Kritische Discoursanalyse

Kritische Discoursanalyse

Rob de lange

Opbouw

• Wat is (kritische) discoursanalyse? • Enige voorbeelden/illustraties • Oproep tot gebruik in eigen praktijk

Kritische Discoursanalyse

• Wat betekent discours?

• Wat betekent kritisch? • Wat is kritische discoursanalyse? (CDA)

Enige illustraties: Schinkel De gedroomde samenleving, 2008 • rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau over etnische groepen: integratie “[integratie]” • de negatieve associaties die vroeger met ras verbonden werden (het racistisch discours) tegenwoordig verbonden worden met cultuur (culturisme) • woordgebruik, associaties, zinsconstructies, beeldspraak, vage, impliciete formuleringen, zijn vaak niet zo onschuldig als we geneigd zijn om te denken • Taalhandelingen Taal = macht

Enige illustraties: Fairclough • Genre en genre-mixing • Representatie van sociale gebeurtenissen: ‘Finest grade cigar tobaccos from around the world are selected for Hamlet. Choice leaves, harvested by hand, are dried, fermented and carefully conditioned. Then the artistry of our blenders creates this unique mild, cool, smooth smoking cigar.’

Enige illustraties: Fairclough Nominalisatie: een grammaticale metafoor die processen als entiteiten voorstelt door zinnen/werkwoorden om te zetten in zelfstandig naamwoorden: – Banenverlies (=iemand ontslaat iemand) – Verandering (iemand brengt een verandering teweeg) – Destructie (= iets wordt verwoest door iemand)

Vaak worden nominalisaties het onderwerp van zinnen in plaats van personen: – ‘Veranderingen zijn op komst’, – ‘kapitaal verplaatst zich’ – ‘banenverlies leidt tot koopkrachtverlies’.

Enige illustraties: Loïc Wacquant Punir les pauvres (2006) De kritische sociologische analyse: • bestaansonzekerheid in de vorm van het verdwijnen van vaste banen en de toename van flexibele, tijdelijke betrekkingen • Een op de drie Amerikanen is tegenwoordig een tijdelijke arbeidskracht • De doorsnee tijdelijke werknemer verdient ongeveer een derde van iemand in vaste dienst • Steeds meer zogenoemde working poor • gelijktijdige afname van allerlei ondersteunende sociale voorzieningen voor onderwijs, voor gezondheidszorg, voor alleenstaande moeders met kinderen enz.

Enige illustraties: Wacquant • Allerlei disciplinerende maatregelen en instanties vertonen een sterk stijgende lijn • In sommige staten kost een gevangene 11 keer meer dan een steuntrekker • De VS tellen thans 2 miljoen gevangenen, waarvan een buitenproportioneel deel wordt gevormd door zwarten en andere kansarme minderheden • Dit beperkt zich niet tot de VS. “Het aantal gevangenen is verdubbeld in Frankrijk, België en Engeland, ze is meer dan verdrievoudigd in Nederland, Spanje en Griekenland en vervijfvoudigd in de VS”

Enige illustraties: Wacquant De kritische discursieve analyse • Reframing in beleidsstukken:welfare wordt workfare • de arbeidsmarkt wordt ‘bevrijd’ van administratieve rompslomp en wettelijke beschermingsmaatregelen • in Michigan wordt het Department of Social Services omgedoopt tot Family Independence Agency • de Wet op Bijstand wordt de Wet op de Individuele Verantwoordelijkheid en Arbeid • “we moeten ophouden met het verzinnen van sociologische excuses en mensen nog sterker aanspreken op hun persoonlijke verantwoordelijkheid” • Wacquant: “de strijd tegen armoede wordt de strijd tegen de armen”

Enige illustraties: Van Dijk Het racistisch discours: • Schijnbare ontkenning: We hebben niks tegen zwarten, maar ... • Schijnbare tegemoetkoming: Sommige van hen zijn slim, maar over het algemeen ... • Schijnbare empathie: Natuurlijk hebben vluchtelingen problemen gehad, maar ... • Schijnbare onwetendheid: Ik weet het niet, maar ... • Schijnbare verontschuldiging: Het spijt me, maar ... • Omkering (het slachtoffer krijgt de schuld): Niet zij, maar wij zijn de echte slachtoffers... • Overdracht: Mij kan het niet schelen, maar mijn klanten ...

Wij/Ons Goed Zij/de Ander

Goed Slecht



Slecht

Sneijder & Te Molder: discursieve psychologie • Analyseren de gedachtewisseling op de website van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme

Extract 1: van: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Thread Ontbijt Anne Hoi, ik zal me eerst even voorstellen, ik ben Anne en ben nu een jaar vegetarisch aan het eten. Ik wil ook gaan minderen in het eten van zuivel en eieren etc. maar nu heb ik een vraagje, wat mag je precies wel en niet eten eigenlijk? Want jullie hebben het op deze site wel over E stoffen enzo maar hoe weet ik nu precies wat ik (liever) niet kan eten, om maar een voorbeeld te noemen, hoe ziet het ontbijt van een veganist eruit? Ik heb eerlijk gezegd geen idee! En hoe zit het verder met de voedingsstoffen die je door bepaalde dingen niet te eten niet binnenkrijgt?! Kan iemand mij helpen? Erg bedankt alvast, groetjes Anne

•Anne construeert leden van de categorie ‘veganisten’ als strikte regelvolgers, op basis van expertkennis. •Ze positioneert zich als hulpzoeker. •Door de andere bezoekers van de site met ‘jullie’ aan te spreken (regel 8) plaats zij zich erbuiten. •Door ‘E nummers enzo’ (regel 9) distantieert ze zich van het specifieke vocabulaire van de veganisten. •Zij construeert een contrast tussen haar onwetendheid en de technische kennis van de veganisten. •Het woord ‘precies’ in regels 7 en 10 definieert de informatie die nodig is om het veganisme te praktiseren als: heel precies en eenduidig.

Extract 1a:

Antwoord op Ontbijt van:

Brian

21

(5 regels weggelaten) Zelf eet

22

ik ’s morgens allen maar fruit.

23

Ik begin met wat geperste

24

sinasappelen en op m’n werk eet ik

25

een inke banaan. In de loop van

26

de morgen eet ik dan nog meer

27

fruit zoals kiwi’s, grapefruit,

28

druiven, perzikken, noem maar op.

29

Je kunt ook muesli als ontbijt

30

nemen met soja- of rijstemelk of

31

gewoon boterhammen, want

32

plantaardig broodbeleg is er

33

genoeg.

34

Alle voedingsstoffen, vitaminen

35

en mineralen komen in heel

36

bruikbare vorm voor in

37

plantaardige voedingsstoffen,

38

vaak veel beter als in

39

dierlijke. Door te varieren

40

met groenten, fruit, peulvruchten,

41

granen en noten, kun je zonder er

42

speciaal op te letten haast geen

43

tekort oplopen van wat dan ook.

44

(41 regels weggelaten)

Brian schetst zijn ontbijt als heel eenvoudig en recht-toe-recht-aan. Hij eet ‘alleen maar fruit’(regel 22). Hij voorkomt dat dit wordt gezien als een onevenwichtige maaltijd door te verwijzen naar allerlei soorten fruit: ‘geperste sinaasappelen’, ‘een flinke banaan’, ‘meer fruit zoals kiwi’s, grapefruit, druiven, perziken, noem maar op’ (de schrijffouten zitten in het origineel). De uitdrukking ‘noem maar op’ suggereert dat hij zo nog uren door kan gaan.… In de laatste 5 regels bevestigt Brian het beeld van de veganist als een ongecompliceerde eter die niets buitengewoons hoeft te doen om tekorten aan voedingsstoffen te vermijden.

Technische hulpmiddelen Tegenwoordig is er ook sophisticated software die kan helpen teksten te analyseren: • Max.qda: (qda = qualitative data analysis) tekstanalyse • Atlas.ti: tekstanalyse, maar kan ook beeld en geluid in de analyse betrekken • WordSmith

Voorbeeld van analyse met WordSmith

Oproep

• Welk(e) discours(en) is/zijn dominant in jouw situatie? • Hoe verhoudt die zich tot de sociale of maatschappelijke verhoudingen binnen of buiten de organisatie? • Welke linguïstische/discursieve middelen worden daarbij ingezet?