De tijd van de Renaissance

De tijd van de Renaisance Renaissance. Val van Byzantium

Schoonheid en Waardigheid

Pausen en Protestantisme Magiërs (Faust)

Renaissance • Giorgio Vasari 15111574, Florence, was schilder en architect uit de Italiaanse renaissance en een van de eerste kunsthistorici. •

Giorgio Vasari gebruikt de term “renaisssance” in een voorwoord op zijn Vite (1000 bl. 200 levens; 1550) waarmee hij een wederopbloei van de cultuur van de klassieke oudheid bedoelt.

•

Begint met: Giotto .Cimabu

•

(Kopen? E 295 bol. com)

Fresco, Cappella degli Scrovegni, Padua Giotto di Bondone, omsstreeks. 1330 Sonde Giotto:1985/86 Halley (tot op 600km) (hel)

Staatkundige Situatie Het Westen(Italië) Het Oosten (Byzantium)

• De Situatie in de twee gebieden: • Italië vele kleine rijkjes, stadstaten, maar grote welvaart en tintelende nieuwe tijd. • Byzantium, een groots verleden, nu een ineen geschrompeld keizerrijk, angstig om komende catastrophe.

Cosimo de' Medici de Oude (1389 1464) •

Hij ging zeer genereus om met zijn enorme fortuin en gaf enorme bedragen uit aan de verfraaiing van de stad, allerlei goede doelen en aan de bevordering van kunst en cultuur. Dit optreden bezorgde hem grote populariteit. • Bekende kunstenaars die hij begunstigde waren onder andere Fra Angelico, Michel Angelo en Filippo Brunelleschi. Hij begon de beroemde Medicibibliotheek. • Cosimo streefde naar een machts evenwicht tussen Florence, Milaan,Venetië en ging buitenlandse invloeden tegen.

Byzantium Johannes VIII Palaiologos 1392-1448 Twee onoplosbare problemen: • enerzijds de Turkse expansie, anderzijds de hereniging met de westerse kerk van Rome. • De Turken bleken onstuitbaar in Thessaloniki en Morea (1444/1448). • De pogingen tot toenadering met Rome, liepen in 1439 op het Concilie van Florence uit op een kerkelijke verzoening. • Een belangrijke rol werd daarbij gespeeld door de orthodoxe aartsbisschoppen Bessarion (van Nicea) en Isidorus (van KiëvMoskou). • In het Byzantijnse Rijk zelf werd de verzoening echter totaal genegeerd. • Het "Rijk" was overigens reeds gereduceerd tot de hoofdstad en haar onmiddellijke omgeving, en “Mystras“.

Kapel Magiërs Florence Door Benozzo Gozzoli (Goudsmid + Ghiberti)

Georgios Gemistos (Plethon) •

• •

• •

Plethon in De Optocht van de Magiërs. Florence, kapel Medici, En zelf portret van Benozzo Gozzoli (1420-1497)

Georgios Gemistos (Constantinopel, ca. 1355 - Mystras, ca. 1454, bijgenaamd Pletho(n), was een vooraanstaande Byzantijnse geleerde en neoplatonistische filosoof. Zijn bewondering voor Plato bracht hem ook in moeilijkheden met de autoriteiten. Op de gezegende leeftijd van 83 jaar vergezelde hij in 1438 keizer Johannes Palaeologus naar Italië als één van de zes leden van de van de Byzantijnse delegatie. Onder de leden bevond zich ook zijn leerling Johannes Bessarion én zijn aartsrivaal Georgios Scholarios. Het concilie leek te slagen, Veruit zijn meest bekende leerling was Johannes Bessarion, die zo belangrijk was voor de Renaissance ( Humanisme) in Italië-

Concilie van FerraraFlorence •

•

•

•

De Byzantijnse keizer Johannes VIII Palaeologus zag zich genoodzaakt hulp te zoeken in het Westen naar aanleiding van de veroveringen door de Turken. De Byzantijnen verklaarden zich bereid om als tegenprestatie over de hereniging tussen de Griekse en de Latijnse Kerken te onderhandelen. Deze besprekingen werden gevoerd op het concilie in Ferrara-Florence. 1438 Men kwam langzamerhand tot overeenstemming over de principiële verschilpunten tussen de beide Kerken: de voortkomst van de H. Geest, (filioque) In 1439 kwam dat Herenigingsdecreet tot stand.

•

•

•

•

Cardinal Giuliano Cesarini en Aartsbischop Bessarion va Nicaea lazen in Latijn en Grieks het Herenigingsdecreet. Bij hun terugkeer in Constantinopel werden de keizer en de bisschoppen echter als verraders ontvangen. De patriarchen van Jeruzalem, Antiochië en Alexandrië wezen de hereniging in 1443 af. (Tien jaar later viel Constantinopel!)

Ottomaanse Rijk

Turkse kant: Varna 1444 • • • •

•

• •

• • •

Murad had regering overgedragen aan 12 jarige zoon. Ondanks vredesverdrag sluiten de christenen onderling verdragen om aan te vallen. Murad II terug. Ondanks de blokkade van de Bosporus en het spervuur door de Venetianen, stak Murad II met het leger de Bosporus over.

De slag Een gemengd christelijk leger, dat vooral uit Hongaren en Polen bestond, maar ook Bourgondiërs, Engelsen, Tsjechen, Pauselijke ridders, Bosniërs, Kroaten, Bulgaren, Roemenen en Roethenen vochten op 11 november tegen het kleinere Osmaanse leger. De Hongaren waren goed bewapend en de beloofde hulp uit Walachije en Constantinopel kwam ook opdagen. Anderzijds kon de beloofde steun van de Albanezen onder Skanderbeg het slagveld niet bereiken, omdat zij door de Serviërs van George Branković (tevens Murad's schoonvader) werd onderschept. De kruisvaarders leden ondanks hun numerieke aantal een verpletterende nederlaag door het Osmaanse leger. Deze slag eindigde met de dood van aanvoerder Wladislav, koning van Polen. Vanaf deze nederlaag hadden de Turken de overhand in Zuidoost Europa.

Situatie Istanboel rond 1453

Keizer Constantijn XI Palaeolagos vocht zich dood bij de val van Constatinopel. Mehmet II nam Constatinopel in en verklaarde de Hagia Sofia tot moskee en Constantinopel tot hoofdstad Turkse Rijk. Patriarchaat behouden!! (Gennadios II Scholarios)

Basilios Bessarion 1403 1472 •

Na zijn deelname aan het Herenigingsconcilie van Ferrara en Florence (van 1438 tot 1445) vestigde hij zich blijvend in Italië, waar hij tot de Rooms-katholieke Kerk overging en het tot kardinaal-diaken bracht.

•

Hij maakte de Italiaanse geleerden beter bekend met de Griekse wetenschap, onder meer door het vervaardigen van Latijnse vertalingen van Griekse auteurs, en werd zo een leidinggevende figuur in de ontwikkeling van het westerse Humanisme.

•

(Humanisme is de naam gegeven aan de intellectuele, literaire en wetenschappelijke beweging van de veertiende tot de zestiende eeuw, die elke vorm van kennis wilde baseren op de literatuur en cultuur van de oudheid.)

Marsilio Ficino I, (19 okt. 1433 - 1 okt.1499) •

•

•

•

Marsilio Ficino door Leonardo da Vinci

Humanist en astroloog. Hij stond mede aan de basis van het neoplatonisme en onderhield contacten met nagenoeg iedere vooraanstaande academicus en schrijver uit zijn tijd. Marsilio Ficino's belangrijkste werk was zijn verhandeling over de onsterfelijkheid van de ziel, Theologia Platonica de immortalitate animae. (1482)

Door zijn enthousiasme voor herontdekkingen uit de klassieke oudheid ontwikkelde hij een grote belangstelling voor astrologie, conflict met de Roomskatholieke Kerk. In 1489 werd hij voor paus Innocentius VIII van ketterij beschuldigd.

Deze eeuw, als was het een gouden tijdperk, heeft de vrije kunsten die welhaast uitgestorven waren, hersteld: letterkunde, dichtkunst, retoriek, schilderkunst, beeldhouwkunst, architectuur, muziek... deze eeuw schijnt de astrologie vervolmaakt te hebben!

Marsilio Ficino II, (19 okt. 1433 - 1 okt. 1499) •

• •

Ficino's vader was een arts die Cosimo de' Medici als beschermheer had. Deze laatste nam Ficino op in zijn hofhouding en werd ook Ficino's levenslange beschermheer. Cosimo de' Medici benoemde Ficino als privé-leraar voor zijn kleinzoon Lorenzo de' Medici. Daarnaast waren ook Giovanni Pico della Mirandola enAngelo Poliziano leerlingen van Ficino. In 1492 verkondigde Ficino

Deze eeuw, als was het een gouden tijdperk, heeft de vrije kunsten, die welhaast uitgestorven waren, hersteld: letterkunde, dichtkunst, retoriek, schilderkunst, beeldhouwkunst, architectuur, muziek... deze eeuw schijnt de astrologie vervolmaakt te hebben.

Marsilio Ficino geschilderd door Domenico Ghirlandaio

Rede over de Menselijke Waardigheid: Carmen de pace • •

•

•

Pico della Mirandola (1463-1494) laat God tot Adam zeggen: 'Jij bent aan geen enkele beperking onderworpen. Jij zult voor jezelf je natuur bepalen naar je eigen vrije wil waaraan ik je heb toevertrouwd (...) Ik heb je niet hemels en niet aards, niet sterfelijk en niet onsterfelijk gemaakt. Als vrij en soeverein kunstenaar moet jij als het ware je eigen beeldhouwer zijn en jezelf uitbeelden in de vorm die je verkiest. Je kunt ontaarden in de lagere vormen, de dierlijke, maar je kunt ook door eigen wilsbesluit herboren worden in de hogere vormen, die goddelijk zijn.‘ Pico heeft een ruime opvatting over filosofie. Die beperkt zich niet tot de Griekse en scholastieke meesters, maar omvat ook de mystieke systemen, zoals die gestalte krijgen in de leer van Zarathoestra, de Delfische en Chaldeeuwse orakels, en in de kabbala. ( blz 83 “Rede”) Er zijn twee soorten van Magie. De verkeerde berust op het werk en de invloed van demonen. (FAUST)

Lorenzo I, il Magnifico (1 januari 1449 – 8 april 1492)

• Hij zette het beleid van zijn grootvader Cosimo voort. Hij wist de steun van de gewone bevolking te winnen door de invoering van een gunstig belastingstelsel en de bevordering van welvaart. • De adel was echter tegen hem gekant vanwege zijn tirannieke optreden tegen hen, waarbij hij spionage en liquidaties niet uit de weg ging. • 1478 moord aanslag op hem (de Pazzi’s). • Na zijn dood volgt zijn zoon op ( Piero de’ Medici) er ontstaat een onstabiele situatie.

Astrologie en magie •

•

In navolging van Gemistos Plethon probeerde Ficino het christendom en het platonisme te verenigen. Ook schrijft hij: “Deze eeuw schijnt de astrologie te vervolmaken” 1474 schreef hij: De Christiana religione = Rechtvaardiging van cristendom.

•

“Het christendom is een natuurlijke, redelijke religie, die men uit filosofisch oogpunt kan accepteren.”

•

Onsterfelijkheid van de ziel. 1482

•

Pico overleed onder mysterieuze omstandigheden. Het gerucht ging dat hij op bevel van Lorenzo’s zoon en opvolger, Piero de’ Medici, was vergiftigd vanwege zijn omgang met Savoranola. Uit forensisch onderzoek in 2007 blijkt dat Pico waarschijnlijk inderdaad is vergiftigd met arsenicum.

Angelo Poliziano Angelus Politianus (1454- 1494) kwam al op jeugdige leeftijd naar Florence. Hij was een vriend van Pico en van Lorenzo de' Medici. Deze stelde hem aan tot leraar van zijn zoons Piero en Giovanni. In 1480 werd hij benoemd tot hoogleraar Grieks en Latijn. Latijnstalige werken van zijn hand zijn lyrisch-didactische en erotische gedichten, Hij was bevriend met Pico en werd als deze vergiftigd (1494). Angelo stierf snel. Maar Pico worstelde meer dan een maand met de dood.

Reuchlin, Pforzheim, 29 januari 1455 – Stuttgart, 30 juni 1522 •

•

• • • Pforzheim, 1455 – Stuttgart, 1522 • Duits filosoof en humanist, Latijn, Hebreeuws, geldt als een van de • spectaculairste denkers uit zijn tijd

Hij was een Duits filosoof en humanist en had in Italië kennis gemaakt met Poliziano. Hij geldt als een van de spectaculairste denkers uit zijn tijd vooral in Duitsland. Zijn werk uit 1506 versterkte de studie van het Hebreeuws in het westen. Reuchlin kreeg ruzie met een zekere Pfefferkorn die “Handspiegel wider und gegen die Juden” geschreven had en de Joodse boeken wilde verbranden. Die kreeg steun van de inquisiteur Jacob Hoogstraaten. Reuchlin verdedigde zich in een pamflet “Augenspiegel” (1511)jdkd Deze strijd gaat tien jaar op en neer tot bij de paus. Het is een teken van de onrust op filosofisch en godsdienstig gebied. Dit is de tijd en de regio van Faust

Silent Witness! - •

U kent die detective serie Silent witness wel, denk ik.

Silvano Vinceti, Had de leiding bij het onderzoek naar de dood van Pico, 500 jaar geleden. Hij zei: De moordenaars kwamen uit Pico's directe omgeving • Lorenzo was gecharmeerd van Pico’s persoonlijkheid. • Pico was befaamd om zijn geheugen en kennis van het Grieks, Hebreeuws Aramees en Arabisch. • Zijn vriendschap met Girolamo Savonarola, werd hem waarschijnlijk fataal’ • De forensische wetenschhappers nemen aan dat Piero de ‘Medici(!) opdracht tot zijn dood gegeven heeft.

Fra Angelico 1395 1455 •

Eigenlijk verdiende elke schilder in de 15de eeuw zijn brood met het uitbeelden van gewijde onderwerpen. Geen enkele schilderde ze evenwel met de diepe overtuiging en het geloof van Fra Angelico. Hij schilderde zijn Bijbelse visioenen in zachte, engelachtige pasteltonen, zo helder en doorschijnend dat ze wel waar moesten zijn. Toch was de vriendelijke broeder artistiek niet wereldvreemd. In zijn techniek vinden we verschillende nieuwigheden terug die zijn tijdgenoten ook toepasten. Begraven 1450 in Santa Maria Sopra Minerva

Sixtus IV (Francesco della Rovere) • •

•

• •

•

1471-1484. Een geleerd man, beroemd, men zou goeds verwachten. Met Sixtus IV begint de reeks pausen die zich zelf bevoordeelden ten koste van hun priesterlijke ambt. Nepotisme ( benoeming eerste kardinalen twee neven) en zucht naar weelde en rijkdom gaat voor alles. De kerk voegen zij grote schade toe. kunsten worden bevorderd, de ene paus wil de andere overtreffen. De bouw van de Sixtijnse kapel begon door en voor hem.

Sixtijnse kapel •

• • • •

Deze kapel is bekend als de locatie van pauselijke conclaven hier vindt de pauskeuze plaats. Het is ook de pauselijke hofkapel. Daar vonden de belangrijkste liturgische vieringen plaats ten behoeve van het pauselijk hof, dat ten tijde van paus Sixtus IV in de late 15de eeuw ongeveer 200 mensen omvatte, onder wie geestelijken en onderscheiden leken. De huidige kapel werd ontworpen (door Baccio Pontelli) voor paus Sixtus IV, naar wie hij is genoemd, en werd tussen 1473 en 1481 gebouwd (onder toezicht van Giovannino Dolci). Na de voltooiing ervan werd de kapel versierd met fresco's van een aantal van de beroemdste kunstenaars van de hoogrenaissance, waaronder Botticelli en vooral Michelangelo. De eerste mis werd gehouden op 9 augustus 1483; ze werd opgedragen aan de Hemelvaart van de Heilige Maagd. De Sixtijnse Kapel heeft haar functie als pauselijke hofkapel tot op heden behouden en hier vinden dan ook de belangrijkste liturgische vieringen plaats, tenzij de paus op reis is.

Sixtijnse Kapel

Michel Angelo

1508

1534

•

•

•

Ottomaanse aanval op Otranto 1480

Na de verovering van de stad werden alle mannelijke inwoners van de stad bijeengedreven. Aartsbisschop Stefano Agricoli en anderen werden gedood in de kathedraal, die nu als stal werd gebruikt. Op 14 augustus werden 800 burgers die weigerden zich tot de islam te bekeren naar de Minerva-heuvel (colle della Minerva) gebracht In Rome vreesde men dat de stad hetzelfde lot en daar onthoofd. zou treffen als Constantinopel. Er waren plannen In 1481 werd de stad tot evacuatie en paus Sixtus IV herhaalde zijn weer heroverd oproep uit 1471 tot een kruistocht: Italiaanse stadstaten, Hongarije en Frankrijk stuurden hulptroepen naar koning Ferdinand I van Napels.

Innocentius VIII 1484 1492 •

•

•

• • •

Rome was nog maar net op de hoogte van de dood van Sixtus IV of de hel brak los. De opgekropte haat, na een jarenlange dictatuur van woekeraars, kwam tot uitbarsting. De Colonna’s en de Orsini’s profiteerden van de onlusten om opnieuw hun eigen oorlog te beginnen. Innocentius VIII als een compromis tot paus gekozen is zwak en corrupt.

Het boek van de humanist Pico della Mirandola ´De dignitate hominis´ wordt veroordeeld (1486) het wereld congres van filosofen verboden. Paus is woedend over verweerschrift van Pico, Pico vlucht naar frankrijk! Paus Innocentius VIII geeft ook fiat voor: de heksenvervolging 1484. Daardoor lijkt het alsof dat ook geldt voor de Malleus maleficarum, De Heksenhamer van Kramer.

Aexander VI, De Borgia Paus (1492 tot 1503.) • • • • • •

•

"De nieuwe paus is kardinaal Alexander VI, Rodrigo Borgia de Valencia. We zijn gered.“

•

De paus bepaalde na de ontdekking van Amerika dat alles ten westen van een bepaalde lijn (480 km van Kaapverdië) toebehoorde aan Castilië, en alles ten oosten daarvan aan Portugal. In het verdrag van Tordesillas stemde Castilië ermee in dat deze lijn naar het westen werd verlegd (1770 km van Kaapverdië).

•

Pinturichio Sixt Kap. Opstanding

Op 6 augustus 1492 begon in de Sixtijnse Kapel het conclaaf, dat Rodrigo Borgia koos als opvolger van paus Innocentius VIII. Borgia beloofde kardinaal Ascanio Maria Sforza als vicekanselier aan te stellen en schonk hem zijn paleis met alles erop en eraan, kardinaal Giovanni Battista Orsini gaf hij de steden Monticelli en Soriano, aan kardinaal Giovanni Michiel het bisdom Portus, aan Scelfatano de stad Nepi. Van de 23 kiezers weigerden vijf de steekpenningen.

Borgia • • •

• •

• • • •

All vlug bleek zijn passie om zijn verwanten ten koste van de kerk en zijn naburen te verrijken. Hiervoor schuwde hij geen enkel middel. Lucrezia’s huwelijken bekend!? Zijn zoon Cesare ( 16 jaar student in Pisa) werd aartsbisschop van Valencia. Zijn neef Giovanno Kreeg een kardinaals hoed; voor anderen stal hij uit de pauselijke beneficiën en van het koninkrijk Napels. Hierdoor kwam hij in conflict met Ferdinand of Aragon, die ook koning van Napels was. Daarop nam Alexander wraak door een alliantie aan te gaan met de vijanden van Ferdinand Milan, Venetië, en de paus vormde een liga tegen Napels (April 25, 1493) Ferdinand wil hulp van Spanje maar Isabella moet goede maatjes blijven met de paus, want ze wil de zegen van de “kerk” op de Spaanse inbezitneming van de nieuwe gebieden. Beide partijen problemen: juli 1493 weer vrede. Ondanks pracht en praal aan het pauselijk hof werd het leven in de stad met de dag erbarmelijker.

Lucrezia Borgia • •

•

•

door Bartolomeo Veneziano

Net als haar beruchte broer Cesare Borgia, was Lucrezia een buitenechtelijk kind van Alexander VI en Vannozza dei Cattanei. Op haar dertiende werd ze uitgehuwelijkt aan Giovanni Sforza van de machtige Milanese Sforza-familie. Haar echtgenoot was twee keer zo oud als zij en labiel. Zij protesteerde dan ook niet toen Alexander VI het huwelijk liet ontbinden. (Officieel wegens impotentie.) In 1498 huwde zij met Alfonso prins van Salerno en hertog van Bisceglie zoon van koning Alfons II van Napels. Deze werd in 1500 op bevel van haar broer Cesare gewurgd. In 1501 huwde ze met Alfonso d'Este, de toekomstige hertog van Ferrara een man die bezeten was door wapentuig en bordeelbezoeken. Zij wist Ferrara op te werken van een desolate plaats te midden van de moerassen tot één der voornaamste Europese kunststeden. .lkZe stierf in het kraambed, bij de geboorte van haar achtste kind.

Florence • •

•

•

•

Na de dood van Lorenzo ( 1492) wordt de politieke situatie in Florence onzeker. Toen koning Karel VIII in 1494 Italië binnentrok leken de voorspellingen van Savonarola uit te komen. De bevelhebber van Florence, Piero de'Medici was besluiteloos, de Stad Florence onverdedigbaar en capituleerde. De burgers verdreven Piero de’Medici op 9 november 1494 met zijn aanhang naar Venetië en sloten vrede met Karel VIII die de stad verliet na driemaal door Savonarola te zijn gewaarschuwd. Savonarola krijgt nu de macht.

Girolamo Savonarola •

•

1452 -1498

In de carnavalstijd van 1497 riep Savonarola de mensen van Florence op om alle ijdelheden (sieraden, schilderstukken, feestkleding, pruiken, speelkaarten en speeltafels) te verbranden op de Piazza della Signoria Daar werd gevolg aan gegeven. Dit werd herhaald in de carnavalstijd van 1498 toen ook boeken en schilderwerken in vlammen opgingen. Na twee misoogsten van graan met als mogelijk gevolg hongersnood, zonnen de partijen op een moordaanslag. Toen op hemelvaartsdag 1497 Savonarola op weg was naar de Dom, probeerde de tegenpartij hem te doden, maar Savonarol had een te grote groep om zich heen. Ze probeerden tegen het einde van de preek door veel lawaai te maken paniek te zaaien onder de luisteraars in de Dom, maar Savonarol bleef koelbloedig en de aanslag mislukte.

• •

De aanslag mislukte. Savonarol liet toen de schuldigen onthoofden. Hij wordt te streng gevonden. Hij wordt door de oude machthebbers gevangen en gemarteld en tot de brandstapel veroordeeld.

•

Een getuige, schreef dat de verbranding een paar uur duurde, waarbij de beulen de as een aantal keer omwoelden en met nieuw hout bedekten, zodat aanwezige vroegere aanhangers van Savonarola niet in staat zouden zijn stoffelijke resten te bemachtigen die dan als relieken bewaard zouden blijven. De as van het vuur in de Arno verstrooid.

Laatste Avondmaal Leonardo da Vinci 1498 • Fresco. Refter van het Santa Maria delle Grazie, een dominicaner klooster in Milaan.

. "Zij keken elkaar aan, onzeker, wie hij bedoelde",

Julius II Giuliano della Rovere 1503 1513 • •

•

•

• •

Giuliano wilde het voorbeeld van zijn oom( Sixtus IV) volgen. Om dat doel te bereiken, trachtte hij de andere kardinalen te overtuigen hem te kiezen tijdens de vier conclaven volgend op de dood van Sixtus IV in 1484. Zijn grootste tegenstander was de Spaanse kardinaal Rodrigo de Borja y Borja, beter bekend als Rodrigo Borgia, die in 1492 tot paus Alexander VI gekozen werd. Door simonie, verkoop van kerkelke ambten, werd Giuliano uiteindelijk eind oktober 1503 tot paus gekozen. ( Trok grote kunstenaars aan: Michel Angelo en Bramante.)

Op religieus-politiek gebied probeerde hij een schisma in de kerk te voorkomen door het bijeenroepen van het Vijfde Lateraans Concilie. Bijeengeroepen door Julius II en door paus Leo X bekrachtigd. 1512 1517. Luther 31 oct. 1517

Schepping Adam, door Michel Angelo,s 1525

ek

Stanze di Raffaello in het Apostolisch Paleis 1511

•

•

•

`… zijn vier kamers in het publieke gedeelte van het paleis, die bekend zijn geworden door de fresco’s van Rafaël Santi en zijn assistenten/leerlingen. De opdracht voor de decoratie van deze kamers werd rond 1508 gegeven aan de kunstenaar door paus JuliusII. Hiermee wilde Julius II de pauselijke vertrekken van zijn voorganger paus Alexander VI qua grandeur overtreffen. In 1531 was het hele project voltooid. Rafaël’s eerste fresco, de School van Athene, liet een grote indruk na bij paus Julius II, die daarop besloot de kunstenaar de supervisie te geven over alle decoraties. Op 4 oktober 1509 werd hij benoemd tot ‘’scriptor brevium’’, wat garant stond voor een jaargeld maar hem tevens tot pauselijk hoveling maakte.

Apocalyptische ruiters, Dürer

(1498)

Toen het Lam een van de zegelen geopend had:

• En ik zag, en zie, een wit

paard, en die daarop zat, had een boog • een ander paard ging uit, dat rood was; die daarop zat, werd macht gegeven den vrede te nemen van de aarde • een zwart paard, en die daarop zat, had een weegschaal in zijn hand. • een vaal paard, en die daarop zat, zijn naam was [de] dood;

Perzische Magiër. Kleizegel. • •

•

Magie: De vermeende kunst van het manipuleren van de werkelijkheid vanuit de gedachte dat men in contact kan treden met het bovennatuurlijke door middel van rituelen en bezweringen. Een van de functies van magie in premoderne maatschappijen was het ongewone duiding te geven of om een houvast te bieden in een onzekere wereld.

•

Faust is inmiddels geboren, ongeveer 1480.

•

Maar we gaan het eerst over Luther hebben.

• Magie

1510 Luther reist naar Rome •

• • •

•

Luther bezoekt in 1510/1511 Rome. Als vertrouweling van Johann von Staupitz, het hoofd van de Augustijner kloosterorde, moet hij daar een strijd, in de orde ontstaan, door de Romeinse curie beslecht krijgen. Tijdens deze reis ziet Luther veel wat hem onaangenaam is, maar hij komt nog niet negatief tegenover paus en kerk te staan. Er was eens een jood, … die zich wilde laten dopen, maar voorzichtigheidshalve eerst naar Rome gaat. De plaatselijke priester doet er alles aan om dit te voorkomen, maar hij gaat toch. Na het bezoek aan de hoofdstad van het Christendom zegt de jood: ‘Nu zal ik graag de God van de christenen aanbidden, want Hij is zeer geduldig; als Hij zóveel schelmerij en boevenstreken in Rome kan verdragen, dan ook alle zonden en gebreken van de wereld’. Een andere versie van dit verhaal laat de jood zeggen: ‘Als de kerk nog steeds bestaat, ondanks zo’n goddeloze leiding, moet de kerk wel een werk van God zijn’. Julius II zal niets van hem gehoord hebben.

1513 - 1521 •

•

• •

Hij kreeg als lid van het geslacht De' Medici een humanistische opvoeding, wat in die tijd betekende dat hij geesteswetenschappen bestudeerde en was voorbestemd voor een carrière in de kerk. Hij besteedde weinig aandacht aan het reeds lopende Vijfde Lateraans Concilie De belangstelling die hij van huis uit had meegekregen voor kunst en literatuur speelde een grotere rol in zijn leven. Hij verstrekte opdrachten aan Rafael en Michelangelo Ook breidde hij de collectie van de Vaticaanse Bibliotheek aanzienlijk uit.

• In 1521 werd Luther geëxcommuniceerd door paus Leo X.

Luther •

Op 31 oktober 1517 werden Luthers 95 stellingen gepubliceerd als reactie tegen de aflaatverkoop van Johann Tetzel, Dominicanenpriester. • Luther was namelijk geconfronteerd geweest met mensen die hun zonden kwamen biechten en daarna hun aflaten brief lieten zien. Na de biecht bepaalt de priester de penitentie (de straf). Die was met zo’n brief afgekocht. • Op 23 augustus 1518 vaardigde paus Leo X een breve uit, gericht aan de verantwoordelijke kardinaal Thomas Cajetanus, om Luther als notoire ketter te dagvaarden. •

In de presentatie over De Historische Faust zullen we het nog over Luther hebben.

Lof der Zotheid •

•

• •

•

In 1506 vertrok Erasmus voor drie jaar naar Italië. Op de terugweg (richting Engeland) schreef hij zijn Lof der Zotheid. Door uit te gaan van een zot als spreker kon hij in deze declamatio de spot drijven met dwaasheden van de mens en misstanden van die tijd. Fel is hij over de aflaten. Maar kind van zijn tijd: Erasmus was bereid geweest om het Oude Testament op te geven als heilig boek, als hij daarmee de invloed van het jodendom had kunnen indammen. Maarten Luther ging op dit punt veel verder.

Hans Holbeidn de jongere

Erasmus, Lof der Zotheid • Het dichtst bij hun geluk komen zij, die zich gewoonlijk religieuzen en monniken noemen: beide benamingen zijn geheel onjuist, omdat niet alleen een aanzienlijk gedeelte van hen verre van religieus is, maar men hen ook meer dan andere menschen op alle plaatsen aantreft. Ik ben overtuigd, dat nergens ellendiger wezens zouden bestaan, als ik hun niet in veel opzichten te hulp kwam. Want ofschoon allen dit slag van menschen zoozeer verfoeien, dat ook een toevallige ontmoeting vast voor een slecht voorteeken doorgaat, koesteren zij in hun eigenliefde van zichzelf toch de hoogste gedachten. Vooreerst achten zij het een bewijs van de hoogste vroomheid, als zij zich zoo ver houden van alle wetenschap, dat zij zelfs niet kunnen lezen. Voorts als zij hun psalmen, die zij wel tellen, maar niet begrijpen, met hun ezelsstemmen in de kerken uitbalken, dan gelooven zij de ooren der heiligen hoogst aangenaam te streelen.

Adrianus VI 1522-1523 •

•

• •

De onbekende Adrianus, niet aanwezig bij het conclaaf, werd in 1522 verkozen tot paus, in de elfde stemronde! De Nederlander Adrianus, zoon van een timmerman, zou hoofd van de Katholieke Kerk worden. In Italië waren diverse oorlogjes uitgebroken en er werd overal geplunderd. Over de paus wist men in Rome nog weinig. Hij zou een zeer streng man zijn die als basisprincipe nooit meer dan één beneficie aan een persoon zou geven. Dit viel natuurlijk niet in goede aarde bij de wereldse kardinalen. Waarschijnlijk is Adrianus vergiftigd.

De paus krijgt wel hulp .. •

Johannes Eck, een collega van Luther in Wittenberg. De twee hadden in 1519 al de degens met elkaar gekruist tijdens een openbaar dispuut in Leipzig over het gezag van de paus. Johannes Eck heeft zich ook daarna onderscheiden als een van Luthers meest geduchte tegenstanders. Hij is een belangrijke geestverwant, die overigens pas in maart 1523 in Rome zal arriveren om het pauselijk team van theologen te versterken. Natuurlijk probeert Adrianus ook om Desiderius Erasmus, de prins van de humanisten, over te halen naar Rome te komen of zich ten minste vanuit zijn Zwitserse woonplaats Bazel in klare termen tegen Luther uit te spreken.

•

•

Op 1 augustus 1522 had Desiderius Erasmus vanuit zijn woonplaats Bazel een rijkelijk late gelukwens aan Adrianus gestuurd bij diens verkiezing tot nieuwe opperherder van de katholieken. “Deze storm in het mensdom vereist absoluut een stuurman van uw kaliber.”

Een lid van de’ Medici •

•

•

Door aanvankelijk Frans I van Frankrijk te steunen in de Italiaanse Oorlog van 15211526, tot grote ergernis van Karel V, trachtte de nieuwe paus de Spaanse druk op Italië tegen te gaan, hetgeen echter totaal mislukte. Na de Franse nederlaag in de Slag bij Pavia en de gevangenneming van Frans I zocht hij de bescherming van de keizer om zich vervolgens weer aan te sluiten bij de Liga van Cognac (1526, een militair bondgenootschap met Frankrijk, Milaan, Venetië, en Florence) tégen de keizer. Dit leidde tot de inneming en een door de keizer onbedoelde plundering van Rome (6 mei 1527) Il Sacco di Roma

Na Adrianus: het oude! Clemens VII • •

•

• • •

•

Plundering van Rome(6 mei 1527) door de keizerlijke troepen. Paus Clemens vluchtte naar de Engelenburcht, maar moest zich uiteindelijk gewonnen geven en werd gevangengenomen. De paus kwam pas vrij na de uitdrukkelijke belofte van neutraliteit in het Habsburgs-Franse conflict, verliet de verwoeste stad en vestigde zich eerst in Orvieto en daarna in Viterbo. De verzoening met Karel V en diens keizerkroning in 1530 was slechts een schijnvrede.

Clemens VII was grotendeels verantwoordelijk voor de sterke verspreiding van de Reformatie in de noordelijke Europese landen. Door zijn afwachtende en diplomatieke houding, en zijn categorische weigering om op verzoek van de keizer een algemeen concilie bijeen te roepen, verknoeide de paus een mogelijkheid de verzoening tussen de Kerk en de Reformatie te realiseren.

•Paus Clemens VII op latere leefti •, (Sebastiano del Piombo)

Opdracht van Clemens VII. 1534 etc. Michel Angelo