Tijdvakschema tijdvak 5

Tijdvak 5: Tijd van Ontdekkers en Hervormers Nieuwe geschiedenis/vroeg moderne geschiedenis

Kenmerkende Voorbeelden aspecten Ontdekkingstochten Oorzaken

Voorwaarden

Portugal 1415 Hendrik de Zeevaarder -rijk priester/koningJohannes -route naar Indie 1488 Diaz Kaap de Goede Joop 1498 Da Gama Indie 1500 Cabral Brazilie 1521 Magelhaes tocht om de wereld handelskolonies -factorijen -behoud eigen bestuur en cultuur

gevolgen

1500-1600

Uitleg -handel → vooral specerijen -uitbreiden geloof -macht -wetenschappelijke belangstelling -betere schepen (kogge → karveel) -kompas -astrolabe, sextant -kaarten (zeevaartschool) Spanje 1492 Columbus via het westen naar Indie na val Granada 1519 Cortez Mexico Azteken 1530 Pizarro Peru Inca’s 1494 verdrag van Tordesillas paus verdeelt de wereld tussen Spanje en Port. Vestigingskolonies -hele gebied bezet -bestuur en cultuur vereuropeest plantagekolonies -plantages en mijnen -behoud eigen bestuur en cultuur -slavenhandel -christendom verspreid -Europa overheerst de wereld -inflatie -internationale economie -nieuwe producten bv

Wetenschappelijke revolutie

-gebruik empirische methode -eerst oude kennis verzamelen -daarna nieuwe kennis bv -geocentrisch wereldbeeld -Ot kaarten en zonekaarten

Renaissance en

Humanisme

Herleven van kunst en denken uit de klassieke oudheid

Homo Universale Denken ME -verticaal (God→ mens) -collectief -memento mori kunst ME -alles op een lijn -onnatuurlijke houding -bijbelse afbeeldingen -anoniem -kerk opdrachtgever -Gotiek→ verticaal en spitsbogen Bestuderen klassieke geschriften N-Europa→ christelijk humanisme Belangrijke rol boekdrukkunst

Reformatie

Luther(1517)

Luther in de ban→in de rijksban

Calvijn(1536)

Europa aardappele Z Amerika paarden observeren→experimenteren→ redeneren→ concluderen

-heliocentrisch wereldbeeld -kaart van Toscanelli en Mercator Eerst Italie -land van de klassieke oudheid -heropleving handel → geld voor kunst en onafhankelijkheid -verdeeldheid → kunstoorlog -na val Constantinopel geleerden met hun werk daarnaartoe alleskunner Denken Renaissance -horizontaal -individueel -carpe diem kunst Renaissance -perspectief -anatomie -portretten,landschappen -roem van de kunstenaar -rijke burgers en vorsten -horizontaal en ronde bogen overnemen ideeen uit die geschriften → mens in het centrum zuiver geloof bv Erasmus Lof der Zotheid Thomas Moore Utopia -persoonlijk geloof -zelf Bijbel lezen→ volkstaal -tegen aflaathandel -wat niet in de Bijbel staat moet weg bv beelden,heiligen deel van de vorsten steunt hem -uit geloofsovertuiging -tegen de keizer -kerkelijke bezittingen inpikken -vorst macht over de kerk -mens van nature slecht→ Predestinatieleer -streng geloof

Contrareformatie

De OPstand

Concilie van Trente (1545)

-verbeteren kritiekpunten -handhaven geloofsinhoud -Jezuiten → vervolgen ketters -index -inquisitie

Godsdienstoorlogen (Nederland,Frankrijk,Duitsland,Engeland) ↓ ↓ hugenoten Anglicaanse kerk

-geen godsdienstige verdraagzaamheid -staatskerken (eenheid van geloof is meer macht voor de vorst) -katholieke leer enige ware

Oorzaken -absolutisme en centralisatie tegenover particularisme

-verzet tegen felle kettervervolgingen -toename kloof arm-rijk door slechte economische omstandigheden

Aanleiding Verloop

vervolg van derde kolom Unie van Utrecht (7 gewesten) -anti-Spanje -calvinistisch 1580 Willem van Oranje in de ban 1581 Apologie van Willem van Oranje Placaat van Verlatinghe → elders een vorst zoeken 1584 Willem van Oranje vermoord 1588 Republiek der 7 Verenigde Nederlande

-landvoogd en 3 raden -stadhouders -burgers ipv edelen in het bestuur -plakkaten en inquisitie -kerkelijke herindeling -inflatie -werkeloosheid (wol uit En blijft weg) -honger (misoogsten en hoge prijzen door afsluiting Sont) -hoge belastingen (accijnzen) Smeekschrift→hagepreken→ 1566 Beeldenstorm → 1567 Alva komt -Bloedraad -invoering vaste belastingen -centralisatie 1568 Willem van Oranje valt Nederland binnen → oorlog begint 1572 Watergeuzen bezetten Den Briel→steden in Holland en Zeeland naar de prins 1573 strafexpeditie Alva → bij Alkmaar begint de victorie 1574 mislukt beleg Leiden 1576 Spaanse furie → iedereen tegen Spanje→ Pacificatie van Gent -Spaanse troepen weg -Hol/Zeel calv,rest kath Parma herovert gebied en godsdienstige fanatici van beide kanten sabotteren het

accoord 1579 Unie van Atrecht (10 gewesten) -trouw aan Philips -katholiek zie verder 2de kolom