Toelichting Neutronendosimetrie Algemeen De dosimetrische dienst van NRG te Arnhem verstrekt op basis van de door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verleende erkenning, persoonsdosismeters aan zijn relaties. De dosismeters zijn bedoeld voor gebruik als persoonlijk controlemiddel zoals omschreven in het Besluit stralingsbescherming. Er zijn verschillende typen dosismeters beschikbaar. De voorliggende toelichting heeft betrekking op persoonsdosismeters voor het bepalen van de dosis ten gevolge van blootstelling aan gamma-, bèta- en neutronenstraling. Een in het Engels vertaalde versie van deze toelichting is te downloaden van onze website www.dosimetrie.nl. Combi-dosismeter Figuur 1 toont de combi-dosismeter, bestaande uit een thermoluminescentiedosismeter (TL-dosismeter) en een PADC-dosismeter. De PADC-dosismeter staat borg voor een nauwkeurige meting van de neutronendosis, maar heeft een relatief hoge detectiedrempel. Daarom is de TL-dosismeter, die elke vier weken wordt gewisseld, uitgerust met een specifieke detector, die zeer gevoelig is voor neutronen, maar waarmee de neutronendosis niet voldoende nauwkeurig kan worden bepaald. Op basis van de indicatie van deze detector wordt beoordeeld of de neutronendosis daadwerkelijk dient te worden gekwantificeerd en de PADC-dosismeter moet worden teruggeroepen voor evaluatie. Wanneer de neutronengevoelige detector daartoe geen aanleiding geeft, blijft de PADC-dosismeter gedurende een jaar bij de drager. De geschatte detectiedrempel voor de jaardosis ten gevolge van neutronenstraling bedraagt in dat geval ca. 0,2 mSv. Deze detectiedrempel is onafhankelijk van de bijdrage van fotonen.
PADC-dosismeter Het principe van deze dosismeter is gebaseerd op het feit dat neutronen kleine beschadigingen veroorzaken in een folie gemaakt van polyallyl-diglycolcarbonaat (PADC). Figuur 3 toont de geopende PADCdosismeter met de folie. In het laboratorium wordt de folie geëtst, waarna deze beschadigingen met behulp van beeldverwerkingsapparatuur kunnen worden geteld. Het aantal sporen per cm2 vormt vervolgens een maat voor de blootstelling. Figuur 4 toont een voorbeeld van een geëtste en een niet-geëtste folie. De PADC-dosismeter heeft als voordelen boven een TL-dosismeter dat deze veel minder gevoelig is voor het type neutronenbron en niet gevoelig is voor fotonen en de draagomstandigheden.
Figuur 2: De TL-dosismeter van binnen gezien. Boven de bètadetector, links en rechts de fotonendetector en onder de neutronendetector.
Dosisgrootheden Aansluitend op de aanbevelingen van de International Commission on Radiation Units and Measurements (ICRU), de Europese richtlijnen en het Besluit stralingsbescherming is de door NRG verstrekte dosismeter ontworpen om de dosis te meten in de grootheid persoonsdosisequivalent. Met de dosismeters van NRG kan het persoonsdosisequivalent op een diepte van 10mm in zacht weefsel, ook wel dieptedosis genoemd, worden bepaald. Daarnaast wordt ook het persoonsdosisequivalent op een diepte van 0,07mm bepaald, de oppervlaktedosis.
Figuur 1: De combi-dosismeter bestaande uit de combinatie van een TL-dosismeter (boven) en een PADC-dosismeter.
Thermoluminescentiedosismeter Naast de neutronengevoelige detector bevat de thermoluminescentiedosismeter nog drie detectoren. Deze drie detectoren verschaffen informatie over de blootstelling aan fotonen- en bètastraling. De detectoren bestaan uit thermoluminescentiemateriaal. Door ioniserende straling worden elektronen in dit materiaal naar een hoger energieniveau gebracht. Bij verhitting van de detectoren tot ongeveer 200 ºC vallen deze elektronen terug naar hun oorspronkelijke energietoestand waarbij energie in de vorm van licht vrijkomt. De hoeveelheid licht wordt bepaald en is een maat voor de door de detector ontvangen stralingsdosis. Figuur 2 biedt een blik in het inwendige van de TL-dosismeter.
Neutronendosimetrie
•
Dosisregistratie Alle meetresultaten worden vastgelegd in het Nationaal Dosisregistratie- en Informatiesysteem (NDRIS) dat in opdracht van het Ministerie van SZW door NRG wordt beheerd. Individuele dosisgegevens worden uitsluitend gebruikt ten behoeve van de stralingsbescherming. Ter bescherming van de persoonlijke gegevens verstrekt NRG informatie over individuele dosisgegevens slechts aan houders van abonnementen en, als daarom wordt gevraagd, aan de Arbeidsinspectie. De persoonsregistratie is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens onder nummer m1010955. Het reglement is als pdf-file beschikbaar op onze internetsite www.dosimetrie.nl Periodieke dosisrapportage De meetresultaten worden vierwekelijks gerapporteerd. De dosis wordt gemeld in de eenheid millisievert (mSv). Resultaten van PADC-uitlezingen worden in het dosisrapport gemeld als nagekomen rapportage. Bij overschrijding van de dosislimiet wordt een opvallende waarschuwing afgedrukt. Indien een voor een drager ongebruikelijk hoge dosis is
In Search of excellence
gemeten en deze dosis overschrijdt daarnaast de waarde van 1 mSv, dan wordt telefonisch contact opgenomen. De achterzijde van elk dosisrapport bevat een toelichting. Omstreeks april wordt een overzicht gezonden van de individuele dosisgegevens van het afgelopen jaar. Mutaties Voor opgave van wijzigingen in een abonnement wordt verzocht gebruik te maken van het mutatieformulier dat automatisch wordt toegezonden bij ieder dosisrapport. Mutaties moeten tenminste vijf weken voor verzending van de dosismeters in ons bezit zijn. De achterzijde van elk mutatieformulier bevat een toelichting. De mutatieformulieren worden bij voorkeur niet ingesloten bij de gebruikte dosismeters, doch separaat per post, e-mail of fax verzonden. Identificatie combi-dosismeter Zowel de TL- als de PADC-dosismeter is voorzien van een etiket. De kleur van de rand en het NRG-vignet op dit etiket wisselt van periode tot periode. Op het etiket zijn de volgende gegevens vermeld (figuur 1): • de naam van de drager (maximaal 20 posities). Reserve dosismeters worden bedrukt met de tekst ‘RESERVE’ in plaats van een naam • het abonneenummer gevolgd door het abonnementsnummer • de periodiciteit (4W betekent vierwekelijks), jaartal en periodenummer. Voor de PADC-dosismeter is dit de periode van uitgifte • het nummer van de desbetreffende dosismeter De TL-dosismeters behoren niet toe aan één bepaalde persoon, doch rouleren willekeurig. Voor iedere uitgifteperiode wordt een koppeling gemaakt tussen de drager en een TL-dosismeter. De PADC-dosismeter wordt eenmalig aan een drager toegewezen. De relatie persoon/dosismeter/periode wordt vastgelegd in de dosisregistratie van NRG.
Bevestigingsplaats Voor het bevestigen van de dosismeter moet een representatieve plaats op het lichaam worden gekozen. In het algemeen is een kraag, borstzak of een riem om de heup een geschikte plaats. Omdat de dosismeter niet geheel symmetrisch is, moet de achterzijde van de combihouder naar het lichaam zijn gekeerd.
Figuur 4: Voorbeeld van een geëtste en een niet-geëtste folie.
Terugzending Na ontvangst van de nieuwe dosismeters worden de gebruikte zonder combihouder per omgaande aan NRG teruggezonden. Voor de terugzending kan dezelfde verpakking worden gebruikt als waarin de nieuwe dosismeters werden ontvangen. Gelieve voor het sluiten geen gebruik te maken van een nietmachine. Door gebruik van het bijgevoegde adreslabel met het antwoordnummer van NRG kan de verpakking binnen Nederland ongefrankeerd worden verzonden. Bij beëindiging van het abonnement wordt ook de combihouder teruggezonden. Verlies en beschadiging De dosismeters worden in bruikleen ter beschikking gesteld en blijven eigendom van NRG. De dosismeters zijn relatief kostbaar met name door het detectormateriaal. In het belang van de betrouwbaarheid van de dosismetingen en de verwerking van de dosismeter in de apparatuur, is het van belang dat de dosismeters schoon en onbeschadigd blijven. Bij beschadiging, vervuiling zoals door plakband en viltstift, of bij verlies, worden de in de tarievenlijst vermelde kosten voor vervanging in rekening gebracht.
Figuur 3: De geopende PADC-dosismeter met folie
Wisseling en bevestiging Voor de TL- en PADC-dosismeter is een combihouder beschikbaar (figuur 1). De rechthoekige PADC-dosismeter kan vanuit de achterzijde via de aangebrachte sparing op zijn plaats worden gebracht. Daarna kan de ronde TL-dosismeter aan de voorzijde in de houder worden vastgedrukt. Bij ontvangst van de nieuwe dosismeter kan de TL-dosismeter gemakkelijk vanuit de achterzijde van de houder worden losgedrukt. Vervolgens kan dan de PADC-dosismeter via de achterzijde worden weggenomen. Zoals hiervoor reeds vermeld wisselt u alleen de dosismeter die u nieuw is toegezonden. In het algemeen ontvangt u alleen een nieuwe ronde dosismeter en blijft de rechthoekige PADCdosismeter gewoon op zijn plaats. De combihouder is standaard voorzien van een clip, maar kan ook op verzoek worden uitgerust met een veiligheidsspeld of anderszins. Voor vragen kunt u terecht bij de contactpersoon. De combihouder blijft bij de gebruiker tot het abonnement wordt beëindigd.
Andere dosimetriesystemen Het hier beschreven persoonsdosimetriesysteem is bedoeld voor het controleren van de stralingsdoses van personen door gamma-, bèta- en neutronenstraling. Indien er geen mogelijkheid bestaat om aan neutronen te worden blootgesteld, wordt geadviseerd een andere NRG-dosismeter te gebruiken. Hiervoor is een aparte toelichting beschikbaar. Voor het meten van de dosis aan de pols, handen of op andere plaatsen op het lichaam biedt NRG zogenoemde extremiteitendosismeters aan. Voor het meten en registreren van omgevingsdoses, zowel binnen als buiten, en voor experimenten heeft NRG speciale oplossingen beschikbaar. Het dynamisch bereik van de systemen loopt van minder dan 1 μGy tot 1000 Gy.
Contact: F.A.I. Busscher Telefoon: (026) 356 85 96 - Fax: (026) 356 85 39 E-mail:
[email protected] -
[email protected] Internet: www.nrg.eu
Neutronendosimetrie
•
In Search of excellence
•
b-08-032
