31 POLITIEKE STROMINGEN De opkomst van de politiek

TIJDVAK 8

Tijd van burgers en stoommachines Andere namen voor deze tijd:

Eeuw van de industrialisatie 19e eeuw 31 Politieke stromingen 32 Democratisering 33 De industriële revolutie 34 De sociale kwestie 35 Emancipatiebewegingen 36 Modern imperialisme Het pictogram: Op de achtergrond een grand café in een grote stad, symbolisch voor het leven van de rijkere burgerij (bourgeoisie). Op de voorgrond een fabriek, symbool voor de industrialisatie.

Dit tijdvak hoort bij de MODERNE TIJD

31 POLITIEKE STROMINGEN De opkomst van de politiekmaatschappelijke stromingen nationalisme, liberalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme. Omdat in de 19e eeuw de bevolking steeds meer betrokken raakte bij het bestuur, ontstonden ook politieke stromingen waarin verschillende meningen over dat bestuur werden georganiseerd. Liberalen voor persoonlijke socialistenisvoor Een voorbeeldvrijheid, van nationalisme de stichting van het koninkrijk Italië in 1861. Italië was verdeeld in allerlei gelijkheid en sociale rechtvaardigheid, stadstaatjes en vorstendommetjes. Sommige daarvan behoorden tot de Habsburgse monarchie (Oostenrijk). feministen voor rechten van vrouwen Italiaanse nationalisten één staat–voor alleZe Italianen. lukte uiteindelijk door handige diplomatie en Feministen streefdenwilden naar vrouwenkiesrecht. richtten Dat verenigingen op en hielden om maar enkele voorbeelden te noemen. oorlog tegen de Oostenrijkers. Venetië enduidelijk Rome werden later bij het koninkrijk gevoegd. de foto zie je een demonstraties. Uit de spotprent wordt wat tegenstanders daarvan vonden. DeOp vrouwen standbeeld van Garibaldi, een held uit de Italiaanse eenwordingsstrijd. zouden hun moederlijke plichten verzaken. Het meisje vraagt haar moeder thuis te komen, maar WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DE haar moeder wil DEZE doorgaan met demonstreren. In Nederland kregen vrouwen in 1919 kiesrecht. OPKOMST VAN STROMINGEN?

32 DEMOCRATISERING Voortschrijdende democratisering met deelname van steeds meer mannen en uiteindelijk ook vrouwen aan het politiek proces. Door democratische revoluties in het begin van de 19e eeuw werden bestond grondwetten ingevoerd die steeds In Nederland halverwege de 19e eeuw meer macht gaven aan alleen parlementen. censuskiesrecht: burgersDie die parlementen een bepaald bedrag aan werden doormochten een heelstemmen. klein aantal kiezers zeiden belastingmeestal betaalden Socialisten gekozen. Daartegen strijd gevoerdhanteerden door groepen dat de kapitalisten hetwerd censuskiesrecht om aan die algemeen kiesrecht Uiteindelijk kreeg de macht te blijven. Hierwilden. zie je hoe arbeiders de iedereen kiesrecht, eerst mannen te ennemen niet veel later kapitalistische burcht in proberen door hetook vrouwen. Burgers raakten op andere manieren censusgewicht omhoog te ook trekken. Met ander woorden: Ook vrouwen organiseerden zich om kiesrecht te verwerven. meer politiek betrokken: doorons actief zijn in ‘schafbij hetdecensuskiesrecht af, laat toete totIn de macht’. en de Verenigde Staten werden ze ‘suffragettes’ Engeland politieke bewegingen en partijen, of door zich massaal(‘suffrage’ = kiesrecht). Hier zie je Amerikaanse genoemd sterk te maken voor een bepaalde politiek zaak suffragettes die vrouwen oproepen om naar een (handtekeningenacties, demonstraties, etc.).kiesrechtbijeenkomst te gaan. In 1920 kregen Amerikaanse vrouwen kiesrecht. WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DIT DEMOCRATISERINGSPROCES?

33 DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE De industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving. Eerst in Engeland (vanaf circa 1780) in andere Europese landen later, werden ambachtelijke productie en huisnijverheid vervangen door grootschalige gemechaniseerde productie. Deze industrialisatie Engelse mijnbouwers gebruikten al vroeg in de 18e eeuw veranderde de samenleving ingrijpend. stoommachines om water op te pompen. De Schotse Waar fabrieken kwamen, ontstonden instrumentenmaker James Watt (1736-1819) verbeterde deze grote steden. Op den duur woonden machines op een aantal punten, waardoor ze ook toepasbaar meer mensen in steden dan op hetwaren in Door de industrialisatie konen goedkoper geproduceerd de textielindustrie. Spinweefmachines gingen worden, platteland. Er kwamen meer goedeop stoom waardoor meer producten toegankelijk werden voor de grote lopen. Er waren grote hallen nodig om de machines goedkope producten, dus meer te plaatsen: massa, zoals katoenen kleding, die hier in een Engelse fabrieken. consumptie. Zo ontstond de advertentie aan de man wordt gebracht. consumptiemaatschappij. WAARDOOR ONTSTOND DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE? WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DE INDUSTRIËLE SAMENLEVING?

34 DE SOCIALE KWESTIE Discussies over de ‘sociale kwestie’. De burgerij in de 19e eeuw kreeg steeds meer oog voor sociale wantoestanden. Door de industrialisatie namen die soms in omvang toe: problemen in de steden, in de fabrieken, tussen lage en hoge klassen. De traditionele In 1874 van namzulke het Nederlandse aanpak problemen parlement het kinderwetje van Van aan, dat kinderarbeid in fabrieken aan banden was Houten liefdadigheid door kerk legde. Van Houten een progressieve liberaal, die net als en particulieren. Nuwas gingen sociaal-democraten de problemen met wetgeving wilde regeringen zich er actief mee oplossen. liberalen en confessionelen bemoeien.Meer In deconservatieve politiek vonden de overheid ontstonddat discussie over niet de zover moest gaan. Fabrikanten en arbeiders er vooral zelf uitkomen. vraag hoevermoesten deze Een voorbeeld was kinderarbeid. Zwaar, eentonig werk en lange overheidsbemoeienis moest werkdagen, stompten kinderen af. Op de afbeelding zie je kinderen gaan. werken in een steenbakkerij. In de tweede helft van de 19e eeuw groeiden de protesten tegen kinderarbeid. Onder invloed van liberale WAT IS EEN VOORBEELD ‘verlichte’ denkbeelden was men onderwijs belangrijker gaan vinden. VAN DE SOCIALE Kinderen moesten naar school, niet naar de fabriek. KWESTIE?

35 EMANCIPATIEBEWEGINGEN / VERZUILING De opkomst van emancipatiebewegingen. Protestanten enin Tot 1887 was het kiesrecht katholieken mochten Nederland beperkt. Daarom gaven wel eigen scholen ‘liberale heren’ - fabrikanten, beginnen, advocaten maar die bankiers, handelaren, niet en door de de toon aanwerden in regering staat gefinancieerd. parlement. Groepen die zich Uit protest achtergesteld voelden, tegen gingen zich deze ‘achterstelling’ organiseren om het beter te krijgen. deden de zoveel Confessionelen wilden protestanten een te mogelijk vrijheid om hun geloof beroepwilden op de dezelfde koning belijden. Vrouwen om de schoolwet rechten als mannen. Arbeiders terug te draaien. wilden algemeen kiesrecht enZe verzamelden daarbij verdeling van bezit. Uit deze zoveel mogelijk emancipatiebewegingen kwamen de handtekeningen. zuilen voort: bevolkingsgroepen die hun overtuiging in georganiseerd verband uitdragen. WAT IS EEN VOORBEELD VAN EEN EMANCIPATIEBEWEGING?

Abraham Kuyper (1837-1920) was leider van de orthodoxprotestantse beweging. Om het ‘ware geloof’ tegen de ‘ongelovige liberale staat’ te beschermen, en om zijn beweging sterk te maken, richtte hij in 1878 een eigen universiteit en een jaar later een politieke partij op. Dit was het begin van de emancipatie van othodoxprotestanten.

36 MODERN IMPERIALISME De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie. Op deze kaarten Kenmerkend voorvan hetAzië Europese zie je wat kolonialisme er in de 19e van de 16egebeurt: eeuw en 17e Europese eeuw was mogendheden, het drijven van maar handel ook aan kusten Japan, breidden vanuithun versterkte invloed plaatsen. uit door inname De van binnenlanden steeds meer territorium. lieten de Europeanen In China ziemeestal je de vorming ongemoeid. van een grote In Britse de 19eeneeuw Russische kwam daar ‘invloedssfeer’. verandering De Fransen bezetten in. De opkomende Indochinaindustrie (Vietnamschiep en een vraag naarlanden). aangrenzende grondstoffen Brits en Indië afzetmarkten. werd uitgebreid. De In 1910 annexeerde Japan Korea. De Japanners koloniale stoomschepen Moderne mogendheden veroverden onderhielden gebieden die wilden grondstoffen en arbeidskrachten hun ze gingen exploiteren en besturen. Dezevoor lijnverbindingen. vorm vansnel groeiende industrie. Tegen de Koreaanse bevolking kolonialisme wordt ‘modern imperialisme’ traden ze zeer hard op. Ze waren bepaald niet geliefd, genoemd. zoals uit deze Koreaanse tekening blijkt. Links de WAT IS EENdie VOORBEELD VAN HET MODERNE gouverneur de Japanners na de annexatie in IMPERIALISME? Korea aanstelden.