Over de auteurs
Samantha Adams behaalde aan de Duke University (North Carolina, usa) haar ba in de politieke wetenschappen en een certificaat in genderstudies. Vervolgens behaalde ze in Maastricht haar ma (European Studies on Society, Science and Technology). Ze is sinds 2000 als onderzoeker werkzaam bij het instituut Beleid en Management Gezondheidszorg van het Erasmus mc en is in juni 2006 gepromoveerd op de vraagstelling wat ‘betrouwbaar zijn’ inhoudt voor webgebaseerde medische informatie. Haar huidige onderzoek gaat over het gezondheidsgericht bloggen door patiënten. Zij is lid van de American Medical Informatics Association (amia) en heeft momenteel zitting in het amia Ethics Committee. Naast haar onderzoek is zij de coördinator van het vak kwalitatieve gezondheidszorgmethoden en -technieken. Jelle Attema heeft organisatiepsychologie gestudeerd aan de Vrije Universiteit, Amsterdam. Daarna heeft hij in verschillende functies gewerkt aan de Technische Universiteit Delft rond het onderwerp ‘acceptatie van nieuwe technologie’. Sinds 2006 is hij als programmamanager werkzaam bij epn–Platform voor de informatiesamenleving. Recent onderzoek van epn waar hij aan bijdraagt, is de verkenning van de rol die virtuele omgevingen spelen in het sociale verkeer, en de mogelijkheden die deze omgevingen bieden voor onderwijs en bedrijfsleven. Andere thema’s waar hij over publiceert, zijn innovatie in de zorg (de mogelijkheden om met ict betere, goedkopere en meer patiëntgerichte zorg te bieden) en innovatie bij de overheid (de rol die ict kan spelen bij het creëren van meer betrokkenheid van burgers en om te komen tot een meer op de burger gerichte, transparante overheid). Hij is te bereiken via
[email protected]. J.H. Erik Andriessen is hoogleraar Psychologie van Arbeid en Organisatie aan de Technische Universiteit Delft. Zijn bijzondere interesse gaat uit 206
Jaarboek ict en samenleving 2007
naar de organisatiepsychologische aspecten van nieuwe vormen van arbeid en met name van tele-informatisering in kennisintensieve organisaties. Zijn onderzoek richt zich op vraagstukken van virtuele teams, kennisnetwerken, implementatie en gebruik van groupware-technologie. Hij is betrokken bij diverse internationale researchprogramma’s en is lid van de programmacommissie van het onderzoeksprogramma nwo-mes. Zijn e-mailadres is
[email protected]. Meer informatie over zijn onderzoek en publicaties is te vinden op: http://www.tbm.tudelft.nl/webstaf/erika/andriessen.htm. Marianne van den Boomen heeft gewerkt als eind- en webredacteur bij De Groene Amsterdammer. Ze was betrokken bij de organisatie van de vroege Digitale Stad (1994), en publiceerde verschillende boeken over internetcultuur (Internet abc voor vrouwen, Amsterdam 1995; Leven op het Net. De sociale betekenis van virtuele gemeenschappen, Amsterdam 2000). Sinds 2003 is zij werkzaam als docent-onderzoeker Nieuwe Media & Digitale Cultuur bij de Universiteit Utrecht. Momenteel werkt zij aan haar proefschrift over internetmetaforen. Te bereiken via
[email protected]; publicaties vindbaar op www.vandenboomen.org. Cécile R.L. Boot studeerde biomedische gezondheidswetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen (voorheen: Katholieke Universiteit Nijmegen) en promoveerde er in 2004 op het proefschrift Determinants of sick leave in asthma and copd; the role of the disease, adaptation, work, psychosocial factors and knowledge. Vanaf 2004 werkt zij als onderzoeker bij Bureau Studentenartsen van de Universiteit van Amsterdam waar ze onderzoek doet naar ervaren gezondheid bij studenten en hulpzoekgedrag. Sinds 2006 is zij tevens verbonden aan de afdeling Metamedica van het vu medisch centrum, waar zij onderzoek verricht naar informatiezoekgedrag op het gebied van gezondheid. Haar e-mailadres is
[email protected]. Meer over haar werk kunt u lezen op www.metamedicavumc.nl. Koen Breedveld promoveerde in 1999 aan de Universiteit van Tilburg op het proefschrift Regelmatig onregelmatig. Spreiding van arbeidstijden en de gevolgen voor vrije tijd en recreatie. Hij werkte van 1998 tot 2007 bij het scp. Tot zijn taken behoorde, samen met Andries van den Broek, de coördinatie van het vijfjaarlijkse Tijdsbestedingonderzoek van scp en partners (www.tijdsbesteding.nl). Vanuit die hoedanigheid publiceerde hij met regelmaat over de thema’s tijdsdruk en tijdsordening. Sinds maart 2007 is hij werkzaam bij het W.J.H. Mulier Instituut (www.mulierinstituut.nl).
Over de auteurs
207
Andries van den Broek is verbonden aan het Sociaal en Cultureel Planbureau, waar hij werkt bij de onderzoeksgroep Tijd, Media en Cultuur. Hij houdt zich bezig met vraagstukken op het gebied van tijdsbesteding en cultuur. ������������������������������������������������������������������ Zijn e-mailadres is:
[email protected]. ��������������������� Meer informatie over zijn onderzoek en publicaties is te vinden op: http://www.scp.nl/. Jan A.G.M. van Dijk is hoogleraar Toegepaste Communicatiewetenschap aan de Universiteit Twente op de leerstoel Sociologie van de Informatiemaatschappij. Hij doet onderzoek naar de sociale, culturele en politieke of beleidsaspecten van de nieuwe media sinds 1985. Zijn bekendste boeken zijn De Netwerkmaatschappij (1991/2001)/The Network Society (1999/2006), Digital Democracy (2000) en The Deepening Divide. Inequality in the Information Society (2005). Momenteel doet hij vooral onderzoek naar e-government en naar ‘digitale ongelijkheid’. Hij is leider van het programma ict en Overheidsorganisaties en adviseur van onder meer de Europese Commissie. �� Email:
[email protected]����������������������������������������� .���������������������������������������� Web: http://www.gw.utwente.nl/vandijk/. Marion Duimel is verbonden aan het Sociaal en Cultureel Planbureau en werkzaam bij de onderzoeksgroep Tijd, Media en Cultuur. Zij heeft zich het afgelopen jaar beziggehouden met een onderzoek naar tieners en internet. Deze scp-publicatie is half maart verschenen onder de titel Nieuwe links in het gezin. De digitale leefwereld van tieners en de rol van hun ouders (met Jos de Haan). Zij houdt zich nu bezig met een onderzoek naar de motieven van senioren om wel of geen gebruik te maken van computers en internet, waarvan eind mei de publicatie Verbinding maken. Senioren en ict verschijnt. Haar e-mailadres is:
[email protected]. Arthur Edwards is universitair docent bij de opleiding Bestuurskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zijn onderzoek is gericht op thema’s met betrekking tot e-democratie en lokale democratie. Specifieke onderzoeksprojecten hadden onder andere betrekking op moderatie van online fora, ict-gebruik door maatschappelijke organisaties en online kiezersinformatie. In 2003 publiceerde hij het boek De gefaciliteerde democratie. Internet, de burger en zijn intermediairen (uitgeverij Lemma). Zijn e-mailadres is:
[email protected]. Jos de Haan is hoofd van de onderzoeksgroep Tijd, Media en Cultuur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (scp). Hij houdt zich voornamelijk bezig met onderzoek naar de verspreiding en de gevolgen van ict. Recente 208
Jaarboek ict en samenleving 2007
projecten waar hij aan werkte, hadden betrekking op de digitale kloof, ecultuur, surfende senioren, ict-gebruik op de arbeidsmarkt en de digitale generatie. Op 1 september 2006 is hij benoemd tot bijzonder hoogleraar ict, Cultuur en Kennissamenleving aan de Erasmus Universiteit. Zijn emailadres is:
[email protected]. Meer informatie over zijn onderzoek en publicaties is te vinden op: http://www.scp.nl/. Frank Huysmans werkt bij het Sociaal en Cultureel Planbureau als senior onderzoeker op het terrein van media- en ict-gebruik, tijdsbesteding en cultuurdeelname. Sinds 2005 combineert hij deze functie met die van bijzonder hoogleraar Bibliotheekwetenschap bij de afdeling Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn onderzoek richt zich op de samenhang tussen veranderingen in de maatschappelijke informatievoorziening (aanbodzijde) en in mediagebruik en informatiezoekgedrag (vraagzijde). �� Email:
[email protected]. Wim Jochems studeerde psychologie en methodologie aan de Universiteit van Utrecht. Hij was vervolgens vele jaren als wetenschappelijk medewerker verbonden aan de Technische Universiteit Delft, waar hij in 1989 tot hoogleraar werd benoemd. Daarna werkte hij acht jaar als hoogleraar-directeur van het Onderwijstechnologisch Expertisecentrum aan de Open Universiteit Nederland. Sinds 2006 is hij hoogleraar-directeur van de Eindhoven School of Education, een gemeenschappelijk instituut van de Technische Universiteit Eindhoven en Fontys Hogescholen (www.esoe.nl). Hier houdt hij zich vooral bezig met onderzoek en innovatie van onderwijs. Lambert van der Laan is verbonden aan de capaciteitsgroep Toegepaste Economie van de Faculteit der Economische Wetenschappen, Erasmus Universiteit te Rotterdam. Hij is tevens wetenschappelijk coördinator van het onderzoeksprogramma ‘Maatschappij en de Elektronische Snelweg’ van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (nwo) (www.nwo. nl/mes). Van der Laan heeft meerdere boeken en artikelen geschreven over de veranderingen van de Europese arbeidsmarkt, de institutionele en ruimtelijke gevolgen van arbeidsmarktveranderingen en over regionale en stedelijke ontwikkelingen. Ook heeft hij veel onderzoek verricht voor ondernemingen, vakbonden, regionale en landelijke overheden en de Europese Unie. Hij is als adviseur betrokken bij diverse onderzoeksinstituten en onderzoeksprogramma’s. Momenteel is hij vooral bezig met onderzoek op het terrein van de kennis- en netwerkeconomie. Zijn e-mailadres is:
[email protected].
Over de auteurs
209
Pascale Peters is momenteel als universitair docent Strategisch Personeelsmanagement verbonden aan de Faculteit der Managementwetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij promoveerde in 2000 aan de Sociale Faculteit van de Universiteit van Tilburg op de ontwikkeling van tijdsbestedingspatronen in Nederland. Van 2000 tot 2004 werkte zij als postdoconderzoeker binnen het door nwo gefinancierde onderzoeksprogramma Time Competition bij de vakgroep Sociologie van de Universiteit van Utrecht (ics). Haar onderzoek richt zich op flexibele arbeidsarrangementen in het algemeen en telethuiswerken in het bijzonder, in relatie tot arbeidsmarktontwikkelingen, organisatieverandering, humanresourcemanagement, huishoudensontwikkelingen, arbeid-privébalans, tijdsbesteding en tijdsdruk. Ze publiceerde onder andere in Leisure and Society, Time and Society, Information and Management, International Journal of hrm en verschillende Nederlandse vaktijdschriften en nationale en internationale boeken op het gebied van ict en arbeid. Zij is te bereiken via p.peters@ fm.ru.nl. Peter B. Sloep is universitair hoofddocent bij het Onderwijstechnologisch Expertisecentrum van de Open Universiteit Nederland en lector aan Fontys Hogescholen, waar hij leidinggeeft aan de kenniskring ‘Educatieve functies van ict’. Ook is hij voorzitter van de nen-normcommissie leertechnologieën. Zijn onderzoek richt zich op de toepassing in het onderwijs van social software, software die sociale interacties in online leeromgevingen helpt stimuleren en onderhouden; nevenonderwerpen zijn de toepassingen in het onderwijs van ‘open content’, ‘open source’ en interoperabiliteitsstandaarden. Sloep geeft regelmatig voordrachten en publiceert in academische tijdschriften en incidenteel in columns (Surf Edusite). Zijn publicaties zijn te vinden op: www.pbsloep.nl. Jan Steyaert is lector ‘sociale infrastructuur en technologie’ aan de Fontys Hogeschool Sociale Studies in Eindhoven en bijzonder hoogleraar aan de universiteit van Southampton, uk. Zijn werk situeert zich op het gebied van technologietoepassingen in de sector Zorg & Welzijn alsook de dynamiek tussen technologie en de sociale kwaliteit van de samenleving. Projecten worden uitgevoerd voor hulpverleningsorganisaties, lokale en nationale overheden en de Europese Unie. Hij is te bereiken via
[email protected], publicaties zijn op te halen via www.steyaert.org/Jan/.
210
Jaarboek ict en samenleving 2007
Over de betrokken partijen
Het Jaarboek ict en samenleving 2007 is een gezamenlijke productie van het Sociaal en Cultureel Planbureau (scp), Fontys Hogescholen en het stimuleringsprogramma ‘Maatschappij en de Elektronische Snelweg’ (mes) van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (nwo). Eerder produceerden het scp en nwo-mes de edities 2003-2005 in samenwerking met het Kenniscentrum Grote Steden (kcgs) en de editie 2006 met het Rathenau Instituut: Jaarboek ict en samenleving 2003. De sociale dimensie van technologie, J. de Haan en J. Steyaert (red.). Amsterdam: Boom. Jaarboek ict en samenleving 2004. Beleid in praktijk, J. de Haan en O. Klumper (red.). Amsterdam: Boom. Jaarboek ict en samenleving 2005. Kennis in netwerken, J. de Haan en L. van der Laan (red.). Amsterdam: Boom. Jaarboek ict en samenleving 2006. De digitale generatie, J. de Haan en C. van ’t Hof (red.). Amsterdam: Boom.
Sociaal en Cultureel Planbureau Het Sociaal en Cultureel Planbureau (scp) is ingesteld bij Koninklijk Besluit van 30 maart 1973 en heeft tot taak: • wetenschappelijke verkenningen te verrichten met het doel te komen tot een samenhangende beschrijving van de situatie van het sociaal en cultureel welzijn hier te lande en van de op dit gebied te verwachten ontwikkelingen; • bij te dragen tot een verantwoorde keuze van beleidsdoelen, benevens het aangeven van voor- en nadelen van de verschillende wegen om deze doeleinden te bereiken; • informaties te verwerven met betrekking tot de uitvoering van interde
211
partementaal beleid op het gebied van sociaal en cultureel welzijn, teneinde de evaluatie van deze uitvoering mogelijk te maken. Recente publicaties op het terrein van ict en samenleving van het scp zijn: Huysmans, F., J. de Haan en A. van den Broek (2004). Achter de schermen. 25 jaar lezen, luisteren, kijken en internetten. Den Haag: scp. Haan, J. de, O. Klumper en J. Steyaert (red.) (2004). Surfende senioren. Kansen en bedreigingen van ict voor ouderen. Den Haag: Academic Service. Damme, M. van et al. Verzonken technologie. ict en de arbeidsmarkt. Den Haag: scp. Wubs, H. en F. Huysmans (2006). Klik naar het verleden. Een onderzoek naar gebruikers van digitaal erfgoed: hun profielen en zoekstrategieën. Den Haag: scp. Haan, J. de et al. (2006). Bezoek onze site. Over de digitalisering van het culturele aanbod. Den Haag: scp. Duimel, M. en J. de Haan (2007). Nieuwe links in het gezin. De digitale leefwereld van tieners en de rol van hun ouders. Den Haag: scp. Duimel, M. (2007). Verbinding maken. Senioren en ict. Den Haag: scp.
Fontys Hogescholen Fontys Hogescholen richt zich op beroepsopleiding (initieel hbo, post-hbo, MSc) en beroepsinnovatie. Een van de activiteiten binnen de hogescholen is het lectoraat ‘sociale infrastructuur en technologie’. Daarin richt de aandacht zich op het snijvlak van de digitale samenleving en sociale kwaliteit, en specifiek op aangrijpingspunten voor sociale interventies of (lokaal) sociaal beleid. Recente publicaties op het terrein van ict en samenleving van de Fontys Hogescholen zijn: Steyaert, J. (2002). Het sociale dividend van technologie. Eindhoven: Fontys. Steyaert, J. (2003). ‘Digitale kansen voor lokaal sociaal beleid’. In: V. Veldheer, P. van den Nieuwenhuizen, A. Schoorl, A. Sprinkhuizen & P. Stevens (red.), Lokaal sociaal beleid (losbladig werk, deel D6). Den Haag: Elsevier. Linders, L. (2004). Eenzaamheid in de digitale stad. Eindhoven: Fontys. 212
Jaarboek ict en samenleving 2007
Steyaert, J. (2004). ‘Digitale kansen en burgerschap’. In: J. Steyaert en H. Swinnen (red.), Het soortelijk gewicht van sociaal beleid (p. 117-130). Utrecht: Verwey-Jonker. Steyaert, J. (2005). ‘Web based higher education, the inclusion/exclusion paradox’. Journal of technology in human services 23 (1/2), p. 67-78. Steyaert, J. en N. Gould (2007). The rise and fall of the digital divide. Currents (http://fsw.ucalgary.ca/currents/) Alle teksten zijn digitaal op te halen via www.fontys.nl onder ‘kennis&onderzoek’.
NWO-MES Maatschappij en de Elektronische Snelweg (nwo-mes) is een stimuleringsprogramma voor kennisontwikkeling over de samenhang tussen ict en de samenleving. Het programma is geëntameerd door het Nationaal Actieprogramma Elektronische Snelweg (nap). Informatie over het programma en onderzoeksresultaten zijn te vinden op: www.nwo.nl.mes. Naast subsidiëring van onderzoek ondersteunt nwo-mes de uitgave van het jaarboek en organiseerde mede voor dit doel in november 2006 een studiedag waar de auteurs van dit jaarboek de gelegenheid werd geboden hun onderzoek te presenteren en er onderling en met andere genodigden over te discussiëren. Recent uitgekomen en door nwo-mes ondersteunde publicaties (selectie): Ruël, H., T. Bondarouk en J.K. Looise (2004). e-hrm: Innovation or Irritation. Utrecht: Lemma. Beers, P.J. (2005). Negotiating Common Ground Tools for Multidisciplinary Teams. Dissertatie. Heerlen: Open Universiteit Nederland. Verburg, R. M., J.H.E. Andriessen en J.P.G. de Rooij (2005). ‘�������������� Analyzing the Quality of Virtual Teams’. In: M. Khosrow-Pour (red.), Encyclopedia of Information Science and Technology. Hershey: Idea Group Reference. Adams, S. (2006). Under Construction. Reviewing and Producing Information Reliability on the Web. Dissertatie. Rotterdam: Erasmus Universiteit. Bossche, P. van den (2006). Minds in Teams. The influence of social and cognitive factors on team learning. Dissertatie. Maastricht: Universiteit Maastricht. Matzat, U. (2006). Knowledge Management in a Virtual Organization. Are embedded Online Communities of Practice more successful than exclusively
Over de betrokken partijen
213
virtual ones? Eindhoven: Technische Universiteit; Sociologie section. Weel, B. ter (2006). it diffusion and Industry and Labour Market Dynamics. Special issue The Economic Journal (116, February). Weltevreden, J.W.J. (2006). ����� City Centres in the Internet Age. Exploring the Implications of B2C E-commerce for Retailing at City C��������������������� entres��������������� in the Netherlands. Dissertatie. Utrecht: Universiteit Utrecht.
214
Jaarboek ict en samenleving 2007
Inhoudsopgaven 2003-2006
Jaarboek ict en samenleving 2003 ‑ De sociale dimensie van technologie 1 ict en ���������������������������������������� samenleving: Jos de Haan en Jan Steyaert 2 Sociale ongelijkheid en ict: Jos de Haan 3 Je chat met de hele wereld, maar kent je buurman niet meer: Jan Steyaert 4 Burgerengagement in de digitale wereld: Valerie Frissen 5 ict in de multiculturele samenleving: Leen d’Haenens 6 Betrouwbaarheid van internetinformatie: Anton Vedder 7 E-commerce: Vincent Fructuoso van der Veen en Jos de Haan 8 ict en de organisatie van arbeid: Bram Steijn 9 Digitale communicatie door culturele instellingen; een inhoudsanalyse van websites van theaters en musea: Andries van den Broek, Jolijn Broekhuizen en Frank Huysmans Jaarboek ict en samenleving 2004 ‑ Beleid in praktijk 1 Beleid in praktijk: Oene Klumper en Jos de Haan 2 Door internet verbonden: de beleving van sociale contacten: Jos de Haan 3 De wijk op het web: ontwikkeling van wijkwebsites in Nederlandse steden: Marcel Boogers en Miriam Lips 4 Effecten van ict op sociale cohesie in Cyburg, Amsterdam: Dennis Beckers 5 Cameratoezicht en verplaatsing van criminaliteit en overlast: Sander Flight 6 ict en gender in Europa: Nelly Oudshoorn 7 Bruggen bouwen met virtuele middelen: Lilian Linders en Nicole Goossens 8 Het Amsterdams Computer Clubhuis: creatief met computers: Lenie Brouwer 9 Digitale democratie binnen de gemeente Hoogeveen: ���������������� Renée van Os en Nicholas W. Jankowski
215
10 Lessen uit de praktijk, inspiratie voor beleid: Jos de Haan en Oene Klumper Jaarboek ict en samenleving 2005 ‑ Kennis in netwerken 1 ict in de kennis- en netwerkeconomie: Lambert van der Laan en Jos de Haan 2 ict en innovatievermogen: internationale trends: Kees Breed, Peer Ederer en Ron Meyer 3 ict-starters en hun netwerken: Wim Hulsink, Tom Elfring en Dick Manuel 4 Warme relaties en koele kanalen: sociale cohesie en ict-gebruik in organisaties: Marianne Simons en Jan de Ridder 5 Innovatief human resource management door ict; e-hrm als hoop of vrees? ��������������������������������������������� Huub Ruël, Tanya Bondarouk en Jan Kees Looise 6 Kennisdeling in online groepen: de sociale inbedding van online interactie in offline relaties: Uwe Matzat 7 Taakherschikking en ict in de zorg: Roland Bal en Antoinette de Bont 8 Leren en ict: Hans van Gennip en Huub Braam 9 ict-competenties en computerangst van werknemers: Bram Steijn en Kea Tijdens 10 Scholing van werkenden via ict: Arie Gelderblom en Jaap de Koning Jaarboek ict en samenleving 2006 ‑ De digitale generatie 1 De digitale generatie: Jos de Haan, Christian van ’t Hof en Rinie van Est 2 Online communicatie, compulsief internetgebruik en het psychosociale welbevinden van jongeren: Regina van den Eijnden en Ad Vermulst 3 Jongeren en hun identiteitsexperimenten op internet: Patti M. Valkenburg, Alexander P. Schouten en Jochen Peter 4 De uitdaging van videogames: Jeroen Jansz 5 Digitale contacten en integratie van allochtone jongeren: Andries van den Broek en Jos de Haan 6 De zin en onzin van forumdiscussies op Marokkaanse websites: Lenie Brouwer en Sil Wijma 7 Aansluiting onderwijs en digitale generatie: Alfons ten Brummelhuis 8 Aansluiting school en werk: digitalisering van het zoekproces: Ernest Berkhout, Maarten Biermans, Peter Berkhout en Marko van Leeuwen 9 De nieuwe contentmakers: Joke Hermes en Skylla Janssen 10 De sociale dynamiek van de digitale generatie: Rinie van Est, Christian van ’t Hof en Jos de Haan 216
Jaarboek ict en samenleving 2007
