- Scholieren.com

Stefan Kats______________________________________________geschiedeniswerkplaats klas 3 HV

Perioden 1. 20000 v.C. – 3000 v.C. 2. 3000 v.C. - 500 n.C. 3. 500 - 1500 4. 1500 – 1800 5. 1800 – heden

prehistorie oudheid middeleeuwen vroegmoderne tijd moderne tijd

Tijdvakken 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Tijd van jagers en boeren (tot 3000 v.C.) Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.C. – 500 n.C.) Tijd van monniken en ridders (500 – 1000) Tijd van steden en staten (1000 – 1500) Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 – 1600) Tijd van regenten en vorsten (1600 – 1700) Tijd van pruiken en revoluties (1700 – 1800) Tijd van burgers en stoommachines (1800 – 1900) Tijd van de wereldoorlogen (1900 – 1950) Tijd van televisie en computer (1950 – heden)

H1 De Eerste Wereldoorlog________________________ In augustus 1914 begon de Eerste Wereldoorlog. In ruim vier jaar vielen 10 miljoen doden. Na afloop werden de verliezers gestraft. In Rusland brak een revolutie uit. Nederland bleef als een van de weinige landen neutraal.

De moord op Frans Ferdinand________________________________ 1914 Op 28 juni werd in de hoofdstad van de provincie Bosnië in Oostenrijk de kroonprins Frans Ferdinand vermoord. De 19-jarige Gavrilo Princip werd gearresteerd. Het bleek dat hij met anderen deze aanslag beraamd had. In Servië opgeleid door de terreurbeweging Eenheid of de Dood, ook bekend als de Zwarte Hand. De Zwarte Hand wilde een groot Servië waar ook Bosnië bij moest horen. Oostenrijk wil met steun van Duitsland een lesje leren aan Servië. Servië wordt gesteund door Rusland, Rusland heeft 20 jaar eerder al een afspraak gemaakt om bij oorlog met de Fransen samen te werken tegen Duitsland. 1 augustus verklaarden de grote landen elkaar de oorlog.

1.1 De moderne beleving van tijd Achteraf leken de jaren 1890 tot 1914 een gouden tijd van rust en welvaart. De internationale contacten namen toe en de Europese landen leken naar elkaar toe te groeien. Ze ontmoetten elkaar bijvoorbeeld op de Olympische Spelen.

Begrippen    

Greenwichtijd:

De tijd van de sterrenwacht van Greenwich in Londen, die op de hele wereld als standaard voor de tijdzones gebruikt wordt La Belle Époque: Het mooie tijdperk, de laatste 25 jaar voor de Eerste Wereldoorlog Tijdzone: Gebied met dezelfde tijd Vooruitgangsgeloof: Het idee dat het leven van de mensheid op den duur steeds beter wordt.

A Het mooie tijdperk De moderne Olympische Spelen 1896 De eerste Olympische spelen van de moderne tijd begonnen. 8e E vC Elke 4 jaarspelen waarbij de beste Griekse atleten naar Olympia gaan. e 19 E De restanten van Olympia werden opgegraven. Pierre de Coubertin kwam op het idee de spelen te herleven. De trein, stoomschip en de groeiende welvaart maakten het voor buitenlandse bezoekers en sporters mogelijk om naar de spelen te komen. De tijdmeting werd steeds belangrijker. Door de toen pas uitgevonden stopwatch kon op 10e seconden gemeten worden.

La belle époque (1890 – 1914) Na de gruwelen van de oorlog leek het een mooie tijd. De Fransen noemden het la belle époque. Ook voor andere landen werd de tijd voor de oorlog mooier voorgesteld dan wat het werkelijk was (geïdealiseerd). vooruitgangsgeloof en optimisme overheersten. Arbeiders kregen het beter. Ze verdienden meer, hoefden minder lang te werken en kregen beter te eten.

B Omgaan met tijd De klokken gelijkgezet Vanouds werden torenklokken afgestemd op de zonnewijzer. Hierdoor was er sprake van lokale tijden. De spoorwegen hadden voor hun dienstregeling vaste vertrek- en aankomsttijden nodig. 1846 De Britten zetten als eerste alle stationsklokken gelijk. Als standaard namen ze de tijd van Greenwich in Londen, de Greenwichtijd. Daar was sinds de 17e eeuw een sterrenwacht, waar ze tijd en plaats precies konden meten. Lokale tijden werden zo één nationale tijd. In de jaren erna gebeurde dat ook in andere landen. 1891 Door het internationale treinverkeer groeide de behoefte aan internationale afstemming. De Europese landen deelden Europa op in 3 tijdzones. Rusland kreeg OostEuropese tijd (2 uur voor op Greenwich). Duitsland kreeg Midden-Europese tijd (1 uur voor op Greenwich). Nederland ging over op Greenwichtijd. 1940 Tijdens de bezetting voerden de Duitsers in Nederland de Midden-Europese tijd in.

Historische indelingen Mensen gaan op verschillende manieren met tijd om. Je moet kunnen werken met tijdsindelingen, zoals de christelijke jaartelling. je moet ook de drie historische indelingen kunnen gebruiken.

Samenlevingen: 1. 2. 3. 4. 5.

Jagers en verzamelaars samenleving tot +- 8000 v.C Landbouwsamenleving Landbouw-stedelijke samenleving Industriële samenleving Informatie samenleving

Het verhaal van de zomertijd

1916

1970 1976 1977

Al lang was er in Europa discussie over het invoeren van een zomertijd. Voordeel ’s avonds langer licht. In WOI kwam er een argument bij. Het zou energie besparen. Duitsland had grote brandstoftekorten door de oorlog. Duitsland voert zomertijd in. Andere landen volgen. Na de oorlog verdween de zomertijd. De boeren moesten anders in het donker opstaan. Maar de boerenbevolking nam snel af. Het werd opnieuw belangrijk zuinig met energie te zijn. Frankrijk voerde als eerste de zomertijd weer in. Nederland voerde de zomertijd in. Eerst koos elk land zelf het begin/einde van de zomertijd. Later bepaalde de EU dat de zomertijd moest lopen van elke laatste zondag van maart tot elke laatste zomer van oktober.

Kern van de paragraaf De jaren rond 1900 staan bekend als het belle époque. Het was een tijd van vooruitgangsgeloof, groeiende welvaart en toenemende internationale contacten. Een voorbeeld zijn de moderne Olympische Spelen, die in 1896 voor het eerst werden gehouden. De Spelen pasten ook bij het toenemende nationalisme en bij het groeiende belang van tijdmeting. Op aandringen van de spoorwegen werden eerst nationale tijden ingevoerd. In 1891 werd Europa opgedeeld in tijdzones.

1.2 De grote oorlog A Oorzaken van de eerste Wereldoorlog Zinloze massaslachting 1929 Nadat de mensen een beschrijving te hebben gelezen van hoe het eruit zag na de oorlog op het slagveld begonnen mensen de oorlog te zien als een zinloze massaslachting. De roman `Im westen nichts neues’ was geschreven door de oorlogsveteraan Erich Maria Remarque.

Nationalisme en militarisme Hoe had dit zo ver kunnen komen? In de eerste plaats had het te maken met het sterke nationalisme. Duitsland en Rusland wilden meer macht en invloed. Frankrijk wilde wraak voor de nederlaag in 1871. Rusland en Frankrijk hadden een geheime afspraak. Als Frankrijk/Rusland aangevallen werd door Duitsland, zou de ander Duitsland aanvallen. Groot-Brittannië wou ook dat Duitsland niet te machtig werd. Een andere oorzaak van de oorlog was het militarisme. Moed, discipline en strijdlust stonden hoog in aanzien. De grote landen hadden in een wapenwedloop grote wapenvoorraden opgebouwd en ontwikkeld. Voor Duitsland was de dood van Ferdinand een goede aanleiding om af te rekenen met Rusland. De legerleiding van Duitsland hadden al jarenlang een plan klaarliggen, het Schlieffenplan. Ze zouden eerst via België Frankrijk binnenvallen. Binnen 40 dagen zouden ze Frankrijk verslaan. Daarna zouden ze naar Rusland gaan. De snelheid was essentieel. Ze moesten eerder zijn dan de ander. 1914 De spanningen liepen in eind Juli ontzettend hoog op, dus besloten ze voor een mobilisatie. De mensen waren vol met enthousiasme. En honderdduizenden vrijwilligers meldden zich.

B Het oorlogsverloop De loopgravenoorlog 1914 Het Duitse leger trok België binnen. Britse troepen kwamen de Belgen te hulp, maar de Duitsers denderden door. De Duitsers trokken zich nadat de Fransen ze tegenhielden tientallen kilometers terug. Ze verschansten zich in loopgraven. 1916 De Britten vallen aan bij de rivier de Somme. Liepen gelijk vast. Offensief pas na 4 maanden gestaakt. Verdedigers in het voordeel. (waarom?). Britten 450.000 man verloren. Duitsers vallen aan bij Verdun. Zelfde resultaat. 10 maand. Het kost 700.000 Franse en Duitse soldaten het leven. T 1917 Het westfront lag muurvast. Sindsdien gebeurde er weinig. De soldaten lagen n de

loopgraven te wachten, en leden onder het allesdoordringende vocht. Handen en voeten stierven af van de kou. Vanaf de Vlaamse kust tot de Zwitserse grens lag het front.

Andere fronten De Duitsers hadden een tweefrontenoorlog willen voorkomen, maar kregen ze toch. Rusland was sneller gemobiliseerd dan de Duitsers gehoopt hadden. In het Oosten moesten ze samen met Oostenrijk-Hongarije de Russen tegenhouden. In het westen moesten ze de Fransen tegenhouden. Turkije sloot zich later aan bij de centralen. Italië ging de geallieerden bijstaan. Oostenrijk-Hongarije had dus de Russen en de Italiaanse legers tegen te houden. Turkije en Groot-Brittannië vochten rondom het Middellandse Zeegebied in het Midden-Oosten Ook in Afrika en Azië (koloniën) werd gevochten.

Rusland en Duitsland storten in 1917 Rusland stortte in aan het oostfront. In december van dat jaar sloot Lenin, de nieuwe machthebber van Rusland, een wapenstilstand met Duitsland. Duitsland kon troepen naar Frankrijk verplaatsen. Sindsdien kwam er beweging in het front. Maar in hetzelfde jaar hadden Duitsland en de Verenigde Staten (VS) de oorlog verklaard. 1918 Het front kwam in beweging, maar de VS stuurden elke maand een 1/4 miljoen troepen. Groot-Brittannië had de tank. Die werkt goed. In 1916 en 1917 waren de tanks een nieuw wapen, maar die liepen vast in de loopgraven en kuilen door granaatinslagen. De Duitsers werden teruggedrongen. Op 11 November om 10:59 was het laatste Duitse schot. De Duitsers gaven zich over. In Duitsland brak overal oproer uit. De keizer vluchtte naar Nederland. De legerleiding stelden een nieuwe regering aan.

De prijs van de oorlog Er waren 9 miljoen soldaten omgekomen, per dag 900 Fransen en 1300 Duitsers. Veel lichamen waren verpulverd. Ruim 2 keer zoveel was gewond, dus ongeveer 18 miljoen. 1/5 is nooit geïdentificeerd.

Het verhaal van Adolf Hitler 1914 Adolf Hitler meldden zich als een van de vele oorlogsvrijwilligers. Hij was toen 25 jaar. Hij had een eenzaam leven. Voor het eerst heeft hij een doel. Voor getoonde moed werd hij tot korporaal bevorderd. De hele oorlog bleef hij fanatiek. Tijdens de oorlog is hij tijdelijk blind geworden bij een aanval met gifgas. Nadat Duitsland de strijd had gestaakt, werd hij ontzettend woedend.

Kern van de paragraaf Vóór 1914 liepen de spanningen in Europa op door het nationalisme en militairisme en door de angst van de grote mogendheden voor elkaar. In de Eerste wereldoorlog vochten de centrale mogendheden Duitsland en Oostenrijk-Hongarije tegen de geallieerden Frankrijk, GrootBrittannië, Rusland en vanaf 1917 de VS. In het westen werd het een uitputtende loopgravenoorlog. In het oosten versloeg Duitsland in 1917 Rusland. Na een mislukt offensief in het westen gaf Duitsland in november 1918 de strijd op. De oorlog was een ongekende massaslachting geworden.

1.3 Revolutie in Rusland A Het einde van het Tsarenrijk De Russische veelvolkerenstaat 1914 Rusland was het grootste land op aarde met in totaal 160 miljoen inwoners. Ook had Rusland het grootste leger en bezat enorme hoeveelheden olie, ijzererts, steenkool en andere bodemschatten. Een nadeel was dat minder dan de helft echt Russisch was. Dit is een veelvolkerenstaat. Een ander nadeel was de economie. 80% van de bevolking was boer. Ze produceren net genoeg om in leven te blijven. De macht was in handen van de tsaar en zijn bureaucratie. Kritiek werd onderdrukt door de politie en de geheime diensten.

De Februarirevolutie (1917) 1905 De onvrede kwam tot uitbarsting. In Sint-Petersburg begon een bloedige opstand, waarna het geweld een jaar lang door het land raasde. Om onrust weg te nemen, liet tsaar Nicolaas II een parlement kiezen, de Doema. Zelf hield hij de macht in handen. Rusland stortte in de Eerste Wereldoorlog als eerste in. 1916- In de winter waren grote voedseltekorten. De demonstraties begonnen opnieuw in Sint1917 Petersburg. Arbeiders en soldaten kozen uit hun midden sovjets (raden die De tsaar zag geen andere mogelijkheid dan af te treden. Doema vormt een regering en Rusland wordt republiek.

De Oktoberrevolutie (1917) De Februarirevolutie veroorzaakte een chaos in Rusland. De nieuwe regering zette de oorlog voort, maar de soldaten lieten zich niet meer naar het front sturen. Intussen groeiden de invloed van de communisten. In oktober grepen ze met een staatsgreep de macht. In 1 nacht waren alle belangrijke gebouwen in Moskou en Sint-bezet. De regering werd gevangen, en zij lieten het volk een grondwetgevende vergadering kiezen. Ze kregen zelf maar een kwart van de stemmen. De vergadering werd al uiteen gejaagd bij de eerste bijeenkomst. Rusland werd een eenpartijstaat. Andere partijen werden verboden. Tegenstanders werden vermoord of in gevangenissen en strafkampen gezet.

B Rusland onder Lenin Communisten De leider van de communisten was Lenin. Hij haatte de gematigde socialisten die met andere partijen wilden samenwerken (dialoog en compromis, waardoor er kleine verbeteringen zouden zijn). Het enige doel moest volgens hem de wereldrevolutie zijn. Lenin vond dat alle socialisten in alle landen in opstand moesten komen. Tot zijn verbazing steunden ze bijna allemaal hun eigen regering. Voortaan noemde hij zijn partij de Communistische partij. T 1917 Hij zat machteloos in Zwitserland. Na de Februarirevolutie brachten de Duitsers hem naar Rusland. Toen hij de macht had gegrepen in Rusland, sloot hij vrede met Duitsland.

Burgeroorlog Na de Oktoberrevolutie vormden aanhangers van de tsaar een leger, het Witte Leger. De communisten deden hetzelfde, alleen was dat het Rode Leger. Hiertussen brak een burgeroorlog uit. Ook ontstonden er boerenopstanden tegen de communisten. Grenslanden zoals Polen en Georgië hadden de onafhankelijkheid uitgeroepen. 1921 De burgeroorlog was voorbij. Het rode leger had gewonnen. In totaal zijn er 5 miljoen doden gevallen. De meeste doden waren gevallen door de hongersnood. 1922 De communisten vormden de Sovjet-Unie. Daarin ging Rusland samen met Georgië, Oekraïne en andere staten die zich vanaf 1917 hadden afgescheiden.

Het verhaal van de moord op de tsaar Gedurende de Februarirevolutie trad de tsaar af. Na de Oktoberrevolutie kwamen de tsaar en het gezin in handen van de communisten. 1918 in de nacht van 16 en 17 juli werd de familie vermoord. Lenin had dit besloten.

Kern van de paragraaf Rusland was het grootste Europese land, maar de industrialisatie was nog nauwelijks op gang gekomen. In februari 1917 brak een revolutie uit. In oktober 1917 grepen de communisten onder leiding van Lenin de macht. Zij rekenden in een burgeroorlog af met hun tegenstanders. In 1922 stichtten ze de Sovjet-Unie. Daarin werden gebieden opgenomen die zich in 1917 onafhankelijk hadden verklaard, maar door de communisten werd heroverd. 1.4: linkje Habsburgse rijk voor WOI https://nl.wikipedia.org/wiki/Habsburgse_monarchie#/media/File:Growth_of_Habsburg_territories.jpg

1.4 De nieuwe kaart van Europa A De vrede van Versailles Duitsland gestraft 1919 In januari begon Parijs een vredesconferentie. Veel landen deden mee, maar GrootBrittannië, Frankrijk en de VS bepaalden alles. Rusland en Duitsland mochten niet meepraten. De Franse premier Clemenceau, de Britse premier Lloyd George en de Amerikaanse president Wilson vonden dat Duitsland moest worden gestraft. Duitsland mag geen bedreiging meer vormen. Dit alles leidde in Juni tot de Vrede van Versailles. Hierin stond: Duitsland was verantwoordelijk voor de oorlog en zou jarenlang hoge geldbedragen betalen aan de geallieerden. 10% van het grondbezit van Duitsland werd verloren. Elzas-Lotharingen behoorde weer toe aan Frankrijk en een groot deel raakte Duitsland aan Polen kwijt. Oost-Pruissen bleef Duits, maar werd door Polen afgesneden van de rest van Duitsland. Militair werd Duitsland machteloos  leger niet groter dan 100.000 man en geen zwaar wapenbezit. Duitsland verloor kolonies. Dit allemaal werd ondertekend in de spiegelzaal in Versailles. Waar 48 jaar eerder, na hun overwinning op Frankrijk, het Duitse keizerrijk werd uitgeroepen. Duitsland mocht hier niet over onderhandelen of wijzigingen aanbrengen en was gedwongen te tekenen.

De Volkenbond Een onderdeel van de Vrede van Versailles was de oprichting van een volkerenorganisatie, de Volkenbond. Dit heeft president Wilson (VS) bedacht. Hij heeft gezegd dat hij aan alle oorlogen mee ging doen om een eind te maken aan die oorlogen en de wereld veilig te maken voor een democratie. Hij beloofde ook zelfbeschikkingsrecht(elk volk een eigen staat). Internationale conflicten moesten door overleg worden opgelost. Met behulp van de Volkenbond zouden ze dit vreedzaam oplossen. Leden moeten dit beloven. Maar het werd machteloos. Duitsland, de SovjetUnie en de VS zelf werden er geen lid van. Het Amerikaanse congres stemde tegen. De meerderheid van de VS wilde niks meer met Europa te maken hebben. Ze wouden geen zelfstandigheid afstaan aan een organisatie.

B Volkeren en staten De val van Oostenrijk In de laatste weken liet het ene na het andere volk zich ervan los. De Kroaten verenigen zich met Servië in de nieuwe staat Joegoslavië. Duits- en Russisch Polen vormden de republiek Polen.

De stichting van Turkije In een vredesverdrag met de Turkse Sultan werd het Ottomaanse rijk opgesplitst. De Arabische delen van het Ottomaanse rijk werden mandaatgebieden van de Volkenbond. Frankrijk en Groot-Brittannië gingen namens de Volkenbond besturen. De rest werd verdeeld in invloedssferen. De sultan hield het noorden van het huidige Turkije. De geallieerden hielden toezicht op de financiën. 1923 Door de nationalisten, onder leiding van Kemal Atatürk is de republiek Turkije ontstaan.

Nieuwe spanningen In het westen van het voormalige tsarenrijk ontstonden 5 nieuwe staten: Polen, Finland, Estland, Letland en Litouwen. Zelfbeschikkingsrecht werd niet goed toegepast. Miljoenen Duitsers werden tegen hun zin in onderdanen van Polen en TsjechoSlowakije. Dat leidde tot nieuwe spanningen.

Kern van de paragraaf Na de eerste wereldoorlog sloten de overwinnaars met Duitsland de Vrede van Versailles. Duitsland kreeg de schuld van de oorlog. Het kreeg herstelbetalingen opgelegd, verloor 10% van zijn grondgebied en mocht alleen nog maar een klein, zwak leger hebben. Aan het Habsburgse rijk en het Ottomaanse rijk kwam een einde. Er ontstonden veel nieuwe staten. De Volkenbond werd opgericht met het doel nieuwe oorlogen te voorkomen, maar Duitsland, de Sovjet-Unie en de VS werden geen lid.

1.5 Neutraal Nederland A Tussen de grote mogendheden Neutraliteitspolitiek 1914 Duizenden mensen keken toe hoe aan de andere kant van de grens de oorlog woedde. Huizen en boerderijen staan in brand. Duitse troepen namen wraak voor het verzet van het Belgische leger. In en rondom Visé werden burger gefusilleerd, doodgeslagen of gedeporteerd. België was een van de zwaarst getroffen landen. Nederland was de hele oorlog neutraal. Nederland voerde een neutraliteitspolitiek. De regering benadrukte dat Nederland met iedereen bevriend wilde blijven.

Oorlogsdreiging 1914 Het Nederlandse leger werd gemobiliseerd. 200.000 militairen bleven aan de grens de neutraliteit bewaken. In het Schlieffenplan stond eerst ook een opmars door Nederland. Maar toen het nodig was vond de Duitse legerleiding het beter om Nederland met rust te laten. Duitsland hoopte goederen van overzee door Nederland te krijgen. Dit gebeurde ook. Duitsland werd door Nederland bevoorraad

B economie en politiek Politieke eenheid 1917 De oorlogsdreiging versterkte in Nederland de nationale eenheid. Twee kwesties konden hierdoor worden opgelost: de gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs en de kiesrechtuitbreiding. Beide werd dit in een grondwetsherziening geregeld. Er kwam algemeen mannenkiesrecht, twee jaar later uitgebreid met vrouwenkiesrecht. Bijzondere en openbare scholen kregen recht op dezelfde hoeveelheid geld.

De Rotterdamse haven In WOI speelde de Rotterdamse haven een belangrijke rol. Door de aanleg van de Nieuwe Waterweg werd de haven breder en dieper. Dit zorgde ervoor dat grotere vrachtschepen zich kunnen aanmeren. Meestal was de bestemming het Ruhrgebied. De haven kwam daarentegen wel meer stil te liggen. De geallieerden verboden steeds meer producten om naar Duitsland vervoeren.

Schaarste en gebrek 1917-> Nederland kreeg tekorten wegens de handelsbeperkingen. Er kwam veel minder steenkool het land in. De industriële productie kwam hierdoor bijna stil te liggen. Arbeiders raakten werkloos. Er reden minder treinen. Huizen werden niet verwarmd en het voedsel werd schaars.

Brood, aardappelen, vlees, suiker, koffie, thee en boter gingen op de bon. Je kon extra eten kopen op de zwarte markt Voor armere mensen is dit te duur. Hierdoor ontstonden rellen. Ook in het leger ontstond onrust. 1918 Daarom dacht de socialistische leider Troelstra dat de tijd rijp was voor een revolutie. Dit kondigde hij aan in de tweede kamer. Tegenstanders van de socialisten wouden dat niet en gingen massaal de straat op om de monarchie te verdedigen. Koningin Wilhelmina en haar dochter Juliana gingen op triomftocht door de stad. Daarna ging ze langs andere steden.

Kern van de paragraaf Nederland bleef in de eerste wereldoorlog neutraal. Duitsland had voordeel bij een neutraal Nederland, omdat het via de haven van Rotterdam nog overzeese goederen krijgen. Maar de geallieerden beperkten de handel met Rotterdam steeds meer. Hierdoor ontstond ernstige voedsel- en brandstofschaarste. De oorlogsdreiging leidde ook tot nationale eensgezindheid. In 1917 werden de kiesrechtkwestie en de schoolstrijd opgelost.