het boek Hooglied - Teacher on the tower

SYNTHESE HOOGLIED INLEIDING Hooglied wordt door sommigen beschouwd als een groot geschenk van God: “Geen enkele tijd is gelijkwaardig aan de dag waarop aan Israël het Hooglied werd geschonken; want al de (canonieke) geschriften zijn heilig, maar het Hooglied is het heiligste van allemaal” (rabbi Akiba, 2e eeuw n.Chr.). Anderen houden het voor een van de minst religieuze van alle Bijbelboeken, omdat het geen directe verwijzing naar God bevat en geen direct inzicht in de goddelijke wet of heilige geschiedenis lijkt te bieden. Weer anderen storen zich aan de sensuele en erotische beelden en de onomwonden lichamelijkheid in de liederen. Ze doen Hooglied af als een ordinaire tekst die bij vergissing in de Bijbel terecht is gekomen. De grote Joodse geleerde Saadia (892–942) noemde het Hooglied een koffer waarvan de sleutel verloren is gegaan. In de Tenach behoort het Hooglied tot een afzonderlijke bundel van zogenaamde {megillot} = ‘feestrollen’ (waarin ook Ruth, Prediker, Ester en Klaagliederen zijn opgenomen). Op een bepaald feest werd één van deze rollen gelezen. Op de achtste dag van het Joodse paasfeest (waarop de bevrijding uit Egypte gevierd werd) werd Hooglied voorgedragen, omdat men er een afspiegeling van het verbond van God met zijn volk in zag. Het is ingedeeld bij de derde sectie van de Tenach (Chetuvim = Geschriften). Het telt 117 verzen. TITEL Het Hooglied draagt in de Hebreeuwse Bijbel de titel: {Sjir hasjirim} = lied der liederen, het mooiste lied, het meest voortreffelijke lied. AUTEUR Het wordt toegeschreven aan koning Salomo (1:1), maar de tekst kan ook gelezen worden als: voor Salomo, i.p.v. door/van Salomo. Het is echter niet alleen op basis van de tekst, maar ook van de rabbijnse traditie, dat men meent dat hij de auteur is. Verder is er het feit dat Salomo 1005 liederen heeft geschreven (1Kon 4:32), wat wijst op zijn mogelijke kwaliteiten om zo’n poëtisch meesterwerk te kunnen schrijven. Er wordt echter beweerd dat de taal van Hooglied niet uit de tijd van Salomo is (10e eeuw v.Chr.), maar van latere datum (en dus door een ander moet zijn geschreven). De tekst bevat weliswaar toespelingen op archaïsche perioden, maar ook woorden die gevormd zijn onder invloed van het Aramees, Perzisch en Grieks. Volgens veel Bijbelgeleerden gaat het Hooglied zoals wij dat kennen dan ook niet verder terug dan de 3e tot 5e eeuw v. Chr.. Maar de tekst heeft ook oude elementen, zoals historische plaatsen, en de historische en literaire bezwaren tegen zijn auteurschap zijn onvoldoende bevestigd. Weer een ander probleem is zijn grote aantal vrouwen en concubines. Dat past niet bij het monogame beeld van Hooglied. Daartegen wordt het argument gebruikt dat hij het vroeg in zijn koningschap heeft geschreven, vóór hij politieke huwelijken aanging. Wellicht werd dit lied aan Salomo toegeschreven omdat deze bekend stond als een beroemd auteur en als koning een harem had met zo’n duizend buitenlandse vrouwen. Het kan ook zijn dat het Hooglied aan hem wordt toegeschreven om het te laten aansluiten bij de kring van wijzen die verantwoordelijk geweest zou zijn voor het behouden en doorgeven van het boek. En het kan zijn omdat de dichter/redacteur op die manier aandacht voor zijn werk vroeg en er meteen meer gezag voor probeerde te krijgen. Kortom: we weten het niet zeker. Bijlage Preek Sexualiteit ~ www.teacheronthetower.com

1

DATUM Volgens de Joodse traditie is het door Salomo geschreven, zo rond 965 v.Chr., vroeg in zijn regeringstijd. Zie verder discussie hierboven. KERNWOORDEN  Liefde  mijn liefste / geliefde  Kom Kernbeelden uit de natuur zijn:  Hof / tuin, wijn, vruchten en fruit, geuren. SLEUTELVERZEN 8:6b  “Want de liefde is sterk als de dood, de hartstocht onstuitbaar als het graf. Haar vonken zijn vurige vonken, vlammen van de HEERE.” Dit is de climax van het boek, waar de geweldig grote kracht van de liefde in enkele woorden wordt beschreven. 2:7, 3:5, 8:4  “Ik bezweer u, dochters van Jeruzalem, dat u de liefde niet opwekt of aanwakkert, voordat het haar behaagt.” Een terugkerend refrein dat tijdens het verhaal al waarschuwt voor de grote kracht van de liefde. GENRE Er zijn verschillende manieren om dit boek te interpreteren. 1] Lezen als een Drama Er zijn daarin twee hoofdvisies:  Twee hoofdkarakters  Salomo en de Sulammitische. Salomo is hier de herder waar de Sulammitische vol van liefde voor is.  Drie hoofdkarakters  Salomo, de Sulammitische en de herder. Zij is de verloofde van de herder, maar wordt tegen haar zijn opgenomen in de harem van Salomo. Hij is zeer onder de indruk van haar schoonheid en probeert haar hart te winnen, maar die is al vergeven aan de herder. Zij blijft trouw aan hem en blijft naar hem verlangen. In deze liefdesdriehoek is koning Salomo de polygame ‘bad guy’, niet de geliefde van het meisje. Aan het einde van het verhaal laat hij haar echter toch gaan, onder de indruk gekomen van haar trouw aan de herder. Het probleem hierbij is dat dit chronologische verhaal slechts met veel moeite te ontsluieren valt. Het mist verder diverse aspecten van een (Bijbels) narratief. 2]

Allegorisch lezen De rabbijnen en Origenes (circa 185–253) lazen het Hooglied allegorisch, om zo dit boek als een godsdienstige of religieuze tekst te kunnen verstaan. Het gaat niet om de liefde van een man en een vrouw, maar om de liefde van God voor Israël en/of die van Christus voor de gemeente. Elk detail wordt symbolisch geïnterpreteerd. Hierbij wordt het letterlijke element van de tekst dus losgelaten. De rabbijnen aanvaarden het in de canon (in Jamnia, 100 n.Chr.), omdat het een 5-delige allegorische samenvatting zou zijn van wat lezing van de overige boeken had opgeleverd: de geschiedenis van Israël, vanaf de uittocht uit Egypte tot de volle verlossing door de Messias. Bijlage Preek Sexualiteit ~ www.teacheronthetower.com

2

3]

Typologisch lezen Op deze manier gelezen beschrijft het in de eerste plaats de liefdesrelatie tussen Salomo en de Sulammitische, maar schijnt daar doorheen ‘het monogame, ideale, heilige huwelijk’ waarin de heerlijkheid der liefde van Christus tot zijn bruid, en als vrucht van zijn liefde, de liefde van de bruid tot Christus, tot uiting komt. De vrienden van de bruidegom die in de liederen aan het woord komen, zo meent men binnen de reformatorische traditie, verwijzen naar de oprechte, vrome profeten en apostelen en naar alle getrouwe predikanten of voorstanders van de kerk. De historische wortels worden dus niet losgelaten en het verwijst slechts in algemene vormen naar de relatie tussen Christus en Zijn bruid (zie Ef 5:22–33), niet in alle details.

4]

Letterlijk (lyrisch) lezen Het zijn een serie Liefdesgedichten die gebruikt worden tijdens een Oosterse bruiloft, een bundel erotische gedichten die de vrije liefde verkennen tussen een man en zijn vrouw. De dichter bezingt de liefde tussen man en vrouw als de grote kunst van het menselijk samenzijn, en maakt zo Gods liefde aan de hand van de menselijke liefde aanschouwelijk. Het heeft dus geen overkoepelende narratieve structuur en de verschillende gedichten zijn niet noodzakelijk met elkaar verbonden. De ontdekking van een groot aantal liefdesgedichten in Mesopotamië en Egypte, die sterk lijken op het Hooglied, heeft veel bijgedragen aan een verschuiving naar deze wijze van lezen.

5]

Wijsheidsliteratuur Het lied is een type van de Semitische wijsheidsliteratuur, en heeft diverse parallellen met Spreuken (1:1-7, 5:15-20, 6:24-29, 7:6-23) en Job (28). Vooral de beschrijving van liefde in 8:6-7 leidt tot de overtuiging dat het tot dit genre behoort, en dat het Wijsheid is die haar verhaal over de liefde heeft doen horen. Het beschouwt Hooglied als een serie met elkaar verbonden gedichten, die een beeld geven van liefde in al haar spontaniteit, schoonheid, kracht en exclusiviteit, zoals ervaren in momenten van intimiteit en afstand, van verlangen en vreugde, van spanning en blijdschap. Het maakt gebruik van de liefdespoëzie van die tijd en culturen, dat veel gebruik maakten van sensuele en suggestieve beelden vanuit de natuur. Zo biedt het Goddelijke inzichten en instructies over een zeer belangrijk onderdeel van het menselijke leven: seksualiteit. Zowel Wijsheid als (seksuele) Liefde zijn geschenken van God die met dankbaarheid en vreugde ontvangen mogen worden.

THEMA Het beschrijft de liefde van een bruidspaar voor elkaar met erotische symboliek. Het viert de instelling van het huwelijk als een goddelijke instelling tussen man en vrouw. INDELING 1:1 1:2 – 2:7 2:8 – 3:5 3:6 – 5:1 5:2 – 6:3 6:4 – 8:4 8:5 - 7 8:8 - 14

: Titel / opschrift : 1e ontmoeting : 2e ontmoeting : 3e ontmoeting : 4e ontmoeting : 5e ontmoeting : literaire climax : afsluiting / conclusie Bijlage Preek Sexualiteit ~ www.teacheronthetower.com

3

THEOLOGISCHE DOEL EN BOODSCHAP Het Hooglied is een correctie van de perversie die sex was geworden in de culturen van die tijd. Het huwelijk werd in het oude Oosten immers sterk godsdienstig beleefd. Zo waren er bijvoorbeeld Kanaänitische inwijdingsrituelen om de vruchtbaarheid van de vrouw onder de hoede van Baal te plaatsen, de God van de vruchtbaarheid. Het Hooglied verheerlijkt echter de ideale liefde tussen de man en de vrouw, in de overtuiging dat echte liefde en trouw van mensen onder elkaar, een deelnemen is aan de vruchtbare liefde en scheppende trouw van de Heer, de God van Israël. Het Hooglied brengt ons terug naar het ideaal zoals God het bedoeld had. Met zijn vele verwijzingen naar een hof, tuin en wijngaard, doet het ons herinneren aan de tijd van het paradijselijke hof, de tuin van eden, waar de sexualiteit nog compleet vrij en open was, zonder schaamte of bedekking (Gen 2:25). Het gedicht laat zo zien dat de meest intieme vorm van liefde in overeenstemming is met Gods bedoelingen en dat het als zodanig gegeven is door God aan de mens. Deze rijkdom van sexuele liefde en intimiteit is daarbij slechts een voorproefje van de nog veel grotere liefde van God voor ons, zoals wij die in de eeuwigheid zullen gaan ervaren. Het is door het zien en ervaren van deze pure, heilige, aardse liefde dat de mens een beetje een beeld kan krijgen van de eeuwige, onmeetbare, hemelse liefde van Christus voor Zijn Gemeente. Het huwelijksverbond is zo echter ook een illustratie van het Verbond dat God met Israël en de Gemeente heeft gemaakt, een verbond dat vraagt om trouw, toewijding en een exclusieve verbondenheid met deze God. In Hooglied gaat om een monogame, altijd durende, zelf-gevende relatie, waarin wederzijdse bevrediging het doel is en zij samen één zijn. Net zo is dat ook van toepassing op de relatie tussen God en Israël  de Gemeente  de gelovige. De sexuele intimiteit leidt tot een tijd van eenheid, vreugde en wederzijds genieten, waarin men elkaar zegent met complimenten over het uiterlijk en innerlijk. Net zo wil God ons doen beseffen dat dit ook van toepassing is op een intieme relatie met Hem. Zoals de dichter van Hooglied de natuur gebruikt om een beeld te geven van de heerlijkheid van de sexuele relatie, zo gebruikt God dit beeld van de sexuele relatie om de heerlijkheid van Zijn diepe liefde en genegenheid voor ons te tonen. Het ‘hoogste lied’ dient de gelovigen van alle tijden met een verhaal over een heilige liefde, en daagt hen zo uit een leven te leiden vanuit zo’n volheid van liefde en trouw, voor het aangezicht van God. Hooglied is een uitnodiging om het Sulammitische meisje te volgen in haar verlangen naar haar en onze Herder, Jezus. VERBINDING MET HET NT Het Hooglied kent zijn Nieuwe Testamentische wederhelft in 1Kor 13, waarin de ware en waarachtige liefde wordt beschreven door Paulus. Het is natuurlijk anders van aard, maar gaat net zo diep. In Ef 5:25-33 wordt de liefde beschreven die mannen moeten betonen naar hun vrouwen, dezelfde gevende, offerende liefde die Christus heeft voor Zijn Gemeente. Zo zijn de parallellen te zien tussen de liefde van de herder voor zijn bruid en de Herder voor Zijn ‘bruidsgemeente’ (Openb 21).

Bijlage Preek Sexualiteit ~ www.teacheronthetower.com

4