- Scholieren.com

Hoofdstuk 3: Een Gouden Eeuw voor de Republiek (1588-1648) [1588-1672 NL:

‘de Gouden Eeuw’]

1598: 1646 DU: 1646 NL:

Filips II overleed. Eind Dertigjarige Oorlog. Spanje erkende met de Vrede van Münster de onafhankelijkheid van de Republiek.

3.1 Burgeroorlog in Engeland, godsdienstvrede in Frankrijk 1588 EN: Armada.

Het protestantisme was gered door de ondergang van de Spaanse

1596 EN: Filips II begon Engeland opnieuw te bedreigen. Hij stuurde een tweede Armada en liet vanuit Vlaanderen de Franse havenstad, die akelig dicht bij de Engels kust lag, veroveren. Elisabeth sloot daarom een bondgenootschap met FR en de Republiek, het Drievoudig Verbond. De dreiging was daarna snel voorbij, Armada verging in een storm. De Franse koning Hendrik IV zag zich vanwege de onrust in eigen land daarna gedwongen vrede te sluiten met Spanje. 1604 EN: Opvolger van Elisabeth, Jacobus I, sloot ook vrede met Spanje. De Republiek stond er dus weer alleen voor. Jacobus I en zijn opvolger Karel I kregen grote problemen met her parlement. Zij vonden namelijk dat zij niet afhankelijk behoorde te zijn van het parlement. Karel riep het parlement zelfs 11 jaar niet bijeen. 1640 EN: Karel I had geld nodig en dus riep hij het parlement weer bijeen. Hij had toestemming nodig van het parlement om belasting te heffen. Maar het parlement werkte niet mee. Hij liet zijn dochter trouwen met de zoon van stadhouden uit de Republiek, maar ook de Republiek kwam hem niet te hulp. 1642 EN: Karel wilde zijn tegenstanders verassen uit het Lagerhuis, maar zij waren al vertrokken. Hij werd gedwongen Londen te verlaten. Dit was het startsein van de burgeroorlog tussen voor- en tegenstanders van de koning. 1645 EN: Karel werd verslagen door een leger onder leiding van Oliver Cromwell, een strenge calvinist. 1649 EN: Karel werd ter dood veroordeeld vanwege hoogverraad. Engeland ging verder als Republiek onder leiding van Cromwell.

1589 FR: Koning Hendrik III wed vermoord en opgevolgd door de hugenotenleider Hendrik van Navarra  koning Hendrik IV. Katholieken weigerden Hendrik IV als koning te erkennen. 1593 FR: Filips II liet Parma Frankrijk vanuit Nederland binnen te vallen. Parma voorkwam dat Hendrik IV Parijs innam, maar bereikte niet dat de dochter van Filips II, Isabella, koningin werd. Veel Franse katholieken wilden geen Spaanse koningin. Daarom deed Hendrik IV weer afstand van zijn calvinistische geloof, om Parijs binnen te kunnen gaan. 1598 FR: Hendrik IV maakte een eind aan de godsdienstoorlogen met het Edict van Nantes. Daarin bepaalde hij dat Frankrijk katholiek was, maar dat ook de hugenoten recht hadden. Ook sloten Frankrijk en Spanje vrede omdat ze beide geen geld meer hadden voor oorlog. 1610 FR: Tot hier kende Frankrijk rust, totdat Hendrik IV door een katholiek werd vermoord. Opnieuw brak chaos uit. De vrede werd de jaren daarna hersteld en de nieuwe koning Lodewijk XIII liet de regering grotendeels over aan de gematigde kardinaal Richelieu. Hij sloeg een opstand van hugenoten neer en hoge edelen mochten geen privélegers meer hebben. Richelieu was een hoge katholieke geestelijke, maar steunde protestanten in Duitsland in de Dertigjarige Oorlog. Hij deed dat om Spanje dwars te zitten. Spanje kreeg tijdens die oorlog veel gebieden in handen en Richelieu was daarom bang dat Frankrijk omsingeld werd. Tot 1635 steunde Frankrijk Duitsland alleen met geld, maar niet veel later ging Frankrijk zelf ook meevechten. Dit leek slecht af te lopen, maar uiteindelijk leverde de oorlog Frankrijk gebiedswinst op ten koste van het Duitse rijk.

3.2 De eerste twintig jaar van de Republiek In tijde van de Republiek erkenden de Staten niemand boven zich, maar waren ze zelf de hoogste macht. De Republiek was een statenbond van zelfstandige staatjes. De belangrijkste centrale bestuursinstelling waren de Staten-Generaal. De Staten-Generaal vergaderden in de Republiek het hele jaar. Zij beslisten over de buitenlandse politiek en de defensie. De kosten werden volgens een vaste verdeelsleutel opgebracht door de gewesten. In de Staten-Generaal hadden alle gewesten één stem, maar in werkelijkheid was Holland overheersend, want dat nam meer dan de helft van de gemeenschappelijke uitgaven voor zijn rekening. 1588 EN: De ondergang van de Armada heeft de Republiek gered. Filips II wilde via Engeland de noordelijke Nederlanden binnendringen, maar nu dit was mislukt gaf hij Parma de opdracht om in Frankrijk de hugenoten te verjagen. Hierdoor kon Parma opnieuw niet op volle kracht oorlog voeren in de Nederlanden en kon de jonge rijke staat een sterk leger opbouwen onder leiding van prins Maurits, een zoon van Willem van Oranje. Onder Maurits boekte de Nederlanden 10 jaar lang de ene na de andere overwinning. Hij veroverde veel delen van de Nederlanden en ze heette voortaan Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het Drievoudig Verbond betekende niet alleen dat de Republiek bondgenoten had tegen Spanje. Het betekende ook dat de soevereiniteit van de Republiek voor het eerst door grote landen werd erkend. Ondanks dat Nederland door het Drievoudig Verbond vrede had gesloten et FR en EN, gaf Spanje de strijd niet op en won terrein in Nederland terug (Gelderland en Overijsel). Uiteindelijk kwam Spanje wéér in geldnood en wilde praten over vrede. NL en ES konden het niet met elkaar eens worden en geen van beide wilde toegeven. Wel spraken ze af de oorlog voor 12 jaar de onderbreken. 1609 NL ES:

Het Twaalfjarig Bestand begon.

De macht in de Republiek was verdeeld over een groot aantal regenten, maar Maurits en van Oldenbarnevelt staken erbovenuit. Maurits nam alle functies van zijn vader Willem van Oranje over (stadhouder). Johan van Oldenbarnevelt was de eerste dertig jaar landsadvocaat en raadspensionaris van Holland. Doordat hij namens Holland woord voerde in de Staten-Generaal werd hij ook een soort regeringsleider. Van Oldenbarnevelt zorgde na de dood van Willem van Oranje ervoor dat de Staten de zeventienjarige Maurits tot stadhouder en opperbevelhebber benoemden. Tot het Twaalfjarige Bestand werkten Maurits en Van Oldenbarnevelt goed samen. Maurits had de leiding over het leger. De politiek liet hij over aan Van Oldenbarnevelt. Maar tijdens het Twaalfjarig Bestand ontstond er tussen hen een machtsstrijd, die bijna voor een burgeroorlog zorgde.

3.3 Van Twaalfjarig Bestand naar Vrede van Münster [1609 – 1621:

Twaalfjarig Bestand]

Tijdens het Twaalfjarig Bestand groeiden de godsdienstige en politieke verdeeldheid. Bij de godsdienstige verdeeldheid ging het om de streng orthodoxe en een meer vrijzinnige richting binnen de gereformeerde kerk. Van Oldenbarnevelt koos partij voor de meer vrijzinnige richting en Maurits sloot zich bij de orthodoxe richting aan. Zo werd het ook een gevaarlijk politiek conflict. De twee vochten nu om de politieke macht. 1617 NL: besloten de Staten van Holland op voorstel van Van Oldenbarnevelt dat de steden eigen troepen mochten inhuren. Die troepen moesten de Staten van Holland gehoorzamen. Holland zelf had al duizenden militairen in dienst genomen. Even dreigde er een burgeroorlog waarbij Holland zou vechten tegen het Staatse leger onder leiding van Maurits. 1618 NL: Maurits liet Van Oldenbarnevelt oppakken en gevangen zetten in het Binnenhof. Vervolgens ging hij met zijn troepen langs de steden om de aanhangers van Van Oldenbarnevelt uit de stadsbesturen te zetten. 1619 NL: De Staten-Generaal organiseerden een nationale kerkelijke bijeenkomst. Die besloot dat de vrijzinnige godsdienstige opvattingen vals waren. Van Oldenbarnevelt werd onthoofd. 1621 NL:

het Twaalfjarige Bestand liep af en de oorlog met Spanje werd hervat.

1625 NL: Spanje nam Breda in, maar Spanje moest weer vanwege financiële problemen zijn troepenmacht verminderen. Onder leiding van Frederik Hendrik, die zijn overleden halfbroer Maurits opvolgde, werd het Staatse leger juist sterker. Hij verdreef de Spanjaarden uit Gelderland en Overijssel. 1629 NL: De Spanjaarden drongen ver in Nederland binnen, maar hetzelfde jaar veroverde Frederik Hendrik ’s Hertogenbosch. 1635 ES: Spanje voerde oorlog in de Dertigjarige Oorlog, de Tachtigjarige Oorlog, maar voerde ook weer oorlog tegen Frankrijk. Dat was meer dan dat de Spaanse economie aankon. 1640: kwamen Portugal en Catalonië in opstand door de hoge belastingen die vanwege de oorlog geheven werden. Portugal werd weer onafhankelijk en de Catalaanse opstand werd onderdrukt. De Spaanse koning wilde uiteindelijk weer vrede, maar de Republiek stond er zo goed voor, dat de meningen daar over verdeeld waren. Met Frankrijk werd er besproken over de verdeling van de Zuidelijke Nederlanden, maar daar kwam uiteindelijk niks van.

1648: De Republiek en Spanje sloten de Vrede van Münster. Ook kwam er een eind aan de Dertigjarige Oorlog. De Republiek hield de veroverde gebieden in Brabant, Limburg en Vlaanderen. Het grootste deel van die gebieden bleef bij de Spaanse Nederlanden horen. De Nederlandse stukken werden voortaan Generaliteitslanden genoemd, omdat ze door de Staten-Generaal werden bestuurd. De oorlog na het Twaalfjarig Bestand had niets opgeleverd. In de Zuidelijke Nederlanden kregen te protestanten geen godsdienstvrijheid en de katholieken in de Republiek kregen dat evenmin. Eigenlijk hadden Spanje en de Republiek dus in 1609 al vrede kunnen sluiten.

3.4 De Gouden Eeuw In de Gouden Eeuw stond de Republiek als handelsnatie aan de internationale top. De handel werd uitgebreid tot Azië, Afrika en Amerika. Amsterdam werd het centrum van het handelskapitalisme. De eerste eeuw van de Republiek wordt de Gouden Eeuw genoemd. Amsterdam werd hét centrum van het handelskapitalisme (economische systeem waarbij ondernemers zich met handel én nijverheid bezighielden en een deel van hun winst weer in de onderneming stopten, om nog meer te verdienen). Handelaren uit heel Europa kwamen in Amsterdam hun zaken doen en om de handel te vergemakkelijken werden de Amsterdamse Wisselbank en de Amsterdamse Beurs opgericht. Wisselbank: Hier konden kooplieden geld in bewaring geven en wisselen, ook konden ze geld overboeken naar andere handelaren. Beurs: Hier werd gehandeld in alles wat er maar de verhandelen viel. Wekelijk werd van al die goederen een prijslijst vastgesteld. Voordelen voor de Republiek tijdens de Gouden Eeuw:  Holland, Friesland en Zeeland werden niet door het oorlogsgeweld getroffen. De oorlog speelde zich vooral af in de zuidelijke Nederlanden.  De bloei van de Republiek mede mogelijk gemaakt doordat Engeland en Frankrijk nog niet zo sterk waren.  De kleinschaligheid en de nauwe contacten tussen ondernemers en regenten, die vaak uit dezelfde families kwamen leidde tot slagvaardig handelen. Zoals bij de oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in 1602. 1596 NL: Nederlanders bereikte voor het eerst Java. Deze reis werd betaald door rijke kooplieden die samen een ‘compagnie’ vormde. Na hen vormden andere groepen kooplieden ook ‘compagnieën van verre’.

1600 NL: De Nederlanders waren de belangrijkste importeurs van de kostbare Oost-Indische specerijen. Maar de concurrentie tussen de Nederlanders onderling werd zo hevig, dat de winsten daalden. Daarom lieten de Staten-Generaal de ‘voorcompagnieën’ opgaan in één nieuw bedrijf, de VOC. Voortaan mocht de VOC als enige Nederlandse onderneming handelen in Azië. De VOC had ook overheidstaken: het was een publiekprivate organisatie. De VOC moest eerst vooral opboksen tegen de Portugezen. De paus had hun het alleenrecht gegeven op de zeehandel met Afrika en Azië. Op verzoek van de VOC stelde de rechtsgeleerde Hugo de Groot in het geschrift Mare Liberum (‘de vrije zee’) dat de zee geen eigendom van een land was, maa dat iedereen hem moest kunnen gebruiken. De VOC hield zich daar zlef overigens ook niet aan en verjoeg de Portugezen met geweld uit Java en de Molukken. De VOC werkte bij overal samen met plaatselijke machthebbers. Alleen op Java en de Molukken bestuurde de VOC zelf grotere gebieden. Tegelijk met de VOC richtte Engeland de East India Company op. Het was net als de VOC een publiekprivaat, maar de VOC had in de 17e eeuw meer succes. 1598 NL: Voor de handel met West-Afrika en Zuid-, Midden- en Noord-Amerika werd de West-Indische Compagnie (WIC) opgericht. Er werd vooral goud en ivoor uit Afrika gehaald en later ook slaven die doorverkocht werden aan Amerika. De WIC zette een driehoekshandel op tussen Europa, Afrika en Amerika. De compagnie bracht wapens en andere koopwaar naar West-Afrika, daar werden slaven gekocht, die naar Amerika werden verscheept waar zij moesten werken op suiker-, tabaks- en later ook koffieplantages. De suiker, tabak en koffie gingen dan weer naar de Republiek. De WIC maakte niet zoveel winst. De concurrenten waren veel sterker dan in Azië. Bovendien moest de WIC zich ook bezighouden met kaapvaart. Ze moest Spaanse zilvervloten aanvallen, omdat Spanje daarmee de oorlog betaalde. De kaapvaart stond voor het handelsbedrijf in de weg.