Vroeg-Spanje

Vroeg-Spanje en Portugal

Hispania Citerior en Ulterior

Vergelijking tussen Hispania Citerior (rood) en Hispania Ulterior (bruin) Hispania Citerior en Hispania Ulterior waren de (oude) namen van twee Romeinse provincies op het Iberische schiereiland. Beiden werden gesticht in het jaar 197 v. Chr., na de Tweede Punische Oorlog, toen de verovering van Hispania op de Carthagers door Scipio Africanus voltooid waren. Men moet hierbij wel rekening houden dat de provincies toen nog niet zo groot waren als op het kaartje hiernaast: de verovering van het Iberisch schiereiland op de Kelten ging door tot in 19 v. Chr. de laatste stammen, de Cantabrii, werden onderworpen en bij Hispania Citerior (toen reeds Hispania Tarraconensis) werden gevoegd. In 27 v. Chr. besliste Augustus dat Hispania Ulterior in twee gesplitst moest worden en dat beide provincies van naam moesten veranderen. Hispania Tarraconensis (= het oude Citerior), Hispania Lusitania en Hispania Baetica (= het oude Ulterior) waren geboren. Voor de geschiedenis, economie, steden etc van deze drie nieuwe provincies: zie de drie bovengenoemden.

S. Africanus

Pre-Roman peoples of the Iberian Peninsula

Main language areas in Iberia circa 250 BC. This is a list of the Pre-Roman people of the Iberian peninsula (the Roman Hispania modern Andorra, Portugal and Spain). Contents  

1 Non Indo-European 2 Indo-European

 

3 See also 4 External links

Non Indo-European 



 

Aquitanians and other Proto-Basques o Aquitani o Autrigones o Cantabri o Caristii o Varduli o Vascones Iberians o Ausetani o Bastetani o Bastuli o Cassetani o Contestani o Edetani o Ilercavones o Ilergetes o Indigetes o Laietani o Oretani - some consider them Celtic [1]. Tartessians o Turdetani Cynetes or Conii - originally probably Tartessians or similar, later celtized by the Celtici.

Indo-European 

Indo-European peoples o Proto-Celtic & Celtic  Astur  Bletonesii  Bracari  Gallaecians or Callaici  Carpetani  Celtiberians  Celtici  Coelerni  Equaesi

                    

Grovii Interamici Leuni Limici Luanqui Lusitanians Lusones Narbasi Nemetati Paesuri Quaquerni Seurbi Tamagani Tapoli Turduli Veteres Turduli Turdulorum Oppida Turodi Vacceos Vettones Zoelae

Prehistoric Iberia The Prehistory of the Iberian peninsula begins with the arrival of the first hominins c.900,000 BP and ends with the Punic Wars, when the territory enters the domains of written history. In this long period, some of its most significative landmarks were to host the last stand of the Neanderthal people, to develop some of the most impresive Paleolithic art, alongside with southern France, to be the seat of the earliest civilizations of Western Europe and finally to become a most desired colonial objective due to its strategical position and its many mineral riches. Lower and Middle Paleolithic Hominin inhabitation of the Iberian Peninsula dates from the Paleolithic. Early hominin remains have been discovered at a number of sites on the peninsula. Significant evidence of an extended occupation of Iberia by Neandertal man has also been discovered. Homo sapiens first entered Iberia towards the end of

the Paleolithic. For a time Neanderthals and modern humans coexisted until the former were finally driven to extinction. Modern man continued to inhabit the peninsula through the Mesolithic and Neolithic periods.

Homo neanderthalensis La Ferrassie 1 Iberia has a wealth of prehistoric sites. Many of the best preserved prehistoric remains are in the Atapuerca region, rich with limestone caves that have preserved a million years of human evolution. Among these sites is the cave of Gran Dolina, where six hominin skeletons, dated between 780,000 and one million years ago, were found in 1994. Experts have debated whether these skeletons belong to the species Homo erectus, Homo heidelbergensis, or a new species called Homo antecessor. In the Gran Dolina, investigators have found evidence of tool use to butcher animals and other hominins, the first evidence of cannibalism in a hominin species. Evidence of fire has also been found at the site, suggesting they cooked their meat. Also in Atapuerca, is the site at Sima de los Huesos, or "Pit of Bones". Excavators have found the remains of 30 hominins dated to about 400,000 years ago. The remains have been tentatively classified as Homo heidelbergensis and may be ancestors of the Neanderthals. No evidence of habitation has been found at the site except for one stone hand-ax, and all of the remains at the site are of young adults or teenagers. The age similarity suggests the remains were not the result of accidents. The seemingly deliberate placement of remains and lack of habitation may mean that the bodies were deliberately interred in the pit as a place of burial, which would make the site the first evidence of hominin burial.

Neanderthals in Europe (simplified). Around 200,000 BC, during the Lower Paleolithic period, Neanderthals first entered the Iberian Peninsula. Around 70,000 BC, during the Middle Paleolithic period the last ice age began and the Neanderthal Mousterian culture was established. Around 35,000 BC, during the Upper Paleolithic, the Neanderthal Châtelperronian cultural period began. Emanating from Southern France this culture extended into Northern Iberia. This culture continued to exist until around 28,000 BC when Neanderthal man faced extinction, their final refuge being present-day Portugal. Neanderthal remains have been found at a number of sites on the Iberian Peninsula. A Neanderthal skull was found in Forbes's Quarry in Gibraltar in 1848 making Spain the first country where remains of Neanderthals were found. Neanderthals were not recognized as a separate species until the discovery of remains in Neandertal, Germany in 1856. Subsequent Neanderthal discoveries in Gibraltar have also been made including the skull of a four-year-old child and preserved excrement on top of baked mussel shells.

In Zafarraya a Neanderthal mandible and Mousterian tools, associated with the Neanderthal culture, were found in 1995. The mandible was dated to about 28,000 BC and the tools to about 25,000 BC. These dates make the Zafarraya remains the youngest evidence of Neanderthals and have expanded the timeline of Neanderthal existence. The more recent dating of the remains also provides the first evidence for prolonged co-existence between Neanderthals and modern man. L'Arbreda Cave in Catalonia contains Aurignacian cave paintings, as well as earlier remains from Neanderthals. Some have also suggested that the newer remains in Iberia suggest Neanderthals were driven out of Central Europe by modern man to the Iberian peninsula where they sought refuge. Upper Paleolithic Early Upper Paleolithic The Chatelperronian culture (typically associated with Neanderthal man) is found in the Cantabrian region and in Catalonia. The Aurignacian culture (work of Homo sapiens) succeeds it and has the following periodization[1]:  Archaic Aurignacian: found in Cantabria (Morín and El Pendo caves), where it alternates with Chatelperronian, and in Catalonia. The C-14 dates for Morín cave are relatively late in the European context: c. 28,500 BP, but the occupation dates for El Pendo (where it's older than Chatelperronian layers) must be of earlier date.  Typical Aurignacian: it is found in Cantabria (Morín, El Pendo, Castillo), the Basque Country (Santimamiñe) and Catalonia. The radicarbon datations give the following dates: 32,425 and 29,515 BP.  Evolved Aurignacian: it is found in Cantabria (Morin, El Pendo, El Otero, Hornos de la Peña), Asturias (El Cierro, El Conde) and Catalonia.  Final Aurignacian: in Cantabria (El Pendo), after the Gravettian interlude. In the Mediterranean area (south of the Ebro), Aurignacian remains have been found sparsely distributed in the Lands of Valencia (Les Mallaetes) and Murcia (Las Pereneras) and Andalusia (Higuerón), as far west as Gibraltar (Gorham's Cave). The radiocarbon dates available are: 29,100 BP (Les Mallaetes), 28,700 BP and 27,860 BP (Gorham's Cave).

Middle Upper Paleolihic Gravettian The Gravettian culture followed the steps of the Aurignacian expansion but its remains are not very aboundant in the Cantabrian area (north), while in the southern region they are more common. In the Cantabrian area all Gravettian remains belong to late evolved phases and are found always mixed with Aurignacian technology. The main sites are found in the Basque Country (Lezetxiki, Bolinkoba), Cantabria (Morín, El Pendo, El Castillo) and Asturias (Cueto de la Mina). It is archeologically divide in two phases characterized by the amount of Gravettian elements: the phase A has a C-14 date of c.20,710 BP and the phase B is of later date. The Cantabrian Gravettian has been paralleled to the Perigordian V-VII of the French sequence. It eventually vanishes from the archaeological sequence and is replaced by an "Aurignacian renaissance", at least in El Pendo cave. It is considered "intrusive", in contrast with the Mediterranean area, where it probably means a real colonization[1]. In the Mediterranean region, the Gravettian culture also had a late arrival. Nevertheless, the south-east has an important number of sites of this culture, specially in he Land of Valencia (Les Mallaetes, Parpaló, Barranc Blanc, Meravelles, Coba del Sol, Ratlla del Musol, Beneito). It is also found in the Land of Murcia (Palomas, Palomarico, Morote) and Andalusia (Los Borceguillos, Zájara II, Serrón, Gorham's Cave). The first indications of modern human colonization of the interior and the west of the peninsula are found only in this cultural phase, with a few late Gravettian elements found in the Manzanares valley (Madrid) and Salemas cave (Alemtejo, Portugal). Solutrean The Solutrean culture shows its earliest appearances in Laugerie Haute (Dordogne, France) and Les Mallaetes (Land of Valencia), with radiocarbon dates of 21,710 BP and 20,890 BP respectively[1]. In the Iberian peninsula it shows three different facies: The Iberian (or Mediterranean) facies is defined by the sites of Parpalló and Les Mallaetes in the province of Valencia. They are found immersed in important Gravettian perdurations that would eventually redefine the facies as

"Gravettizing Solutrean"[1]. The archetypical sequence, that of Parpalló and Les Mallaetes caves, is:  Initial Solutrean.  Full or Middle Solutrean, dated in its lower layers to 20,180 BP.  An sterile layer with signs of intense cold that is related to the Last Glacial Maximum.  Upper or Evolved Solutrean, including bone tools and also needles of this material. These two caves are surrounded by many other sites (Barranc Blanc, Meravelles, Rates Penaes, etc.) that show only a limited impact of Solutrean and instead have many Gravettian perdurations, showing a convergence that has been named as "Gravetto-Solutrean". Solutrean is also found in the Land of Murcia, Mediterranean Andalusia and the lower Tagus (Portugal). In the Portuguese case there are no signs of Gravettization. The Cantabrian facies shows two markedly different tendencies in Asturias and the Vasco-Cantabrian area. The oldest findings are all in Asturias and lack of the initial phases, beginning with the full Solutrean in Las Caldas (Asturias) and other nearby sites, followed by evolved Solutrean, with many unique regional elements. Radiocarbon dates oscilate between 20,970 and 19,000 BP[1]. In the Vasco-Cantabrian area instead the Gravettian influences seem persistent and the typical Solutrean foliaceous elements are minority. Some transitional elements that prelude the Magdalenian, like the monobiselated bone spear point, are already present. Most important sites are Altamira, Morín, Chufín, Salitre, Ermittia, Atxura, Lezetxiki, and Santimamiñe. In northern Catalonia there is an early local Solutrean, followed by scarce middle elements but with a well developed final Solutrean. It is related to the French Pyrenean sequences. Main sites are Cau le Goges, Reclau Viver and L'Arbreda. In the region of Madrid there were some findings attributed to Solutrean that are today missing. Late Upper Paleolithic This phase is defined by the Magdalenian culture, even if in the Mediterranean area the Gravettian influence is still persistent.

In the Cantabrian area, the early Magdalenian phases show two different facies: the "Castillo facies" evolves locally over final Solutrean layers, while the "Rascaño facies" appears in most cases directly over the natural soil (no earlier occupations of these sites). In the second phase, the lower evolved Magdalenian, there are also two facies but now with a geographical divide: the "El Juyo facies" is found in Asturias and Cantabria, while the "Basque Country facies" is only found in this region. The dates for this early Magdalenian period oscilate between 16,433 BP for Rascaño cave (Rascaño facies), 15,988 and 15,179 BP for the same cave (El Juyo facies) and 15,000 BP for Altamira (Castillo facies). For the Basque Country facies the cave of abauntz has given 15,800 BP[1]. The middle Magdalenian shows less aboundance of findings. The upper Magdalenian is closely related to that of southern France (Magdalenian V and VI), being characterized by the presence of harpoons. Again there are two facies (called A and B) that appear geographically interwined, though the facies A (dates: 15,400-13,870 BP) is absent in the Basque Country and the facies B (dates 12,869-12,282 BP) is rare in Asturias. In Portugal there have been some findings of the upper Magdalenian north of Lisbon (Casa da Moura, Lapa do Suão). A possible intermediate site is La Dehesa (Salamanca, Spain), that is clearly associated with that of the Cantabrian area. In the Mediterranean area, Catalonia again is directly connected with the French sequence, at least in the late phases. Instead the rest of the region shows a unique local evolution known as Parpallense. The sometimes called Parpalló "Magdalenian" (extended by all the south-east) is actually a continuity of the local Gravetto-Solutrean. Only the late upper Magdlenian actually includes true elements of this culture, like protoharpoons. Radicarbon dates for this phase are of c. 11,470 BP (Borran Gran). Other sites give later dates that actually approach the Epi-Paleolithic[1]. Paleolithic art

Altamira cave ceiling Together with France, the Iberian peninsula is one of the prime areas of Paleolithic cave paintings. This artistic manifestation is found most importantly in the northern Cantabrian area, where the earliest manifestations (Castillo, El Conde) are as old as Aurignacian times, even if rare. The practice of this mural art increases in frequency in the Solutrean period, when the first animals are drawn, but it is not until the Magdalenian cultural phase when it becomes truly widespread, being found in almost every cave. Most of the representations are of animals (bison, horse, deer, bull, reindeer, goat, bear, mammouth, moose) and are painted in ochre and black colors but there are exceptions and human-like forms as well as abstract drawings also appear in some sites. In the Mediterranean and interior areas, the presence of mural art is not so aboundant but exists as well since the Solutrean. Also, several examples of open-air art exist, such as the monumental Côa Valley (Portugal), Domingo García and Siega Verde (both in Spain). Archaeogenetics

World map of human migrations

Around 40,000 BC the first large settlement of Europe by modern humans, nomadic hunter-gathereres came from the steppes of Central Asia, characterized by the M173 mutation in the Y chromosome, defining them as an haplogroup R population. When the last ice age reached its maximum extent, these modern humans took refuge in Southern Europe, namely in Iberia, and in the steppes of southern Ukraine and Russia. From around 32,000 to 21,000 BC the modern human Aurignacian culture dominated Europe. Around 30,000 BC a new wave of modern humans made their way from Southern France into the Iberian peninsula. Here, this genetically homogenous population (characterized by the M173 mutation in the Y chromosome), developed the M343 mutation, giving rise to the R1b Haplogroup, still dominant in modern Portuguese and Spanish populations. Around 28,000 BC the Gravettian culture began to succeed the Aurignacian. Epipaleolithic Around 10,000 BC an interstadial deglaciation called the Allerød Oscillation occurred, weakening the rigorous conditions of the last ice age. This climatic change also represents the end of the Upper Palaeolithic period, beginning the Epipaleolithic. As the climate became warmer, the late Magdalenian peoples of Iberia modified their technology and culture. The main techno-cultural change is the process of microlithization: the reducton of size of stone and bone tools, also found in other parts of the World. Also the cave sanctuaries seem to be abandoned and art becomes rarer and mostly done on portable objects, such as peebles or tools. It also implies changes in diet, as the megafauna virtually disappears when the steppe becomes woodlands. In this period, hunted animals are of smaller size, typically deer or wild goats, and seafood becomes an important part of the diet Azilian The first Epipaleolithic culture is the Azilian, also known as microlaminar microlithism in the Mediterranean. This culture is the local evolution of Magdalenian, parallel to other regional derivatives found in Central and Northern Europe. Original from the Franco-Cantabrian region, it eventually expands to Mediterranean Iberia as well.

An archetypical Azilian site in the Iberian peninsula is Zatoya (Navarre), where it is difficult to discern the early Azilian elements from those of late Magdalenian (this transition dated to 11,760 BP [1]). Full Azilian in the same site is dated to 8,150 BP, followed by appearance of geometric elements at a later date, that continue until the arrival of pottery (subneolithic stage). In the Mediterranean area, virtually this same material culture is often named microlaminar microlithism because it lacks of the bone industry typical of Franco-Cantabrian Azilian. It is found in parts of Catalonia, Lands of Valencia and Murcia and Mediterranean Andalusia. It has been dated in Les Mallaetes at 10,370 BP[1]. Geometrical microlithism In the late phases of the Epipaleolithic a new trend arrives from the north: the geometrical microlithism, directly related to Sauveterrian and Tardenoisian cultures of the Rhin-Danube region. While in the Franco-Cantabrian region it has a minor impact, not altering the Azilian culture substantially, in Mediterranean Iberia and Portugal its arrival is more noticeable. The Mediterranean geometrical microlithism has two facies:  The Filador facies is directly related to French Sauveterrian and is found in Catalonia, north of the Ebro river.  The Cocina facies is more widespread and, in many sites (Málaga, Portugal), shows a strong dependence of fishing and seafood gathering. The Portuguese sites (south of the Tagus, Muge group) have given dates of c.7350 BP[1]. Asturian An rather mysterious exception to generalized microlithism is the so called Asturian culture, actually identified by a single fossil: the Asturian pick-axe, and found only in coastal locations, specially in Eastern Asturias and Western Cantabria. It is believed that the Asturian tool was used for seafood gathering. Neolithic In the 6th millennium BCE Andalusia experiences the arrival of the first agriculturalists. Their origin is uncertain (though North Africa is a serious candidate) but they arrive with already developed crops (cereals and legumes).

The presence of domestic animals instead is unlikely, as only pig and rabbit remains have been found and these could belong to wild animals. They also consumed large amounts of olives but it's uncertain too wether this tree was cultivated or merely harvested in its wild form. Their typical fossil is the La Almagra style pottery, quite variegated[1]. The Andalusian Neolithic also influenced other areas, notably Southern Portugal, where, soon after neolithization, the first dolmen tombs begin to be built c.4800 BCE, being possibly the oldest of their kind anywhere[1]. C.4700 BCE Cardium Pottery Neolithic culture (also known as Mediterranean Neolithic) arrives to Eastern Iberia. While some remains of this culture have been found as far west as Portugal, its distribution is basically Mediterranean (Catalonia, Valencian region, Ebro valley, Balearic islands). The interior and the northern coastal areas remain largely marginal in this process of spread of agriculture. In most cases it would only arrive in a very late phase or even already in the Chalcolithic age, together with Megalithism. Chalcolithic

An interpretation of the developement of the European Megalithic Culture

The Chalcolithic or Copper Age is the earliest phase of metallurgy. Copper, silver and gold started to be worked then, though these soft metals could hardly replace stone tools for most purposes. The Chalcolithic is also a period of increased social complexity and stratification and, in the case of Iberia, that of the rise of the first civilizations and of extense exchange networks that would reach to the Baltic and Africa. The conventional date for the beginning of Chalcolithic in Iberia is c. 3000 BCE. In the following centuries, specially in the south of the peninsula, metal goods, often decorative or ritual, become increasingly common. Additionally there is an increased evidence of exchanges with areas far away: ambar from the Baltic and ivory and ostrich-egg products from Northern Africa[1]. It is also the period of the great expansion of Megalithism, with its associated collective burial practices. In the early Chalcolithic period this cultural phenomenon, maybe of religious undertones, expands along the Atlantic regions and also through the south of the peninsula (additionally it's also found in virtually all European Atlantic regions). In contrast, most of the interior and the Mediterranean regions remain refractary to this phenomenon. Another phenomenon found in the early chalcolithic is the development of new types of funerary monuments: tholoi and artificial caves. These are only found in the more developed areas: southern Iberia, from the Tagus estuary to Almería, and SE France. Eventually, c. 2600 BCE, urban communities begin to appear, again specially in the south. The most important ones are Los Millares in SE Spain and Zambujal (belonging to Vila Nova de São Pedro culture) in Portuguese Estremadura, that can well be called civilizations, even if they lack of the literary component.

Extent of the Beaker culture It is very unclear if any cultural influence originated in the Eastern Mediterranean (Cyprus?) could have sparked these civilizations. On one side the tholos does have a precedent in that area (even if not used yet as tomb) but on the other there is no material evidence of any exchange between the Eastern and Western Mediterranean, in contrast with the aboundance of goods imported from Northern Europe and Africa[1]. Since c. 2150 BCE, the Bell Beaker culture intrudes in Chalcolithic Iberia. After the early Corded style beaker, of quite clear Central European origin, the peninsula begins producing its own types of Bell Beaker pottery. Most important is the Maritime or International style that, associated specially with Megalithism, is for some centuries aboundant in all the peninsula and southern France. Since c. 1900, the Bell Beaker phenomenon in Iberia shows a regionalization, with different styles being produced in the various regions: Palmela type in Portugal, Continental type in the plateau and Almerian type in Los Millares, among others[1].

Like in other parts of Europe, the Bell Beaker phenomenon (speculated to be of trading or maybe religious nature) does not significatvely alter the cultures it inserts itself in. Instead the cultural contexts that existed previously continue basically unchanged by its presence. Bronze Age

Map of Iberian Middle Bronze Age c. 1500 BCE, showing the main cultures, the two main cities and the location of strategic tin mines Early Bronze The center of Bronze Age technology is in the southeast since c.1800 BCE[1]. There the civilization of Los Millares was followed by that of El Argar, initially with no other discontinuity than the displacement of the main urban center some kilometers to the north, the gradual appearance of true bronze and arsenical bronze tools and some greater geographical extension. The Argarian people lived in rather large fortified towns or cities. From this center, bronze technology spread to other areas. Most notable are:

Bronze of Levante: in the Land of Valencia. Their towns were smaller and show intense interation with their neighbours of El Argar.  South-Western Iberian Bronze: in southern Portugal and SW Spain. These poorly defined archaeological horizons show the presence of bronze daggers and an expansive trend in northwards direction.  Cogotas I culture (Cogotas II is Iron Age Celtic): the pastoralist peoples of the plateau become for the first time culturally unified. Their typical fossil is a rough troncoconic pottery. Some areas like the civilization of Vila Nova seem to have remained apart from the spread of bronze metallurgy remaining technically in the Chalcolithic 

Middle Bronze This period is basically a continuation of he previous one. The most noticeable change happens in El Argar civilization, that adopts the Aegean custom of burial in pithos[1]. This phase is known as El Argar B, beginning c.1500 BCE. In the North-West (Galicia and northern Portugal), a region that held some of the largest reserves of tin (needed to make true bronze) in Western Eurasia became a focus for mining, incorporating then the bronze technology. Their typical fossil are bronze axes (Group of Montelavar). The semi-desertic region of La Mancha shows its first signs of colonization with the fortified scheme of the Motillas (hillforts). This group is clearly related to the Bronze of Levante, showing the same material culture[1]. Late Bronze

Map of Iberian Late Bronze Age since c. 1300 BCE, showing the main cultural areas. Dots show isolated remains of these cultures outside their main area C. 1300 BCE several major changes happen in Iberia, among them:  The Chalcolithic culture of Vila Nova vanishes, possibly in direct relation to the silting of the canal connecting the main city Zambujal with the sea [2]. It is replaced by a non-urban culture, whose main fossil is an externally burnished pottery.  El Argar also disappears as such, what had been a vey homogeneous culture, a centralized state for some, becomes an array of many postArgaric fortified cities.  The Motillas are abandoned.  The proto-Celtic Urnfield culture appears in the North-East, conquering all Catalonia and some neighbouring areas.  The Lower Guadalquivir valley shows its first clearly differentiated culture, defined by internally burnished pottery. This group might have some relation with the semi-historical, yet-to-be-found, Tartessos.  Western Iberian Bronze cultures show some degree of interaction, not just among them but also with other Atlantic cultures in Britain, France and elsewhere. This has been called the Atlantic Bronze complex[1]. Iron Age The Iron Age in the Iberian peninsula has two focus: the Hallstatt-related Iron Age Urnfields of the North-East and the Phoenician colonies of the South. Indo-European (Celtic) expansion

Approximate extension of Celts c.400 BCE Since the late 8th century BCE, the Urnfield culture of North-East Iberia begins to incorporate Iron metallurgy and, eventually, elements of the Hallstatt culture. In this period it experiences a clear expansion mainly oriented upstream along the Ebro river, arriving to La Rioja and (in a hybrid local form) also to Alava, but also southwards into Castelló, with less marked influences arriving further south. Some offshots are also detected along the Iberian mountains, in what can be a prelude of the formation of the Celtiberi[1]. In this period the social differentiation is more visible and there is also evidence of the existence of local chiefdoms and a horse-riding elite. It is possible that these transformations represent the arrival of new waves from Central Europe.

A Castro village in Castro de Baroña, Galicia, Spain

From these outposts in the Upper Ebro and the Iberian montains, the Celtic culture expanded into the plateau and the Atlantic coast. Several groups can be described[1]:  The Bernorio-Miraveche group (northern Burgos and Palencia provinces), that would influence the peoples of the northern fringe.  The Duero group, probable precursor of the Vaccei.  The Cogotas II culture, likely precursor of the Vettones, of marked cattle-herder nature, that would gradually expand southwards into Extremadura.  The Lusitanian Castros group, in Central Portugal, precursor of the Lusitani.  The North-West Castros culture, in Northern Portugal and Galicia, related to the previous one but with strong peculiarities due to the clear persistence of the Atlantic Bronze substrate. All these Indo-European groups have some common elements, like combed pottery since the 6th century and uniform weaponry. Since c.600 BCE the Urnifields of the North-East are replaced by the Iberian culture, in a process that won't be completed until the 4th century BCE[1]. This physical separation from their continental relatives would mean that the Celts of the Iberian peninsula never received the cultural influences of La Tène culture, including Druidism. Phoenician colonization and influence

Phoenician sarcophagus found in Cadiz

The Phoenicians of Asia, Greeks of Europe, and Carthaginians of Africa all colonized parts of Iberia to facilitate trade. During the tenth century BC the first contacts between Phoenicians and Iberia (along the Mediterranean coast) were made. This century also saw the emergence of towns and cities in the southern littoral areas of eastern Iberia. The Phoenicians founded colony of Gadir (modern Cádiz) near Tartessos. The foundation of Cádiz, the oldest continuously-inhabited city in western Europe, is traditionally dated to 1104 BC, although, as of 2004, no archaeological discoveries date back further than the ninth century BC. The Phoenicians continued to use Cádiz as a trading post for several centuries leaving a variety of artifacts, most notably a pair of sarcophaguses from around the fourth or third centuries BC Contrary to myth, there is no record of Phoenician colonies west of the Algarve (namely Tavira), even though there might have been some voyages of discovery. Phoenician influence in what is now Portuguese territory was essentially through cultural and commercial exchange with Tartessos. During the ninth century BC the Phoenicians (from the city-state of Tyre founded the colony of Carthage (in North Africa). During this century Phoenicians also had great influence on Iberia with the introduction the use of Iron, of the Potter's wheel, the production of Olive oil and Wine. They were also responsible for the first forms of Iberian writing, had great religious influence and accelerated urban development. However, there is little evidence to support the myth of a Phoenician foundation of the city of Lisbon as far back as 1300 BC, under the name Alis Ubbo ("Safe Harbour"), even if in this period there are organized settlements in Olissipona (modern Lisbon, in Portuguese Estremadura) with clear Mediterranean influences. There was strong Phoenician influence and settlement in the city of Balsa (modern Tavira in the Algarve) in the eighth century BC. Phoenician influenced Tavira was destroyed by violence in the sixth century BC. With the decadence of Phoenician colonization of the Mediterranean coast of Iberia in the sixth century BC many of the colonies are deserted. The sixth century BC also saw the rise of the colonial might of Carthage, which slowly replaced the Phoenicians in their former areas of dominion. Greek colonization The Greek colony at what now is Marseilles began trading with the Celtiberians on the eastern coast around the eighth century BC. The Greeks

finally founded their own colony at Ampurias, in the eastern Mediterranean shore (modern Catalonia), during the sixth century BC beginning their settlement in the Iberian peninsula. There are no Greek colonies west of the Strait of Gibraltar, only voyages of discovery. There is no evidence to support the myth of an ancient Greek founding of Olissipo (modern Lisbon) by Odysseus.

Contents  1 Early hominids  2 Stone Age Modern Man  3 The Metal Ages  4 External links 

Early hominids Spain has a wealth of prehistoric sites. Many of the best preserved prehistoric remains are in the Atapuerca region, rich with limestone caves that have preserved a million years of human evolution. Among these sites is the cave of Gran Dolina, where six hominin skeletons, dated between 780,000 and 1 million years ago, were found in 1994. Experts have debated whether these skeletons belong to the species Homo erectus, Homo heidelbergensis, or a new species called Homo antecessor. In the Gran Dolina, investigators have found evidence of tool use to butcher animals and other hominins, the first evidence of cannibalism in a hominin species. Evidence of fire has also been found at the site, suggesting they cooked their meat. Also in Atapuerca, is the site at Sima de los Huesos, or "Pit of Bones". Excavators have found the remains of 30 hominins dated to about 400,000 years ago. The remains have been tentatively classified as Homo heidelbergensis and may be ancestors of the Neanderthals. No evidence of habitation has been found at the site except for one stone hand-ax, and all of the remains at the site are of young adults or teenagers. The age similarity suggests the remains were not the result of accidents. The seemingly deliberate placement of remains and lack of habitation may mean that the bodies were deliberately interred in the pit as a place of burial, which would make the site the first evidence of hominin burial.

Spain was also the first country where remains of Neanderthals were found when a Neanderthal skull was found in Forbes’s Quarry in Gibraltar in 1848. However, Neanderthals were not recognized as another species until the discovering of remains in Neandertal, Germany in 1856. Subsequent Neanderthal discoveries in Gibraltar have also been made including the skull of a 4 year old child and preserved excrement on top of baked mussel shells. Neanderthal remains have been found at other sites within Spain including Zafarraya where a Neanderthal mandible and Mousterian tools, associated with the Neanderthal culture, were found in 1995. The mandible was dated to 30,000 years ago and the tools to 27,000. These dates make the Zafarraya remains the youngest evidence of Neanderthals and have expanded the timeline of Neanderthal existence. The more recent dating of the remains also provides the first evidence for prolonged co-existence between Neanderthals and modern man. Some have also suggested that the newer remains in Spain suggest Neanderthals were driven out of Central Europe by modern man to the Iberian peninsula where they sought refuge.

Stone Age Modern Man

Dolmen de Menga (c.2500 BC), Antequera, Andalucia, Spain Modern men appeared in Spain about 35,000 years ago. At this time, the Aurignacian culture dominated Europe. L'Arbreda Cave in Catalonia contains Aurignacian cave paintings, as well as earlier remains from Neanderthals. Around 20,000 years ago the Aurignacian culture was replaced by that of the Solutreans, who produced some of the finest flint work of the Stone Age allowing them to produce lighter projectile weapons, among other advantages.

Despite the superior production abilities of the Solutrean culture, it was replaced by the Magdalenian culture around 17,000 years ago. The Magdalenians period marked the height of cave painting. By far the most significant cave painting site in Spain is Altamira, dated from about 16,000 to 9,000 BC. Altamira is part of the Cantabrias region where many more caves with paintings have been found. In Altamira, excavators have found evidence of human occupation alongside the paintings. These artifacts include evidence of Solutrean occupation in addition to the Magdalenians, to whom most of the painting is attributed. The Magdalenians used charcoal, ochre, haematite, and animal fat to produce the elaborate display in the cave, the most noteworthy part of which is the Polychrome Ceiling, with many images of bison and other animals. In addition to the grand scale of the paintings, the Stone Age artists also used comparatively advanced artistic techniques. Because of the cave paintings' scale and quality, some have called Altamira the "The Sistine Chapel of Quaternary art". The Magdalenians were replaced by the Azilian culture around 10,000 years ago. The Azilians were the final Paleolithic culture to occupy Spain and extended their time span into the Mesolithic age. During the Mesolithic period, cave art continued to advance, especially in the Levant area of Spain. Spain has many ruins of megalithic monuments created during the Neolithic period and continued into the Chalcolithic or Copper Age. The monuments share many similarities with other Megalithic structures throughout Europe, including those in Brittany and Malta. Dolmens are an especially common structure built by the Neolithic Spaniards. The Metal Ages

Phoenician sarcophagus found in Cadiz Several different cultural groups inhabited Spain before the arrival of colonizers, and eventually, the Romans. The Beaker People spread throughout Europe c. 2000 BC and carried with them knowledge of metal work and their unique pottery designs. The group may have originated in Spain or Portugal. The Vascon people inhabited northern Spain from an unknown date. The Vascons were mentioned by the Romans upon their arrival to Spain. The Vascons were likely the ancestors of the modern Basque people whose language, probably the descendent of the Vascon language, has been a linguistic enigma. The language is outside the regionally dominant family of Indo-European languages and has no known similarities with other language families. The Los Millares culture developed in the third millennium B.C. Centered on the Los Millares site, the culture spread throughout Andalucia and eastern Spain. The Los Millares site contained a complex defensive system with multiple rings of walls and a necropolis with a false dome. The Los Millares culture fell to the El Argar culture, which lasted from c. 1800 B.C. to c. 1400 B.C. The El Argar mined extensively for their metal working, including bronze work. The culture disappeared abruptly in 1400 B.C.

Another Spanish lost civilization were the Tartessos, now known only through historical references and scattered artifacts. The Tartessos people had advanced knowledge of both metal working and navigation. They sailed to the British isles to trade for tin and other metals. They then traded these with Phoenicians who, possibly as early as 1100 B.C., established the city of Cadiz as a trading post. Tartessos disappeared in the sixth century B.C. Nothing of Tartessos remains except scattered artifacts and historical references by classical civilizations. The city is thought to have been at the mouth of the Guadalquivir river and now likely lies beneath its marshy delta.

The Lady of Baza, made by Iberians The Iberians arrived in Spain sometime in the third millennium B.C. Most scholars believe the Iberians came from somewhere farther east in the Mediterranean, although some have suggested that they originated in North Africa. The Iberians settled along the eastern coast of Spain. The Iberians lived in isolated communities structured as tribes. They also had a knowledge of metal working, including bronze, and agricultural techniques. In later years, the Iberians evolved into a more complex civilization with urbanized communities and social stratification. They traded metals with the Phoenicians, Greeks, and Carthaginians. The Celts of Europe entered Spain through two separate migrations in the ninth and seventh centuries B.C. They generally settled along the northern part of Spain and assimilated various other groups into Celtic culture. The Celts mixed with the Iberians to form the Celtiberians who integrated the Celtic tradition and knowledge of iron working with Iberian culture. The Phoenicians of Asia, Greeks of Europe, and Carthaginians of Africa all colonized parts of Spain to facilitate trade. The Phoenicians founded Cadiz, the oldest city in Western Europe, in 1,100 B.C. The Phoenicians continued to

use Cadiz as a trading post for several centuries and left a variety of artifacts, most notably a pair of sarcophaguses from around the fourth or third centuries B.C. The Greek colony at what now is Marseilles began trading with the Celtiberians on the eastern coast around the eight century B.C. The Greeks finally founded their own colony at Ampurias during the sixth century B.C. After their defeat by Rome in the First Punic War (which ended in 241 B.C.), the African based Carthaginians began to extend their conquest of Spain to expand their empire further into Europe. In the Second Punic War, Hannibal marched his armies, which included Iberians, from Africa through Spain to cross the Alps and attack the Romans in Italy. In 202 B.C., At the end of the Second Punic War, Carthage had lost Spain, and Rome began its conquest and occupation of the Iberian peninsula, thus beginning the era of Roman Spain.

200 B.C.

Hispania Tarraconensis Hispania Tarraconensis was een Romeinse provincie in het huidige Spanje. Tarraconensis besloeg heel het gebied dat Spanje nu is (behalve de Extremadura en Andalusië) en een deel van het huidige Portugal. Het staat ook bekend onder zijn (oudere) naam Hispania Citerior. Inhoud  1 Grenzen  2 Geschiedenis o 2.1 Bronstijd o 2.2 Kelten o 2.3 Grieken en Feniciërs o 2.4 Carthago en Rome o 2.5 Hispania Citerior o 2.6 Hispania Tarraconensis o 2.7 Tarraconensis na de Romeinen  2.7.1 Vandalen  2.7.2 Visigoten  2.7.3 Moren  3 Volk  4 Religie  5 Economie Grenzen Ten oosten van Hispania Tarraconensis lag de Middellandse Zee, wat de Romeinen passend de Mare Nostrum (Latijn: onze zee). In het zuiden had de provincie een grens met Hispania Baetica, wat grofweg overeenkomt met het huidige Andalusia. In het westen lag de Atlantische Oceaan en in het zuidwesten grensde Tarraconensis aan een andere provincie: Hispania Lusitania, wat ongeveer overeenkomt met het huidige Portugal. Geschiedenis Bronstijd

De Kelten bewoonden heel het Iberische schiereiland: in de bronstijd behoorden de Keltische nederzettingen (zoals Cortes de Navarra) tot de Klokbeker-culturen. In de bronstijd was Tin een zeer belangrijke grondstof. Aangezien de gebieden in het westen van het latere Tarraconensis rijke voorraden hadden, was de regio een belangrijke handelspartner. Hiervan getuigt het scheepswrak uit circa 800 v. Chr., gevonden bij Huelva, waar vele bronzen wapens in zaten, gefabriceerd in Frankrijk. Kelten Tegen de 5de eeuw v. Chr. beheersten de Kelten een groot deel van West- en Centraal Europa, dus ook in Spanje en Hispania Tarraconensis. De Keltische volkeren waren politiek niet één volk, maar voelden zich cultureel wel verbonden. Zo was de Hallstatt-cultuur tegen de 5de eeuw v. Chr. in heel Tarraconensis verspreid. De Keltische volkeren die er woonden heetten: Gallaeci, Keltiberiërs en Iberiërs, en hadden hun hoofdsteden in Brigantium en Numantia.

Grieken en Feniciërs De Grieken stichtten koloniën in het hele Mediterrane gebied, waaronder in Tarraconensis: tussen 800 en 480 v. Chr. stichtten zij Hemeroskopeion en Emporion. De rest van de oostkust van Tarraconensis bleef in Keltische handen. In het zuiden van Hispania werden Fenicische koloniën gesticht: de beroemdste daarvan is Gades, het huidige Cadiz.

Carthago en Rome De Feniciërs die met hun hoofdstad in Carthago een zelfstandige mogendheid waren geworden, waren beter bekend Carthagers. Zij kwamen in het vaarwater, soms letterlijk, van de Romeinen. Na de Eerste Punische Oorlog (264-241 v. Chr.) werden Sicilië, Corsica en Sardinië Romeins; de Carthagers reageerden door hun koloniën in Hispania fors uit te breiden. In 229 v. Chr. (of 228?) veroverden de Romeinen het noordelijkste deel van Tarraconensis en in 226 v. Chr. kwamen de partijen overeen de rivier Ebro voortaan als grens te beschouwen. De Carthaagse koloniën reikten toen al tot aan die rivier en tot ver in het binnenland, tot aan Numantia.

De Tweede Punische Oorlog (219-201 v. Chr.) veranderde veel voor de regio. Deze oorlog begon er zelfs: Hannibal viel de vestingstad Saguntum aan, die Romeins-gezind was terwijl het in de Carthaagse invloedssfeer lag.

De Romeinen reageerden met een tegenaanval: heel Hispania stond op het spel, en bij nader inzien zelfs hun eigen voortbestaan. De Carthagers vielen onder Hannibal via Hispania, Gallië en de Alpen het noorden van Italië binnen. Vandaar ging het verder naar het zuiden, waar zij de Romeinen een hele tijd het leven zuur maakten. Ondertussen probeerden de Romeinen Hannibal reeds vanaf (218 v. Chr., Slag bij Cissa), van zijn uitvalbasis te isoleren door op te marcheren in Hispania.

Rond 210 v. Chr. hadden zij tal van Carthaagse gebieden in Tarraconensis veroverd en waren tot in Baetica opgemarcheerd. De campagne verliep verder voorspoedig: onder leiding van Scipio Africanus kwam het leger vanuit Ostia in 210 in Tarraco, de hoofdstad van het Romeinse Tarraconensis, aan en trok naar het zuiden. Hannibal zat vast in Zuid-Italië en vele steden vielen zonder slag of stoot (o.a. Carthago Nova). In 208 stootte Scipio op een Carthaags leger in Baecula, dat meer landinwaarts lag, maar versloeg het. Twee jaar later, in 206, gebeurde dat opnieuw, ditmaal in Ilipa. Vandaar uit kon Scipio Gades innemen; de Carthaagse koloniën in Hispania waren Romeins bezit geworden: Hispania Citerior. Deze provincie omvatte slechts de kuststreek; de binnenlanden, waaronder bv. Numantia, waarvan sommige door de Carthagers waren onderworpen, werden of bleven autonoom. (voor het verdere verloop van de Punische Oorlogen tussen Rome en Carthago: zie derde Punische Oorlog) Hispania Citerior

Na de militaire Romeinse overwinningen op Carthago en Macedonia in 146 v. Chr. konden de Romeinen meer tijd vrijmaken voor de verdere verovering van Hispania. In 133 v. Chr. werd Numantia, na een beleg van 20 jaar, door de Romeinen ingenomen. Dit betekende de ondergang voor de Keltiberiërs, die daarmee hun hoofdstad verloren. Het verval van de Kelten in Spanje werd pas echt duidelijk toen de La Tène-periode in de 2de eeuw v. Chr. niet doordrong tot in Hispania. Tegen 60 v. Chr. werden ook de Lusitanii onderworpen, maar de Gallaeci (met hoofdstad Brigantium) bleven zich hardnekkig verzetten.

Hispania Tarraconensis in het Romeinse Rijk Het kustgedeelte (reeds onderworpen) werd rijk. Vanuit de hoofdstad Tarraco werden heirbanen aangelegd en het gebied traag gekoloniseerd. In 63 v. Chr. werd Julius Caesar de consul van Hispania Citerior. Hispania Tarraconensis In 27 v. Chr. reorganiseerde keizer Augustus Hispania Citerior. Hierbij splitste hij de provincie in drieën: Hispania Tarraconensis, Hispania Baetica en Hispania Lusitania. Tijdens de Cantabrische oorlog (29-19 v. Chr. vielen ook de laatste delen van het Iberische schiereiland: de Cantabrii, inwoners van Cantabria waren de laatste Kelten die zich in 19 v. Chr. moesten overgeven. Cantabria werd bij Tarraconensis ingelijfd. Tarraconensis werd een keizerlijke provincie (d.w.z. dat de keizer een persoon koos als gouverneur). Tarraconensis na de Romeinen Hispania Tarraconensis bleef deel van het Romeinse Rijk tot de grote volksverhuizingen van de 5de eeuw. Daarna spreekt men eigenlijk niet meer van Tarraconensis, maar van Spanje. Vandalen In 409-410 trokken de Vandaalse Asdingen en Silingen, samen met de Alanen en Sueven de Pyreneeën over en bereikten Spanje. De in allerijl door de

Romeinen opgeworpen steunpunten ontwijkend, vestigden deze stammen zich aanvankelijk onder de inheemse bevolking in Noordwest-Spanje. Maar spoedig verspreidden zij zich van daaruit over Spanje. De Silingen drongen Baetica binnen en de Asdingen het zuiden van Galicië. De Romeinse keizer Honorius

zag in de Vandalen bondgenoten tegen zijn rivaal Constantius III en sloot in 411 verdragen. Ondanks deze verdragen werden de twintiger jaren een periode van wrijving en oorlog. De Romeinen lieten daarom in 415 de Visigoten overkomen vanuit Gallië naar Spanje om de eerder aangekomen stammen te vernietigen. In twee jaar tijd werden de Silingen praktisch uitgeroeid en de Alanen zodanig verzwakt dat deze zich moesten verbinden met de Asdingen.

In 418 verlieten de Visigoten Spanje en bleven de Asdingen en Sueven gespaard. De Asdingen kregen vaste voet in Andalusië. In 422 versloegen zij het Romeinse leger en veroverden Carthagena. Ze bouwden een vloot en veroverden de Balearen. In 429 gingen zij scheep naar Afrika. Visigoten In 409 begonnen deze grote volksverhuizingen en dit leidde tot een opstand van de Basken en de Cantabrii. Na het vertrek van de Vandalen verschenen de Visigoten. Het uitgeputte West-Romeinse Rijk kon niet meer reageren en het Visigotische koninkrijk in Hispania was een feit. Deze regering was (mede met de Ostrogoten) verantwoordelijk voor de echte val van het WestRomeinse Rijk in 476. De Visigotische koningen heersten over heel Spanje en Portugal en een stukje zuid-Frankrijk, behalve het Suevenkoninkrijk in het noordwesten, dat veroverd werd in 585 en Baskenland, dat nooit veroverd werd. Het bestuur had veel innerlijke twisten, waardoor Justinianus I in 554 het zuidelijk deel van Tarraconensis en Baetica kon veroveren. Tegen 620 waren de laatste Byzantijnse bezittingen verloren gegaan.

Moren Volk Toen de Romeinen in de 2de eeuw v. Chr. interesse begonnen te tonen voor de regio, was de oorspronkelijke bevolking, zoals de Basken, (zie 2.1) al eeuwen gemengd met de Keltische (zie 2.2). Verder waren er ook Fenicische/Carthaagse bevolkingsgroepen te vinden, aangezien zij de bewoners van de meeste kolonies waren. Vanaf de 2de eeuw v. Chr. werden er ook Romeinse invloeden, aan de kust was die er al lang. In het opstandige binnenland kwam die vooral van het legioen dat de Romeinen in centraal Tarraconensis legerden (nabij Legio). Na de Romeinse overheersing kwamen daar nog eens Germaanse stammen, Noord-Afrikaanse (de Moren) en veel Joden bij. Religie

Economie Tarraconensis was een rijk land: vanuit het binnenland kwamen vele goederen op de Romeinse markt terecht: hout, goud, ijzer, tin, lood, aardewerk, vermiljoen, koper, marmer, wijn en olijfolie.

Hispania Baetica

De Romeinse provincie Hispania Baetica . Hispania Baetica (of gewoonweg Baetica) was de Latijnse naam van een Romeinse provincie, gelegen in het zuiden van het huidige Spanje. Inhoud  

  

1 Ligging 2 Geschiedenis o 2.1 Voor-Romeins o 2.2 Romeins Baetica o 2.3 Na de Romeinen 3 Beroemde Romeinen uit Baetica 4 Economie 5 Steden

Ligging

Op het Iberische schiereiland lagen er 3 Romeinse provincies: Hispania Baetica, Hispania Lusitania ten opzichte van Baetica in het westen gelegen en Hispania Tarraconensis, in het noorden en noordoosten. In het zuiden had Hispania Baetica een lange kustlijn met de Middellandse Zee, die bij de Zuilen van Hercules, de oude benaming voor de straat van Gibraltar, uitmondde in de Atlantische Oceaan.

Geschiedenis Voor-Romeins Voordat Rome haar macht op de regio te pakken kreeg, was het gebied al eeuwen eerder bewoond. In de bergachtige binnenland van wat Baetica zou worden hadden zich verschillende Iberische stammen gevestigd en de Keltische invloeden waren hier niet zo sterk als in het Keltiberische noorden van Spanje.

De Griekse geschiedschrijver Herodotos verhaalde over de rijke handelsstad Tartessos aan de monding van de Guadalquivir die in de bronstijd de handel in de westelijke middellandse zee beheerste voordat de Feniciërs hun invloed naar Spanje uitbreidden. Volgens Claudius Ptolemaeus, een geograaf uit de oudheid, waren er drie belangrijke groepen inheemse stammen. Eenderzijds waren er de machtige Turdetani die in het westelijk deel van Baetica woonde, vooral in de vallei van de Guadalquivir. Volgens sommige schrijvers (zoals Strabo) waren de Turdetani afstammelingen van de eerdere bewoners van Tartessos. Andere weerspraken dit. Daarnaast waren er de Bastetani, die rond de Almeria en in het huidige Granada woonden. De derde groep waren de Turduli, die deels gehelleniseerd waren en die vooral gevestigd waren in de vlaktes achter de kust. Hun hoofdstad was Baelon. Verder gaf Ptolemaeus nog een volk aan: de Bastuli die woonden aan de kust. Dat waren geen inheemse stammen, maar Fenicische kolonisten die in de kolonies aan de kust woonden. Baetica was een belangrijke handelsstreek voor de Feniciërs en de steden waren talrijk: Gadira (het huidige Cadiz), dat op een eiland voor de Baetische kust lag; meer naar het noordoosten lagen Cartago Nova (het huidige Cartagena) en Malaca (het huidige Malaga). Sommige steden in Baetica behielden hun pré-Indo-Europese benamingen doorheen de Romeinse tijd: Granada werd door de Romeinen Eliberri,

Illiberis of Illiber genoemd en in de Baskische taal betekent "iri-berri" of "iliberri"nog altijd "nieuwe stad". Heel de kust van Hispania, maar vooral Hispania Baetica, waren rijk aan grondstoffen en speelde een belangrijke rol in de mediterrane handel. Daarom toonden de Carthagers (die eigenlijk Fenicisch waren) veel interesse in de regio. Toen de twee supermachten van het westelijke deel van de Middellandse Zee, Carthago en Rome, met elkaar in botsing kwamen, is het dan ook niet zo verwonderlijk dat het conflict al snel over deze streken zou gaan. Tijdens de Eerste Punische Oorlog (264 - 241 v. Chr.) werd er niet rechtstreeks in Hispania Baetica gevochten, maar toen Carthago de eilanden Sicilië, Corsica en Sardinië kwijtspeelde aan Rome, compenseerde het zijn verlies door de kolonies in Hispania sterk uit te breiden. Hierdoor stonden de meeste stammen in Baetica onder Carthaagse heerschappij. Lang duurde dat echter niet, want tijdens de Tweede Punische Oorlog (218 - 204 v. Chr.) kon Scipio Africanus tijdens zijn 4-jarige Spaanse veldtocht de meeste Fenicische bezittingen innemen. Zo vielen de steden Baecula in 208 en Ilipa, nabij de Guadalquivir, in 206 v. Chr.. Romeins Baetica De nieuwe gebieden die door Scipio waren veroverd, werden door de Romeinen in 2 provincies verdeeld. Hispania Citerior in het noorden en Hispania Ulterior in het zuiden. Tijdens de 2de eeuw v. Chr. werd de regio sterk geromaniseerd, maar niet alle stammen waren daar even gelukkig mee: de Turdetani kwamen in 197 v. Chr. in opstand en de Keltiberische stammen in Hispania Citerior volgden snel. Het koste Marcus Porcius Cato, die in 195 v. Chr. consul was geworden, veel moeite en een jaar tijd om de noordelijke stammen te verslaan en in 194 v. Chr. werden ook de Turdetani onder de voet gelopen. Cato keerde in datzelfde jaar nog naar Rome terug en stelde twee praetors aan over de twee Spaanse provincies.

M. Cato

Na de opstanden bleef het in Baetica rustig, in tegenstelling tot Hispania Citerior, waar de veroveringsoorlog bleef doorgaan tot in 19 v. Chr. In 14 v. Chr., onder Augustus, werd het rijk gereorganiseerd. Augustus splitste Hispania Ulterior in twee (Hispania Baetica en Hispania Lusitania) en hernoemde Hispania Citerior tot Hispania Tarraconensis. Baetica werd vanaf dan door een proconsul geregeerd, die voordien een praetor was geweest. Hispania Baetica lag ver van gevaarlijke staatsgrenzen en had daarom geen legioenen op haar grondgebied gevestigd. Doordat de provinciegouverneur geen legers had, en daarom onschadelijk was voor de keizer in Rome, kon de Senaat de provinciegouverneur kiezen. Indien deze toch problemen ondervond in zijn provincie, kon hij nog altijd beroep doen op Legio VII Gemina, dat in Hispania Tarraconensis in het noorden, permanent gevestigd was. Hispania Baetica werd ook in vier conventi verdeeld: Gaditanus, Cordubensis, Astigitanus en Hispalensis. Dit was een administratieve verdeling van het gehele grondgebied, dat vooral voor juridische doeleinden werd gebruikt: éénmaal per jaar kwamen de hoofdmannen van verschillende dorpen bijeen onder toezicht van de proconsul om juridische aangelegenheden te bespreken.

In het late Romeinse Rijk, toen de steden het centrum van de juridische macht werd, verloren de conventi hun bedoeling en werden ze afgeschaft. De term conventus bleef in het later Romeinse Rijk bestaan, maar als de naam voor een groep Romeinse burgers die woonden in een provincie en stemrecht hadden. Zij representeerden het Romeinse volk als een soort landeigenaars. Uit deze klasse namen de gouverneurs vaak hun medewerkers. Buiten enkele sociale opstandjes, zoals toen Septimus Severus een aantal belangrijke Baetische mannen en vrouwen terechtstelde, bleef de Baetische elite door de eeuwen heen een stabiele klasse. Baetica was rijk en sterk geromaniseerd. Daarom verleende keizer Vespasianus aan de burgers van Hispania Baetica de Ius latii: daarmee verkregen alle vrije burgers van Hispania Baetica het Romeinse staatsburgerschap: een eer die de loyaliteit van de Baetische elite en middelklasse kon veilig stellen.

Vespasianus

Na de Romeinen Baetica bleef een Romeinse provincie tot de Vandalen en de Alanen in de 5e eeuw Hispania binnenvielen. Zij werden kort daarop gevolgd door de Visigoten, die er een koninkrijk stichtten. De katholieke bisschoppen van Baetica, die sterk werden gesteund door de bevolking van Baetica, kon de Ariaanse Visigotische koning Reccared en diens edelen bekeren. Door een burgeroorlog in het Visigotische koninkrijk, kon de Byzantijnse Justinianus in 554 Hispania Baetica van de Visigoten afsnoepen. Lang duurde dat echter niet, want in 620 waren de laatste Byzantijnse bezittingen in Hispania verloren gegaan. In de 8e eeuw stichtten de islamitische Berbers (de Moren) uit Noord-Afrika het Kalifaat van Cordoba. Hispania Baetica werd door de Moren herdoopt tot "Andalusië" ("land van de Vandalen" is een van

de mogelijke etymologische verklaring van Andalusië), de naam die de regio nu nog draagt. De 20ste eeuwse componist Manuel de Falla schreef de Fantasia Baetica voor de piano, waarvoor hij Andalusische melodieën gebruikte. Beroemde Romeinen uit Baetica 1. Columella, die een 12-delig essay over alle aspecten van het Romeinse landbouwsysteem schreef, en die ook een uitgebreide kennis over de wijnbouwcultuur had, was afkomstig uit Baetica. 2. Trajanus, de eerste keizer afkomstig uit de provincies, was geboren in Hispania Baetica. 3. Ook Hadrianus was afkomstig uit Hispania Baetica. Economie Tijdens de hele Romeinse tijd was Hispania Baetica een rijke provincie (de Romeinen noemden ze soms ook wel Baetica Felix, het gelukkige Baetica). Een dynamisch economisch systeem heerste hier, geleid door de rijke elite (de equites) met daaronder het gewone volk en de vrijgelatenen. Daaronder stonden de slaven, die absoluut geen rechten hadden. De voornaamste pijlers van de economie waren de mijnbouw van metalen zoals koper, goud en zilver. Dit was trouwens al duizenden jaren belangrijk in dit met vele soorten ertsen rijkbedeelde gebied zoals de geschiednis van Tartessos al aangaf. Daarnaast was er een belangrijke wijnbouw en graancultuur naast vele andere mediterrane producten.

Gallaecia

Gallaecia of Callaecia was de naam van een Romeinse provincie die een gebied in het noordwesten van Hispania omvat (ongeveer tegenwoordig Galicië in Spanje en noord Portugal). De belangrijkste en historische hoofdstad was Bracara Augusta, het moderne Portugese Braga. Inhoud 1 Beschrijving 2 Geschiedenis 3 Zie ook 4 Externe links Beschrijving De Romeinen noemden het noordwestelijk deel van het Iberisch schiereiland Gallaecia, naar de Gallaeci (Grieks Kallaikoi) stam die de belangrijkste

vijand in het gebied was geweest. De wilde Gallaecian Kelten schreven hun eerste geschiedenis in de 1e eeuwse Punica van Silius Italicus over de Eerste Punische Oorlog: Fibrarum et pennae divinarumque sagacem flammarum misit dives Callaecia pubem, barbara nunc patriis ululantem carmina linguis, nunc pedis alterno percussa verbere terra, ad numerum resonas gaudentem plauder caetras. (book III.344-7) "Rijk Gallaecia zendt haar jeugd, wijs in de kennis van waarzeggen uit de ingewanden van dieren door veren en vlammen, die, met hun barbaarse gezang in hun eigen taal op de grond stampen met de ene en de andere voet in hun ritmische dansen tot de grond trilt, en die de dit begeleiden met de sonore caetras" (of gaethas, doedelzakken, misschien hun vroegste vermelding.) Gallaecia als gebied werd dus door de Romeinen aangeduid voor zijn gemengde Celtiberische cultuur, de cultuur van de castros of castrexa, de heuvelforten van Keltische origine, zowel voor de verlokkingen van haar goudmijnen. Deze beschaving strekte zich uit over het hedendaagse Galicië, het noorden van Portugal, het westelijk deel van Asturië, de Bierzo, en Sanabria. Geschiedenis

Romeins Gallaecia als deel van Tarraconensis onder Caesar Augustus na de Cantabrische Oorlogen 69 v. Chr.

Romeins Gallaecia onder Diocletianus 293 n. Chr. Na de Punische oorlogen wilden de Romeinen Iberië veroveren. De stam van de Gallaicoi 60.000 sterk volgens Paulus Orosius, stond tegenover de Romeinse legers in 137 v. Chr. in een slag bij de rivier de Douro (Spaans Duero, Latijn Durius), die uitliep op een grote Romeinse overwinning, en waardoor de Romeinse proconsul Decimus Junius Brutus als held kon terugkeren, en hij kreeg de naam Gallaicus ("overwinnaar van de Gallaicoi"). Hierna vochten de Gallaeciers in de Romeinse legioenen, tot plaatsen als Dacia and Brittannië. Het laatste verzet van de Kelten werd onder Keizer Octavianus in de gewelddadige Cantabrische Oorlogen tussen 26 en 19 v. Chr. de kop ingedrukt. De weerstand was verbijsterend: liever collectieve zelfmoord dan overgave, moeders die hun kinderen doodden alvorens zelfmoord te plegen, gekruisigde gevangen die liederen zongen, en gevangenopstanden die hun wachters doodden en terugkeerden naar Gallië. Voor Rome was Gallaecia een regio die gevormd werd uit twee conventus : de Lucensis en de Bracarensis; en deze waren duidelijk afgebakend van andere gebieden zoals Asturica, volgens geschreven bronnen: Legatus iuridici to per ASTURIAE ET GALLAECIAE. Procurator ASTURIAE ET GALLAECIAE. Cohors ASTURUM ET GALLAECORUM. Plinius: ASTURIA ET GALLAECIA

In de 3e eeuw creëerde Diocletianus een bestuurlijke indeling die de conventus van Gallaecia, Asturica en misschien Cluniense omvatte. Deze provincie kreeg de naam Gallaecia omdat Gallaecia de meest bevolkte en het belangrijkste gebied in de provincie was. In 409, toen de Romeinse macht taande, ging Romeins Gallaecia (convents Lucense en Bracarense) door overwinningen van de Suebi over in het Koninkrijk Gallaecia (het Galliciense Regnum opgetekend door Hydatius en Gregorius van Tours). In Beatus van Liébana (d. 798) duidt Gallaecia op het Christelijk deel van het Iberisch schiereiland, terwijl Hispania het moslimdeel aanduidt. De emirs vonden het niet nodig de bergen te veroveren die vol met legertjes zaten en zonder wijn of olie waren. In de tijd van Karel de Grote kwamen bisschoppen uit Gallaecia op de Raad van Frankfurt in 794. Toen hij in Aquisgran woonde ontving hij afgezanten van de koningen van Gallaecia (796-798) volgens Frankische kronieken. Sancho III of Navarre in 1029 refereert aan Vermudo III als Imperator domus Vermudus in Gallaecia.

Hispania Lusitania

Hispania Lusitania (of kortweg Lusitania) was in de oudheid een Romeinse provincie. Het omvatte bijna heel het huidige Portugal en een deel van Spanje (Extremadura). De provincie was genoemd naar de inwoners, de Lusitaniërs, een volksstam van onzekere afkomst die in de regio woonde voor de komst van de Romeinen. Inhoud 



1 Geschiedenis o 1.1 Lusitaniërs o 1.2 Oorlog tegen Rome 2 Steden

Geschiedenis Lusitaniërs Hispania Lusitania was de woonplaats van de Lusitaniërs, een stam die zich in het gebied vestigde rond de 6e eeuw v. Chr.. Hun herkomst is onzeker, maar de Alpen worden vaak door historici genoemd. Een door historici veel gevolgde hypothese is, is dat toen de Kelten het Iberische Schiereiland binnentrokken, de Lusitaniërs voor enige tijd door de Kelten onderworpen waren. De Lusitaniërs waren echter geduchte krijgers en zij konden hun onafhankelijkheid weer afdwingen. Deze hypothese werd voor het eerst door Avienus gemaakt, die de Ora Maritima schreef. Hij kon zich daarbij nog

baseren op documenten uit de 6e eeuw v. Chr.. die sindsdien voor ons definitief verloren zijn gegaan. Hoe dan ook, de Lusitaniërs bezaten ten tijde van de Carthaagse en Romeinse expansie het gebied dat de Romeinen later als hun provincie Lusitania zouden zien. De kern van het Lusitanische cultuurgebied was de vallei van de Douro en de Beira Alta. Van daaruit begon een kleine expansie naar wat nu Extremadura is en kwamen zo in botsing met de Kelten, die een jammerlijke nederlaag leden. Oorlog tegen Rome Livius vermeldt de Lusitaniërs voor de eerste keer in 218 v. Chr.; de Lusitaniërs worden beschreven als Carthaagse huurlingen. Tegen 194 v. Chr. was er sprake van een open oorlog tussen de Republiek Rome en de Lusitaniërs. Na de Tweede Punische Oorlog waren de Carthaagse belangen in Hispania Romeins geworden en konden de Romeinen zich toeleggen op de verovering van de rest van het schiereiland. In 179 v. Chr. overwon Lucius Postumius Albinus, een praetor, de Lusitani (hun Latijnse naam) voor het eerst. Deze overwinning kon echter niet voorkomen dat in 155 v. Chr. de Lusitani onder leiding van Punicus (misschien een Carthaagse generaal) Gibraltar bereiken. Dit herhaalde zich onder leiding van Cesarus, maar de Lusitani werden door Lucius Mummius verslagen. De oorlog bleef doorduren, en Servius Sulpicius Galba sloot een vals vredesverdrag. Terwijl de Lusitani dit vierden, werden ze aangevallen door Romeinse troepen. Overlevers van dit bloedbad werden als slaven verkocht. Deze tactiek lokte wel een nieuwe opstand uit, onder leiding van Viriathus die echter snel eindigde nadat deze werd vermoord door verraders. Decimus Junius Brutus en Marius behaalden in 113 v. Chr. verdere overwinningen, maar de Lusitani bleven zich verzetten door een guerrilaoorlog, die pas onder Keizer Augustus helemaal werd onderdrukt. Fantastische site (helaas in het Spaans) over alle oude Iberische talen/inscriptie: http://www.uned.es/geo-1-historia-antiguauniversal/TARTESSOSFUENTENTRADA.htm

Prehistorisch Portugal. Portugal is al minstens 500.000 jaar bewoond, eerst door Neanderthalers en later door de Homo sapiens. Inhoud  1 Paleolithicum  2 Mesolithicum  3 Neolithicum  4 Bronstijd Paleolithicum Zo'n 22.000 jaar geleden, in het paleolithicum, trokken de Neanderthalers het Iberisch schiereiland binnen en brachten ongeveer 9.000 jaar geleden de Mousterische cultuur tot ontwikkeling. In het begin van het Jongpaleolithicum begon de eerste bewoning van Europa door de moderne mens; het waren nomaden die uit het steppegebied in Centraal-Azië kwamen. Ongeveer 5.000 jaar geleden was er sprake van een nieuwe immigratiegolf, vanuit Zuid-Frankrijk. Terwijl de daarmee de Gravettian cultuur opkwam, stierf ter zelfdertijd de Neanderthaler uit. Mesolithicum Het 10e millennium v. Chr. is het einde van het jonge paleolithicum en het begin van het mesolithicum. De volken die zich op het Iberisch schiereiland bevinden, afstammelingen van de Cro-Magnon, trekken Europa in, dat vanwege het einde van de ijstijd weer bewoonbaar wordt. In Zuid-Frankrijk en op het Iberisch schiereiland tot aan de monding van de Douro treft men de Azilian cultuur aan, in de vallei van de Taag de Muge cultuur.

Neolithicum Rond het 5de millennium v. Chr. begint het neolithicum in het Iberisch schiereiland. Er ontwikkelt zich landbouw, en de Megalithische cultuur begint er, die zich over heel Europa verspreidt. Later, in het 3de millennium c. Chr. ontwikkelt zich rond het gebied waar nu Lissabon ligt de chalcolithische cultuur van Villanova. De klokbekercultuur breidt zich uit over heel WestEuropa.

Bronstijd Rond de 10e eeuw v. Chr. trekken de eerste golven van de urnenveldencultuur (Proto-Kelten) het gebied binnen. Er is een bronscultuur (Indo-Europees) die handel onderhoudt met Bretagne en de Britse eilanden. De Castro Village cultuur komt op. In het huidige Andalusië komt de Tartessiaase gemeenschap op

Pre-Romeins Portugal. 10e eeuw v. Chr.  Eerste contacten tussen de Feniciërs en het Iberië (langs de Mediterraanse kust).  Ontwikkeling van Tartessos, de eerste Iberische Staat genoemd in schrift. Tartessos was een gecentraliseerd Koninkrijk onder Fenicische invloed dat commerciële relaties met wat nu de Algarve heet onderhield, bewoond door de Cynetes of Cunetes, en Portugese Estremadura.

Opkomst van steden en dorpen in de zuidelijke kustgebieden van het westelijke Iberische schiereiland. 9e eeuw v. Chr.  Vestiging van de kolonie Carthago (in Noord Afrika) door de stad-staat Tyrus).  Vestiging van de Fenicische kolonie Gadir (modern Cádiz) bij Tartessos. Er zijn geen gegevens dat de Feniciërs ten westen van de Straat van Gibraltar kwamen. De Fenicische invloed in wat nu Portugees gebied is liep via culturele en commerciële uitwisseling met Tartessos.  Feniciërs introduceren in het Iberisch schiereiland gebruik van ijzer, het pottenbakkerswiel, de productie van Olijfolie en Wijn.  Er wonen mensen in Olissipona (modern Lissabon en Estremadura) met duidelijk Mediterraanse invloeden. De mythe van een Fenicische stichting van Lissabon in de 13e eeuw v. Chr. onder de naam Alis Ubbo ("Veilige Haven") klopt niet. 

8e eeuw v. Chr.

Sterke Fenicische invloed in Balsa (modern Tavira in de Algarve). 7e eeuw v. Chr.  Sterke Tartessian invloed in de Algarve.  Tweede golf van Indo-Europese migratie (Kelten van de Hallstatt cultuur?) in Portugees gebied. 6e eeuw v. Chr.  Verval van de Fenicische kolonisatie van de Mediterraanse kust van Iberië.  Val van Tartessos.  Begin van Griekse vestiging op het Iberische schiereiland, op de oostelijke kust (modern Catalonië). Er zijn geen Griekse colonies ten westen van de Straat van Gibraltar, alleen ontdekkingsreizen.  Opkomst van Carthago, dat langzaam de Feniciërs in haar vorige kolonies verdringt.  Fenicisch beïnvloed Tavira wordt door geweld verwoest.  Culturele verschuiving in Zuid-Portugal na de val van Tartessos met een sterk Mediterraan karakter. Dit treedt vooral in de'Alentejo en de Algarve op, maar heeft uitbreidingen naar de Taag (de belangrijke stad Bevipo, modern Alcácer do Sal).  Eerste vorm van schrift in het westelijk Iberisch schiereiland het Zuidwest script (moet nog ontcijferd worden), dat duidt op sterke Tartessiaanse invloed en gebruik van gemodificeerd Fenicisch. In deze geschriften komt het woord Conii (gelijk aan Cunetes of Cynetes, het volk van de Algarve, regelmatig voor.  Het gedicht Ora Maritima, door Avienus in de 4e eeuw v. Chr. en gebaseerd op de Massilische Periplus van de 6e eeuw v. Chr., stelt dat het hele westelijke Iberische schiereiland eens naar haar inwoners de Oestriminis heette, die later verdreven zijn door een invasie van Saephe of Ophis (betekent Slangen). Vanaf die tijd zou westelijk Iberia bekend zijn als Ophiussa (Land van de Slangen). Het gedicht vertaalt misschien de invloed van de tweede golf van Indo-Europese migraties (Kelten) in de 7e eeuw v. Chr.. Het gedicht noemt ook verschillende andere stammen:  De Saephe of Ophis, waarschijnlijk Hallstatt cultuur Kelten, wonen in heel westelijk Iberia tussen de Douro en de Sado rivieren.  De Cempsi, waarschijnlijk Hallstatt cultuur Kelten, bij de monding van de Taag en naar het zuiden tot de Algarve.

De Cynetes of Cunetes in het uiterste zuiden en in sommige steden langs de Atlantische kust.  De Dragani, Kelten of Proto-Keltent van de eerste Indo-Europese golf, in het berggebied van Galicië, noord Portugal, Asturië en Cantabrië.  De Lusis, misschien de eerste referentie aan de Lusitaniers, net als de Dragani Kelten van de eerste Indo-Europese golf. 5e eeuw v. Chr.  Verdere ontwikkeling van sterke Centraal-Europese invloed.  Eerste geslagen munten en het gebruik van geld.  Ontdekkingsreizen door de Cathagers in de Atlantische Oceaan.  De Griekse historicus Herodotus van Halicarnassus noemt het woord Iberia.  Bloei van Tavira. 4e eeuw v. Chr.  De Celtici, een nieuwe golf Kelten van de La Tène cultuur) dringen diep in het Portugese gebied door en vestigen zich in de Alentejo en dringen de Algarve binnen.  Rome begint op te komen als Mediterraanse macht als rivaal van Carthago. 3e eeuw v. Chr.  De Eerste Punische Oorlog (264 v. Chr.-241 v. Chr.) tussen Rome en Carthago. Rome wint 

Tartessos Tartessos (Τάρτησσος) is de Griekse naam (Latijn: Tartessus) voor de zeer oude handelsstad die voorbij de zuilen van Hercules lag en vermoedelijk aan de monding van de Guadalquivir in de tegenwoordige Spaanse autonome regio Andalusië. Inhoud 

1 Bijbel

       

2 Oorsprong 3 Tartessos in de literatuur 4 Arganthonios 5 Latere geschiedenis 6 Koningen van Tartessos 7 Literatuur 8 Zie ook 9 Externe links

Bijbel In de Bijbel komt de stad voor onder de naam Tarshish. Volgens de volkerenlijst in het eerste Bijbelboek Genesis was Tarsish een zoon van Javan en kleinzoon van Jafeth. Aanvankelijk trokken de nakomelingen van Tarshish naar zuid-Anatolië waar ze o.a. de stad Tarsus stichtten. Vervolgens zwierven ze uit over de Middellandse Zee, die volgens sommige bronnen toentertijd de Tartessische Zee genoemd werd, waarbij ze talrijke eilanden en kuststreken koloniseerden waaronder Kreta en zuid-Spanje. Ze stonden bekend als vaardige ambachtslieden en handelaars. Salomo dreef handel met Tarshish samen met zijn bondgenoot koning Hiram van Tyrus. Ook zou de profeet Jona gevlucht zijn op een schip naar Tharsish. Oorsprong De oorsprong van de stad is in legenden verhuld maar ze bestond bijna zeker al in het tweede millennium voor Christus, in de vroege bronstijd, toen ze een belangrijke handelaar in tin en koper was dat nodig is om brons te maken. Waarschijnlijk zijn de autochtone bewoners (klokbekercultuur) beïnvloed door handelaren uit het Minoïsche Kreta die met de lokale bewoners zaken deden en bouwden ze hun beschaving naar Minoïsch model. Het kan ook zijn dat Tartessos is begonnen als een handelspost van Kreta en dat er in de loop der eeuwen een mengcultuur van plaatselijke en Minoïsche gebruiken ontstond. De stadstaat was vooral bekend om zijn rijke metaalhandel. De regio Zuid-Spanje was en is inderdaad nog steeds erg rijk aan allerlei ertslagen zoals koper, tin, goud, zilver, kwik enz. Vooral in de omgeving van de Rio Tinto (die zijn naam dankt aan de vele kleuren die het water aanneemt door de aanwezige ertslagen in zijn stroomgebied) zijn heel veel metaal voorkomens

en daar zijn ook zeer oude mijnen gevonden die zelfs tegenwoordig nog rijk genoeg zijn om in productie te houden. Ook zijn er aanwijzingen dat de Tartessianen de eerste handelaren waren die op de legendarische Tineilanden voeren die waarschijnlijk de Scilly eilanden zijn voor de kust van Cornwall. De handel van Tartessos was zo lucratief dat de Foeniciers er vlakbij een handelspost stichtten omstreeks het jaar 1000 v. Chr., genaamd Gades (het huidige Cadiz), om zo beter een graantje mee te kunnen pikken van Tartessos' handel. Tartessos in de literatuur Volgens sommige moderne schrijvers, zoals de sensatieschrijver Charles Berlitz, was Tartessos een kolonie van Atlantis en is het Baskisch verwant aan de taal die toen in Tartessos gesproken werd. Volgens meer serieuze onderzoekers was inderdaad het antieke Baskisch vóór de Keltische invasie van Spanje verspreid over het hele Iberisch schiereiland en daarmee waarschijnlijk ook de taal van Tartessos. De Griekse geschiedschrijver Herodotus maakt ook melding van Tartessos en vooral over de uitzonderlijke rijkdom ervan en hoe de Grieken ermee in contact kwamen. Volgens sommige andere Griekse schrijvers, zoals bij Strabo, was er zoveel edelmetaal dat de Tartessiaanse schepen zilver blokken gebruikten als anker en als ballast. Ook zou Tartessos volgens de Griekse schrijvers een uitgebreid wetstelsel en een omvangrijke zeer oude literatuur bezeten hebben. Hun geschiedschrijving zou teruggaan tot kort na de grote vloed van Deukalion (de 'Griekse' Noach). Arganthonios Een bij de Griekse schrijvers genoemde koning van Tartessos was Arganthonios die volgens Herodotus 120 jaar oud werd en 80 jaar koning van Tartessos was (630-550 v.Chr.). Zijn rijk bestreek het hele huidige Andalusië. Zijn naam is mogelijk afgeleid van het spaans-keltische woord argan wat zilver betekent. Arganthonios zou dan zoiets als man van zilver betekenen. Volgens de legenden was Tartessos dan ook enorm rijk aan zilver en andere metalen. De Grieken kwamen voor het eerst rechtstreeks in contact met Tartessos tijdens de regering van Arganthonios toen een Grieks schip door een storm ver naar het westen afdreef en in de stad terechtkwam. Verschillende maanden werd de bemanning met koninklijke weelde vermaakt en tenslotte vertrokken ze met het ruim vol edelmetalen. Ze kregen zelfs 1,5 ton zilver mee

om te betalen voor de versteviging van de stadsmuren van hun thuishaven tegen de Perzen. Tevens nodigde Arganthonios hen en hun landgenoten uit om terug te komen om zich in zijn rijk te vestigen. Arganthonios had dus veel sympathie voor deze Griekse handelaren die de stad bezochten en vele Grieken namen deze uitnodiging aan en stichtten verscheidene nieuwe nederzettingen in Zuid-Spanje. De bekendste van deze Griekse kolonies was Mainaka, het huidige Málaga. Een meer nuchtere reden dat Arganthonios de Grieken uitnodigde was waarschijnlijk dat hij bondgenoten kon gebruiken tegen de opdringende Phoeniciërs en Carthagers. In een door Herodotos genoemde zeeslag tussen de Grieken en de verbonden Etrusken en Carthagers sneuvelde Argonthonios. De Grieken wonnen weliswaar maar verloren zoveel schepen dat ze hun ambities in zuid-spanje opgaven. Kort daarna werden de Griekse kolonies in dit gebied overgenomen door de Carthagers en verdween Tartessos uit beeld. Mogelijk was deze zeeslag de slag bij Alalia, voor de kust van Corsica bij het huidige Aleria. Latere geschiedenis Na de 6de eeuw voor Christus wordt er niets meer vernomen van Tartessos. Waarschijnlijk is ze tenslotte verwoest door de nabije kolonie Gadis of Carthago dat geen concurrenten duldde op de Westelijke Middellandse Zee en de lucratieve tinhandel voor zich alleen wilde reserveren. Recentelijk zijn er ook sporen van een grote vloedgolf gevonden die de kuststreken van ZuidSpanje overspoeld heeft omstreeks de tijd van het verdwijnen van Tartessos. Dit zou ook de (mede)oorzaak van het plotseling verdwijnen kunnen zijn. Ondanks veel onderzoek door archeologen is er nog steeds geen duidelijke vindplaats voor Tartessos gevonden. Volgens de meeste antieke berichtten lag de stad op een groot driehoekig eiland in de monding van de Gualdiquvir. Dit eiland is al lang geleden aan het land vastgegroeid door de aanslibbing van de rivier. Tegenwoordig ligt er een groot moeras in de monding dat een nationaal natuurpark is: Parque Nacional de Doñana. Wel zijn er grote steenblokken en verzonken haven kades in de monding van de Gualdiquvir gevonden maar het is nog onduidelijk uit welke tijd deze stammen. Sommige elementen in de Andalusische cultuur, zoals stierenvechten, de flamencodans, bepaalde architectonische decoraties van gebouwen en sommige religieuze feesten, zouden ook nog op beïnvloeding door Tartessos wijzen.

Visigoten in Frankrijk en Spanje Nadat enkele jaren later de vrede was hersteld, stond Honorius de Visigoten toe zich in de provincie Aquitania te vestigen. In 418 werd Tolosa de eerste hoofdstad van het Visigotische koninkrijk. Naarmate de Romeinse infrastructuur verder instortte en daarmee de invloed van Rome steeds kleiner werd, verspreidden de Visigoten zich over grotere delen van Gallië. Gallia Narbonensis werd ingenomen, alsook het zuidelijk deel van Celtica; daar werd de opmars van de Visigoten bij de Loire door de Salische Franken een halt toegeroepen. Vervolgens trokken ze de Pyreneeën over, het Iberisch Schiereiland in. Zo kwamen ze in het gebied waar de Vandalen en de Alanen het vacuüm hadden gevuld dat het ineenstortende Romeinse Rijk had achtergelaten. In een reeks schermutselingen werden de Alanen in 426 verpletterend verslagen. Onder aanhoudend krijgsgeweld trokken de Vandalen zich eerst terug in Andalusië om uiteindelijk het Iberisch Schiereiland in 429 te verlaten en naar Noord-Afrika te trekken. Het moeilijk begaanbare, bergachtige terrein van Noord-Spanje bleek echter een stap te ver voor de Visigoten. Ze wisten de Basken en de Sueven, die daar woonden, niet te verslaan en sloten vredesverdragen waarbij deze volkeren als vazalstaten hun landen konden behouden.

Het rijk van de Visigoten

De tweede grote koning der Visigoten, Eurik, verenigde de verschillende ruziënde stammen der Visigoten en dwong in 475 de volledige onafhankelijkheid af bij het Romeinse bestuur. Ten tijde van zijn dood vormden de Visigoten het machtigste rijk in West-Europa. Rond het jaar 500 bereikte hun koninkrijk zijn grootste omvang. Hieraan zou echter spoedig een einde komen. Verlies van de Gallische gebieden Aan de noordgrens van het koninkrijk ontstonden spanningen met de Salische Franken onder koning Clovis en hun bondgenoten, de Bourgondiërs onder koning Gondebaud. Na wat kleine territoriale conflicten begonnen de spanningen een steeds meer godsdienstig karakter te krijgen. De Franken en Bourgondiërs, beide katholieke volkeren, kregen financiële steun toegezegd door de katholieke kerk op voorwaarde dat zij de Visigoten uit Gallië zouden weten te verdrijven. De Visigoten, die, hoewel ze zelf het arianisme aanhingen, de katholieke volkskerk in hun koninkrijk weinig in de weg hadden gelegd, werden weldra van binnenuit onder druk gezet. Vanuit de katholieke kerken riepen de bisschoppen de Gallo-romeinse burgers op tot verzet tegen de Visigoten. Als reactie hierop zag koning Alarik II van de Visigoten zich genoodzaakt de bisschoppen van Limoges en Arles te gijzelen. Toen Clovis hiervan hoorde, dreigde hij Alariks gebied binnen te vallen. Om de oorlogsdreiging een halt toe te roepen, riep Alarik de bemiddeling in van zijn schoonvader, de Ostrogotische koning Theodorik de Grote. Dankzij deze bemiddeling kwam het in 506 tot een vredesverdrag tussen Clovis en Alarik. Om de sympathie van het volk terug te winnen, kwam Alarik met nieuwe wetgeving, waarin aan de katholieke Gallo-romeinse bevolking meer vrijheden en rechten werden toegekend. Clovis was echter niet van plan zich aan het verdrag te houden. Hij sloot een verbond met koning Sigebert van de Ripuarische Franken en met koning Gondebaud van de Bourgondiërs. In het voorjaar trokken zij het Visigotisch koninkrijk binnen. Bij een beslissend treffen in de Slag bij Vouillé bracht Clovis eigenhandig Alarik om; hierna vluchtte het restant van het leger naar het zuiden en trok zich terug in Septimanië. Clovis ging over tot het verdelgen van de laatste verzetshaarden. Zijn zoon Theuderic werd belast met de verovering van Celtica, terwijl hij zelf ten strijde trok tegen de Basken. De verovering van Septimanië werd aan Gondebaud overgelaten.

De Visigoten in Septimanië trokken zich terug in een aantal goed verdedigbare steden: Carcassonne, Béziers, Nîmes en Arles. Hoewel alle steden langdurig belegerd werden en de landbouwgronden in vlammen opgingen, lukte het de Bourgondiërs niet de steden in te nemen. Toen in 508 ten slotte de Ostrogoten zich in de strijd waagden en Arles en Avignon ontzetten en bevrijdden, was het gedaan met de Bourgondische aanval. Septimanië zou nog zo'n 2½ eeuw in handen van de Visigoten blijven, maar de rest van Gallië was voor altijd verloren. Visigotisch Spanje In 554 moesten de Visigoten Granada en Andalusië afstaan aan het Byzantijnse Rijk onder keizer Justinianus I, die het op zich genomen had het westen te heroveren. In 584 werd het koninkrijk van de Sueven ingenomen en in 624 werden de gebieden in het zuiden heroverd op de Byzantijnen. Onderwerping door de moslims Het koninkrijk bleef bestaan tot 711. Bij een vete tussen de Visigotische edelen nodigde een van de partijen de islamitische Moren uit om tussenbeide te komen. Deze grepen deze gelegenheid aan om een poging te wagen heel Spanje te bezetten. Toen koning Roderik omkwam bij een poging de invasie van Amayyadische Moslims in het zuiden tegen te houden, kwam het grootste deel van Spanje al snel onder islamitisch bestuur. De nog overgebleven Visigotische edelen trokken zich terug, eerst tot in Catalonië maar onder aanhoudende druk van de Moren uiteindelijk tot in Septimanië. Zelfs daar kregen ze echter geen rust. In 762 werd ook Septimanië door de Moren bezet; deze bezetting zou echter van korte duur blijken, want in 780 werden de Moren door een Frankisch leger onder Pepijn de Korte verjaagd. Met de heerschappij van de Visigoten was het niettemin gedaan. Aan het Karolingische hof stonden de Visigotische edelen weliswaar nog generaties lang in hoog aanzien, maar na 900 neemt de vermelding van Visigotische namen in de annalen snel af. Het begin van de Reconquista De Visigotische edelman Pelayo wordt genoemd als aanstichter van de christelijke herovering van Spanje in 718: hij versloeg toen de Omayyaden in

een veldslag en stichtte het koninkrijk Asturië in het noorden van het schiereiland. In het overige deel van Spanje was van de voormalige aanwezigheid van de Visigoten ondanks hun eeuwenlange heerschappij al spoedig geen spoor meer te onderkennen. Ze waren altijd gering in aantal geweest in verhouding met de oorspronkelijke bevolking en hadden voornamelijk de maatschappelijke bovenlaag gevormd. Degenen die achterbleven, zouden binnen enkele generaties opgaan in de IberischRomeinse bevolking.

Sueben De Sueben of Sueven (Latijn: Suebi) waren een West-Germaans volk dat rond het begin van de jaartelling bij de Oostzee (Mare Suebicum in het Latijn) verbleef. Volgens sommigen is de naam voor Zweden van hun naam afgeleid. Het was waarschijnlijk een stamverband dat bestond uit verschillende stammen waaronder de Quaden, de Marcomannen, de Alamannen, de Hermunduren, de Langobarden en de Semnonen. Later trokken de Sueben naar Centraal Europa. Volgens Tacitus deden de Semnonen en Langobarden mee aan de strijd van Ariovistus tegen Julius Caesar (58 v. Chr.). Inhoud    

1 Geschiedenis 2 Donausueben 3 Koningen van de Sueben in Gallaecia 4 Literatuur

Geschiedenis In de 4e eeuw werden de Sueben verdreven door de Hunnen en trokken ze richting Gallia. In 409 stichtten ze onder koning Hermeric († 438) hun eigen rijk in de Romeinse provincie Gallaecia (of Callaecia), ongeveer de huidige autonome regio Galicië in Spanje. Hier gingen de Sueben over tot het Arianisme, waarschijnlijk onder Visigotische invloed.

Onder koning Rechila (438-448) breidden de Sueben hun rijk uit met Baetica en Sevilla. Zij brachten de laatste Romeinse troepen een verpletterende nederlaag toe. Maar zijn zoon Rechiar moest in 456 het onderspit delven in de slag aan de Urbicus tegen de Visigoten onder leiding van Theoderik II. De Sueben werden daarna in zijn naam door een goeverneur bestuurd. Het lukte de Sueben op den duur hun onafhankelijkheid terug te krijgen, onder hun eigen koningen, maar zij moesten het grootste gedeelte van Spanje afstaan aan de Visigoten, wier overwegende invloed zij sinds dien bleven ondergaan. Zij werden teruggedreven tot over de Duero, naar Galicië, en namen de godsdienst van hun overwinnaars over. Daarvoor waren de Sueben deels ariaans, deels heiden. In 465 gingen zij over tot het Katholicisme. De dood van Rechiar leidde overigens tot een splitsing binnen de Sueben. Aioulf (456-457) en Framta (457-458) verdeelden het rijk; overigens als vazal van de Visigoten. Onder Maldras werden de Sueben weer kort herenigd, waarna een splitsing volgde tussen Richimund (459-463), Frumar (459-463) en Remismund (459-469). Deze laatste zorgde voor een definitieve hereniging in 463. Van de geschiedenis van de jaren 468 tot 560 is in geheel niets bekend. In 585 werd het rijk van de Sueben vernietigd door Leovigild, ondanks de hulp die de Franken hun hadden verleend. Het gebied dat zij bewoonden werd bij dat van de Visigoten ingelijfd. De naam van de Westvlaamse gemeente Zwevegem zou etymologisch terug te brengen zijn tot de Sueven. Het achtervoegsel "Heem" komt van het Germaanse "woning" of "verblijfplaats".

Vandalen De Vandalen waren een Oost-Germaans nomadisch volk die tijdens de Grote volksverhuizing een belangrijke rol hebben gespeeld. Zij stichtten een machtig koninkrijk in Afrika en plunderden in 455 Rome de hoofdstad van het Romeinse Rijk. Dit laatste deden zij zo grondig en kundig, en heeft in die tijd zoveel indruk gemaakt, dat de term vandalisme van hun naam afgeleid is. Inhoud   

1 Oorsprong 2 Onderscheid in meerdere stammen 3 Geschiedenis

  

4 Vandalisme 5 Vandaalse leiders 6 Zie ook

Oorsprong Oorspronkelijk woonden de Vandalen in het midden van Noorwegen en Zweden en het noorden van Jutland. In de 2e en 1e eeuw voor Chr. emigreerden zij naar de benedenloop van de Weichsel en Oder in het noorden van de huidige Republiek Polen en Duitsland aan de Oostzee. Omstreeks het begin van de jaartelling verplaatsten zij zich meer naar het zuiden, in het huidige Silezië. Vanaf halverwege de tweede eeuw is daar sprake van een stamverband van de Vandalen. Nadien werden zij onderscheiden in afzonderlijke stammen, de Asdingen, de Lakringen, de Victovalen en de Silingen. De Lakringen en Victofalen gaan later op in andere stammen en in de vijfde eeuw sluiten de Silingen en Asingen zich weer aaneen. Opgejaagd tijdens de Grote volksverhuizing door andere volken, zoals de Hunnen, verplaatsten de Vandalen zich westwaarts waar ze stuitten op de grenzen van het Romeinse Rijk aan de Donau en de Rijn. Onderscheid in meerdere stammen Omstreeks 150 vielen de Goten het gebied binnen van de Longobarden, de buren van de Vandalen en veroorzaakten daarmee een kleine volksverhuizing. De Longobarden werden uit hun woongebieden verdreven, en vielen op hun beurt de Vandalen aan in Silezië. Op drift geraakt verliet omstreeks 170 een deel van de Vandaalse stammen Silezië onder aanvoering van twee leiders Rhaus en Rhaptus. Aanvankelijk wilden deze Vandalen zich vestigen in het Romeinse Rijk, doch hiervoor kregen zij geen toestemming. Toen de onderhandelingen met de Romeinen mislukten, vielen zij het gebied van de Castubokken binnen ten noorden van de Karpaten. De Castubokken werden in 172 verslagen en de Vandalen konden zich vestigden in hun gebied. De stammen die zich in het westelijke deel van Transsylvanië vestigden tot aan de Theis werden vanaf toen de Asdingen genoemd, de stammen die in het noordelijke deel van Transsylvanië verbleven de Lakringen en het deel van de Vandalen dat in Silezië achterbleef de Silingen.

Geschiedenis In december 406 vielen zij Gallië binnen, samen met de Alanen en Sueven. Al plunderend trokken ze gedurende enige jaren steeds verder naar het zuiden en bereikten in oktober 409 Spanje. Aanvankelijk verbleven zij in het Noordoosten en vervolgden van daaruit hun plundertochten. De Romeinen waren niet in staat ze te verdrijven en in 411 werd met hen de zogenaamde foederati-verdragen gesloten. De Vandaalse Silingen viel de welvarende provincie Hispania Baetica (de huidige autonome regio Andalusië in ZuidSpanje toe. De Alanen verkregen Lusitanië, het huidige Portugal en de Vandaalse Hasdingen en Sueven moesten het eens worden in Galicië, het Noordwesten van Spanje. Aanvankelijk zag het er naar uit dat de nieuwkomers zich blijvend in Spanje konden vestigen maar de komst van de Visigoten in 415 maakte hier een einde aan. De Visigoten die zeer talrijk waren en het rijke gebied voor zichzelf wilden 'reserveren' bleven militaire druk uitoefenen op de Vandalen en noodgedwongen staken dezen onder leiding van hun bekendste koning Geiserik over naar Noord-Afrika waar de welvarende romeinse provincies Mauretania Tingitana, Mauretania Caesariensis en Africa lagen. Ze trokken langs de kuststroken van dit gebied oostwaarts waarbij ze de kuststeden veroverden. Bij de belegering van Hippo Regius kwam ook de bekende bisschop en theoloog Augustinus van Hippo om het leven. Uiteindelijk bereikten zij de grootste stad van Noord-Afrika, Carthago (in het huidige Tunesië), het tweede centrum van Romeinse cultuur en de tarweschuur die grotendeels Italië van voedsel voorzag, en slaagden erin het te bezetten. Ze hadden door een krijgslist de stad vrijwel ongeschonden in handen gekregen maar belangrijker was dat ze eveneens de Romeinse vloot van de stad vrijwel intact konden overnemen, die deze stad als basis had. Hier vestigden ze zich, bouwden snel de veroverde vloot uit tot een geduchte macht en hielden zich de volgende eeuw voornamelijk met piraterij bezig op de Middellandse Zee.

Alanen

Leefgebied van de Alanen en hun buurvolken in de 1ste eeuw v. Chr. De Alanen (Grieks: Alanoi, Latijn: Alani, Halani) waren een Iraanse nomadenstam, die deel uitmaakte van het volk der Sarmaten en nauw verwant was aan een andere stam, de Roxolanen. Oorspronkelijk afkomstig uit het noorden van Kazachstan, vestigden de Alanen zich in de 1ste eeuw in de steppe tussen de Dnjepr, de Don en de Oeral, alsmede in de Noord-Kaukasus. In de eeuwen daarna zwierven de Alanen uit over grote delen van Europa, Klein-Azië en Noord-Afrika. In 406 bevond zich een grote groep Alanen in Zuid-Duitsland aan de benedenRijn. Een gedeelte onder leiding van Respedialis sloot zich aan bij de Vandalen en Sueven die Gallië binnenvielen. Een ander deel onder leiding van Goar trad in Romeinse dienst als foederati. Vijf jaar later zouden deze Alanen samen met de Bourgonden de usurpator Iovinus steunen. Tot 418 bestond op het Iberisch schiereiland een Alaans koninkrijk, waaraan Catalonië (Got-Alanië) haar naam dankt; in 429 sloten de Alanen zich aan bij de Vandaalse expeditie naar Noord-Afrika. In de Middeleeuwen zouden Alanen een overwegend militaire rol spelen in het Byzantijnse Rijk en het Kievse Rijk. De tegenwoordige Osseten, een volk van de Noord-Kaukasus, zijn directe afstammelingen van de Alanen. Hun taal behoorde daarmee tot de noordoostelijke tak van de Iraanse talen, samen met het Sogdisch en het daarvan afstammende Yagnobi. Behoudens de Osseten en een zeer klein aantal Yaghnobi is die tak nu vrijwel uitgestorven. De naam "Alanen" is waarschijnlijk óf aan het woord "Ariërs" (dat van Iraanse afkomst is), óf aan het Oud- en Nieuw-Turkse woord "alan" (territorium, gebied). Het is verwant aan de naam "Iron", waarmee hun Ossetische nazaten zichzelf aanduiden. De naam "Osseten" op haar beurt is afgeleid van het

Griekse "Aorsi" (Russisch "Jasy", Georgisch "Ossi"), een andere naam waaronder de Alanen bekend stonden.

Paleohispanic scripts

Paleohispanic scripts

Light green (along the Mediterranean coast) is the Iberian language, dark grey (mainly southern Portugal) is the Tartessian language, dark blue (central Spain) is the Celtiberian language, light blue (mainly northern Portugal) is the Lusitanian language, and dark green (Eastern Pyrenees) is the Aquitanian language.

A possible southwestern signary (Based on Rodríguez Ramos 2000) .

Possible values of the southeastern Iberian signary (Based on Correa 2004). Signs in red are the most debatable.

The proposed 'dual' variant of northeastern Iberian signary (Based on Ferrer i Jané 2005).

A western Celtiberian signary (Based on Ferrer i Jané 2005).

A northeastern Iberian signary (not dual).

An eastern Celtiberian signary.

The Greco-Iberian alphabet. The Paleohispanic scripts are the writing systems created in the Iberian peninsula before the Latin alphabet became the dominant script. Most of them are typologically very unusual in that they are semi-syllabic rather than purely alphabetic, despite having developed from the Phoenician alphabet. Paleohispanic scripts are known to have been used from the 5th century BCE — possibly from the 7th century, in the opinion of some researchers, — until the end of the 1st century BCE or the beginning of the 1st century CE, and were the main means of written expression of the Paleohispanic languages. Some researchers conclude that their origin lies solely with the Phoenician alphabet, while others believe the Greek alphabet also had a role. Contents  1 Scripts  2 Typology  3 Origins  4 See also  5 References  6 Bibliography  7 External links Scripts The Paleohispanic scripts are classified in three major groups, southern, northern, and Greco-Iberian, with differences both in the shapes of the glyphs and in their values. Inscriptions of the southern scripts have been found mainly in the southern half of the Iberian Peninsula, represent only 5% of the total inscriptions found so far, and almost always use a right-to-left direction of writing. They are:

the Espanca script (known from a single tablet, and the only attestation of an alphetical order);  the Tartessian or Southwestern script, also known as South Lusitanian;  the Southeastern Iberian script, also known as Meridional. Inscriptions of the northern scripts have been found mainly in the northeastern quadrant of the Iberian Peninsula, represent 95% of the total inscriptions found, and almost always use a left-to-right direction of the writing. They are:  the Northeastern Iberian script, also known as Levantine; o Dual variant o Non-dual variant  the Celtiberian script o Western variant o Eastern variant. In addition, there was  the Greco-Iberian alphabet. This last was a direct adaptation of the Ionic variety of the Greek alphabet, and limited in distribution to a small region in the Mediterranean coast in the modern provinces of Alicante and Murcia. The southern scripts were written right to left, as was the Phoenician alphabet, whereas the northern scripts reversed this to left to right, as in the Greek alphabet. 

Typology Excepting the Greco-Iberian alphabet, and to a lesser extent the Tartessian (southwestern) script, Paleohispanic scripts shared a distinctive typology: They behaved as a syllabary for the stop consonants and as an alphabet for the rest of consonants. This unique writing system has been called a semisyllabary. In the syllabic portions of the scripts, each stop-consonant sign stood for a different combination of consonant and vowel, so that the written form of ga displayed no resemblance to ge, and bi had no connection to bo. In addition, the original format did not distinguish voicing in these stops, so that ga stood for both /ga/ and /ka/, and da stood for both /da/ and /ta/. On the other hand, the continuants (fricative sounds like /s/ and sonorants like /l/, /m/, trills, and vowels) were written with simple alphabetic letters, as in Phoenician and Greek.

Over the past few decades, many researchers have come to believe that one variant of the northeastern Iberian script, the older one according the archaeological contexts, distinguished voicing in the stop consonants by adding a stroke to the glyphs for the alveolar (/d/~/t/) and velar (/g/~/k/) syllables, creating distinct glyphs for unvoiced /t/ and /k/, and restricting the original glyphs to voiced /d/ and /g/. (This is the so-called dual signary model: see northeastern Iberian script.) If correct, this innovation would parallel the creation of the Latin letter G by the addition of a stroke to C, which had previously stood for both /k/ and /g/. Tartessian The Tartessian script is typologically intermediate between a pure alphabet and the Paleohispanic full semi-syllabaries. Although the letter used to write a stop consonant was determined by the following vowel, as in a full semisyllabary, the following vowel was also written, as in an alphabet. (See Tartessian language for an example.) This redundant typology re-emerged in a few late (2nd and 1st century BCE) texts of northeastern Iberian and Celtiberian scripts, where vowels were once again written after stop consonants. Some scholars treat Tartessian as a redundant semi-syllabary, with essentially syllabic glyphs followed by the letter for the corresponding vowel; others treat it as a redundant alphabet, with the choice an essentially consonantal letter decided by the following vowel.[1] This is analogous to the Old Persian cuneiform script, where vowels were most often written overtly but where consonants/syllables were decided by the vowel about half the time, and, to a very limited extent, to the Etruscan alphabet, where most syllables based the consonant /k/ shared neither consonant nor vowel letter: Only the combinations CE, CI, KA, and QU were permitted. (This Etruscan convention is preserved in the English, not only in qu for queen, but also the letter names cee, kay, cue/qu.) Origins The paleohispanic semi-syllabaries clearly derive ultimately from an alphabet or alphabets circulating in the Mediterranean, but it is not known whether that was the Phoenician alphabet alone, or if archaic varieties of the Greek alphabet also played a role.

The only known full Paleohispanic signary, on the undated Espanca tablet (not completely readable, but clearly related to the southwestern and southeastern scripts), follows the Phoenician/Greek order for the first 13 of its 27 letters: Α Β Γ Δ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Π? ϻ Τ. The fact that southern paleohispanic /e/ appears to derive from the Phoenician letter ‘ayin, which gave rise to Greek Ο, while southern paleohispanic /o/ derives from another letter or was perhaps invented,[2] suggests that the development of vowels in paleohispanic semisyllabaries was independent of the Greek innovation. However, the order of what appears to be /u/ directly after Τ, rather than at the place of Ϝ, has suggested to some researchers a Greek influence. (In addition, the letter for /e/ in northeast Iberian resembles Greek Ε rather than the southeast Iberian letter.) The two sibilants, S and S', are attested, but there is one sign too few to account for a full 15-sign syllabary and all four of the letters M, M', R, and R' (not all of which can be positively identified with letters from the tablet), suggesting that one of ems or ars shown in the charts to the right is only a graphic variant. The obvious question about the origin and evolution of these scripts is how a purely alphabetic script was changed into, or perhaps unconsciously reinterpreted as, a partial syllabary. It may be instructive to consider an unrelated development in the evolution of the Etruscan alphabet from Greek: Greek had three letters, Γ, Κ, and Ϙ, whose sounds were not distinguished in Etruscan. Nonetheless, all three were borrowed, becoming the letters C, K, and Q. All were pronounced /k/, but they were restricted to appear before different vowels — CE, CI, KA, and QU, respectively, — so that the consonants carried almost as much weight in distinguishing these syllables as the vowels did. (This may have been an attempt to overtly indicate the voweldependent allophony of Etruscan /k/ with the extra Greek letters that were available.) When the Etruscan alphabet was later adapted to Latin, the letter C stood for both /k/ and /g/, as Etruscan had had no /g/ sound to maintain the original sound value of Greek Г. (Later a stroke was added to C, creating the new Latin letter G.). Something similar may have happened during the evolution of the Paleohispanic scripts. If writing passed from the Phoenicians through the Tartessians, and the Tartessian language did not have a /g/ or a /d/, that would explain the absence of a distinction between /g/ and /k/, /d/ and /t/ in the southeastern Iberian and later northeast Iberian scripts, despite it beng clear that these were distinct sounds in the Iberian language, as is clearly attested in

the Greco-Iberian alphabet and later use of the Latin alphabet. In Tartessian script, vowels were always written after the stop consonants, but they were redundant — or at nearly so — and thus it seems they were dropped when the script passed to the Iberians. Among the velar consonants, southeastern Iberian ka/ga derives from Phoenician/Greek Γ, ke/ge from Κ, and ki/gi from Ϙ,[2] while ko/go (perhaps coincidentally) resembles Greek Χ (pronounced [kʰ]). Phoenician/Greek labial letter Β was the source of ba; the use of Π is uncertain but may have been the source of bi. (If Greek was used as a secondary source, Greek Φ ([pʰ]) would also have been available.) For the alveolars, Δ was the source of tu/du, Τ of ta/da, and Θ of ti/di.[2]

Espanca signary (Castro Verde).

Tartessian or Southwest script. Fonte Velha (Bensafrim, Lagos).

Southeastern Iberian script. Lead plaque from La Bastida de les Alcuses (Moixent).