaat er in deze periode de rol van dirigent die leiding geeft aan het symfonieorkest Weetje: symphonie betekent: samenklank van stemmen of instrumenten Romantiek 1815-1910 grotere orkesten, grotere werken, alles draait om de vooruitgangsgedachte van de verlichting. De kerk bepaalt niet langer wat er gespeeld wordt maar de componist zelf. Weetje: door de tijd heen zijn de instrumenten ontdekt, gemaakt, aangepast en veranderd. De muziekinstrumenten zijn in deze periode zo verbeterd dat het geluid overeenkomt met wat we nu in het concertgebouw kunnen horen. 20ste eeuw tot nu staat voor een wijde variatie aan muziek, de wereld wordt kleiner via alle nieuwe communicatie technieken waardoor de muziekwereld groter wordt en een waaier van stromingen en stijlen vormt, geïnspireerd op het rijke muzikale verleden en gevormd door de verschillende toepassingen van muziek. Van popmuziek naar filmmuziek van tune tot orkest compositie. Muziek is pure emotie, muziek is vertaling van wat ons bezig houdt en samen brengt; muziek is overal en van iedereen.
Het NedPhO repeteert in de NedPhO koepel in Amsterdam Oost → en geeft concerten in het Concertgebouw op het Museumplein ↓
*Gesprek: bedenk eens muziek die door zo’n groot orkest gemaakt wordt. Heb je wel eens een orkest live zien spelen? Denk aan filmmuziek, muziek bij reclame, muziek bij games, etc. *Opdracht (klassikaal of groepjes achter de computer) a. Type “tintin opening” op ‘you tube’ en kies de eerste hit: speelt hier een orkest of niet? b. En deze? http://www.youtube.com/watch?v=esb64GVdnWg&feature=related c. Of deze? http://www.youtube.com/watch?v=S3J-2z9NHX8&feature=related *Bekijk: de eerste 26 seconden van het filmpje van het NedPhO http://www.orkest.tv/tab/nedphogo *Vraag: je zag een flits van het orkest. Wat viel je het meeste op?
7
Bijlage 1
Zwarte merel (Le Merle noir)
Geert Chatrou
8
20.
19.
18.
17.
2.
Het Orkest OOOrSymfonieorkest 1.
16.
3.
15.
4.
5.
14.
6.
7.
8.
13.
12.
11.
10.
9.
9
2. Fagot
Het Orkest OOOrSymfonieorkest 1. Klarinet
20. Dwarsfluit 19. Piccolo
18. Vleugel
17. Harp
16. Viool
3. Hobo 4. Trompet
15. Altviool
5. Triangel
6. Bekkens
14. Cello
7. Snare drum
8. Grote trom
11. Tub
13. Contrabas
12. Hoorn
10
9. Pauken
→
10.Trombone
Bijlage 4 Het NedPhO repeteert in de NedPhO koepel in Amsterdam Oost
en geeft concerten in het Concertgebouw op het Museumplein ↓
11
12
