RONDE 1 De leerlingen gebruiken aanwijzingen uit informatieve



handleiding



RONDE 1 OMSCHRIJVING

De leerlingen gebruiken aanwijzingen uit informatieve teksten om net als de archeoloog Carter te weten te komen van wie het graf is dat hij zojuist ontdekt heeft.

DOELSTELLINGEN

De leerlingen kunnen een verhalende tekst begrijpen (beschrijvend lezen) (ETBaO 3.3/ OD 21). De leerlingen kunnen een informatieve tekst lezen en vergelijken met een andere informatiebron (evaluerend lezen) (OD 23/ET 10 ).

MATERIAAL

raamverhaal blz. 7 - 9, 17 en 18 kopieerbladen blz. 3 - 6, 10 - 15 eventueel extra foto’s of afbeeldingen van piramides, Dal der Koningen, ...

WERKVORM

klassikaal voorgesprek waarin de koningsvallei en de hoofdpersonages voorgesteld worden individueel lezen van raamverhaal 1a klassikale bespreking opdracht in paren klassikaal nagesprek individueel lezen van raamverhaal 1b

LESVERLOOP EN ORGANISATIE VOORGESPREK

Maak de overstap van de voorkennis van de leerlingen (introductie) naar het voorstellen van de personages. De onderwerpen die nog niet door de leerlingen zelf waren aangebracht op hun posters in de introductie, kun je via een klasgesprek aansnijden. De onderwerpen ‘piramides’ en ‘Dal der Koningen’ zijn belangrijk om goed te begrijpen voor het vervolg van deze lessenreeks. Als deze nog niet voldoende zijn behandeld bij de voorstelling van de posters door de leerlingen, kun je als volgt toch deze onderwerpen aansnijden en behandelen: Laat de leerlingen nogmaals de prent van de piramides zien. Toon kopieerbladen blz. 1 - 2. Stel de leerlingen vragen als Wat stond er op jullie posters over deze gebouwen? Wat dachten jullie dat ze waren? Wat wisten jullie ervan? (laat de leerlingen Egypte aanduiden op een wereldkaart en situeren tav Afrika en Midden-Oosten) Wat weten jullie van het volk dat deze gebouwen heeft opgetrokken? Laat ook een afbeelding zien van het Dal der Koningen en stel vragen als Wisten jullie waar dit is? Wat hadden jullie op je posters staan over deze vallei? (in deze vallei werden eeuwen na de aanleg van de piramides koningen begraven) Laat de leerlingen kennismaken met de belangrijkste perso-

17



handleiding



nages. Introduceer Carter, Carnarvon en Lady Evelyn. Van de Dal der Koningen is de stap naar Howard Carter niet meer zo groot. Aan het einde van de 19de eeuw en aan het begin van de 20ste eeuw ontdekten Europese archeologen dat er in het Dal der Koningen nog heel wat overblijfsels van het oude Egyptische Rijk te vinden waren. Zij gingen aan het werk en vonden een heel aantal koningsgraven (toon foto’s van archeologen en hun ontdekkingen, kopieerbladen blz. 6). Vertel de leerlingen dat ze in de komende lessenreeksen een van deze archeologen zullen volgen, namelijk Howard Carter, en zijn vrienden; zij zullen samen heel wat ontdekken en spannende dingen meemaken. Een van die Europese archeologen was Howard Carter (kopieerblad blz. 3). Toon zijn foto en vertel zijn verhaal: Howard Carter is eigenlijk geen echte archeoloog maar een (archeologisch) tekenaar uit een heel gewone Engelse familie. Toen hij een jaar of 15 was, ging hij met een archeoloog mee, uit Engeland naar Egypte. Daar is hij nooit meer weggegaan. Na een tijdje ging Carter zelf als archeoloog aan het werk. In het Dal der Koningen heeft Carter al heel wat schatten gevonden, maar hij is vastberaden om ook een echt koningsgraf vinden. Hoewel de meeste archeologen niet geloven dat er nog veel bijzondere dingen te vinden zijn in het Dal der Koningen, blijft Howard Carter zoeken. Carter had natuurlijk ook vrienden en helpers, en een belangrijke Lord als baas, Lord Carnarvon, die natuurlijk niets liever wil dat Carter heel veel waardevolle spullen vindt. Laat de foto van Lord Carnarvon zien en vertel ook over hem (kopieerbladen blz. 4): Omdat Carter zelf niet uit een rijke familie komt, heeft hij iemand nodig die geld wou geven om zijn zoektocht in het Dal der Koningen te betalen. Dat is Lord Carnarvon. Carnarvon is een Engelse Lord die om gezondheidsredenen naar Egypte wordt gestuurd. Hij had ooit een ongeval waarbij zijn auto van de weg was geraakt en is daar nooit helemaal van hersteld. Hij heeft nog steeds moeilijkheden met zijn ademhaling en kreeg daarom de raad van zijn dokter om het vochtige Engelse klimaat in de winter te vermijden en naar warmere oorden te reizen. In Egypte krijgt hij interesse voor de oude Egyptische cultuur en gaat hij op zoek naar mooie oude voorwerpen om in zijn kasteel te plaatsen. Vertel over Carnarvons dochter, lady Evelyn en laat haar foto zien (kopieerblad blz. 5). Carnarvon heeft een mooie dochter, lady Evelyn, die van haar vader de passie voor Egypte heeft geërfd. Zo komt het dat zij regelmatig meereist met haar vader naar Egypte, en dat zij al gauw Carter leert kennen. Zij voelt zich sterk aangetrokken tot Carter en die liefde is waarschijnlijk wel wederzijds. Laat de leerlingen kort speculeren: wat zou er met de personages kunnen gebeuren?

18



handleiding



Motiveer de leerlingen om de tekst te lezen. De drie personages die juist zijn voorgesteld, Carter, Carnarvon en Evelyn, maken heel wat mee in hun zoektocht naar een graf uit het oude Egypte. In het raamverhaal dat jullie straks zullen krijgen, kun je het eerste deel van hun verhaal lezen. RAAMVERHAAL 1A

De leerlingen lezen individueel deel 1a van het raamverhaal. Deel de kopieerbladen blz. 7 - 9 uit, en laat de leerlingen individueel de tekst lezen. Bespreek het einde van het verhaal met de leerlingen om hen te motiveren voor de opdracht. De grote vraag aan het eind van het verhaal is natuurlijk: wie of wat heeft Carter gevonden? Maak de leerlingen nieuwsgierig naar het antwoord hierop. - Carter moet nog enkele dagen wachten tot Carnarvon arriveert, maar ondertussen barst hij natuurlijk van nieuwsgierigheid, zijn jullie ook nieuwsgierig? - Wat heeft Carter eigenlijk gevonden? (waarschijnlijk een graf) - Weet hij wie er in het graf ligt? (nee, hij hoopt op een koning maar weet het niet) - Is er een manier waarop Carter te weten kan komen wie er in het graf ligt? (mogelijk geven leerlingen antwoorden als ‘via zijn kaart’, ‘via de zegels die er op de deur staan’, maar ga in op alle voorstellen en bespreek de (on)waarschijnlijkheid ervan). Net zoals Carter zoveel jaren geleden, gaan jullie proberen te achterhalen wie er in het pasgevonden graf ligt. Vertel de leerlingen dat je daarvoor 2 documenten hebt met aanwijzingen: namelijk de kaart die Carter heeft getekend met de graven van alle farao’s die al gevonden zijn en een overzicht van de namen van de farao’s met hun zegels - die worden cartouches genoemd - erbij. Geef duidelijke instructies. Vraag de leerlingen om uit te zoeken wie er in het graf ligt. Verdeel de klas in heterogene groepjes van 4; en vraag in elk groepje 2 leerlingen om de opdracht uit te voeren met behulp van de kaart, 2 andere om erachter te komen via de cartouches. Geef elk groepje 1 keer kopieerbladen blz. 10 - 12, 15 (A), en 1 keer kopieerblad blz. 13, 14 en 15 (B). Laat de leerlingen met dezelfde kopieerbladen in paren samenwerken. Geef de leerlingen de volgende instructie: - Zoek per twee uit hoe jullie Carters probleem - wie ligt er in het koningsgraf? - kunnen oplossen met de informatie die hij heeft. Die informatie ligt nu voor jullie. - Schrijf de naam - of de namen - op van de farao’s die er zouden kunnen liggen. Als de leerlingen veel voorkennis hebben mbt Toetanchamon, weten ze misschien al dat hij in dit graf ligt. In dit geval heeft de 19



handleiding



opdracht niet zo veel zin en kun je hem gemakkelijk overslaan. OPDRACHT

De leerlingen lossen de opdracht in paren op. Zij proberen te achterhalen wiens graf Carter ontdekt kan hebben. - De A-leerlingen zoeken de farao’s die nog niet zijn teruggevonden. Paren die dit na een tijdje niet begrepen hebben, kun je helpen: Schrap alle farao’s van de lijst die al zijn teruggevonden. Wie blijft er nu nog over? - De B-leerlingen zoeken de farao’s met een kever en een zon. B-leerlingen met problemen kun je de volgende tip geven: Schrijf alle farao’s op die een zon en een kommetje in hun cartouche hebben staan. Welke farao’s kun je zo schrappen? Wie blijft er nog over? Geef de A- en B-leerlingen tijd om in groepjes te overleggen en tot een besluit te komen over de vraag ‘wie ligt er in het graf ’? De leerlingen zullen zelf wel besluiten dat ze de informatie moeten samenbrengen en moeten zoeken naar overlap tussen de oplossingen van beide opdrachten (verwijs eventueel naar de wiskundige term hiervoor: ‘deelverzameling’ van beide oplossingen). Stel vragen als: Welke namen komen in beide oplossingen terug? Welke farao zou in het graf liggen: één die 2 keer terugkomt of eentje die je maar op 1 manier vindt?

NABESPREKING

Bespreek oplossing en zoekproces met de leerlingen. Vraag de verschillende paren wat ze gevonden hebben en hoe ze tot die bepaalde oplossing gekomen zijn. Ga in op het zoekproces van de verschillende groepjes: ga ook na of alle groepjes op het idee gekomen zijn om beide oplossingen samen te leggen.

OPLOSSING 1A

Ahmozes, Amenhotep 3, Toetanchamon, (Eje), [Ramses 7]

OPLOSSING 1B

Ahmozes, Amenhotep 1, Toetmozes 2, Amenhotep 4/Achnaton, Semenchkare, Toetanchamon, [Ramses 7]

OPLOSSING

De farao’s die bij beide aanwijzingen overblijven, zijn: Ahmozes, Toetanchamon en Ramses 7. Als de leerlingen goed hebben gelezen, weten ze dat het om een farao uit de 18 de dynastie gaat, en kan Ramses 7 geen kandidaat zijn.

RAAMVERHAAL 1B

De leerlingen lezen het vervolg op de ontdekking van Carter. Vertel de leerlingen dat de gebeurtenissen rond de ontdekking van Carter verdergaan: na enkele dagen arriveert Carnarvon en kan Carter verder graven en zekerheid krijgen over de persoon die in dit graf ligt. Vraag de leerlingen: Zou jullie oplossing kloppen? Is het inderdaad farao Ahmozes of is het Toetanchamon die in het graf ligt? Het verhaal van Carter zal duidelijk maken of jullie veronderstelling inderdaad klopt... Laat de leerlingen het tweede deel van het raamverhaal (kopieerbladen blz. 17, 18) lezen, waarin ze te weten zullen komen 20



handleiding



of hun oplossing juist was. Bespreek daarna het verhaal. En, wie heeft Carter gevonden? Klopte jullie redenering?

21

ronde 1

3 werkbladen

ronde 1

4 werkbladen

ronde 1

5 werkbladen

ronde 1

6 werkbladen

ronde 1

"Heb eindelijk fantastische ontdekking gedaan in het Dal." Het blootleggen van de toegangsdeur Egypte, 4 november 1922. Howard Carter buigt zich voor de zoveelste keer over de kaart van het Dal der Koningen. Hij heeft die zelf getekend en in de loop van de jaren aangevuld met nieuwe gegevens. Niemand kent het Dal aan de Westelijke oever van de Nijl zo goed als hij: Carter heeft er nu al veertien jaren van zijn leven doorgebracht. Het gekwetter van de kanarie die hij onlangs uit Engeland heeft meegebracht brengt Carter in een goed humeur. Het vogeltje lijkt zich eindelijk thuis te voelen in het huis aan de rand van het Dal waar Carter zich heeft gevestigd. Carters arbeiders, die tot dan toe alleen het gekras van de gieren en de raven boven het Dal kenden, zijn ervan overtuigd dat het gezang van de kanarie geluk brengt. Toen Carter het kooitje ophing aan de ingang van zijn huis, had ploegbaas Ahmed Girigar plechtig gezegd: "De gouden vogel spreekt de taal van de hemel. Hij zal ons leiden." Even later gaat Carter op weg naar de nieuwe plaats in het Dal waar zijn arbeiders al enkele dagen aan het werk zijn. Bij zijn aankomst merkt hij al gauw dat er iets aan de hand is. Zijn arbeiders zijn niet aan het kletsen of aan het zingen: het is doodstil op de werf. Carter loopt naar ploegbaas Girigar toe: "Een ongeluk?" De ploegbaas geeft geen antwoord maar roept de waterdrager bij zich: "Vertel het maar." De man ziet er opgewonden uit. "Ik was met mijn stok wat in de aarde aan het wroeten om een kuiltje te maken voor mijn waterkruik en opeens stootte ik op iets hards. Ik werd nieuwsgierig en ben beginnen graven. Er zit daar een grote blok steen onder het zand. Ik … ik geloof dat hij heel oud is!" "En waar zit die steen?" Carter knielt neer bij de kuil die de man heeft gemaakt. "Het is een trede … misschien het begin van een trap." De 120 arbeiders worden onmiddellijk aan het werk gezet. Ze scheppen zand en gruis in hun 7 raamverhaal

ronde 1

rieten manden, dragen die op hun rug naar een plek verderop en maken ze daar leeg, op een steeds hoger wordende afvalberg. Naarmate de treden verder uit de aarde tevoorschijn komen, wordt Carter steeds zenuwachtiger. Waar zouden die trappen naar leiden? Naar een geheime bergplaats van grafrovers? Of naar een graf ? In het Dal zijn in de loop der tijden al heel wat graftombes ontdekt, maar lang niet alle koningen die daar zouden moeten liggen zijn teruggevonden. Op het einde van de eerste dag zijn vier meter aflopende treden blootgelegd. De vorm van de treden en de manier waarop ze zijn gemaakt doen denken aan die van begraafplaatsen uit de achttiende dynastie. Maar de trap is veel smaller dan bij de andere koningsgraven. Er wordt die dag geen enkele aanwijzing gevonden over wie in het graf ligt.

Tegen de middag van de volgende dag zijn er twaalf treden vrijgemaakt en wordt het bovenste deel van een dichtgemetselde deur zichtbaar. Carter loopt de trap af om de deur te onderzoeken. Ze is verzegeld: drieduizend vijfhonderd jaar geleden hebben hogepriesters in de nog natte pleisterlaag de zegel gestempeld van de god Anubis-de-jakhals met de negen gevangenen. Dat is goed nieuws voor Carter: die zegel werd aangebracht door de hogepriesters op het moment dat een graftombe werd afgesloten. Carter ziet nog verschillende exemplaren van een andere, onduidelijke zegel, waarin hij enkel een soort kommetje en een zon herkent. Met vingers die trillen van opwinding strijkt hij over de zegels. Dan neemt hij hamer en beitel en hakt een opening in de deur, steekt een lamp door de opening en tuurt naar binnen. Wat hij te zien krijgt, is een gang die van boven tot onder gevuld is met stenen en gruis…

8 raamverhaal

ronde 1

Heel even maakt Carter aanstalten om de volledige deur in te slaan. Dan bedenkt hij zich: zonder lord Carnarvon kan en mag hij het graf niet openen. "Ahmed, laat de arbeiders de trap terug afdekken met zand. En zorg ervoor dat deze plek dag en nacht wordt bewaakt. Tot lord Carnarvon hier is, komt niemand in de buurt van de trap…" Intussen is de avond gevallen. De arbeiders staan nog druk te praten. Ze zijn ervan overtuigd dat achter de geheimzinnige deur een geweldige schat verborgen zit. Al heeft de ploegbaas hen op het hart gedrukt dat ze hun mond moeten houden, niemand zal het geheim van de ontdekking lang kunnen bewaren. Carter moet zichzelf dwingen om niet de hele nacht bij de trap te blijven rondhangen. Is zijn beslissing om te wachten wel verstandig geweest? Hij weet niet eens wat er achter die gang vol steen en gruis verborgen zit. Het gaat om een graf uit de achttiende dynastie, zoveel is zeker. Maar het is nog maar de vraag of er een koning begraven ligt en of al zijn schatten nog intact zijn. De volgende morgen telegrafeert Carter naar lord Carnarvon in Engeland: "Heb eindelijk fantastische ontdekking gedaan in Dal; een schitterende tombe met zegels intact. Heb tombe weer afgedekt in afwachting van uw komst; mijn gelukwensen."

Opdracht Carter hoopt vurig dat hij een koningsgraf gevonden heeft. Maar van welke koning zou dat graf dan kunnen zijn? De aanwijzingen die Carter vandaag heeft gevonden - de trap, zijn kaart en de moeilijk leesbare stempel op de deur - geven je misschien een idee … Help jij Carter zoeken?

9 raamverhaal

ronde 1

A. Opdracht 1 Carter heeft maar weinig zekerheid over wat hij heeft gevonden. Hij weet wel hoe hij iets meer duidelijkheid kan krijgen: de zon en het kommetje in de zegel op de deur van het graf, komen immers voor in de cartouches (zegels met de naam van een farao) van een aantal farao's. Bij welke farao's die mogelijk begraven liggen in het Dal der koningen is dat het geval?

LIJST MET FARAO'S VAN HET NIEUWE RIJK

(18DE, 19DE EN 20STE DYNASTIE) MET CARTOUCHE FARAO

REGEERPERIODE

18de dynastie (1550-1295 v. Chr.):

Ahmozes

1550-1525

Amenhotep I

1525-1504

Thoetmozes I

1504-1492

Thoetmozes II

1492-1479

Hatsjepsoet

1479-1457

Thoetmozes III

1479-1425

Amenhotep II

1427-1397

Thoetmozes IV

1397-1387

Amenhotep III

1387-1349

Amenhotep IV/ Achnaton

1349-1333 10 tekst

CARTOUCHE

ronde 1

Semenchkare

1335-1333

Toetanchamon

1333-1324

Eje

1324-1321

Horemheb

1321-1295

19de dynastie (1295-1188 v. Chr.)

Ramses I

1295-1294

Seti I

1294-1279

Ramses II

1279-1213

Merneptah

1213-1204

Seti II

1204-1201

Amenmesse

1201-1195

Siptah

1195-1190

Tawosret

1190-1188

11 tekst

ronde 1

20ste dynastie (1188-1076 v. Chr.)

Setenachte

1188-1186

Ramses III

1186-1154

Ramses IV

1154-1148

Ramses V

1148-1144

Ramses VI

1144-1136

Ramses VII

1136-1128

Ramses VIII

1128-1125

Ramses IX

1125-1107

Ramses X

1107-1098

Ramses XI

1098-1076

12 tekst

ronde 1

B. Opdracht 1 Lang vòòr Carter hebben archeologen al faraograven gevonden. Om te weten wie er in het pasgevonden graf ligt, gaat Carter op zijn kaart van het Dal der Koningen na welke farao's van de 18de, 19de en 20ste dynastie zijn teruggevonden, want die liggen in elk geval niet achter de deur die Carter ontdekt heeft! Welke farao's zijn nog niet gevonden en wie zou er dus kunnen begraven zijn? In het Dal der Koningen (DK) zijn een vijftigtal graven bekend, waarvan slechts een twintigtal koningsgraven. De andere graven behoren toe aan edellieden of de naaste familie van de farao. De volgende koningsgraven van de 18de, 19de en 20ste dynastie zijn reeds gevonden.

1

23

2

7

8

4 6

9 35

57 11

14 38

10

16

17

18

20

47 15 43 34

DK1 DK2 DK4 DK6 DK7 DK8 DK9 DK10 DK11 DK14 DK15

DK16 DK17 DK18 DK20 DK23 DK34 DK35 DK38 DK43 DK47 DK57

Ramses VII Ramses IV Ramses XI Ramses IX Ramses II Merneptah Ramses V/VI Amenmesse Ramses III Setenachte/Tawosret Seti I 13 tekst

Ramses I Seti II Ramses X Hatsjepsoet Eje Thoetmozes III Amenhotep II Thoetmozes I Thoetmozes IV Siptah Horemheb

ronde 1

LIJST MET FARAO'S VAN HET NIEUWE RIJK

(18DE, 19DE EN 20STE DYNASTIE) 18de dynastie (1550-1295 v. Chr.): Ahmozes Amenhotep I Thoetmozes I Thoetmozes II Hatsjepsoet Thoetmozes III Amenhotep II Thoetmozes IV Amenhotep III Amenhotep IV/ Achnaton Semenchkare Toetanchamon Eje Horemheb

1550-1525 1525-1504 1504-1492 1492-1479 1479-1457 1479-1425 1427-1397 1397-1387 1387-1349 1349-1333 1335-1333 1333-1324 1324-1321 1321-1295

19de dynastie 1295-1188 v. Chr. Ramses I Seti I Ramses II Merneptah Seti II Amenmesse Siptah Tawosret

1295-1294 1294-1279 1279-1213 1213-1204 1204-1201 1201-1195 1195-1190 1190-1188

20ste dynastie 1188-1076 v. Chr. Setenachte Ramses III Ramses IV Ramses V Ramses VI Ramses VII Ramses VIII Ramses IX Ramses X Ramses XI

1188-1186 1186-1154 1154-1148 1148-1144 1144-1136 1136-1128 1128-1125 1125-1107 1107-1098 1098-1076 14 tekst

ronde 1

De volgende farao('s) komt/ komen in aanmerking om in het graf te liggen: ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ...................................................................................

15 werkbladen

ronde 1

De aankomst van Carnarvon

Op 23 november 1922, drie en een halve week na de ontdekking van de trap, komt lord Carnarvon met zijn dochter lady Evelyn uit Engeland aan. Op het perron van Luxor staat Carter, in een keurig wit pak en met de haren zorgvuldig naar achter gekamd, hen op te wachten. De felicitaties van lord Carnarvon om de "fantastische ontdekking", maar vooral de glimlach van lady Evelyn maken de voorbije eenzame maanden goed. Lady Evelyn is al vaak de opgravingswerken komen bezoeken. Sinds de vorige keer is ze een volwassen dame geworden. Bij de begroeting houdt Carter haar hand iets langer vast dan nodig is… Als een goede werkleider heeft Carter ervoor gezorgd dat het grootste gedeelte van de trap opnieuw is blootgelegd voor de aankomst van Carnarvon. Op 24 november worden de graafwerken verder gezet. "Mijn kanarie zong vanmorgen vrolijker dan ooit tevoren," weet Carter te vertellen. "Dat is een goed voorteken, als je het mij vraagt." Lord Carnarvon en zijn dochter kijken van onder een tentzeil toe hoe de mannen zich in het zweet werken. Bij de zestiende trede komt het hele oppervlak van de dichtgepleisterde toegang vrij. Iedereen - de werkers, maar ook lord Carnarvon - komt kijken. "Ik hoop dat Evelyn en ik niet voor niks zo'n lange reis hebben gemaakt, Carter," gromt lord Carnarvon, terwijl hij en Evelyn de trap afdalen. "Kijk! Onder aan de deur zijn de zegels anders", roept Evelyn uit. Carter gaat op zijn knieën zitten om de onderste zegels te onderzoeken. Plots snakt hij naar adem. "Howard, … voel je je niet goed?" 17 raamverhaal

ronde 1

De archeoloog kan geen woord uitbrengen. Hij wijst naar de cartouches onderaan de deur: "Daar…" Carnarvon neemt hem bij de arm. "Wat lees je daar, Howard?" "Nebkheperure. Dat is één van de namen van Toetanchamon." Toetanchamon is een vergeten koning; zijn naam is om één of andere reden uitgewist door zijn opvolgers, maar in het Dal zijn verschillende voorwerpen gevonden die zijn naam dragen. Zo is Carter hem op het spoor gekomen en heeft hij, tegen de mening van zijn collega's-archeologen in, volgehouden dat Toetanchamon nog steeds ergens in het Dal in zijn graf ligt. "Bravo, meneer Carter!" roept lady Evelyn enthousiast uit. "Mag ik u omhelzen?" Ze wacht Carters toestemming niet af om haar armen om hem heen te slaan.

18 raamverhaal