bestand - Rijksmuseum van Oudheden

V1 05-12-09 katern 5 pagina 05

EXPOSITIE Rijksmuseum van Oudheden laat Gustave Flaubert en fotograaf Maxime Du Camp in Egypte zien

Droefheid om achtergelaten stenen In 1849-1850 reisde Gustave Flaubert samen met zijn vriend en fotograaf Maxime Du Camp langs de indrukwekkende monumenten van Egypte. Een tentoonstelling met meer dan honderd objecten laat zien hoe dat ging. Door Wim Wirtz

‘S

inds mijn laatste brief uit Esna, uitgegaan op 26 april’, schrijft Gustave Flaubert op 3 mei 1850 aan zijn moeder, ‘heb ik je niets nieuws te vertellen, behalve dan dat al mijn vingers zwart zijn geworden door zilvernitraat omdat ik mijn partner heb geholpen, gisteren, in Armant, bij zijn fotografisch werk.’ De 28-jarige schrijver is dan ruim zes maanden onderweg. Samen met zijn vriend en fotograaf Maxime Du Camp reist hij van eind oktober 1849 tot juli 1850 langs de oudheden van Egypte, naar het Heilige Land van Palestina, Syrië en Libanon. Na 21 maanden keren ze via Turkije, Griekenland en Italië in Frankrijk terug. In 1910 worden Flauberts dagboeknotities postuum gebundeld in Voyage en Orient (Reis door de Oriënt). Fragmenten daarvan en van de brieven die hij aan zijn moeder schreef, zijn nu te zien op de tentoonstelling Het Egypte van Gustave Flaubert in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden, samen met 35 zwart-witte, soms wat vervaagde foto’s van Maxime Du Camp en meer dan honderd oudEgyptische objecten. Waaronder: een papyrus van een dodenboek, een sfinx van kalksteen, een beeld van de farao Amenhotep III, een kopje van de farao Ramses II en een sarcofaag, de meeste uit de 14de tot 11de eeuw voor Christus. De foto’s – en enkele originele calotypes – van Du Camp zijn bijzonder vanwege het verhaal dat ze vertellen over de staat van de Egyptische monumenten. Op een aantal foto’s zijn oude bouwwerken te zien, verbrokkeld of nog redelijk intact, die na de reis van beide vrienden voorgoed zijn verdwenen, volledig verkleurd of verplaatst. Dat maakt de expositie tot meer dan een gewone erfgoedtoer. Je kunt er ook een kleine geschiedenis in zien van wat er verloren is gegaan en bewaard is gebleven. Een treffend voorbeeld is Du Camps foto van de Isis-tempel in Philae langs de Nijl, zuidelijk Egypte: nadat de Engelsen in 1912 de eer-

Links een foto van Maxime Du Camp: Gustave Flaubert wandelt in Nubische kledij door Caïro. Hierboven de kop van farao Amenthotep III, in bruikleen van het Kestner-Museum in Hannover. Linksonder de rijk beschilderde sarcofaag van de priesteres van Amon Gaoetsesjen (ca. 1070712 v. Chr.), met daarnaast het deksel van een onbekende persoon (ca. 1070-712 v. Chr.). Foto’s Martijn Beekman / de Volkskrant

Terracotta

Een enkele notitie van Flaubert blijkt gekuist . ..................................... ste stuwdam in de Nijl hadden gebouwd, was het eiland niet meer te zien zoals Du Camp het had vereeuwigd. Jarenlang stond de tempel onder water, en na de bouw van een tweede dam in 1971 bij Aswan was het hele eiland compleet onder de oppervlakte verdwenen. Op initiatief van Unesco werden de monumenten gered, in de acht daaropvolgende jaren uit elkaar gehaald en opnieuw opgebouwd op het naburige eiland Agilkia, waar ze tot op de dag van vandaag te zien zijn. Een tragischer lot trof ‘het geboortehuis’ van Cleopatra VII in Armant, de Montoe-tempel (1ste eeuw v. Chr.), die elf jaar na de foto van Du Camp werd afgebroken. De stenen werden gebruikt voor de bouw van een suikerfabriek. Waarom Flaubert met Du Camp meeging naar het Nabije Oosten, is niet geheel duidelijk. Hij zou zich thuis hebben verveeld. Hij wilde zich in zijn dromen over de Oriënt verliezen. Hij zou braaf het advies van de familiearts hebben opgevolgd om de chronische zenuwcrises waaraan hij leed, te bestrijden met een reis naar warme landen. Uiteindelijk ging hij niet vrolijk

op weg. Du Camp en de dichter Bouilhet hadden kort voor de reis een vernietigend oordeel uitgesproken over een extravagant boek, La tentation de Saint-Antoine, dat hij net had voltooid: ‘Gooi het in het vuur en spreek er niet meer over.’ Zij adviseerden Flaubert een alledaagser thema te kiezen. Dat werd Madame Bovary (1856-1857).

De naam ontleende hij aan een hotelhouder in Caïro: Bouvaret. De ontgoocheling over het oordeel van zijn twee vrienden vergalde zijn eerste maanden in het Oosten, schrijft de dichter/schrijver Paul Claes in het voorwoord van Reis door de Oriënt. Maar toen hij samen met zijn gidsen en bedienden Caïro eenmaal achter zich had ge-

laten, sloeg zijn stemming om. De reis begon in Alexandrië en voerde via Caïro langs de Nijl, de piramides van Gizeh en de heiligdommen van Luxor naar de faraobeelden bij Aboe Simbhel in het diepe zuiden. Op maandag 13 mei 1850 passeert Flaubert voor de tweede keer Karnak, vlak bij Luxor, en zijn hart breekt. ‘Droefheid om

Tegelijk met de tentoonstelling over Gustave Flaubert en Egypte is er in het Rijksmuseum van Oudheden een expositie te zien van terracottabeeldjes, -sculpturen en -miniaturen. Terracotta (gebakken klei) omspant een geschiedenis van ruim vijfduizend jaar, van het oude Syrië, Griekenland, Egypte en Rome tot de Middeleeuwen. Van de enkele duizenden terracottavoorwerpen die het museum in zijn bezit heeft, zijn er zo’n 150 te zien, ingedeeld in thema’s als dierenrijk, speelkwartier, vrouwenfeest, mannenwereld, huis en haard. Ook wordt er getoond hoe de voorwerpen zijn gemaakt en welke betekenis ze hadden. Terracotta, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, 2 december 2009 t/m 13 juni 2010

stenen die je achterlaat!’, schrijft hij in zijn dagboek. ‘Waarom?’ Hij verlangt terug naar Karnak, naar het paleis, de koningskamer waar hij heeft gelogeerd, de oudEgyptische ptolemeïsche tempel, ‘de kleine groene poel waarover elke nacht een gouden boot met gouden mannen vaart’, de rots waarop hij onder de blote hemel heeft geslapen. Een enkele dagboeknotitie van Flaubert blijkt voor de expositie gekuist. Zo lezen we onder een foto van de schrijver in Caïro: ‘Gisteren, 1 december, zagen we beneden bij de citadel een goochelaar, met een jongen van zes à zeven jaar en op de grond twee kleine meisjes, blootsvoets, allebei in een blauw overkleed en met een wollen puntmuts. De manier waarop hij ‘Allah’ zei toen hij een met koekjes gevulde pot opende – ik vond dat het Arabisch aardig klonk.’ In de oorspronkelijke tekst staan tussen de woorden ‘puntmuts’ en ‘De manier waarop…’ nog deze zinnen: ‘De meisjes bootsten met hun handen scheten na. Het joch was kostelijk; een klein mormel, maar heel vastberaden: ‘Als u me vijf para geeft, mag u mijn moeder neuken. Ik wens u het allerbeste toe, en vooral een knaap van een pik’.’ Het Egypte van Gustave Flaubert, Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, 2 december 2009 t/m 4 april 2010.