Te Gek!? Intiem Schoolvoorstelling door Kristien Hemmerechts en Wannes Cappelle Project Te Gek!? Eigenlijk is het te gek om los te lopen: over ernstige psychische problemen wordt amper gepraat, terwijl één op vier personen in België er ooit zelf mee te maken krijgt. Het project Te Gek!?, waarvan Kristien Hemmerechts het meterschap opnam, tracht al jaren dit stilzwijgen te doorbreken door geestelijke gezondheidsproblemen in de media en bij een groot publiek bespreekbaar te stellen via bijvoorbeeld cd's, concerten, muzikale en literaire tournees, TV reportages, lessenpakketten, krantenkaterns of de Te Gek!? infomobiel. Te maken krijgen met psychische problemen of psychiatrisch aandoeningen kan iedereen overkomen, niemand is ervan gevrijwaard. Erover praten is een belangrijke eerste stap. Indien nodig moet men de stap naar hulp zetten, zonder zich te schamen of schuldig te voelen, er zijn immers meer mensen dan we denken die ermee te maken krijgen en het kan ons allen overkomen. Er is zeker hulp mogelijk en er bestaan heel wat organisaties/diensten waar we terecht kunnen. Zie ook www.tegek.be bij hulplijnen. Te Gek!? Intiem. In Te Gek Intiem vertellen Wannes Cappelle en Kristien Hemmerechts het liefdesverhaal van Wannes en Alda. Hij groeit op in een traditioneel, katholiek gezin in Wevelgem. Zij kent een woelige jeugd in Reykjavik. Wanneer Alda naar België komt ontmoeten ze elkaar. Wannes wordt smoorverliefd, maar weet niet dat Alda aan de bipolaire stoornis lijdt. De bipolaire stoornis. De bipolaire stoornis (vroeger manisch-depressieve stoornis genoemd) is een stoornis die wordt gekenmerkt door wisselende stemmingen, dan weer manisch of overactief en extreem uitgelaten, dan weer depressief of extreem neerslachtig. De manische periode is het tegenovergestelde van een depressieve periode. Bij beiden bevinden de stemmingsmogelijkheden zich aan de uiteinden, de polen. Met je hoofd in de wolken lopen en bruisen van energie of in een sombere bui terechtkomen, dat kennen we allemaal al wel eens. Bij de bipolaire stoornis echter zien we extreme stemmingen van de persoon die niet in overeenstemming zijn met wat er werkelijk in diens leven, in de realiteit gebeurt. De stemmingswisselingen kunnen af en toe optreden, met periodes van een normale stemming tussendoor, maar ook snel achter elkaar. De stoornis openbaart zich meestal voor het eerst tussen de 20- en 30-jarige leeftijd en komt evenveel voor bij mannen als vrouwen. De bipolaire stoornis raakt veel mensen. Het is niet iets om je voor te schamen of om te verbergen. Verschijnselen van de manische periode. Tijdens een manische periode verliezen mensen het zicht op de realiteit. Ze kopen dingen die ze niet kunnen betalen of sluiten overeenkomsten af met onverantwoorde financiële risico’s. Deze mensen hebben buitengewoon veel energie en zijn vaak erg druk, hebben nauwelijks behoefte aan slaap, maken ontelbare plannen, presteren veel en zijn erg actief en creatief, kunnen meer aan dan een normaal mens (of denken dat), zijn opgewonden en leggen makkelijk contacten, zijn vaak opgewonden en vrolijk, maar ook veeleisend en bij tegenwerking snel geprikkeld en boos, praten soms druk en chaotisch en maken soms onbegrijpelijke gedachtesprongen. Alle zintuigen staan op scherp. Er zijn geen grenzen en men heeft het gevoel dat de wereld aan zijn/haar voeten ligt. Problemen zien ze niet, ook al signaleert de omgeving die wel degelijk. Aan het einde van een manische periode is men meestal lichamelijk en emotioneel uitgeput. Een overmatig opgewonden stemming wordt hypomanie genoemd en is niet steeds makkelijk te onderscheiden van een normale opgewektheid en
opwinding. Hypomanie is een lichte vorm van manie, zonder beperkingen in het functioneren. Sommige mensen met een bipolaire problematiek krijgen te maken met een manische psychose. Deze gaat gepaard met grootheidswanen en almachtsbeleving. Soms leidt dit tot agressie. Bovenstaande eigenschappen zijn niet steeds allemaal aanwezig en ook niet steeds in even sterke mate. Er bestaan heel wat vormen en gradaties van de bipolaire stoornis. Verschijnselen van de depressieve periode. In de depressieve periode vervallen deze mensen in een grote besluiteloosheid en dodelijke vermoeidheid. Hij of zij heeft geen enkele belangstelling meer voor anderen, voor hobby’s of voor de gewone dingen van het leven, zelfs een eenvoudige dagdagelijkse taak lijkt ontzettend veel energie te kosten, men heeft het gevoel zich verder te moeten slepen. De depressie gaat verder gepaard met concentratieproblemen, lichamelijke klachten, vertraagd handelen, gebrek aan eetlust en slaapproblemen, soms met de wens om dood te zijn. Ontstaan De oorzaak is waarschijnlijk een samengaan van verschillende factoren. Bij het ontstaan van een manisch-depressieve stoornis speelt vooreerst de aanleg, de aangeboren kwetsbaarheid een belangrijke rol. De manisch-depressieve stoornis komt in bepaalde families meer voor. Kinderen met een manisch-depressieve ouder krijgen niet automatisch deze stoornis maar hebben een grotere kans, een verhoogde kwetsbaarheid. Psychische en sociale factoren bepalen mee of iemand daadwerkelijk de ziekte krijgt. Psychische factoren zijn ondermeer persoonlijke eigenschappen zoals het vermogen of onvermogen om problemen op te lossen, al dan niet goed steun kunnen vragen, zelfvertrouwen,… Sociale factoren die het uitbreken van de ziekte kunnen uitlokken zijn ondermeer ingrijpende levensgebeurtenissen zoals een verlies van een dierbaar persoon, gebeurtenissen die veel stress veroorzaken zoals problemen op het werk, een hevige verliefdheid,...en traumatische ervaringen. Daarnaast is de aan- of afwezigheid van steun vanuit de sociale omgeving ook een belangrijke factor. Moeilijk te herkennen. Het kan jaren duren voordat de bipolaire stoornis wordt herkend. Dit komt omdat de eerste verschijnselen vaak niet erg opvallen, maar ook omdat meerdere periodes elkaar eerst afgewisseld moeten hebben. Bovendien zoeken mensen die zich in een manische periode bevinden niet makkelijk zelf hulp, ze voelen zich immers prima. Dat maakt de ziekte moeilijk te herkennen en daardoor zijn er nog veel mensen bij wie niet de juiste diagnose gesteld is. Het duurt gemiddeld 5 tot 10 jaar vanaf het uitbreken van de eerste tekens tot het stellen van de diagnose. Therapie helpt. Medicijnen spelen een belangrijke rol bij de behandeling. Ze helpen de stemmingswisselingen onder controle te brengen. Tijdens een manische periode of een depressie kunnen ze de verschijnselen verminderen en in normale periodes helpen ze een volgende ‘uitbraak’ te voorkomen. Het is belangrijk de behandeling met medicijnen te combineren met psycho-educatie (de zieke persoon en de familie informeren over de ziekte), psychotherapie(gesprekstherapie) of lotgenotencontact. Deze helpen om beter inzicht te krijgen in de ziekte en zich meer bewust te worden van zijn/haar stemming. Therapie helpt om de signalen beter te leren herkennen die op het uitbreken van een nieuwe episode kunnen wijzen, zo kan men tijdig ingrijpen en situaties die een nieuwe episode kunnen uitlokken, vermijden. Ook leert men hoe men zijn stemming kan beïnvloeden en kan leren leven met de beperkingen en mogelijkheden van de ziekte en tracht men deze te leren aanvaarden. Vaak draagt therapie eveneens bij aan een goed
medicijnengebruik. Als medicatie voor het voorkomen van episoden worden stemmingsstabiliserende middelen gebruikt. Lithium is hier het meest gebruikte middel. Voor de behandeling van manieën worden als medicijnen antipsychotica gebruikt. Voor de behandeling van depressies worden antidepressiva terughoudend gebruikt, want hierbij bestaat het risico dat deze middelen een manie uitlokken. Naast deze middelen worden ook angstdempende en rustgevende middelen gebruikt. Tips voor mensen met een bipolaire stoornis.
Zorg voor regelmaat: sta op tijd op, eet driemaal per dag en ga op tijd naar bed. Neem voldoende rust, maar zorg ook voor voldoende lichaamsbeweging: ga regelmatig wandelen, fietsen, lopen of zwemmen. Blijf in de depressieve periode toch voldoende actief, ook al heb je geen zin. En in de manische periode best verplichte rust inbouwen en voor geen extra prikkels zorgen. Doe ontspanningsoefeningen. Deze kunnen uw onrust verminderen en helpen om beter te slapen. Vermijd situaties die spanningen opleveren en pak niet teveel activiteiten ineens aan. Houd uw stemmingen en activiteiten bij, bijvoorbeeld in een schrift. Zo kunt u een volgende manische of depressieve periode tijdig signaleren. Trek op tijd aan de bel bij uw hulpverlener en uw omgeving als u voelt dat het mis dreigt te gaan. Vertel mensen in uw omgeving die u vertrouwt over de stoornis en vraag hen hulp bij het signaleren van een nieuwe episode. Stop medicatie nooit zelf maar enkel in overleg met de arts.
Tips voor de omgeving.
Schakel tijdig hulp in; de persoon in kwestie zal dat zelf namelijk niet snel doen. Vertel in het contact met de huisarts en andere hulpverleners zo goed mogelijk hoe de persoon normaal gesproken is. zoek meer informatie over de problematiek in bibliotheek, boekhandel of op internet. Waarschuw de persoon in een vroeg stadium wanneer er weer een manische of depressieve periode dreigt aan te komen. Maak met de persoon zelf en met de behandelaar afspraken over hoe te handelen in een dergelijke situatie. Kinderen van een ouder met psychiatrische problemen kunnen terecht bij Kopp (www.koppop.be en www.koppvlaanderen.be ) voor ondersteuning. Zoek zelf steun als het u teveel wordt!
Nog deze duiding bij de voorstelling Te Gek!? Intiem. In het verhaal dat hier wordt verteld, gaat bipolariteit hand in hand met alcoholmisbruik. Er bestaat echter geen noodzakelijk verband tussen beide. Overmatig alcoholgebruik kan één van de sociale factoren zijn die een invloed hebben op het uitbreken van de ziekte en kan dus eventueel een uitlokker zijn. Tevens kan alcohol de symptomen van de ziekte versterken. Maar bipolariteit kan net zo goed mensen treffen die geen of matig alcohol gebruiken. Bronnen: - Site Ups en Downs www.upsendowns.be - Manisch-depressieve stoornis- Als stemmingen uit de hand lopen. Brochure van het Nationaal Fonds Geestelijke Volksgezondheid (NFGV) en de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid (VVGG). Te bestellen bij de VVGG Tenderstraat 14 Gent 09 2214434
[email protected] - Dienst psychologie Sint-Annendael Diest Tekst voor Te Gek!? Intiem 2009 - 2010
Marc Hellinckx
www.tegek.be
