push chain

stemloos

p

t

k

stemhebbend b

d

g

Hoe zit het in het Nederlands?

Creolistiek en Taalverandering college 6

1







Tot aan de 16e eeuw 6 sibilanten: stemhebbend: [z] [dz] [ž] stemloos: [s], [ts], [š]

Creolistiek en Taalverandering college 6

2



In de loop van de 16e eeuw:

Creolistiek en Taalverandering college 6

3

Vanaf midden 17e eeuw: 3 stemloze sibilanten: [s], [θ], [x] Creolistiek en Taalverandering college 6

4

[s] [z]

[ts] [dz]

[š] [ž]

[s]

[ts]

[š]

[s]

[θ]

[x]

Creolistiek en Taalverandering college 6

5



In de 13e-16e eeuw geleidelijk, eerst in Burgos, dan breidt het zich uit naar het zuiden en westen. In de 16e eeuw is er contrast tussen de uitspraak van Burgos /Ø/ en andere gebieden in Oud-Castilië tegenover Toledo /h/; rond 1560 wordt /Ø/ ook de norm in Madrid.

Creolistiek en Taalverandering college 6

6





  



Latijn: ablativus pronomen + cum mecum > micum > *migo > conmigo tecum > ticum > *tigo > contigo secum > sicum > *sigo > consigo nobiscum > noscum > *nosco > connosco > connusco vobiscum > voscum > *vosco > convosco > convusco

Creolistiek en Taalverandering college 6

7







De tendens van items die gelijk in betekenis zijn gelijk te worden in vorm.

Proces waarin morfemen, woorden of constructies worden gecreëerd of veranderd naar het model van andere al in de taal bestaande (grammaticale) patronen. Dit leidt over het algemeen tot meer regelmatigheid in paradigma’s. Cf. ook rule generalization Creolistiek en Taalverandering college 6

8

 

Habían muchos niños. (= había) Naar analogie van morfologie van andere werkwoorden 3e p. meervoud (o.a. Spaans van Chili, Andes, Argentinië). ◦ Cantaban muchos niños.





Yo me gusta pasear mucho. (= a mí me) Naar analogie van de meerderheid van de werkwoorden (Spaans van Chili). ◦ Yo me levanto a las siete.

Creolistiek en Taalverandering college 6

9





récord = zelfst.n.w., recórd = werkw. Verschil in klemtoon is functioneel onderscheidend.

Creolistiek en Taalverandering college 6

10

Aitchison 2001: 184 Creolistiek en Taalverandering college 6

11

Aitchison 2001: 184 Creolistiek en Taalverandering college 6

12



drag chain: ketting(reactie) waarbij een klank



push chain: ketting(reactie) waarbij een klank

een gat opvult; veel voorbeelden

een andere klank van zijn plaats duwt; weinig voorbeelden

Creolistiek en Taalverandering college 6

13

Aitchison 2001: 188

Creolistiek en Taalverandering college 6

14

   



1. [p], [t], [k] > [pf], [ts], [kx] 2. [d] > [t] 3. [θ] > d Er is sprake van een drag chain, want [p], [t], [k] vullen een gat op; ze laten daardoor een gat achter en dit wordt gedeeltelijk opgevuld, nl. door [d] > [t]; [θ] vult vervolgens het gat van [d] op. Engels heeft deze veranderingen niet ondergaan. Hoe zit het met Nederlands? Creolistiek en Taalverandering college 6

15

(Aitchison 2001: 190)



push chain: de eerste klinker [ɑ] > [a] die zich

beweegt, neemt geen open plek in, maar verdringt een andere klinker van zijn plaats [a] > [ia], enz. Creolistiek en Taalverandering college 6

16



Hoe kun je [s], [ts], [š] > [s], [θ], [x] classificeren? Is er sprake van een drag chain of push chain?

Creolistiek en Taalverandering college 6

17





 

 

1. [a] > [i] “upwards towards the vowel in six”: sacks > six [o] > [a]: socks > sacks

2. [e] > [^]: Bess > bus [^] > [o]: bus > boss 1. = drag chain 2. = push chain Creolistiek en Taalverandering college 6

18





Engels en andere talen zijn van OV naar VO gegaan. Bij een dergelijke typologische verandering gaat het niet alleen om een verandering van de plaats van werkwoord en object ten opzichte van elkaar, maar ook om een verandering in andere constructies die horen bij het type (VO: preposities, hulpwerkwoord vóór het hoofdwerkwoord). Andere voorbeelden? Creolistiek en Taalverandering college 6

19





Veranderingen worden op gang gebracht door sociale factoren zoals mode, buitenlandse invloed en sociale behoefte. Deze factoren kunnen pas hun werk doen als de taal ‘klaar’ is voor een bepaalde verandering; ze maken gebruik van bepaalde (universele) tendensen die al in de taal aanwezig zijn (uitspraakgemak, perceptieproblemen, object bij werkwoord plaatsen, iconiciteit).

Creolistiek en Taalverandering college 6

20



Talen staan niet toe dat een ontwrichtende verandering het systeem vernietigt. Om het systeem in balans te houden of verstoorde patronen te herstellen, doen zich therapeutische veranderingen voor. Deze kunnen echter (onbedoeld) een keten van veranderingen in gang zetten, die weer tot nieuwe ontwrichtingen van het systeem kunnen leiden.

Creolistiek en Taalverandering college 6

21

“Language is both a social and a mental phenomenon in which sociolinguistic and psycholinguistic factors are likely to be inextricably entwined.” (Aitchison 2001: 197)

Creolistiek en Taalverandering college 6

22