Russische expansie - Nederlandse Officieren Vereniging

opinie

Tekst: Mr H.H. Kruize

Russische expansie

na de Tweede Wereldoorlog De persberichten luidden dat de Russen ‘aan een ongekende expansie van hun territorium bezig zijn en dat ze aan de poorten van de Oekraïne staan’. Nu blinken de meeste berichten van de pers niet uit door gedegenheid of intelligentie (sic!). Dus, geïnspireerd door de recente annexatie van de Krim, onderzocht ik het waarheidsgehalte van de bewering. Ik lees graag de Sunday

Telegraph op een zondagmorgen. Zo kwam ik in maart de satirische tekening van Matt tegen. De satire: Een ultimatum aan een pannenkoek die aan het

‘I’ve given the pancake 48 hours to leave the ceiling, or there will be consequences’

Vooraf

Voordat ik aan het schiereiland de Krim toekom, eerst de belangrijkste expansionistische acties van de Sovjet-Unie uit eind jaren dertig, 1930 welteverstaan. Ik beschrijf in dit artikel de periode 1939 tot heden, toegespitst op de Sovjet-Unie van toen en de Russische Federatie van nu en de gevolgen daarvan voor Europa.

Expansie naar Estland, Letland en Litouwen

Het begint in het jaar 1939. Stalin wilde in augustus 1939 er zeker van zijn dat nazi-Duitsland hem niet zou aanvallen, als de Sovjet-Unie enige staten zou inlijven. Molotov (toen minister van Buitenlandse Zaken) sloot met Von Ribbentrop op 23 augustus 1939 een niet-aanvalsverdrag. De Sovjet-Unie had daardoor de handen vrij om meteen drie soevereine staten te annexeren: Estland, Letland en Litouwen. Alleen heette het toen niet ‘annexatie’ maar (de diplomatieke term) ‘overeenkomsten voor wederzijdse bijstand’. De wereld stond erbij en keek ernaar.

plafond zit vastgekleefd en er niet wil afkomen, met de dreiging van consequenties! Op voortreffelijke wijze geeft dit de ferme reactie weer van de wereldleiders op de scherp veroordeelde Russische invasie.

Expansie naar Finland

Na de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen was het de beurt aan Finland om ook vrijwillig ‘overeenkomsten tot wederzijdse bijstand’ te sluiten met de Sovjet-Unie en daarvan de zegeningen te ondervinden. Op ‘uitnodiging’ van Stalin, voorafgegaan door de van hem bekende dreigementen, kwam de Finse delegatie op 14 oktober 1939 naar Moskou. Ze waren niet uitgenodigd om daar zoete broodjes te bakken. De Sovjet-Unie legde stevige eisen op tafel. Zo moest Finland haar eilanden in de Finse Golf afstaan, de Finse grens moest opschuiven tot in de Karelische landengte tussen de Oostzee en het Ladogameer, de marine- en luchtmachtbasis bij Hanko moest voor dertig jaar eigendom van de Sovjet-Unie worden, Finland moest het Westen van het Vissersschiereiland (thans Rybatsi geheten) in Lapland afstaan en er moest een Verdrag komen ter verdediging van de Finse Golf (zie kaartje). In ruil daarvoor bood Stalin aan de grens bij Karelië recht te trekken, een zeer ruim gebaar... De Finse Premier

Cajander, vergezeld door Maarschalk Mannerheim, trachtte een ander voorstel te doen, maar de Russen wezen dit voorstel af. ‘Talvisota’, zoals de Finnen de Winteroorlog noemden, was het gevolg.

Gebieden die Finland moest afgeven

15

Winteroorlog

De oorlog begon op 30 november 1939 met de eerste aanval door de Sovjet-Unie. De Finnen waren verrast, want aan de aanval was geen enkele oorlogsverklaring voorafgegaan1. De Finnen slaagden erin om stand te houden tegen de aanvallers. De uiterst strenge winter bleek in het voordeel van de verdedigers te werken. De Sovjetlegers waren nauwelijks voorbereid op de koude en de natuurlijke gesteldheid van het gebied. In de officiële geschiedschrijving van de Sovjet-Unie kregen de troepen de schuld van de geringe successen; deze zouden te onervaren zijn geweest. De verantwoordelijkheid lag echter eerder bij de politieke leiders Molotov en Stalin en hun militaire raadgevers. Er waren duidelijk blunders gemaakt door het opperbevel van de Sovjets. De tweede aanval werd het Finse leger fataal. De Sovjet legerleiding had geleerd van de fouten. De Russische maarschalk Timosjenko die het bevel op 7 januari 1940 had overgenomen zette nu veel meer en veel beter voorbereide troepen in. De aanval begon op 1 februari 1940 in de Summasector, het zwakste punt in de Mannerheimlinie. Op 11 februari 1940 brak het Russische leger door de Mannerheimlinie. Daarna veroverden de Russische troepen in hoog tempo steeds meer terrein. Het Finse achterland lag hierna open.

Finse ski-troepen

De gefrustreerden in Europa

In Europa was in het begin van de 20e eeuw de expansiedrang ook groot. De regeringen van Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Turkije, Italië waren alle op expansie gericht. De Duitsers hadden geen koloniën en dit gebrek maakte vanuit Duits perspectief gezien een Europese oorlog onvermijdelijk. Duitsland zocht een aanleiding en bezette vele landen van Noord naar Zuid en van West naar Oost2. Oostenrijk-Hon-

16 | Carré 3 | 2014

garije en Turkije zuchtten naar uitbreiding van hun territorium. Het fascistische Italië droomde van een Nieuw Romeins Rijk onder leiding van “Il Duce”, Benito Mussolini. Hoewel Abessinië niet bij het oorspronkelijke Romeinse Rijk behoorde, was het een belangrijk onderdeel van de Italiaanse expansiepolitiek. In 1935 begon de invasie van Abessinië en binnen een jaar was het land veroverd. De Volkenbond reageerde zwak en legde aan Italië sancties op die niet of nauwelijks invloed hadden. Italië stapte daarop uit de bond. De Russen moesten verloren territorium terughalen dat kwijtgeraakt was na de Japans-Russische oorlog. Frankrijk had nog aanspraken op territorium dat verloren was tijdens de FransDuitse oorlog. Reactie van de wereld: aanvankelijk stond men erbij en keek men ernaar.

Na de Tweede wereldoorlog

Het tijdperk na de Tweede Wereldoorlog heef`t feitelijk tot twee belangrijke machtsblokken geleid, beide erop gericht om territorium te vergroten en invloed uit te oefenen; expansie dus! De Amerikanen zagen in dat een Europa in deplorabele staat gemakkelijk in communistische handen zou kunnen vallen. Zo steunden ze de wederopbouw via de Marshall hulp. De Sovjet-Unie zat ook niet stil. Steeds verder breidde de Unie haar macht uit. Toen de NoordAtlantische Verdragsorganisatie in 1949 werd gevormd zette Rusland in 1955 de stap naar de vorming van het Warschaupact.

De kern van het NAVO-verdrag is artikel 5: een aanval op een van de lidstaten benoorden de Kreeftskeerkring zal door de andere worden opgevat als een aanval op allen en alle NAVO leden zullen meehelpen (samenwerken) om de aanvaller af te weren. Het Verdrag behelst dus primair verdediging in plaats van aanval. Op het artikel 5 van het NAVO-verdrag kom ik hieronder terug. Uit de machtsstrijd die volgde op de dood van Stalin kwam uiteindelijk Nikita Chroesjtsjov als sterke man naar voren. Chroesjtjov regeerde met ijzeren vuist. Hij sloeg de Hongaarse opstand van 1956 zonder pardon hardhandig neer, liet de Berlijnse muur uit 1961 in zijn regeerperiode bouwen. In 1962 leed Chroesjtjov echter bij de Cuba-crisis gevoelig gezichtsverlies. Het Politbureau vond het in 1964 welletjes en zette Chroesjtjov af. De nieuwe man, Leonid Brezjnev, was een Sovjetpoliticus van de oude stempel. Hij sloeg de Praagse Lente in 1968 neer, voerde in 1979 tegen China een oorlog bij volmacht, waarbij Cambodja en Vietnam als pionnen fungeerden. De relatieve ontspanning, die bij vlagen onder Chroesjtjov voorkwam, deed hij teniet en hij breidde vooral

de Sovjetvloot sterk uit. In 1979 gaf hij opdracht om Afghanistan binnen te vallen om de pro-Russische regering daar te hulp te schieten. De Sovjettroepen konden de guerrillastrijd echter niet winnen. In 1982 overleed Brezjnev. Zijn opvolger was Joeri Andropov die slechts twee jaar regeerde, waarna de doodzieke Tsjernenko hem opvolgde. In 1985 overleed ook hij. De verhoudingen met ideologische concurrent China belandden op een dieptepunt. De denkbeelden van Mao Tse Toeng waren steeds verder verwijderd geraakt van de communistische regering in Moskou en in 1969 brak zelfs bijna een oorlog uit over een aantal eilandjes in de Oessoeri rivier. De Vietnamese leider Ho Chi Minh wist vanaf zijn sterfbed te voorkomen dat het uitliep op een mogelijke kernoorlog.

Nieuwe leider, nieuwe politiek

In 1985 kwam een nieuwe jonge leider aan de macht: Michail Gorbatsjov. Hij was communist, maar in tegenstelling tot zijn voorgangers bereid de waarheid onder ogen te zien. Toen de Sovjet-Unie vrijwel bankroet was besloot Gorbatsjov met de Amerikaanse president Ronald Reagan te gaan praten. Een toch nog onverwachte golf ontspanning was het gevolg. Dissidenten kwamen terug, de top van Staat en Partij werd gezuiverd en de leiders in Oost-Europa en daarbuiten kregen te horen dat de Sovjet-Unie hen niet langer zou steunen. De Russisch-orthodoxe kerk kreeg grote vrijheden. De Sovjettroepen werden teruggetrokken, inclusief de troepen in Afghanistan. In 1988 en 1989 vielen de communistische regimes als dominostenen achtereenvolgens om. In 1990 werden de twee Duitse staten BRD en DDR verenigd en hield de Deutsche Demokratische Republik op te bestaan. Gorbatsjov kwam klem te zitten tussen radicalere hervormers als Boris Jeltsin en de oude communistische garde. Deze laatste groep deed in augustus 1991 nog een couppoging, die echter door toedoen van Jeltsin mislukte. Gorbatsjov kwam terug als een krachteloze president in een land dat in staat van ontbinding verkeerde. Buiten zijn medeweten werd het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) opgericht, nadat Estland, Letland en Litouwen zich al eerder onafhankelijk hadden verklaard. In december 1991 was het afgelopen: Gorbatsjov trad af als president en de Sovjet-Unie hield op te bestaan. De landen die tot het Warschaupact behoorden wilden zo snel mogelijk de Sovjet invloedssfeer verlaten. Het Warschaupact werd ontbonden. In de nieuwe periode is er geen enkele sprake meer van expansie.

Einde expansie?

Het post-sovjet tijdperk was nu aangebroken. Het was in Rusland een chaotische tijd van hervormingen en grote sociale onrust. Veel mensen die in staatsdienst waren - verreweg de meesten kregen in geen maanden hun salaris uitbetaald. Jeltsin was precies acht jaar (1991-1999) president, hij wist in 1993 een staatsgreep te stoppen nadat hij de Grondwet naast zich neer had gelegd. Hoewel verkeerd te zijn voorgelicht door zijn veiligheidsexperts, stortte Jeltsin het land in een onzorgvuldig voorbereide militaire operatie in de zeer zwakke staat Itsjkerië. De Tsjetsjenen die tijdens de onafhankelijkheid sterk verdeeld waren, begonnen samen te werken in de Eerste Tsjetsjeense Oorlog en wisten het slecht bewapende Russische leger uit de hoofdstad Grozny te verdrijven en Jeltsin tot onderhandelingen te dwingen, waarna de onafhankelijke Tsjetsjeense Republiek een feit werd in 1996. De Tsjetjeense rebellen provoceerden Rusland door terroristische bliksemacties in het grensgebied van Tsjetjenië en Dagestan. Uiteindelijk kwam het tot een inval in Dagestan. Daarnaast deden zich in meerdere steden van Rusland aanslagen voor, die Poetin (KGB, nu FSB) toeschreef aan Tsjetsjeense rebellen, iets dat veel verslaggevers en wetenschappers als onmogelijk beschouwden, want zij hielden de FSB verantwoordelijk. Het duo Jeltsin-Poetin stuurde in 1999 het leger wederom naar Tsjetsjenië en startte daarmee de Tweede Tsjetsjeense Oorlog. Uiteindelijk zou vrijwel heel Tsjetsjenië bezet worden, maar terroristische aanslagen van Tsjetsjeense separatisten onder leiding van de Ruslandhater en islamistische wahabist, Sjamil Basajev, bleven doorgaan. Sinds de executie van de door de Russische regering gesteunde president Achmat Kadyrov, heeft zijn controversiële zoon premier Ramzan Kadyrov het gebied echter steeds meer onafhankelijk gemaakt van Rusland en onder andere de sharia ingevoerd. Zijn strijdkrachten (eerder bekendstaand als de Kadyrovtsy) houdt men echter verantwoordelijk voor het grootste deel van de misdaden tegen de menselijkheid in Tsjetsjenië.

De Poetin-periode

Op 31 december 1999 trad Jeltsin tenslotte af, ten gunste van Vladimir Poetin, onder de voorwaarde dat het Openbaar Ministerie niet tot strafvervolging van de familie Jeltsin zou overgaan en de aanklacht wegens corruptie zou worden

ingetrokken. Er kwamen verkiezingen en Poetin kreeg bij deze verkiezingen in 2000 meer dan de helft van de stemmen. Bij de presidentsverkiezingen van 2004 heeft de bevolking Poetin herkozen. Een van de eerste zaken die hij al tijdens zijn eerste ambtsperiode aanpakte was de inperking van de macht van de oligarchen. Poetin dwong ze te kiezen voor hem of het land te verlaten3. Omdat velen in hem een sterke leider zien heeft Poetin nog steeds veel goodwill bij het grootste deel van de Russische bevolking. Bovendien had hij economisch het tij mee: de Russische economie is in het begin van de 21e eeuw een van de sterkst groeiende ter wereld, ook al is de economie volgens velen nog te sterk gericht op delfstoffen als olie en gas. Eind 2005 ontstond het Russisch - Oekraïense gasconflict dat ook enkele landen in Europa trof (Duitsland en andere Europese landen nemen ongeveer 30% van hun gas af van Rusland), wat sommige waarnemers ertoe bracht te zeggen dat Rusland de greep op zijn ‘nabije buren’ probeert te versterken. Problemen zoals Tsjetsjenië, de negatieve bevolkingsgroei, de deplorabele staat van het Russische leger, het nationaliteitenprobleem, de misdaad (zoals maffiagroeperingen) en het terrorisme zijn echter nog lang niet opgelost en zullen misschien vroeg of laat opnieuw op de voorgrond kunnen treden. Volgens deskundigen groeide onder Poetin de corruptie tussen 2001 en 2006 naar het zevenvoudige van de situatie van voor zijn presidentschap. Poetin moest na afloop van zijn tweede ambtstermijn in 2008 aftreden. Verscheidene groepen binnen Rusland probeerden tevergeefs hem alsnog een derde ambtstermijn te laten aanvaarden en daarvoor de Russische Grondwet te wijzigen, voornamelijk uit angst dat Rusland na zijn aftreden ineen zou kunnen storten. Bij de Russische presidentsverkiezingen van 2008 kwam Poetins geestverwant en partijgenoot Dmitri Medvedev als winnaar naar voren. Poetin nam het premierschap onder hem op zich om, zoals de partij zei, ‘als zijn grote broer op te treden’. Daarmee werd het tijdperk Poetin feitelijk voortgezet. Onder Medvedev is de presidentiële termijn uitgebreid naar zes jaar. Kort na Medvedevs aantreden, in augustus 2008, raakte het land in een korte oorlog met buurland Georgië verwikkeld, waarna Russische troepen de separatistische Georgische gebieden Abchazië en Zuid-Ossetië bezetten en de onafhankelijkheid ervan erkenden. Na de oorlog raakte het land in een neergaande economische spiraal.

17

Oekraïne en De Krim

Toen kwam het jaar 2013. De Britse premier zegt tijdens een persconferentie dat de Europese Unie zich zou moeten uitstrekken van Groot-Brittannië tot aan de Baltische Zee, een expansionistische uitspraak. Gedurende een tiental jaren onderneemt de EU al diplomatieke stappen om het noodlijdende Oekraïne binnen de fictieve grenzen van de EU te halen. In het land vieren corruptie en bandeloosheid hoogtij. De bevolking van Oekraïne bestaat voor een deel uit Russen die in de tijd van Stalin naar dat land zijn gedeporteerd. Zij hebben zich gevestigd in het oostelijk van het land en leven in goede harmonie met de autochtone bevolking. Rusland is de energieleverancier van Oekraïne en neemt kennis van de expansiepolitiek van de EU. Poetin merkt dat de Oekraïense regering twijfelt tussen het behoud van de Russische invloed en een in het verschiet liggend Europees lidmaatschap. De Oekraïne heeft een schuld van 22 miljard euro. Rusland wil met een lucratief aanbod het land paaien om het zo binnen de Russische invloedssfeer te houden. Er 15 miljard euro zal in de Oekraïense economie worden gestopt en de gasprijs zal met 30% worden verlaagd. De Oekraïense president ontdekt dan dat hij persoonlijk veel meer kan verwachten van Rusland dan van de EU, die alleen met papieren en beloften

De twee wereldleiders Barack Obama en Vladimir Poetin

komt. Hij besluit Oekraïne binnen de Russische invloedssfeer te houden. In het Oosten van de Oekraïne is men het daarmee eens. Maar niet in Kiev, de hoofdstad en in het westelijk deel, daar wil men duidelijk aansluiting bij de EU. Onder leiding van een oudbokser beginnen de protesten met bezettingen en geweld tegen de machthebbers. Het komt tot een afschuwelijk treffen. De president laat zijn politietroepen schieten op de burgers, eerst met rubberen kogels later met scherpe patronen. Er vallen, tot woede van de menigte, vele doden. In een poging het tij te keren, treden de regering en vertegenwoordigers van Duitsland, Frankrijk en Polen in onderhandeling met elkaar, om te bezien hoe een einde aan de gewelddadigheden kan komen. De democratisch gekozen president moet verdwijnen is ook de conclusie van het volk op het plein. Twee liberalen, Verhofstadt, oud-premier van België en Van Baalen (nu verrassend wakker) begeven zich op het plein waar de demonstranten zich bevinden. Ze roepen de bevolking toe dat hun strijd rechtvaardig is en zeggen, hoewel ze daartoe geen enkele bevoegdheid hebben, hun de steun van de EU toe. De demonstranten worden hierdoor nog meer opgezweept. De EU staat achter hen, dus nu moeten we er helemaal tegenaan! Na harde onderhandelingen stapt de president op en vlucht naar het buitenland. Er komt een nieuwe president. De Russen vertrouwen de nieuwe president helemaal niet en ook bij het Russisch georiënteerde deel van de bevolking ontstaat rumoer.

De Krim

Tijdens het bewind van Stalins opvolger Chroesjtsjov werd de Krim, zogenaamd als een gebaar van vriendschap tussen het Russische en het Oekraïense volk, in 1954 aan de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek overgedragen. De Oekraïne behoorde toen echter tot de Sovjet Unie en bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 bleef de Krim tot Oekraïne behoren. De zogenaamde ‘oblast’, een bestuurlijke regio of provincie, werd echter omgevormd tot een autonome Krim republiek. Er ontstonden tot 1995 steeds opnieuw weer harde conflicten tussen Oekraïne en Rusland. Behalve de opsplitsing van de Zwarte Zeevloot ging het vooral ook om de nationaliteit van het schiereiland. Dankzij het Russisch - Oekraïense vriendschapsverdrag konden de scherpe kanten in de onderlinge verhouding aanzienlijk verzacht worden. Rusland heeft sindsdien een deel van de militaire haven in Sebastopol ten behoeve van zijn Zwarte Zeevloot gepacht. Gespannen onderlinge verhoudingen komen echter nog regelmatig voor en het verloop van de grens door de Straat van Kertsj is ook nog steeds omstreden. Plotseling, begin 2014 vertoonden de media beelden van gemaskerde bewapende militairen op de Krim die belangrijke posities innamen zoals de luchthaven en de toegangswegen. De Russische Beer is los?

De verdere ontwikkelingen

In de nasleep van grootschalige protesten gericht tegen de Oekraïense regering en het afzetten van president Viktor Janoekovitsj, hebben troepen (volgens de Russen: ‘pro-Russische veiligheidsmilities’) in 2014 de Krim ingenomen en onder hun controle geplaatst. Hierbij heeft ook de premier van de Krim het veld moeten ruimen voor de pro-Russische Sergej Aksjonov. Journalisten van allerlei pluimage zien overal de Russische troepen op de wegen grenzend aan Oekraïne en ten oosten van de Krim. De Russen noemen de troepenverplaatsingen nodig in het kader van ‘oefeningen’. De mannen op de Krim bewapend met Kalashnikovs, in camouflagetenue, dragen geen zichtbare militaire onderscheidingstekenen en andere tekenen van militaire herkenbaarheid, sluiten de kazernes en bases van Oekraïense eenheden hermetisch af. De regering op de Krim zegt toe dat de bevolking zich op 16

18 | Carré 3 | 2014

Het einde van de Sovjet Unie

maart 2014 in een referendum mag uitspreken over een eventuele aansluiting bij Rusland. De Krim is volgens de internationale gemeenschap echter onderdeel van Oekraïne. De gemeenschap gaat hierbij echter voorbij aan het feit dat de Krim een autonome republiek is. De internationale gemeenschap erkent ook het referendum niet. Oekraïne beschouwt het Russische bestuur van Sergej Aksjonov als illegitiem, het bestuur zou dus geen referendum mogen uitschrijven. Bureaucraten van de EU houden sowieso niet van referenda, temeer omdat de uitslag mogelijk niet zou stroken met de opvattingen van de EU. Het referendum heeft als uitslag dat 96% van de bevolking aansluiting wil bij Rusland. Rusland is er als de kippen bij en stelt de Krim op 16 maart 2014 ‘de facto’ onder Russisch bestuur. De internationale gemeenschap vindt de annexatie een schending van het internationale recht. Amerika en de EU hebben nu gezamenlijk sancties bevolen. Die doen mij denken aan de tekening van Matt aan het begin van dit artikel. Obama vindt dat artikel 5 van het NAVO-verdrag moet worden toegepast als Rusland Oekraïne zou bezetten. Rusland zou door troepenverplaatsingen de Oostgrens van Oekraïne en de grens ten oosten van de Krim steeds meer bedreigen. Zouden de Russen opnieuw ‘overeenkomsten tot wederzijdse bijstand uit de kast halen op verzoek van de Russisch georiënteerde oostelijke bewoners van Oekraïne? Met

als gevolg een bezetting in het oosten of het gehele land? De NAVO zal alles uit de kast moeten halen om de naties ertoe te bewegen in te stemmen met militaire actie tegen het Russische ingrijpen. De NAVO is primair een verdedigingsorganisatie en er zal in de eerste plaats een militaire actie van Poetin nodig zijn alvorens een militaire reactie mogelijk is. Daarvoor moeten Russische legers de grenzen van Oekraïne overgaan en militair ingrijpen in het land om zo ‘op verzoek de voornamelijk Russische bevolking in het oosten van het land te beschermen’. Staat een nieuwe oorlog op uitbreken? Oekraïne is een autonoom land, het is geen lid van de EU en de EU heeft, hoe graag men dat ook zou willen, geen eigen leger. Oekraïne is hopeloos verdeeld tussen bevolkingsgroepen en corruptie viert hoogtij. De nieuwe Oekraïense president moet nog gekozen worden. De EU heeft 12 tot 14 miljard euro steun toegezegd. Mogen we nu ook nog met ‘ons geld’ een oorlog financieren? Daar komt bij dat we onze handen al vol hebben: er is al inzet in Mali en in de Centraal Afrikaanse Republiek; de NAVO troepen in Afghanistan zijn nog niet teruggetrokken. De westerse landen breken alleen maar hun legers af, bij de Nederlandse defensie zijn reorganisaties, hervormingen en bezuinigingen aan de orde van de dag. Een tip: Nederland kan nog 17 stilgezette Leopard II tanks, deels ontmantelde artillerie en een verou-

derde luchtvloot aanbieden aan de NAVO voor de eventuele gevechten... Een ding is zeker: Rusland besteedt thans 500 miljard euro aan de wederopbouw van zijn leger, volgens ‘deskundigen’ een roestige vloot en een leger in de mottenballen. En, Rusland levert de EU gas...

Eindnoten 1 Het Finse leger was klein, bestond uit 120 000 militairen en had 100 vliegtuigen. De Russen kwamen met 300 000 man en 800 vliegtuigen. Naast de gevechtstroepen maakten 90.000 vrouwen als hulptroepen deel uit van het Finse leger. Zij stonden bekend als de lotta’s naar de naam van de vrijwilligersorganisatie, Lotta Svärd. 2 Hitler zorgde voor een belangrijke omwenteling in de gedachten van de Duitsers. Het Germaanse ras was de ‘übermensch’ en onder andere de Slavische en negroïde volkeren waren ‘untermenschen’. Dit leidde tot de ‘Drang nach Osten’, waarmee Hitler nieuwe leefruimte (Lebensraum) voor de Germaanse volkeren wilde scheppen. Volgens de nazis waren er agrarische gemeenschappen nodig op de nieuwe leefruimte, want volgens hen vormden die een belangrijk onderdeel van de samenleving. Maar het is niet gelukt. De drang naar het Oosten nam Stalin Hitler niet in dank af. 3 E en van de meest spraakmakende zaken vormde de arrestatie en veroordeling van oligarch Michail Chodorkovski van oliegigant Yukos. Sommigen verdenken Poetin ervan als de drijvende kracht hierachter te zitten; anderen denken dat de machtige ‘siloviki’ hierin de hand gehad hebben.

19