wooncomfort ?? inleiding Om de onderlinge communicatie tussen beginnende architecten te verbeteren ontstond het plan discussie-avonden te organiseren. Centraal hierin staan de uitwisseling van ideeën en ervaringen, aangezien veel ideeën in relatieve isolatie ontwikkeld lijken te worden. Een nieuw wiel uitvinden kan nooit kwaad, maar het is ook niet nodig om het allemaal zelf uit te vinden. Doel van de avonden is het vormen van een platform voor discussie over recente maatschappelijke ontwikkelingen en hun invloed op de gebouwde omgeving.
... en ondertussen worden onze huizen warmer en warmer, van een steeds constantere temperatuur. Lekker geïsoleerd met dubbel glas enzo. Zo ook ons hele leven... We constateren dat er weerstand bestaat onder architecten om zelf in nieuwbouw te wonen. Ligt dit aan onze opvoeding of opleiding? Vroeger zaten we gezellig samen rond de kachel, en was de temperatuur in keuken en slaapkamer beduidend lager dan in de woonkamer. In recente woningbouw is het binnenklimaat volledig uitgebalanceerd en op constante temperatuur. Verbruikten we vroeger, door de bank genomen, niet minder energie ? Met deze gedachten begonnen wij ooit een gesprek over de regelgeving in de Nederlandse woningbouw. Leiden de wetten en regels werkelijk tot meer 'kwaliteit', of staan ze kwaliteit juist in de weg? Dit was het thema tijdens een discussiecafé op 15 april '99, onder leiding van Carel Weeber. De volgende vragen stonden op deze avond centraal:
Volgen we de trend richting volledig geconditioneerde en conditionerende woningen - of gaan we 'wild wonen'? Op dit moment lijkt de regelgeving alleen maar verder en verder uitgebreid te worden. De oorspronkelijke motieven zijn ergens in dit web van wetten en regels uit het zicht verdwenen. Moeten we deze trend verder volgen en zo niet hoe kunnen we het tij keren. Moeten we een stap terug naar een zeker basisniveau, of alle regelgeving laten varen?
Waar liggen de grenzen van de verantwoordelijkheid van bewoner en/of eigenaar, en waar begint de verantwoordelijkheid van de overheid? De Woningwet uit 1901 trachtte voornamelijk een ondergrens, een minimum in de Nederlandse woningbouw te garanderen. Het minimum dreigt nu mede door de intense fijnmazigheid van regelgeving de standaard te worden. Bewoners worden steeds meer doodgeknuffeld, en architecten klem gezet. Is het tijd voor een herverdeling van verantwoordelijkheden?
Achtergrond In de 16e en 17e eeuw bestonden de bemoeienissen van de overheid met de bouw nog uit de zorg voor openbare veiligheid, gezondheid en zedelijkheid. Aan het eind van de vorige eeuw werd er vanuit de medische wereld aangedrongen op een wettelijke regeling op grond waarvan de voor de gezondheid schadelijke woningtoestanden zouden kunnen worden tegengegaan. Onder deze druk ontstond in 1901 de Woningwet, met als doel verbetering van de woonomstandigheden ter bevordering van de volksgezondheid.De huidige regelgeving met betrekking tot de bouw (het Bouwbesluit) heeft haar fundament op een aantal motieven, die de veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en energiezuinigheid moeten bevorderen. De laatste tijd zijn er veel eisen bijgekomen met betrekking tot het milieu, toegespitst op oa energieen waterbesparing en het gebruik van milieuvriendelijke materialen. Dit om het broeikaseffect, de aantasting van de ozonlaag en verspilling tegen te gaan. De GGD in Rotterdam heeft een onderzoek gedaan naar de ziekterisico's die deze milieumaatregelen met zich meebrengen en deze blijken groter te zijn dan de ziekterisico's van de nu aanwezige milieuschade. Als het beleid ongewijzigd blijft, is de verwachting dat in 2010 30% van de bevolking hierdoor ziek is (astma, allergie, infecties etc). Het is een nalatigheid van de overheid bij invoering van deze regels niet na te gaan wat de consequenties voor de gezondheid waren. Het gevolg bijvoorbeeld van het dichtstoppen van steeds meer kieren was dat er kunstmatige kieren (ventilatie-sleuven) gebouwd moesten worden. Deze geconcentreerde ventilatie aan de gevel kan als tocht ervaren kan worden. Daarnaast heeft mechanische ventilatie al snel niet meer de benodigde capaciteit (gemiddelde reductie van 50% na een half jaar!) en veroorzaakt bovendien lawaai. Redenen te over voor de onwetende bewoner om ze dicht of uit te zetten. Om deze redenen kan er een slecht geventileerd binnenklimaat ontstaan, waarin bovendien allergie veroorzakende huisstofmijten en ander ongedierte zich thuis voelen. We kunnen nu alle bewoners leren omgaan met een tegennatuurlijk ventilatiesysteem, of we kunnen de ventilatieroosters slimmer
(zelfdenkend) maken. Een andere optie is weer kieren te gaan bouwen of weer bovenraampjes maken - totdat de komende regelgeving met betrekking tot inbraakpreventie die weer verbiedt.....
Trend In basis-infrastructuur moet voorzien zijn - alleen lijken wij ons doel enigszins voorbijgeschoten te zijn in wat wij als de basis opvatten. Ondertussen is voor elk aspect van een gebouw een uitgebreide set wetten en regels opgesteld. En het worden er meer. In de Nederlandse bouw wordt voornamelijk getracht alle mogelijke ongemakken en obstakels uit een mensenleven uit te bannen. Eventuele tekortkomingen van bestaande gebouwen en oplossingen worden opgelost met nieuwe regels en meer technische vondsten. Als reactie op de 'uitvinding' van het sick building syndrome wordt een verbetering van de klimaatsystemen voorgesteld. interpretatie : Feitelijk is dit een hypermoderne gedachte: het idee van de volledig maakbare wereld, en de almacht van het menselijk ras. Techniek en wetenschap moeten de mensheid redden. Dit is voornamelijk gebaseerd op het idee dat onze kennis nog niet toereikend is, en de wetenschap nog niet af. Ooit zullen we alles precies kunnen regelen. Ooit zullen we voldoende weten over problemen en oplossingen om alles in keurig omschrijfbare en meetbare eenheden vast te leggen. het comfort-dogma : We omringen ons met steeds meer gadgets die de ongemakken van het leven proberen te bepleisteren. Een koelkast met vriezer, zodat we tegelijkertijd voor de hele week boodschappen kunnen doen. Een magnetron, zodat we de ingevroren kalfslappen alsnog in tien minuten in een bereidbare staat kunnen brengen. Tijdsklokken op ons buitenlicht en onze verwarmingen. We verzekeren ons tegen alle mogelijke gevaren. De medische wetenschap tracht op alles voorbereid te zijn. Kortom: we gaan vooruit!? En dan gaan we lekker survivallen of parachute-springen of wildwaterkanoen of ... De sensatie van een ervaring in gecontroleerd milieu! In de winter lekker wonen bij de kachel. Juist het verschil in ervaring. Architecten schijnen hier alles van te weten: lekker in oude huizen wonen. Moeten we de wereld zo comfortabel mogelijk willen maken? Mag er ook ongemak zijn - en is die frictie misschien juist ook een verrijking?
verantwoordelijkheid overheid-burger Een artikel van Stephan Sanders (Volkskrant 27 mrt.'99) beschrijft wat de invloed van onze verzorgingsstaat is geweest op het verantwoordelijkheidsgevoel van mensen. Dit zeer toegankelijke stuk geeft duidelijk weer waar ook de regelgeving in het bouwbesluit toe kan leiden. Stephan Sanders analyseert aan de hand van vier spontane reacties op gebeurtenissen, die stuk voor stuk de voorpagina's hebben beheerst, het vergeten eigen aandeel dat mensen hadden in hetgeen hun voorgevallen is. Na aanleiding van de lawineramp in Galtür: "Het feit dat er Nederlandse slachtoffers zijn, brengt de ramp wel dichterbij, maar de meeste mensen gaan gewoon. Ze hebben hun vakantie al lang van te voren geboekt en willen per se weg. Wel komt er steeds meer kritiek los op de autoriteiten in Tirol." (Medewerker reisbureau in de Volkskrant, 27 februaari 1999) De mensen denken dat ze, als ze hun verzekeringspremies hebben betaald, worden gevrijwaard van ongeluk. En als er dan toch iets onvoorziens gebeurt, dan wordt dit niet geaccepteerd en moet iemand de schuld krijgen. Er wordt een onbegrensde macht aan de overheid toegedicht. Hieruit concludeert hij dat de verzorgingsstaat, die bedoeld was als vangnet voor de allerarmsten, is ontaard in een collectieve psychose van verwendheid en diva-gedrag. De Nederlandse klager put vrijelijk uit twee systemen die met elkaar vloeken. Allereerst zijn daar de kapitalistische wensen en verlangens die vervuld moeten worden, terwijl tegelijkertijd een beroep wordt gedaan op Overheidszorg en Staatsingrijpen, zoals die zo prettig geregeld waren in de voormalige DDR. Een goed tussenvoorbeeld op weg naar de gevolgen van het 'bemoederen' in het Bouwbesluit is de discussie over verdergaande beveiliging van spoorwegovergangen. Deze discussie ontstond nadat iemand, met fatale gevolgen, tussen de spoorbomen door laveerde terwijl ze gesloten waren. Slechts enkele politici verwezen naar de eigen verantwoordelijkheid van deze weggebruiker. Moeten we alle spoorwegovergangen volledig dichttimmeren? In principe zijn alle woningen gebouwd volgens het Bouwbesluit al in grote mate 'dichtgetimmerd'. Veel eventueel gevaarlijke situaties binnenshuis zijn voorkomen. Voorbeelden zijn de verplichte doorvalbeveiliging voor ramen, en het verbod op horizontale spijlen bij leuningen zodat er geen kinderen op kunnen klimmen. Regelgeving op het gebied van brandveiligheid (W.B.D.B.O.) leidt daarnaast ook tot verregaande gevolgen voor de keuzevrijheid binnen een ontwerp: onder andere geen houten balken en een beperking van vides.
Qua regelgeving moet er meer onderscheid en verdere nuancering worden gemaakt tussen de twee uitersten: vrijstaande koopwoningen in eigen beheer (maatkostuum) aan de ene kant en sociale woningbouw van een projectontwikkelaar (confectie)aan de andere kant. In de koopwoningen waar direct contact met de opdrachtgever is en de gevolgen van bepaalde afwegingen direct besproken kunnen worden, en helemaal aan de andere kant de sociale woningbouw (confectie) waar de uiteindelijke bewoner niet bekend is, en waar in principe een redelijke standaard gegarandeerd moet worden. Een andere nuance die zou moeten worden aangebracht is het verschil tussen eisen die betrekking hebben op aspecten die alleen gevolgen voor jezelf kunnen hebben en die aspecten die ook gevolgen voor anderen (de buren) hebben. Zoals er een verschil in W.B.D.B.O. moet zijn binnen de woning en naar de buren toe.
posities Geen van de aanwezigen is echt gelukkig met de huidige regelgeving. Maar hoe ga je hier dan in de praktijk mee om? Tijdens de discussie kwam een aantal mogelijke posities ter sprake. * Voortdurend deze problematiek ter discussie brengen; bredere maatschappelijke discussie hierover op gang brengen. Een deel van de tijdens de avond besproken thema's is al onderwerp van discussie, zoals bijvoorbeeld 'regelgeving en binnenmilieu' - "Kierenjacht en inbraakpreventie hebben het
binnenklimaat in de Nederlandse woningen grondig verziekt. Schimmels, mijten en ander ongemak floreren in de hermetisch afgesloten interieurs." (De Volkskrant). Ook de politiek staat meer open voor deregulering, zo zegt staatssecretaris Remkes bijvoorbeeld in de Volkskrant kopers meer ruimte te willen geven door het aantal bouwregels drastisch te verminderen. Het effect hiervan kan zijn dat de voor veel mensen inmiddels "gewone" verschuiving van verantwoordelijkheid naar overheden, omgezet wordt in het weer nemen van eigen verantwoordelijkheid. * Anticiperen in plaats van reageren op de regelgeving, teruggaan naar de motieven waaruit het bouwbesluit is opgebouwd. De kennis van de regels is bij de architecten groter dan de kennis over de achterliggende motieven. Denkend vanuit deze motieven is een gelijkwaardige oplossingen van de regel te verzinnen. De formulering van de op dit moment gestelde eisen aan het minimale, leiden ertoe dat ze vaak verheven worden tot het maximale of theoretisch te ontwerpen niveau. Voor een vrijere omgang met het bouwbesluit is het van belang om de achterliggende motieven goed te kennen, zodat je eerder kunt anticiperen tijdens het ontwerpproces.
Men kan zich afvragen of het niet die motieven zouden moeten zijn die vastgelegd worden als randvoorwaarden, in plaats van de regels (oplossingen) die er nu liggen.
* Meer specifieke opdrachtgevers en gebruikers. Dit is in feite een voorstel tot wijziging van de organisatiestructuur van de productie van de gebouwde omgeving, met directer contact tussen ontwerper en degene voor wie ontworpen wordt. Hierdoor kunnen eenvoudiger eventuele afwijkingen op het bouwbesluit besproken, afgewogen en besloten worden.
ook ter tafel * Regelgeving ontneemt niet alleen de opdrachtgever zijn verantwoordelijkheid maar ook de architect zelf. De regelgeving is ook wel veilig voor de architect, hij kan namelijk weer verantwoordelijkheid afschuiven op de overheid; bovendien houdt de regelgeving werkvoorziening in stand voor zowel ambtenaar als architect. * MVRDV en 'vervreemding' Winy Maas hield in een discussie in november vorig jaar een pleidooi voor 'vervreemding' in de architectuur. Voorbijgaand aan het feit dat dit een volledig misplaatste term is, met een tè diep gewortelde oorsprong in de Marxistische filosofie, sneed hij een goed thema aan! MVRDV doet aan vervreemding door onbeloopbare trappen te ontwerpen. Feitelijk spelen ze een spel met de regels en wetten, om zo tot schijnbaar logische en dus gelegitimeerde ontwerpen te komen. "we moesten, dus hebben we er maar iets leuks van gemaakt" *De woningbouw is functioneel gezien niet meer van deze tijd. Voor grote veranderingen staat het Bouwbesluit in de weg. Mede omdat het moeilijk ingrijpend te wijzigen is en ambtenaren niet snel opgeven. Dat regelgeving in principe tot kwaliteit moet leiden, valt gezien het bovenstaande te betwijfelen. * De 'stijgende lijn' (trend) van steeds meer regelgeving loopt vanzelf wel vast. * Op tendensen meesurfen. Het opblazen van bijvoorbeeld duurzaam bouwen geeft de architect de mogelijkheid de aandacht van de regelgeving af te leiden. De gemeente is dan eerder geneigd afwijkingen op het bouwbesluit door de vingers te zien. *Woningbouw is een 'product' geworden; de architect voegt alleen nog een gevel toe en de rest is standaard. Dit geeft de mogelijkheid voor bedrijven om ook aan woningbouw 'te gaan doen', en deze door middel van een grote reclamecampagne te verkopen. * Architecten hebben opvoedkundige pretenties, qua sociale woningbouw. * confectie vs. maatkostuum. Wat te doen om de confectie te verbeteren?
Deze avond was de eerste in een serie tweemaandelijkse discussiecafees. Doel van de avonden is het vormen van een platform voor discussie over recente maatschappelijke ontwikkelingen en hun invloed op de gebouwde omgeving. Centraal staat de uitwisseling van ideeën en ervaringen tussen 'beginnende architecten en andere leken'. Voor meer informatie over komende bijeenkomsten kun je contact opnemen met MA architecten (0204120908 of
[email protected]).
