Zorgpad Stemmingsstoornissen
informatie voor cliënten
Inhoud Inleiding Voor wie is deze folder? Aanmelden bij Delta Intakegesprek Start van de zorg De diagnose Wanneer is er sprake van een depressieve stoornis? Wanneer is er sprake van een manisch depressieve stoornis? Het meten van de resultaten Behandelplan Begeleidingsplan Signaleringsplan De behandeling Ambulante behandeling Deeltijdbehandeling Klinische behandeling op de open afdeling Klinische behandeling op de gesloten afdeling Behandelmodules Afsluiting, doorverwijzing of vervolgbehandeling
Zorgpad
1 1 2 2 2 3 3 3 4 4 5 5 6 6 6 6 6 7 8
Instroom (verwijzing, aanmelding, intake, aanvang zorg)
Meten van de resulta
Diagnostiek
ten van de behandel ing
Behandelplan
Begeleidingsplan
Signaleringsplan
ng De behandeli
ehandeling b lg o v r e v f o rverwijzing o o d , g in it lu A fs
Inleiding Als u bij Delta in behandeling komt, krijgt u te maken met diverse therapieën, gesprekken, activiteiten, trainingen en cursussen. Dit gebeurt niet willekeurig. Het verloop van uw behandeling bestaat uit vooraf vastgestelde en opeenvolgende activiteiten. Dit noemen we een zorgpad. Doordat u een zorgpad volgt, weet u precies wat u kunt verwachten van de behandeling bij Delta en welke disciplines daarbij betrokken zijn. Ook kunnen we heel gericht samen werken aan het herstel of de verbetering van uw situatie. In deze brochure vindt u informatie over de activiteiten van het zorgpad. U hoeft deze informatie uiteraard niet in een keer te lezen. U kunt deze brochure gebruiken om informatie na te lezen of iets op te zoeken op het moment dat u daaraan behoefte heeft. Bovendien kunt u als u vragen heeft altijd terecht bij de hulpverleners van Delta.
Voor wie is deze folder? Deze folder is bedoeld voor volwassenen vanaf achttien jaar met een ernstige stemmingsstoornis waardoor het dagelijks functioneren wordt verstoord. Het gaat om mensen met een depressie, een manisch depressieve stoornis - ook wel bipolaire stoornis genoemd - of mensen met stemmingsklachten die zich met tussenpozen herhalen.
1
Aanmelden bij Delta Meestal meldt uw huisarts of een andere hulpverlener, zoals een maatschappelijk werker of een behandelaar van een andere zorginstelling u bij Delta aan. Nadat u met de huisarts of een andere hulpverlener uw klacht hebt besproken, kan deze besluiten om telefonisch te overleggen met een psychiater van Delta of besluiten u aan te melden bij Delta. Als hij u aanmeldt, schrijft hij een verwijsbrief en stuurt deze op naar Delta. Deze verwijsbrief komt terecht bij een van de zorgmanagers van Delta, die deze brief bespreekt met een psychiater. Meer informatie over aanmelden, is te vinden op onze website: www.deltapsy.nl. Klik op de homepagina in het linkermenu op ‘Aanmelden’. Mensen die depressief zijn, lijden daar doorgaans zelf zeer onder. Zij zoeken dan ook vaak zelf hulp. Het kan ook voorkomen dat familie en/of naasten hulp inschakelen. Mensen met een manisch depressieve stoornis maken periodes mee dat ze depressief zijn en periodes dat ze manisch zijn. Als ze depressief zijn, zoeken ze vaak zelf hulp. In een manische fase hebben ze zelf vaak niet door dat ze niet goed functioneren. Dikwijls nemen dan directe familie, vrienden en kennissen of soms de politie de stap om hulp te zoeken.
Intakegesprek
Als u bent aangemeld bij Delta, ontvangt u binnen twee weken een uitnodiging voor een intakegesprek. Als na het intakegesprek blijkt dat u in aanmerking komt voor behandeling bij Delta, zal zo snel mogelijk gestart worden met de behandeling. Na het intakegesprek ontvangt uw huisarts binnen twee weken het verslag van het intakegesprek. Het verslag is een weergave van uw achtergronden, de vermoedelijke diagnose en het behandeladvies van Delta.
Start van de zorg
Als u na het intakegesprek nog steeds voor behandeling bij Delta in aanmerking komt voor poliklinische behandeling, psychiatrische thuiszorg, deeltijdbehandeling of klinische behandeling, meldt de zorgmanager u aan bij de polikliniek. Bij deeltijd- of klinische behandeling plannen we meteen de eerste dag voor de opname in de kliniek of de eerste dag van de deeltijdbehandeling. Als er nog geen plaats is, kijken we of u op een andere afdeling van Delta eerder en net zo goed behandeld kan worden. Als dat niet lukt, komt u op de wachtlijst. Delta zet zich in om de wachttijd zo kort mogelijk te houden. Voordat de behandeling start, moet u nagaan of u nog iets bijzonders moet regelen, zoals het regelen van de opvang voor uw kind, huisdier of een gesprek met uw werkgever. U ontvangt voor aanvang van de zorg uitleg over het zorgpad en het zorgprogramma Stemmingsstoornissen.
2
De diagnose Het is belangrijk dat we snel een juiste diagnose stellen voordat de behandeling start. Bent u nog nooit eerder in contact geweest met een organisatie voor psychiatrie, dan hebt u altijd eerst een gesprek met een psychiater. De psychiater blijft in principe als hoofdbehandelaar aan u verbonden. Daarnaast zullen ook andere hulpverleners van Delta, zoals verpleegkundigen, psychotherapeuten, maatschappelijk werkers, etc. bij uw behandeling betrokken zijn. Dit noemen we multidisciplinaire behandeling. Om een goede diagnose te kunnen stellen, zal de psychiater in de eerste gesprekken dieper ingaan op de volgende zaken: • Wat voor klachten hebt u, welke ervaringen, gevoelens en gedachten hebt u? Hoe ervaart u uw leven? • Hoe is uw stemming? • Wanneer zijn de klachten ontstaan en wat waren beslissende momenten in uw leven? • Hebt u familieleden die wel eens klachten hebben of behandeld zijn voor psychiatrische problemen? • Gebruikt u regelmatig alcohol, drugs of medicijnen? • Hebt u werk en een gezin? • Hoe is uw levensgeschiedenis? • Wat voor lichamelijke klachten hebt u (uw somatische geschiedenis) en welke ziekten komen er in de familie voor? • Welke hulpvragen hebt u? Na deze gesprekken kunnen er nog onderzoeken volgen, zoals een lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek, een (neuro-)psychologisch onderzoek (onderzoek naar hoe uw hersenen functioneren), onderzoek naar het resultaat van de behandeling en een meting van de ernst van de depressie of manie. Als u, of uw familie, twijfelt aan de diagnose, dan kunt u een tweede mening aanvragen. Dit heet second opinion. U kunt bij de receptie een folder aanvragen waar meer informatie staat over second opinion.
Wanneer is er sprake van een depressieve stoornis?
Er is sprake van een depressieve stoornis als u gedurende tenminste twee weken last hebt van tenminste vijf van de volgende symptomen: • sombere stemming • vermindering van interesse of plezier • verminderde of toegenomen eetlust en/of gewicht • slaapproblemen • onrust of remmingen • moeheid of energieverlies • gevoel hebben waardeloos te zijn of schuldgevoelens • problemen met nadenken of concentreren • denken aan de dood of zelfdoding
Wanneer is er sprake van een manisch depressieve stoornis?
Er is sprake van een manisch depressieve stoornis als tenminste eenmaal een manie is opgetreden. Tijdens een manie is de stemming verhoogd of prikkelbaar en moeten er tenminste drie van de volgende symptomen aanwezig te zijn: • verhoogd gevoel van eigenwaarde • minder behoefte aan slaap • sneller en meer praten • snelle en ongecontroleerde gedachten • gemakkelijk afleidbaar • toegenomen activiteit • onverantwoorde activiteiten
3
Het meten van de resultaten Tijdens de behandeling meten wij routinematig en gestructureerd de resultaten van onze behandeling. Op basis van de uitkomsten van deze meting kan de zorg worden bijgestuurd. Voor het meten van de effecten van onze zorg worden diverse meetinstrumenten ingezet. We betrekken u hier nauw bij.
Tijdens de behandeling meten we routinematig en gestructureerd de effecten van de zorg. Op basis van de uitkomsten van deze meting kunnen we de zorg bijsturen. Voor het meten van de resultaten van zorg worden twee meetinstrumenten ingezet: MANSA en HoNOS. MANSA Cliënten kunnen zelf de resultaten van de behandeling meten door een speciale schaal in te vullen, de zogenaamde MANSA. Dit staat voor Manchester Short Assessment. Het is een vragenlijst met zestien onderwerpen die voor iedere behandelplan, bespreking en/of evaluatie wordt afgenomen. De schaal meet de ‘kwaliteit van leven’. De resultaten van deze schaal bespreekt de cliënt met de behandelaar. HoNOS De behandelaar vult een andere schaal in, de HoNOS. Dit is de ‘Health of the Nation Outcomes Scale’. Deze schaal bestaat uit vijftien onderwerpen die de behandelaar of verpleegkundige invult. Er bestaan twee versies van deze schaal. De schaal die de behandelaar of verpleegkundige voor u invult of de interviewversie die door de behandelaar of verpleegkundige bij u wordt afgenomen. De uitkomsten van de Mansa- en HoNOS-schalen geven een beeld van het resultaat van de behandeling.
Behandelplan Als de diagnose bekend is, zal de behandelaar samen met u een behandelplan opstellen. Het behandelplan is een overeenkomst. In het plan staan de diagnose, uw hulpvragen en de doelen van de behandeling beschreven. In het behandelplan staan naast de psychiatrische diagnose ook eventuele lichamelijke (somatische) diagnoses beschreven. Het totale behandelaanbod wordt zo optimaal mogelijk afgestemd op uw specifieke problemen, waarbij we aandacht hebben voor alle factoren die een rol spelen bij het ontstaan en aanhouden van uw klachten. Dit noemen we zorgprogramma’s. Onze zorgprogramma’s zijn afgeleid van landelijke richtlijnen.
Zorgprogramma Het zorgprogramma Stemmingsstoornissen is het totale zorgaanbod dat Delta biedt aan mensen met de diagnose depressie of een manisch depressieve stoornis. Het zorgprogramma bestaat uit onder andere medicatie, psycho-educatie en psychotherapie.
Lichamelijke gezondheid Daarnaast besteden we aandacht aan uw lichamelijke gezondheid. Door uw ziekte hebt u misschien de neiging om minder te bewegen, ongezond te eten en/of veel te roken. Ook is het bekend dat u zo in beslag genomen kan worden door uw gedachten, dat u geneigd bent om uzelf te verwaarlozen en huishoudelijke taken niet uit te voeren.
Verslaving Als u te maken hebt met een verslaving, dient er de nodige aandacht gegeven te worden aan het onder controle krijgen van het middelengebruik. Middelengebruik heeft namelijk een ongunstig effect op het beloop van de ziekte.
Veiligheid
4
Tot slot bestaat de hulpvraag soms uit het bieden van veiligheid. Het beste is om acute situaties met gevaar te voorkomen, door bijvoorbeeld intensieve thuiszorg, het zoeken van contact met de afdeling Spoedeisende Hulp Psychiatrie (SEHP) of het gebruik maken van signaleringsplannen. Als er sprake is van gevaar voor uzelf of uw omgeving, met een aantoonbare psychiatrische stoornis en dit gevaar is niet meer af te wenden, dan kan het nodig zijn om te onderzoeken of u gedwongen opgenomen kunt of moet worden. Dit is alleen in uitzonderlijke situaties aan de orde.
Begeleidingsplan Het begeleidingsplan is onderdeel van het behandelplan. Op basis van de uitkomsten van de resultaatmetingen stellen we een begeleidingsplan op. Het begeleidingsplan bespreken we met u. In het begeleidingsplan zijn de behoeften met betrekking tot begeleiding in kaart gebracht en stellen we begeleidingsdoelen op. Deze begeleidingsdoelen werken we uit in een plan van aanpak met acties. Onderdelen van het begeleidingsplan kunnen zijn werk, dagbesteding, hobby’s en vrije tijd, financiën, sociale contacten, wonen, omgaan met de lichamelijke conditie, omgaan met psychische conditie en zelfzorg.
Signaleringsplan Een psychische crisis ontstaat meestal niet van het ene op het andere moment. Meestal zijn er dagen of weken voor de crisis al signalen zichtbaar die erop wijzen dat een crisis dreigt. Deze signalen noemen we ‘vroege voortekenen’. Het gaat bij deze voortekenen om wat u zelf signaleert en ook wat de omgeving merkt. Het kan hierbij gaan om veranderingen in uw denken, voelen en gedrag.
Een voorbeeld van vroege voortekenen Sommige mensen voelen zich voorafgaand aan een crisis onrustiger worden, gaan slechter slapen en hebben minder eetlust. Zij gaan zich meer terugtrekken in hun eigen omgeving en voelen zich geïrriteerd wanneer anderen te dicht in hun buurt komen. Deze vroege voortekenen kunnen als een waarschuwingssignaal worden opgevat. U kunt er dan aan denken om in overleg met uw hulpverlener beschermende maatregelen te nemen, zodat erger voorkomen wordt.
Een verpleegkundige stelt samen met u het signaleringsplan op. Een signaleringsplan heeft als doel ervoor te zorgen dat het optreden van een psychische crisis in de toekomst voorkomen wordt. Er is geen garantie dat een signaleringsplan altijd een crisis kan voorkomen, maar de ervaring leert dat een signaleringsplan wel degelijk nut heeft bij het voorkomen van een eventuele nieuwe crisis.
Een signaleringsplan bestaat uit twee delen: • een beschrijving van de vroege voortekenen van een crisis • een beschrijving van wat u het beste kunt doen wanneer een crisis dreigt.
5
De behandeling Ambulante behandeling
Delta behandelt zijn cliënten bij voorkeur ambulant. Ambulant wil zeggen dat u niet ’s nachts in een van de locaties van Delta verblijft, maar u gewoon thuis blijft en voor de behandeling op afspraak naar de polikliniek of deeltijdafdeling komt. Alleen als er sprake is van gevaar voor uzelf of uw omgeving, een steunsysteem ontbreekt of onvoldoende aanwezig is, u last hebt van een lichamelijke aandoening of er een gespecialiseerde behandelmethode nodig is, is klinische behandeling, waarbij u in Delta opgenomen wordt, nodig. We streven ernaar de klinische behandeling zo kort mogelijk te laten duren, waarna er een overstap gemaakt kan worden naar ambulante behandeling. Met een steunsysteem bedoelen we familie, naasten en alle professionele betrokkenen rond de cliënt.
Deeltijdbehandeling
Delta biedt deeltijdbehandeling als ambulante behandeling niet voldoende blijkt. Deeltijdbehandeling is dus een intensievere vorm dan ambulate behandeling. Ook bij deeltijdbehandeling verblijft u niet ’s nachts op een locatie van Delta, maar komt u op afgesproken tijden naar een van de locaties van Delta voor behandeling. Deeltijdbehandeling zetten we in als u zo erg aan een depressie lijdt dat u niet meer goed kunt functioneren in uw dagelijks leven, therapie weinig tot geen effect meer heeft, er sprake is van een chronisch beloop of wanneer er sprake is van combinaties van problemen. Ook een hypo manie kan reden zijn om deeltijdbehandeling in te zetten. Hypomanie is een lichte vorm van manie. Net als bij een manie treden hyperactiviteit, overmatige vreugde, impulsiviteit of prikkelbaarheid op, maar het contact met de realiteit gaat niet verloren en er treden ook geen psychotische symptomen op (zoals wanen en hallucinaties). Hypomanie kan wijzen op een stemmingsstoornis.
Klinische behandeling op de open afdeling
Een klinische opname op een open afdeling is een intensievere vorm van behandeling dan ambulante en deeltijdbehandeling. Nog meer dan bij deeltijdbehandeling is klinische behandeling alleen nodig als het steunsysteem tekortschiet, als intensiever toezicht nodig is, bijvoorbeeld vanwege bijkomende lichamelijke problemen of als complexere behandelingen nodig zijn. Klinische behandeling is ook nodig als observatie over een langere periode gewenst is voor bijvoorbeeld nadere diagnostiek.
Klinische behandeling op de gesloten afdeling
Een klinische opname op een gesloten afdeling is eigenlijk een crisisopname. Zodra de crisis voorbij is, kijken we of behandeling op een minder intensieve afdeling haalbaar is. Een opname op een gesloten afdeling komt voor als er sprake is van een ernstige depressie of manie met gevaar. Ook een depressie met psychotische kenmerken is doorgaans reden tot opname op een gesloten afdeling, vanwege het grote gevaar voor suïcide en uitingen van ongenoegen (impulsdoorbraken).
6
Behandelmodules De behandeling van een lichte depressie bestaat onder andere uit, medicatie, psychotherapie, psycho-educatie, creatieve therapie en bijvoorbeeld runningtherapie. Bij een matige depressie houden we bij de keuze voor medicatie of psychotherapie rekening met uw voorkeur. Cognitieve gedragstherapie is de vorm van psychotherapie die onze voorkeur heeft. Bij een ernstige depressie wordt medicatie sterk aanbevolen, eventueel gecombineerd met psychotherapie. Bij cliënten met een ernstige depressieve stoornis is een combinatiebehandeling van cognitieve gedragstherapie en medicatie het meest effectief. Bij een manisch depressieve stoornis/bipolaire stoornis is medicatie, psycho-educatie (voorlichting, informatie, steun en advies) en zelfmanagement de basis van de behandeling. Zelfmanagement is geen aparte module, maar gedurende de behandeling reiken we continu technieken aan waardoor de cliënt zelf meer grip krijgt op de aandoening. Zo stellen we onder andere een signaleringsplan op, maken we een zorgbehoeftenlijst en richten we ons op aanpassingen in de levensstijl.
Medicatie (farmacotherapie) Medicatie, zoals antidepressiva, bij een depressie en manisch depressieve stoornis kan deel uitmaken van de behandeling. Per cliënt bekijken we welke medicijnen het beste kunnen worden voorgeschreven en hoe lang deze medicijnen ingenomen moeten worden.
Cognitieve gedragstherapie Cognitieve therapie betekent dat u ‘anders leert denken’ en gedragstherapie dat u ‘het anders leert doen’. Tussen het anders denken en anders doen is er een bijzondere wisselwerking. Als u bijvoorbeeld oefent met het voeren van een gesprek, dan gaat u er ook anders over denken. Dit is een methode die bewezen effectief is bij de milde tot matig ernstige depressies. Zeker in het geval van ernstigere depressies wordt cognitieve gedragstherapie meestal gecombineerd met medicatie. Ook bij een manisch depressieve stoornis kan deze therapie werkzaam zijn. Cognitieve gedragstherapie wordt zowel individueel als in groepsverband aangeboden. Cognitieve gedragstherapie kan bestaan uit verschillende elkaar aanvullende en verdiepende varianten, zoals de Rationeel Emotieve Therapie, de Cognitieve Therapie volgens Beck, Operante Gedragstherapie, Schematherapie en Mindfulness. Chronische depressie wordt vaak behandeld met Aandachtsgerichte Cognitieve Therapie (ACT), ook wel Mindfulness genoemd. Cliënten leren om zich te richten op zaken die ze kunnen beïnvloeden, zoals het eigen gedrag in plaats van zich te richten op gedachten en emoties. ACT kan ook worden ingezet om een eventuele terugval te voorkomen.
Psycho-educatie Psycho-educatie is voorlichting en informatie over het ziektebeeld. We geven adviezen en bieden steun aan u en uw familieleden of naasten. Als u en uw verwanten meer weten over uw ziekte, heeft dat verschillende voordelen. U bent beter op de hoogte van de symptomen, hoe de diagnose gesteld wordt en hoe uw ziekte het beste behandeld kan worden. U kunt dan in het gesprek met uw behandelaar of het behandelteam beter aangeven hoe het met u gaat en wat er volgens u moet gebeuren. U krijgt zo zelf meer grip op uw eigen aandoening. Het is bewezen dat psychoeducatie het functioneren verbetert. Delta biedt psycho-educatie aan bij ambulante, deeltijd- én klinische behandeling.
Creatieve therapie Creatieve therapie is een psychotherapeutische behandeling die erop gericht is om de cliënt te stimuleren en activeren. Iedereen heeft creativiteit in zich. Door muziek te maken, toneel te spelen, te dansen of bijvoorbeeld te schilderen, worden gevoelens en problemen uitgebeeld en onderzocht. Het doel van creatieve therapie is het erkennen van problemen en het vervolgens in gang zetten van processen van acceptatie, verandering en persoonlijke ontwikkeling. Tijdens creatieve therapie bent u actief en fysiek bezig met klachten. Ook biedt het een veilige manier om emoties te uiten.
7
Psychomotore therapie Veel cliënten blijken overgevoelig voor spanning of stress. Het is dan goed om na te gaan wanneer die spanning ontstaat om ze daarna te voorkomen of te vermijden. Uw vrienden of familieleden merken soms dat het niet goed met u gaat, terwijl u zich daar zelf niet bewust van bent. Het kan bijvoorbeeld zijn dat u meer in uzelf gekeerd bent en dat er moeilijk contact met u te krijgen is. Of dat u extreem waakzaam bent en moeite hebt om in slaap te komen. Doel van psychomotore therapie is het tot stand brengen van gedragsveranderingen, waardoor psychosociale/psychiatrische problematiek weggenomen wordt.
Gezinsgerichte behandeling / systeemtherapie Een stemmingsstoornis heeft vaak gevolgen voor de omgeving van de cliënt. Voor de manisch depressieve stoornis zijn de gevolgen voor de omgeving systematisch uitgewerkt in de vorm van zogenaamde gezinsgerichte behandeling. Voor de depressie is voorlichting aan de gezinsleden of partner belangrijk. Systeemtherapie (dat wil zeggen echtpaar- en of gezinstherapie) kan onderdeel zijn van de behandeling. Specifieke aandacht verdienen kinderen van cliënten met een stemmingsstoornis, waarvoor speciale projecten bestaan, zoals KOPP. KOPP staat voor Kinderen van Ouders met een Psychiatrisch Probleem.
Runningtherapie Runningtherapie is een looptraining. Deze training kan bijdragen aan de algehele verhoging van het lage energieniveau van mensen met een depressieve stoornis en aan de vermindering van depressieve symptomen.
Lichttherapie Lichttherapie regelt en herstelt, zeker bij mensen met een winterdepressie, het dag-nachtritme. Gedurende vijf ochtenden neemt de cliënt plaats achter een lichtbak die lijkt op een hoogtezon. Dit kan eventueel herhaald worden.
Afsluiting, doorverwijzing of vervolgbehandeling
Naargelang de ernst of het verdere beloop van uw klachten blijft u korter of langer in behandeling. Indien de doelstellingen zijn gehaald of andere zorg noodzakelijk is, kan de behandeling worden afgesloten. U wordt dan doorverwezen naar een andere zorgverlener, u gaat met ontslag of u komt in aanmerking voor vervolgzorg. Belangrijk is dat Delta andere zorginstellingen waarmee u te maken hebt of krijgt, op de hoogte stelt van de manier waarop de zorg is afgesloten. Delta stuurt u na de afsluiting van de behandeling een samenvatting en een conclusie van de door Delta geleverde zorg.
8
Adressen Delta Psychiatrisch Centrum Postbus 800, 3170 DZ Poortugaal Albrandswaardsedijk 74, 3172 AA Poortugaal t 010-503 1313 f 010-503 1414 e
[email protected] De adressen van alle locaties van Delta zijn te vinden op de website van Delta: www.deltapsy.nl.
Delta Psychiatrisch Centrum is gespecialiseerd in diagnostiek, behandeling en begeleiding van mensen met een ernstige psychische of psychiatrische aandoening. Jaarlijks nemen we ongeveer 2.100 mensen op in onze klinieken en hebben we bijna 95.000 poliklinische contacten. Delta telt circa 1.500 mede werkers. Zij zijn werkzaam in een van de circa 30 locaties in ons werkgebied Groot-Rijnmond en de Zuid-Hollandse eilanden. Meer informatie is te vinden op www.deltapsy.nl.
9
01-04-10
Delta Psychiatrisch Centrum Postadres Postbus 800 3170 DZ Poortugaal Bezoekadres Albrandswaardsedijk 74 3172 AA Poortugaal t 010-503 1313 f 010-503 1414 e
[email protected]
www.deltapsy.nl
