Almelo - De Twentse Gezondheidsverkenning

Almelo Maakt deel uit van de Twentse Gezondheids Verkenning

Colofon Samenstelling F.D.H. Koedijk en C.L.A.J. Boom

Uitgave GGD Twente, oktober 2013

Copyright ©GGD Twente, 2013 Overname is toegestaan, mits volledige bron wordt vermeld.

Inhoudsopgave Kernboodschappen Almelo.................................................................................................................. 5 1 Kenmerken van de bevolking van Almelo ....................................................................................... 7 1.1 Bevolkingskenmerken.................................................................................................................... 7 1.2 Vergrijzing ...................................................................................................................................... 8 1.3 Sociaal economische status en uitkeringen .................................................................................. 9 2 Gezondheid ....................................................................................................................................... 11 2.1 Levensverwachting, sterfte en ziekte........................................................................................... 11 2.2 Functioneren en kwaliteit van leven............................................................................................. 13 2.3 Psychische gezondheid ............................................................................................................... 14 3 Leefstijl .............................................................................................................................................. 17 3.1 Overgewicht, beweging en voeding............................................................................................. 18 3.2 Roken, alcohol- en drugsgebruik ................................................................................................. 19 3.3 Seksuele gezondheid................................................................................................................... 20 4 Sociale omgeving ............................................................................................................................. 23 4.1 Eenzaamheid en sociale woonomgeving .................................................................................... 23 4.2 Vrijwilligerswerk en mantelzorg ................................................................................................... 23 4.3 Huiselijk geweld en pesten .......................................................................................................... 24 5 Fysieke omgeving ............................................................................................................................ 25 5.1 Groen in de omgeving.................................................................................................................. 25 5.2 Milieu............................................................................................................................................ 26 5.3 Leefomgeving .............................................................................................................................. 27 6 Zorg en voorzieningen ..................................................................................................................... 29 6.1 Zorggebruik eerste lijn ................................................................................................................. 29 6.2 Jeugdzorg .................................................................................................................................... 31 6.3 Voorzieningen .............................................................................................................................. 32 Appendix 1 ........................................................................................................................................... 35 Monitoren ........................................................................................................................................... 35 Landelijke gegevensbronnen ............................................................................................................. 35 Regionale gegevensbronnen ............................................................................................................. 36 Appendix 2: Interventies..................................................................................................................... 37 Twentse interventies .......................................................................................................................... 37 Landelijke interventies ....................................................................................................................... 37

Kernboodschappen Almelo Sociaal economische status, niet westerse allochtonen en vergrijzing punt van aandacht In de gemeente Almelo wonen 72.729 mensen; 36.124 mannen en 36.605 vrouwen (januari 2013). Als we de verschillende kenmerken van de bevolking in de gemeente Almelo vergelijken met Twente en Nederland zijn er een aantal kenmerken die aandacht behoeven. In de gemeente Almelo wonen meer niet-Westerse allochtonen, laagopgeleiden en personen met een laag inkomen vergeleken met de rest van Twente en Nederland. Ook zijn er relatief veel uitkeringen in Almelo. In 2040 zal de bevolking in de gemeente Almelo gegroeid zijn met 3% ten opzichte van 2013. In de gemeente Almelo is er, net als in de rest van Twente en Nederland sprake van een sterke daling bij jongeren en volwassenen en een sterke stijging van ouderen; het percentage ouderen stijgt van 17% in 2013 naar 28% in 2040.

Totale sterfte, sterfte aan hart- en vaatziekten en levensverwachting slechter in Almelo Gezondheid is op verschillende manieren te meten. Vaak wordt gekeken naar het voorkomen van ziekten en aandoeningen, de levensverwachting, sterfte en doodsoorzaken, maar daarnaast wordt ook de ervaren gezondheid als maat voor gezondheid gezien. De gemeente Almelo scoort op een aantal maten van gezondheid vergelijkbaar met Twente/en of Nederland, maar doet het op een aantal aspecten ook slechter dan Twente en/of Nederland. • De gemiddelde levensverwachting bij geboorte in Almelo is 78,9 jaar en hiermee lager dan in Nederland. • De totale sterfte en de sterfte aan hart- en vaatziekten is in Almelo hoger dan in Nederland. • Hoge bloeddruk, gewrichtsslijtage van heupen en knieën en diabetes mellitus zijn de meest voorkomende chronische aandoeningen bij ouderen. • Lichamelijk functioneren is een maat voor kwaliteit van leven en verwijst naar het kunnen uitvoeren van lichamelijke functies en dagelijkse routine activiteiten. Van de ouderen in Almelo geeft 26% aan één of meerdere mobiliteitsbeperkingen te hebben, vergelijkbaar met de rest van Twente. Het probleem speelt zich met name bij de 75+ers; van hen geeft 37% aan een beperking te hebben. • Gezien de vergrijzing in Almelo is de verwachting dat mobiliteitsbeperkingen en chronische aandoeningen, zoals hoge bloeddruk en suikerziekte, sterk zullen toenemen in de toekomst. • Het grootste deel van de jongeren, volwassenen en ouderen in Almelo ervaart hun eigen gezondheid als uitstekend tot goed. Het minder goed ervaren van de gezondheid stijgt met de leeftijd. • Het voorkomen van depressieve gevoelens bij jongeren en het risico op depressie- of angststoornis bij volwassenen in Almelo is vergelijkbaar met Twente.

Leefstijl in Almelo kan op een aantal aspecten beter Op landelijk niveau ontwikkelt een aantal leefstijlaspecten zich gunstig; (overmatig) alcoholgebruik neemt af bij jongeren en het ontbijt wordt minder vaak overgeslagen dan een aantal jaren geleden. Hoe staat het met de leefstijl in Almelo ten opzichte van Twente? • Ruim de helft van de volwassenen en ouderen heeft overgewicht. Ook bij kinderen wordt regelmatig overgewicht gerapporteerd. In Almelo komt in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs meer overgewicht voor dan in Twente. Overgewicht komt in elke leeftijdsklassen vaker voor bij laagopgeleiden. • Om vast te kunnen stellen of iemand voldoende beweegt is een beweegnorm opgesteld. Van de leerlingen uit Almelo die aan E-MOVO deel hebben genomen voldoet 18% aan de strenge beweegnorm van minimaal een uur per dag matig intensief bewegen. Daarentegen voldoet 67% van de leerlingen uit Almelo aan de soepele beweegnorm van meer dan 7 uur matig intensieve beweging per week. Ruim de helft van de volwassenen en ouderen voldoet aan de norm van minstens 5 dagen per week een half uur matig intensief bewegen. • Het dagelijks eten van groenten en fruit wordt door minder dan de helft van de jongeren en volwassenen in Almelo gedaan, vergelijkbaar met Twente. Van de ouderen in Almelo geeft ongeveer tweederde aan dagelijks groente en fruit te eten, dit is lager dan in Twente.

5 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

• Zestien procent van de leerlingen uit klas 2 en 4 uit Almelo geeft aan wel eens te roken. Vmboers geven vaker aan te roken (26%) dan havo/vwo-ers (10%). Van de volwassenen geeft 31% aan te roken en bij ouderen is dit 11%, dit is beide vergelijkbaar met Twente. • Vijfentwintig procent van de jongeren uit Almelo geeft aan de afgelopen 4 weken aan bingedrinken (5 of meer alcoholische drankjes bij één gelegenheid) te hebben gedaan; 14% van de leerlingen uit klas 2 en 40% van de leerlingen uit klas 4. Binge drinken wordt vaker gerapporteerd door vmbo-ers dan door havo/vwo-ers. Bij volwassenen en ouderen rapporteert 7% overmatig alcoholgebruik, vergelijkbaar met de rest van Twente. • Van de jongeren uit Almelo gaf 7% aan wel eens softdrugs te hebben gebruikt, vergelijkbaar met Twente. Jongens en vmbo-ers rapporteren dit vaker dan meisjes en havo/vwo-ers. • Van de leerlingen uit Almelo die ooit geslachtsgemeenschap hebben gehad, geeft 32% aan altijd een condoom te hebben gebruikt bij geslachstgemeenschap (Twente: 50%).

De sociale omgeving blijft belangrijk De sociale omgeving is een verzamelnaam voor de deelname, betrokkenheid en binding van mensen met het sociaal leven. Het hebben van voldoende en goede sociale relaties gaat gepaard met een gunstige lichamelijke en psychische gezondheid. Hoe is de situatie in Almelo? • Van de volwassenen en ouderen in Almelo geeft 10% aan zich (zeer) ernstig eenzaam te voelen, vergelijkbaar met de rest van Twente (8%). Opvallend is dat binnen de groep van 19-35 jarigen, 42% rapporteert zich matig tot zeer ernstig eenzaam te voelen. Voor Twente is dit 29%. Eenzaamheid hangt samen met opleidingsniveau; lager opgeleiden rapporteren zich vaker eenzaam te voelen dan hoogopgeleiden. • Van de volwassenen in Almelo gaf 24% aan vrijwilligerswerk te doen; 26% van de mannen en 23% van de vrouwen, lager dan in de rest van Twente (34%). Het doen van vrijwilligerswerk neemt toe met het opleidingsniveau bij ouderen. Van de ouderen in Almelo geeft 19% vrijwilligerswerk te doen. Dit is vergelijkbaar met Twente. Het doen van vrijwilligerswerk neemt bij ouderen af met de leeftijd. • Van de volwassenen in Almelo gaf 16% aan het afgelopen jaar mantelzorg te hebben gegeven, vergelijkbaar met Twente. Bij ouderen in Almelo is dit 10%. Van de volwassenen die mantelzorg geven voelt 18% zich tamelijk zwaar belast en bij ouderen voelt 12% zich zeer zwaar belast. • Van de ouderen ontving 18% mantelzorg; 9% van de mannen en 25% van de vrouwen. Dit is vergelijkbaar met Twente.

De fysieke omgeving in Almelo Fysieke omgeving wordt bepaald door het milieu en de inrichting van de leefomgeving. De aanwezigheid van groen in de directe omgeving heeft een positief effect op de verschillende aspecten van de gezondheid. • De leefbaarheid in de buurt en de woonomgeving in Almelo wordt beoordeeld met een gemiddel rapportcijfer van 7,2. Iets lager dan in de rest van Twente (7,5). De meest genoemde buurtproblemen zijn te hard rijden (34%), parkeeroverlast (30%) en hondenpoep (26%). Dit zijn ook de meest genoemde problemen in de rest van Twente. • Gegevens uit de veiligheidsmonitor laten zien dat de inwoners van Almelo de veiligheid in hun buurt gemiddeld een 6,7 geven. Iets lager dan gemiddeld in Twente (7,0). Men heeft met name een gevoel van onveiligheid op plekken waar jongeren rondhangen (45% geeft zich aan soms/vaak onveilig te voelen), in het centrum en rondom de treinstations (31%).

Zorg en voorzieningengebruik in Almelo • Inwoners van Almelo hebben relatief veel contactminuten met huisarts per jaar. In Almelo is dit gemiddeld 34,3 minuten per inwoner per jaar. Voor Twente en Nederland is dit respectievelijk 32,4 en 32,7. • Zorgvraag voor chronische aandoeningen is in Almelo het hoogst. • Minder medicijngebruik in Almelo in vergelijking met Twente. Kalmeringsmiddelen waren de meest voorgeschreven geneesmiddelen, gevolgd door maagmiddelen en medicijnen voor astma en COPD.

6 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

1 Kenmerken van de bevolking van Almelo 1.1 Bevolkingskenmerken In de gemeente Almelo wonen 72.729 mensen;36.124 mannen en 36.605 vrouwen (2013). Vierentwintig procent behoort tot de groep 0-19 jarigen, 59% is tussen de 20 en 64 jaar, en 17% is 65 of ouder, vergelijkbaar met Twente en Nederland (figuur 1.1). Percentage 10,0

Mannen

8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0

Vrouwen

8,0 10,0 95 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 Almelo

Twente

Nederland

Leeftijd in jaren

Figuur 1.1: Bevolkingsopbouw Almelo, Twente en Nederland in 2013 (CBS-Statline, 2013)

In Almelo meer laagopgeleiden vergeleken met Twente Tabel 1.1 geeft de belangrijkste karakteristieke van de bewoners weer. In de gemeente Almelo wonen meer Niet-Westerse allochtonen, laagopgeleiden en personen met een laag inkomen vergeleken met de rest van Twente en Nederland.

7 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Tabel 1.1 Kenmerken (%) van de bewoners van gemeente Almelo, ten opzichte van Twente en Nederland (Bron: CBS Statline 2013, Volwassenenmonitor 2012)

Almelo (n=72.729) %

Twente (n=626.726) %

Nederland (n=16.779. 575) %

50 50

50 50

50 50

76

83

79

10 15

9 9

9 12

45 42 6 7

45 43 6 6

47 41 5 7

34

33

37

30 37

30 36

29 34

43 31 25

34 36 29

31 41 28

46 40 14

44 41 16

40 40 20

Geslacht Man Vrouw Etniciteit Nederlands Allochtoon - Westers* - niet-Westers** Burgerlijke staat Ongehuwd Gehuwd Verweduwd Gescheiden Huishoudensamenstelling Eenpersoonshuishouden Meerpersoonshuishouden - zonder kinderen - met kinderen Opleiding (beroepsbevolking) Laag Midden Hoog Inkomen per persoon*** Laag Midden Hoog

* Westers: Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika, Oceanië, Japan en Indonesië ** Niet-Westers: Afrika, Latijns-Amerika, Azië (exclusief Indonesië en Japan) *** Laag: 41300 euro

1.2 Vergrijzing Sterke vergrijzing in Almelo, net als in Twente en Nederland In 2040 zal de bevolking van de gemeente Almelo gegroeid zijn met 3% ten opzichte van 2013; in de rest van Twente en in Nederland zal de bevolking tot deze tijd nog groeien met respectievelijk 2% en 6%. Figuur 1.2 geeft de prognose voor 2040 naar leeftijdsverdeling weer. Het aandeel 0-19 jarige in Almelo zal dalen van 25% in 2013 naar 22% in 2040. Ook zal het aandeel 20-64 jarigen in Almelo dalen; van 58% naar 51%. Daarentegen stijgt het aandeel 65+ers sterk in Almelo: van 17% in 2013 naar 28% in 2040. Deze prognoses zijn vergelijkbaar met die voor heel Twente en Nederland.

8 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Nederland Twente Almelo

2040

3831,1

2013

3878

2040

139,9

2013

152,8

2040

16,8

9384,3

10106

0%

10%

2824,5

329,1

175,9

368,3

110

37,7

18,2

2013

4625,2

20,9

43 20%

30%

40% 0-19

50% 20-64

12,3 60%

70%

80%

90%

100%

65+

Figuur 1.2: Bevolkingsprognose 2040 naar leeftijd voor de gemeente Almelo ten opzichte van Twente en Nederland (in de balkjes de aantallen inwoners x 1000) (Bron: CBS Statline, 2013).

1.3 Sociaal economische status en uitkeringen Sociaal economische status relatief laag in Almelo Sociaaleconomische status (SES) en gezondheidheidstoestand zijn aan elkaar gerelateerd. Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid tussen verschillende SES-groepen. De SES wordt berekend uit vier gegevens: het gemiddelde inkomen in een wijk, het percentage mensen met een laag inkomen, het percentage laag opgeleiden en het percentage mensen dat niet werkt. Figuur 1.3 laat zien dat de SES in Almelo in de meeste postcodegebieden lager is dan in Nederland.

Figuur 1.3: Sociaal economische status op 4-cijferig postcodeniveau; gemiddelde score voor Nederland=0; hoe hoger de score, hoe hoger de SES, en andersom. (Bron: SCP, bewerkt door Arcon)

9 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Relatief veel uitkeringen in Almelo In 2012 (peildatum september) kreeg 19,1% van de beroepsbevolking in Almelo een uitkering, dit komt neer op 9.014 personen (Bron: CBS). Voor heel Nederland was dit aandeel 13,0%. Van de beroepsbevolking in Almelo kreeg 3,3% een WW-uitkering (voor heel Nederland was dit 2,6%), 5,5% kreeg een arbeidsongeschiktheidsuitkering (6,9% in Nederland) en 6,3% kreeg een bijstandsuitkering (3,7% in Nederland).

10 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

2 Gezondheid Gezondheid is op verschillende manieren te meten. Vaak wordt gekeken naar het voorkomen van ziekten en aandoeningen, de levensverwachting, sterfte en doodsoorzaken, maar daarnaast wordt ook de ervaren gezondheid als maat voor gezondheid gezien.

2.1 Levensverwachting, sterfte en ziekte

Figuur 2.1: Gemiddelde levensverwachting bij geboorte (in jaren) per gemeente in Twente, 2007-2010 (Bron: Nationale Atlas Volksgezondheid, bewerkt door Arcon)

Levensverwachting in Almelo lager dan in Nederland De gemiddelde levensverwachting bij geboorte in Almelo is 78,9 jaar: 76,1 voor mannen en 81,1 voor vrouwen. De levensverwachting voor zowel mannen als vrouwen in Almelo is significant lager dan gemiddeld in Nederland (figuur 2.2). Onderzoek laat zien dat levensverwachting samenhangt met opleidingsniveau; laagopgeleiden leven gemiddeld 7 jaar korter dan hoogopgeleiden en wanneer gekeken wordt naar de levensverwachting in goed ervaren gezondheid is dit verschil zelfs 20 jaar (Bron: CBS/RIVM).

11 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

leeftijd in jaren 84 82 80 78 76 74 72 Mannen

Vrouwen Almelo

Twente

Totaal Nederland

Figuur 2.2: Gemiddelde levensverwachting bij geboorte (in jaren) naar geslacht voor de gemeente Almelo ten opzichte van Twente en Nederland, 2007-2010 (Bron: Nationale Atlas Volksgezondheid)

Meer sterfte in Almelo vergeleken met Nederland Over de periode 2007-2010 was de sterfte in de gemeente Almelo gemiddeld 82 per 10.000 inwoners per jaar, wat hoger is dan de rest van Nederland (tabel 2.1) Ook de sterfte aan ziekten van het harten vaatstelsel was in Almelo hoger vergeleken met Nederland. In 2010 was de kindersterfte (1-14 jarigen) in Almelo 17,35 per 100.000 kinderen (~ 2 kinderen in 2010), dit lijkt hoger dan in de rest van Nederland en in de rest van Overijssel (beide 14,0). Voor Twente zijn deze cijfers niet bekend. De zuigelingensterfte in Almelo in 2010 was 4,87 per 1000 levendgeborenen in 2010, voor heel Nederland was dit 3,3 (Bron: Kinderen in Tel). Tabel 2.1: Sterfte naar doodsoorzaak voor de gemeente Almelo ten opzichte van Twente en Nederland, 20072010 (Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid)

Almelo CMF*

Twente CMF*

Nederland

Totale sterfte

113

Per 10.000** 82

CMF*

105

Per 10.000** 76

100

Per 10.000** 72

Ziekten van hart- en vaatstelsel Kwaadaardige nieuwvormingen

116

24

108

23

100

21

108

24

101

23

100

22

* Comparative Mortality Figure, index met NL=100 ** Gestandaardiseerde sterfte per 10.000 per jaar. Dik gedrukt: significant afwijkend van Nederland

Diabetes neemt sterk toe met de leeftijd Van de volwassenen (20-65 jaar) in Almelo geeft 61% aan een door een arts vastgestelde chronische ziekte of aandoening te hebben. Deze percentages zijn vergelijkbaar met de rest van Twente. Van de 65-74 jarigen geeft 68% aan minimaal één aandoening te hebben; bij 75+-ers is dit 84%.

12 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Door de vergrijzing zal het aantal ouderen met suikerziekte in Almelo stijgen van ongeveer 3200 gevallen in 2010 naar ruim 5250 gevallen in 2040!

Tabel 2.2: Door een arts vastgestelde chronische ziekten en aandoeningen (%) in de afgelopen 12 maanden naar leeftijd. (Bron: Volwassenenonderzoek 2012, ouderenonderzoek 2010)

Almelo

Twente

Almelo

Twente

20-65

20-65

65-74

75+

Totaal 65+

Totaal 65+

Heeft een chronische aandoening

61

59

68

84

75

76

Diabetes Mellitus /suikerziekte

5

4

18

19

18

17

Hoge bloeddruk

18

15

30

41

34

38

Beroerte, hersenbloeding, herseninfarct of TIA Hartinfarct

0

0

4

7

5

6

1

0

3

5

4

5

Andere ernstige hartaandoening Een vorm van kanker

2

1

7

10

9

11

2

1

5

11

8

9

Vernauwing bloedvaten in buik of benen Astma, CARA of COPD

1

2

5

8

6

7

9

9

14

18

16

13

Gewrichtsslijtage van heupen of knieën (artrose, slijtagereuma) Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug Ernstige aandoening van de nek of schouder

13

12

23

41

31

32

9

12

16

14

15

15

6

12

11

17

14

11

2.2 Functioneren en kwaliteit van leven Een maat die veel gebruikt wordt voor het meten van gezondheid is de ervaren gezondheid, ook wel subjectieve gezondheid of gezondheidsbeleving genoemd. Uit onderzoek is gebleken dat ervaren gezondheid een sterk voorspellende maat voor sterfte is: hoe slechter de ervaren gezondheid, hoe groter de kans op overlijden. Ouderen ervaren hun gezondheid vaak als matig tot slecht Het grootste deel van de jongeren, volwassenen en ouderen in Almelo ervaart hun eigen gezondheid als uitstekend tot goed (figuur 2.3). Het minder goed ervaren van de eigen gezondheid stijgt met de leeftijd: van de 19-34 jarigen ervaart 84% zijn gezondheid als zeer goed tot goed, bij 75-plussers is dat 15%. Ervaren gezondheid hangt bij samen met het opleidingsniveau: laagopgeleide volwassenen beoordelen hun gezondheid minder vaak als goed tot zeer goed (66%) dan hoogopgeleiden (89%). Ook laagopgeleide ouderen beoordelen hun gezondheid minder vaak als goed tot zeer goed (13%) dan hoogopgeleiden (28%).

13 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

%

90

Almelo

80

Twente

70 60 50 40 30 20 10 0 Zeer goed tot goed

Gaat wel

Slecht tot Zeer goed zeer slecht tot goed

Jongeren

Gaat wel

Volwassenen

Slecht tot Uitstekend zeer slecht tot zeer goed

Goed

Matig tot slecht

Ouderen

Figuur 2.3: Ervaren gezondheid van jongeren, volwassenen en ouderen (Bron: E-MOVO 2011, Volwassenenonderzoek 2012, Ouderenonderzoek 2010)

Veel 75+ers hebben een mobiliteitsbeperking Lichamelijk functioneren is een maat voor kwaliteit van leven en verwijst naar het kunnen uitvoeren van lichamelijke functies en dagelijkse routineactiviteiten. Van de ouderen in Almelo geeft 26% aan één of meerdere mobiliteitsbeperkingen te hebben, vergelijkbaar met de rest van Twente. Laagopgeleiden rapporteren vaker mobiliteitsproblemen (32%) dan hoogopgeleiden (14%). Het probleem speelt vooral bij de 75+ers: van hen geeft 37% een beperking te hebben, ten opzichte van 17% van de 65-74 jarigen, eveneens vergelijkbaar met Twente. Meest genoemde beperkingen bij de 75+ers zijn beperkingen bij het verrichten van zware huishoudelijke werkzaamheden (47%), bedden verschonen en opmaken (36%), kleren wassen en strijken (26%) en gebruik maken van eigen of openbaar vervoer (20%). Door de vergrijzing in Almelo zal, gebaseerd op de huidige gegevens, het aantal ouderen met een mobiliteitsbeperking stijgen van 3200 gevallen nu tot ruim 5400 gevallen in 2040!

2.3 Psychische gezondheid Psychische gezondheid is eveneens een maat voor de kwaliteit van leven. Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring zoals angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen.

14 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Depressie in Almelo vergelijkbaar met Twente Figuur 2.4 laat zien dat in Almelo 10% van de leerlingen van klas 2 en 4 van de middelbare school die hebben deelgenomen aan E-MOVO rapporteerden last te hebben van matige tot ernstige depressieve gevoelens, voor heel Twente was dit 8%. Vmbo-ers rapporteren vaker depressieve gevoelens dan havo/vwo-ers (13% versus 8%). Bijna de helft (43%) van de volwassenen in Almelo heeft een matig tot hoog risico op depressie of een angststoornis, vergelijkbaar met de rest van Twente. Laagopgeleide volwassenen rapporteren vaker een matig tot hoog risico op depressie dan hoogopgeleiden: 43% versus 28%. Zes procent van de volwassenen geeft aan geen regie over het eigen leven te hebben, bij ouderen is dit 14%, beide vergelijkbaar met Twente. Jongeren

Ouderen

Volwassen

5% 5%

3%

8%

29% 35%

57%

68%

90% Geen of licht

Matig

Ernstig

Geen of laag risico

Matig risico

Hoog risico

Geen of laag risico

Matig risico

Hoog risico

Figuur 2.4: Depressieve gevoelens (jongeren) en risico op angststoornis of depressie (volwassenen en ouderen), gemeente Almelo (Bron: E-MOVO 2011, Volwassenenonderzoek 2012, Ouderenonderzoek 2010)

15 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

16 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

3 Leefstijl Uit verschillende landelijke en regionale rapporten blijkt dat veel mensen er een leefstijl op na houden met negatieve gevolgen voor de eigen gezondheid. We zijn te zwaar, eten ongezond, bewegen te weinig en roken en drinken te veel. In tabel 3.1 wordt per leeftijdsklasse een aantal leefstijlfactoren weergegeven voor de gemeente Almelo en geheel Twente. Tabel 3.1: Leefstijl kenmerken (in %) naar leeftijd en geslacht voor Almelo en Twente (Bron: Twente in Balans 2011, E-MOVO 2011, Volwassenenonderzoek 2012, Ouderenonderzoek 2010)

Overgewicht (matig/ernstig) 3 jarigen 5-6 jarigen 10-11 jarigen 13-14 jarigen 20-65 jarigen 65+ ers Voldoet aan beweegnorm 13-16 jarigen* 20-65 jarigen** 65+ ers** Eet dagelijks groente 13-16 jarigen 20-65 jarigen 65+ ers Eet dagelijks fruit 13-16 jarigen 20-65 jarigen 65+ ers Roken (wel eens/dagelijks) 13-16 jarigen 20-65 jarigen 65+ ers Overmatig alcoholgebruik # 13-16 jarigen ## 20-65 jarigen ## 65+ ers

Man

Almelo Vrouw

Totaal

Man

Twente Vrouw

8 18 10

12 19 11 53 64

10 18 11 10 53 61

9 13 18 20 56 64

12 18 19 18 42 58

11 15 19 19 49 61

55 57 20 73 66

16 61 56

18 60 61

18 70 60

18 65 54

18 67 57

36 39 66

44 44 64

40 41 65

38 37 69

32 44 74

40 41 72

33 28 66

37 38 72

35 33 69

31 23 68

36 38 81

33 30 75

14 40 11

18 22 12

16 31 11

18 31 14

17 24 10

17 27 12

27 10 11

23 4 5

25 5 7

32 14 11

27 6 7

29 10 8

Totaal

*

dagelijks minimaal 1 uur matig intensief bewegen ten minste 5 dagen minimaal 30 minuten matig intensief bewegen # binge-drinken: (5 of meer alcoholische drankjes bij één gelegenheid) in de afgelopen 4 weken ## overmatig alcoholgebruik (>21 glazen per week voor mannen, > 14 voor vrouwen)

**

17 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

3.1 Overgewicht, beweging en voeding Ruim de helft van de ouderen in Almelo te dik Overgewicht blijft een groot probleem in Twente, en ook in de gemeente Almelo komt veel overgewicht voor onder kinderen, jongeren, volwassen en ouderen. Overgewicht neemt toe met de leeftijd en van de ouderen in Almelo rapporteert 61% overgewicht, vergelijkbaar met de rest van Twente. Overgewichtcijfers binnen het basisonderwijs in Almelo over de afgelopen 6 jaar laten geen daling zien, en ook bij middelbare scholieren neemt overgewicht niet af (tabel 3.2 en 3.3). Op het voortgezet onderwijs lijkt overgewicht meer voor te komen bij vmbo-ers dan bij havo/vwo-ers: in 2012 bij 28% versus 14% (tabel 3.3). In Almelo komt zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs meer overgewicht voor vergeleken met Twente. Bij ouderen geldt ook dat overgewicht meer voorkomt bij laagopgeleiden dan bij hoogopgeleiden: van de laagopgeleide ouderen rapporteert 65% overgewicht, ten opzichte van 47% van de hoogopgeleiden.

Tabel 3.2: Percentage overgewicht binnen het basisonderwijs, 2007-2012 (Bron: Twente in Balans, 2012)

Jaar

Gemiddelde aantal onderzochte kinderen per jaar

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Almelo

20

21

19

21

20

20

1604

Twente

18

17

18

18

17

15

13836

Tabel 3.3: Percentage overgewicht binnen het voortgezet onderwijs, 2007-2012 (Bron: Twente in Balans, 2012)

Jaar 2010

Vmbo klas 2

2011

Havo/vwo klas 2

Vmbo klas 2

Gemiddelde aantal onderzochte jongeren per jaar

2012

Havo/vwo klas 2

Vmbo klas 2

Havo/vwo klas 2

Almelo

24

16

26

15

28

14

731

Twente

20

14

25

15

21

12

6304

Tweederde van de jongeren in Almelo voldoet aan soepele beweegnorm Te weinig bewegen en een ongezond voedingspatroon leidt tot overgewicht. Om vast te kunnen stellen of iemand voldoende beweegt is een beweegnorm opgesteld. Van de deelnemers aan EMOVO uit Almelo voldoet 18% aan de strenge beweegnorm van minimaal een uur per dag beweging; van de Twentse deelnemers is dit ook 18%. Daarentegen voldoet 67% van de leerlingen uit Almelo aan de soepele beweegnorm van meer dan 7 uur matig intensieve beweging per week. Vmbo leerlingen bewegen minder dan havo/vwo leerlingen. Gegevens uit de Jeugdsportmonitor van Sportservice Overijssel laten zien dat 88% van de 4-17 jarigen in Almelo minimaal 12 keer per jaar sport, in heel Overijssel was dit 92%. Eenenzeventig procent van de jeugd in Almelo is lid van een sportvereniging, vergeleken met 74% in Overijssel. In de Jeugdsportmonitor is ook gevraagd naar sedentair gedrag (televisie kijken en computeren). Vierenveertig procent van de 4-17 jarigen in Almelo geeft aan hier meer dan 2 uur per dag mee bezig te zijn, in heel Overijssel was dit 41%.

18 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Ruim de helft van de volwassenen en ouderen in Almelo voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen van ten minste 5 dagen minimaal 30 minuten matig intensief bewegen, vergelijkbaar met dat in de rest van Twente. Laagopgeleide ouderen voldoen minder vaak aan de norm dan hoogopgeleiden. Onderzoek van Sportservice Overijssel laat zien dat het aandeel volwassenen in Almelo dat minimaal één maal in de week sport 53% is, lager dan gemiddeld in Overijssel (61%). Het aandeel dat aan sport doet (minimaal 12 keer per jaar één of meerdere sporten beoefenen) was 74% in 2012 (voor heel Overijssel was dit 77%) en het aandeel dat lid is van een sportvereniging was 53% in 2012; voor heel Overijssel was dit 55%. Er wordt te weinig groente en fruit gegeten Het dagelijks eten van groente en fruit wordt door minder dan de helft van jongeren en volwassenen gedaan, vergelijkbaar met de rest van Twente. Laagopgeleiden rapporteren minder vaak dagelijks groenten te eten (36%) dan hoogopgeleiden (49%). Van de ouderen in Almelo geeft ongeveer tweederde aan dagelijks groente en fruit te eten, dit is lager dan gemiddeld in Twente.

3.2 Roken, alcohol- en drugsgebruik Laagopgeleiden roken vaker In totaal geeft zestien procent van de leerlingen uit klas 2 en 4 uit Almelo aan wel eens te roken; 9% zegt dagelijks te roken. Vmbo-ers geven vaker aan te roken (26%) dan havo/vwo-ers (10%). Van de volwassenen geeft 31% aan te roken; dit is vergelijkbaar met de rest van Twente. Bij ouderen rapporteert 11% te roken, vergelijkbaar met de rest van Twente. Ook bij volwassenen wordt een relatie gevonden met opleiding: laagopgeleiden geven vaker aan te roken (41%) dan hoogopgeleiden (15%). Ruim een derde van de jongeren doet aan binge-drinken Bijna de helft (47%) van de respondenten van E-MOVO in Almelo gaf aan in de afgelopen 4 weken alcohol te hebben gedronken (Twente: 44%); 21% van de leerlingen uit klas 2 en 57% van de deelnemers uit klas 4. Vmbo-ers geven dit vaker aan (46%) dan Havo/vwo-ers (31%). Wanneer gevraagd wordt waar alcohol gedronken wordt, zijn de meest gegeven antwoorden in een discotheek (21%) of thuis, met anderen (23%). Vijfentwintig procent geeft aan de afgelopen 4 weken aan binge-drinken (vijf of meer alcoholische drankjes bij één gelegenheid) te hebben gedaan; 14% van de leerlingen uit klas 2 en 40% van de leerlingen uit klas 4. Binge-drinken werd vaker gerapporteerd door vmbo-ers (34%) dan door havo/vwo-ers (20%). Van de volwassenen rapporteert 7% overmatig alcoholgebruik, en dit wordt vaker gerapporteerd door mannen (14%) dan door vrouwen (4%). Bij ouderen rapporteert 7% overmatig alcoholgebruik, vergelijkbaar met de rest van Twente.

19 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Drinktest.nl: een advies-op-maat over alcoholgebruik via internet

Vmbo-ers rapporteren vaker softdrugs gebruikt te hebben dan havo/vwo-ers Net als alcohol drinken en roken, kan druggebruik onderdeel zijn van een bepaalde leefstijl. Van alle leerlingen uit klas 2 en 4 uit Almelo die hebben deelgenomen aan E-MOVO, gaf 7% aan wel eens softdrugs te hebben gebruikt, vergelijkbaar met Twente. Jongens gaven vaker aan gebruikt te hebben dan meisjes: 9% versus 5%, en vmbo-ers rapporteerden vaker softdrugs te gebruiken dan havo/vwoers: 10% versus 6%. Vier procent gaf aan in de laatste 4 weken softdrugs te hebben gebruikt en 2% gaf aan wel eens harddrugs te hebben gebruikt.

3.3 Seksuele gezondheid Seksuele gezondheid is een breed onderwerp Het terrein van seksuele gezondheid bestrijkt een breed en divers gebied. Hieronder vallen relationele en seksuele vorming, anticonceptie, soa en hiv, maar ook weerbaarheid, onbedoelde zwangerschappen, seksueel grensoverschrijdend gedrag en acceptatie van homoseksualiteit. Seksuele gezondheid is een individuele aangelegenheid, maar raakt ook het sociale domein. Hiv en andere soa zijn infectieziekten: de verspreiding ervan heeft gevolgen voor de volksgezondheid. Tienerzwangerschappen leiden tot schooluitval en een slechter toekomstperspectief voor jonge moeders. Incidenten van grensoverschrijdend seksueel gedrag kunnen ernstige lichamelijke en psychosociale problemen met zich meebrengen voor het individu, de partner en de omgeving. Maar ook sociaal maatschappelijk zijn de gevolgen verstrekkend. Te denken valt aan isolement, uitsluiting, schooluitval, geringe arbeidsparticipatie en kan leiden tot een maatschappelijk gevoel van onveiligheid. Iets meer tienermoeders in Almelo vergeleken met Twente en Nederland Gegevens uit ‘Kinderen in tel’ laten zien dat het percentage tienermoeders (15-19 jarigen) in Almelo 0,88% is; Dit komt neer op 18 tienermoeders in het jaar 2010. Het percentage is iets hoger dan het gemiddelde voor Overijssel (0,58%) en Nederland (0,65%). Veertien procent van de jongeren uit Almelo gebruikt nooit een condoom Van de deelnemers aan het E-MOVO onderzoek uit Almelo uit klas 2 geeft 5% aan ooit geslachtsgemeenschap te hebben gehad; in klas 4 is dit 23%. Havo/vwo-ers rapporteren dit minder vaak (9%) dan vmbo-ers (20%). Van de leerlingen die ooit geslachtsgemeenschap heeft gehad zegt 52% altijd een condoom gebruikt te hebben bij geslachtsgemeenschap (Twente: 50%) en 14% zegt nooit een condoom te gebruiken (Twente: 19%). Bij de laatste keer geslachtsgemeenschap heeft 80% een condoom gebruikt en was 95% beschermd tegen zwangerschap.

20 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Aantal uitgevoerde soa consulten in 2012 wederom gestegen Door de GGD worden soa-spreekuren gehouden, bedoeld voor hoog-risicogroepen zoals jongeren, mannen die seks hebben met mannen, prostituees, mensen met wisselende contacten, mensen met soa-klachten of personen die gewaarschuwd zijn voor een soa. In 2012 is het aantal soa-consulten in Twente wederom gestegen, en ook steeg het aantal opgespoorde en behandelde soa; bij 19% van de bezoekers werd één of meerdere soa gevonden, in 2011 was dit bij 16%. In 2012 hebben 34 personen uit de gemeente Wierden dit soa-spreekuur bezocht (2011: 35; 2010: 205). Bekendheid Sense spreekuur laag Sinds 2008 worden er door de GGD spreekuren (zogeheten Sense-spreekuren) georganiseerd waar jongeren (gratis) terecht kunnen met vragen over seksualiteit. Aan de leerlingen die meededen met EMOVO is gevraagd in hoeverre ze bekend zijn met deze spreekuren: in Wierden gaf 5% aan hier bekend mee te zijn; in Twente was dit 9%. In 2011 hebben 26 jongeren uit de gemeente Wierden een Sense spreekuur bezocht, in 2010 waren dit er 17. Bijna de helft van de jongeren vindt homoseksualiteit normaal Binnen E-MOVO is ook gevraagd naar de houding van leerlingen ten opzichte van homoseksualiteit. Van de leerlingen uit Almelo vindt 48% dit normaal, 35% vindt het een beetje raar en 17% vindt het erg raar of verkeerd. Van alle deelnemers uit heel Twente vindt 46% homoseksualiteit normaal, 37% vindt het een beetje raar en 16% vindt het erg raar of verkeerd. Jongens in Almelo vinden homoseksualiteit vaker erg raar of verkeerd (18%) dan meisjes (9%). Seksueel grensoverschrijdend gedrag behoeft aandacht Recente landelijke cijfers laten zien dat seksuele grensoverschrijding onverminderd hoog blijft en zorgwekkend is. Bijna één op de vijf meiden (tot 25 jaar) wordt wel eens gedwongen om seksuele handelingen te doen die ze eigenlijk niet willen. Uit E-MOVO komt naar voren dat 8% van de deelnemers uit Almelo wel eens een seksuele ervaring heeft gehad tegen hun zin in. In Twente was dit 7%. Binnen E-MOVO is ook gevraagd naar ongewenste seksuele voorstellen via internet: 10% van de deelnemers uit Almelo gaf aan hier een enkele keer mee te maken te hebben gehad en 4% meerdere keren, vergelijkbaar met Twente.

De ‘Week van de Lentekriebels’ is een projectweek over relaties en seksualiteit in het basisonderwijs. De basis voor relatievorming en gezond seksueel gedrag wordt gelegd lang voordat van seksuele relaties sprake is. Bovendien ervaren kinderen al op jonge leeftijd verliefdheid en seksuele gevoelens. In elke groep komen onderwerpen aan de orde die op de leeftijd toegesneden zijn. Over kriebels in je buik, het verschil tussen vriendschap en verliefdheid en waar die schattige lammetjes, maar ook baby’s, vandaan komen.

21 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

22 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

4 Sociale omgeving De sociale omgeving is een verzamelnaam voor de deelname, betrokkenheid en binding van mensen met het sociale leven. Het hebben van voldoende en goede sociale relaties gaat gepaard met een gunstige lichamelijke en psychische gezondheid.

4.1 Eenzaamheid en sociale woonomgeving Eenzaamheid hoog onder jongvolwassenen in Almelo Van de volwassenen en ouderen in Almelo gaf 10% aan zich (zeer) ernstig eenzaam te voelen, vergelijkbaar met de rest van Twente (8%). Opvallend is dat binnen de groep van 19-35 jaar, 42% rapporteert zich matig tot zeer ernstig eenzaam te voelen, voor heel Twente is dit 29% in deze leeftijdsgroep. Laagopgeleide volwassenen rapporteren vaker zich (zeer) ernstig eenzaam te voelen (12%) dan hoogopgeleiden (5%).

%

70 60 50 40 30 20 10 0 19-35

35-50

50-65 Niet

Matig

65-75

(zeer) ernstig

75+ leeftijd (jaren)

Figuur 4.1: Gevoelens van eenzaamheid naar leeftijd in de gemeente Almelo (Bron: Volwassenenonderzoek 2012, Ouderenonderzoek 2010)

Grootste deel tevreden over de buurt waarin ze wonen In de veiligheidsmonitor is gevraagd een cijfer te geven voor de sociale woonomgeving: in Almelo was dit een 6,2; voor heel Twente was dit een 6,6 (Bron: Veiligheidsmonitor 2011, I&O Research). Negenenzestig procent gaf aan dat de mensen in de buurt op een prettig manier met elkaar omgaan, lager dan gemiddeld in Twente (74%), en 40% gaf aan veel contact te hebben met andere buurtbewoners, eveneens lager dan in Twente (46%).

4.2 Vrijwilligerswerk en mantelzorg Hoogopgeleiden doen vaker vrijwilligerswerk Van de volwassenen in Almelo gaf 24% aan vrijwilligerswerk te doen; 26% van de mannen en 23% van de vrouwen, lager dan in de rest van Twente (34%). Het doen van vrijwilligerswerk neemt toe met het opleidingsniveau bij volwassenen: van de laagopgeleiden geeft 17% aan vrijwilligerswerk te doen, bij hoogopgeleiden is dat 28%. Van de ouderen in Almelo geeft 19% aan vrijwilligers-/kerkwerk te doen; dit neemt af met de leeftijd: 25% van de 65-74 jarigen en 11% van de 75+ers. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met de rest van Twente.

23 van 38 Twentse Gezondheids Verkenning Almelo

Meerderheid ziet het geven van mantelzorg nauwelijks als belasting Van de volwassenen in Almelo gaf 16% aan het afgelopen jaar mantelzorg te hebben gegeven (15% van de mannen, 18% van de vrouwen), vergelijkbaar met de rest van Twente. Bij ouderen in Almelo is dit 10%. Er is ook gevraagd naar de belasting van de mantelzorg. Van de volwassenen die mantelzorg geven in Almelo, geeft 55% aan dit niet of nauwelijks als belasting te zien, 27% voelt zich enigszins belast en 18% tamelijk zwaar belast. Bij ouderen voelt 88% zich niet belast en 12% voelt zich zeer zwaar belast. Vijf procent van de volwassenen in de gemeente Almelo ontving het afgelopen jaar mantelzorg, vergelijkbaar met de rest van Twente. Van de ouderen ontving 18% mantelzorg; 9% van de mannen en 25% van de vrouwen). Dit is vergelijkbaar met de rest van Twente.

4.3 Huiselijk geweld en pesten Huiselijk geweld In 2011 zijn er 610 meldingen van huiselijk geweld gerapporteerd in Almelo (8,4 per 1000 inwoners). Dit is hoger dan het gemiddelde aantal in Twente (5,4 per 1000 inwoners, Bron: Intraval Monitor 2011). Van de volwassenen in Almelo gaf 10% aan wel eens slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld (5% mannen, 15% vrouwen), vergelijkbaar met de rest van Twente. Bij ouderen rapporteert 4% slachtoffer te zijn van huiselijk geweld, vergelijkbaar met de rest van Twente. Ruim één op de tien leerlingen recentelijk wel eens gepest Van de leerlingen uit Almelo uit klas 2 en 4 van de middelbare school gaf 14% aan de laatste 3 maanden wel eens gepest te zijn op school, vergelijkbaar met Twente (tabel 4.1). Vmbo leerlingen gaven vaker aan wel eens gepest te worden dan havo/vwo leerlingen. Pesten via digitale communicatie (internet, MSN, chatbox of sms) wordt ook regelmatig gerapporteerd. Daarnaast rapporteerde 17% wel eens gepest te hebben, vergelijkbaar met de rest van Twente en gaf 4% aan zowel slachtoffer als dader van pesten op school te zijn. In E-MOVO is ook gevraagd naar geestelijke en lichamelijke mishandeling. Vijf procent van de jongeren in Almelo geeft aan geestelijk mishandeld te worden op dit moment, en daarnaast zegt 11% nu niet meer mishandeld te worden, maar vroeger wel, vergelijkbaar met heel Twente. In de meeste gevallen werd de mishandeling gedaan door een jongere op school. Drie procent gaf aan wel eens lichamelijk mishandeld te worden, vergelijkbaar met de rest van Twente. Tabel 4.1: Pestgedrag (in %) naar opleiding en geslacht voor Almelo en Twente (Bron: E-MOVO 2011)