Agrarische veenontginningen in oostelijk Opsterland

Middeleeuwse veenontginningen De gevolgen van bodemdaling voor de landschapsontwikkeling langs het Koningsdiep (Opsterland)

Onderzoeksthema’s

• Reconstructie van het natuurlijke landschap (800 – 1000 na Chr.) • Kolonisatie en ontginning in oostelijk Opsterland (1000 – 1300 na Chr.) • Gevolgen van de ontginningen op de landschapsontwikkeling

3

• Saale-IJstijd (370.000 – 130.000 jaar geleden) - Keileemafzetting (Dr6)

• Weichsel-IJstijd (130.000 – 11.000 jaar geleden) - Dekzandafzettingen (Tw3)

Reconstructie van het natuurlijke landschap in de vroege middeleeuwen Methoden: • •

Booronderzoek Bodem-, geomorfologische en geologische kaarten • Historische kaartstudie • Studie naar toponiemen • Paleobotanisch onderzoek (stuifmeel)

Kerkheuvels Dorp

Veendikte

Sintjohannesga

1,20 m

•Fochteloo Bewijs van oorspronkelijk veendek op oostelijke Oligotroof 0,2 m zandgronden Mesotroof/eutroof Elsloo 0,25 m Oligotroof 0,70 m •Wijnjeterp Bewijs van oorspronkelijk oligotroof veenpakket op Onderste 15 cm Lippenhuizen 1,40 m de westelijke veengrondenOligotroof eutroof 1,40 m oligrotroof Overig meso-/eutroof 3,00 m •Munnekeburen Stratigrafie veendek 1,52 m oligrotroof Overig meso-/eutroof Spanga 2,17 m • Waardevol paleobotanisch archief (chronologisch) 1,00 m oligotroof

Overig meso-/eutroof

Kolonisatie en ontginning Methoden: • • • •

Archeologisch onderzoek Kerkhistorisch onderzoek Analyse verkavelingspatronen Archiefonderzoek

Verloop van een middeleeuwse agrarische veenontginning

Veenrugontginningsmodel 1

2

3

4

Uithof Bakkeveen voor 1230 genoemd

Utingeradeel

Opsterland

Oldeboorn

Haskerland Schoterland Rottum in 1132 als ‘Ruthne’

Oud kerkhof + opgravingsplattegrond • Oriëntatie van de boerderijen • Boringen oud kerkhof

Fasering ontginning • In Wijnjeterp zijn 2 fasen te onderscheiden • Fase 1

12e – 13e eeuw

• Fase 2

13e eeuw (middeleeuwse kerken in Opsterland)

• Fase 0

?????

Opgraving te Ureterp

Van veen naar zand Gevolgen van de bodemdaling Methoden: • • • •

Archiefonderzoek Agrarisch-historisch onderzoek Historische kaartstudie Veldnamen onderzoek

Reconstructie van twee 17e eeuwse opstrekken

Beets

Terwispel

dianûmer

31

Beets

Conclusie • Oorspronkelijke veenbedekking • Start ontginning in 11e/12e eeuw • Ontwikkeling van twee typen cultuurlandschap dianûmer 32