Nieuws van Dante Alighieri Nijmegen · November 2016
16 NOVEMBER Lezing: ‘Gladiatoren. Een dag in het Colosseum’ door Fik Meijer
Een nieuwe roman van Alessandro Piperno: interview & recensie Romeinse aristocratie: Giovanni en Alessandro Torlonia
Aanmelden voor een bezoek aan Museum Het Valkhof en voor de Dante Pubquiz
Dante Alighieri Nijmegen
NOVITÀ 11/2016
AGENDA
Gladiatoren. Een dag in het Colosseum
2
Door Fik Meijer
Een van de meest onbegrijpelijke, maar daarom juist fascinerende fenomenen uit de Romeinse Oudheid zijn de gladiatoren, de uiterst goedgetrainde, onvrije mannen die voor het oog van het publiek, bij wijze van volksvermaak, met elkaar in gevecht moesten tot de dood erop volgde. Tentoonstelling In Museum Het Valkhof is van 1 oktober 2016 tot 5 maart 2017 de tentoonstelling Gladiatoren. Helden van het Colosseum te zien, die aandacht besteedt aan de oorsprong van de gladiatorenspelen. Wie waren zij? Waar kwamen ze vandaan en hoe werden ze gerekruteerd? Hoe zag hun dagelijks leven er uit? Waar sliepen ze, hoe trainden ze en wat aten ze? Waren er verschillen in hun bewapening? Waren er ook vrouwelijke gladiatoren? In zijn lezing sluit Fik Meijer bij deze thematiek aan. Deze lezing wordt georganiseerd in samenwerking met het Nederlands Klassiek Verbond.
Fik Meijer Prof. dr Fik Meijer is emeritus-hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en een veelzijdig en vermaard publicist op het vlak van de geschiedenis van de Oudheid Wanneer Woensdag 16 november, 19.45 u Waar Logegebouw, Fortstraat 7, 6523 DC Nijmegen Toegang Dantesoci, leden van Dante Kleve en Alliance Française hebben vrij toegang tot de lezingen. Introducés betalen € 5,–
NOVITÀ 11/2016
AGENDA
Gladiatoren: museumbezoek onder deskundige begeleiding
3
In aansluiting op de lezing van Fik Meijer organiseert Dante Nijmegen een bezoek aan de Gladiatoren-tentoonstelling in Museum Het Valkhof onder deskundige begeleiding van Nathalie de Haan.
Nathalie de Haan Dr. Nathalie de Haan is behalve presidente van Dante Alighieri Nijmegen universitair docent Oude Geschiedenis aan de Radboud Universiteit
Beperkt Vanwege de opstelling van de tentoonstelling is de groep noodgedwongen beperkt tot 24 personen. Als er meer aanmeldingen zijn krijgen Dante-soci voorrang. Verder geldt wie het eerst komt, wie het eerst maakt.
Wanneer Zaterdag 10 december, 14.30 u
Aanmelden Aanmelden kan tot 1 december door een e-mail te sturen naar:
[email protected].
Toegang U betaalt de normale toegangsprijs van het museum
Waar Museum Het Valkhof Kelfkensbos 59 6511 TB Nijmegen
Info Bekijk voor meer informatie de speciale tentoonstellingswebsite: gladiatoren.museumhetvalkhof.nl
NOVITÀ 11/2016
AGENDA
Cultureel programma Dante Nijmegen seizoen ‘16/’17
Lezing Fik Meijer: ‘Gladiatoren. Een dag in het Colosseum’. Lezing in samenwerking met het Nederlands Klassiek Verbond, afdeling Nijmegen-Arnhem wo 16 nov 2016, 19.45 u Logegebouw Film Italiaanse film in samenwerking met Lux wo 7 dec 2016, 19.30 u Lux
4
Nieuwjaarsbijeenkomst Traditionele nieuwjaarsbijeenkomst wo 11 jan 2017, 19.45 u Logegebouw Lezing Ben Crul: ‘Federico II Svevo (1194-1250) Wetenschapspionier, Omstreden en Bewonderd’ wo 8 feb 2017, 19.45 u Logegebouw Film Italiaanse film in samenwerking met Lux wo 15 mrt 2017, 19.30 u Lux Lezing Nicca Vignotto: ‘La laguna veneziana: un viaggio da sud a nord tra miti e leggende’. Lezing in het Italiaans wo 12 apr 2017, 19.45 u Logegebouw Serata di fine stagione Voordracht met muziek van de novellen van Luigi Pirandello door acteur en verteller Joop Keesmaat wo 17 mei 2017, 19.45 u Logegebouw
AGENDA
Cultureel programma Dante Kleve seizoen ‘16/’17
NOVITÀ 11/2016
5
Multimediavoorstelling Prof. Dr. Wolfgang Kottnik: ‘Der Einfluß der Mittelmeergeschichte auf die Hafenstädte Italiens’ do 24 nov 2016, 19.30 u Kolpinghaus Kleve
Panorama di Genova e del suo porto
NOVITÀ 11/2016
MEDEDELING
Wie is het langste lid van Dante Nijmegen?
Oproep Het bestuur is nog altijd op zoek naar de socio die het langst lid is van Dante Alighieri Nijmegen. Er heeft zich een socio gemeld die al sinds de jaren ‘80 (misschien de jaren ‘90) lid is. Bent u zelf langer lid of kent u iemand die langer lid is, laat het ons dan a.u.b. weten.
E-mailbericht U kunt een e-mailbericht sturen met daarin de naam van de socio (dat kan dus ook uw naam zijn) en het jaar waarin de socio voor het eerst lid was, naar:
[email protected].
6
NOVITÀ 11/2016
MEDEDELING
Nieuwjaarsbijeenkomst met Pubquiz
7
Oproep Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst op 11 januari organiseert het Dantebestuur een Pubquiz met vragen over Italië in de ruimste zin van het woord.
Aanmelden Indien u wilt meedoen stuurt u een e-mailbericht met uw naam en eventueel uw teamgenoten naar het e-mailadres
[email protected].
U kunt zich voor de quiz aanmelden, als team (4 tot 6 personen) of individueel. Van de individuele aanmeldingen zal de organisatie teams formeren.
U ontvangt enkele weken van tevoren een bevestiging van uw deelname.
Er zal gestreden worden om de eeuwige roem maar ook om mooie prijzen.
Leer Italiaans in Italie
● taal- en cultuurcursussen voor alle leeftijden ● 45 bestemmingen in heel Italië ● vanaf 1 week tot een heel studiejaar ● specials gastronomie, wijn & kunst ● géén administratiekosten ● persoonlijk advies
Vraag onze brochure aan! www.italstudio.nl Tel. 0345 520 152
■
[email protected]
TA A L- & C U LT U U R C U R S U S S E N V O O R A L L E L E E F T I J D E N
www.italstudio.nl
● mode- & designopleidingen in Milaan
AGENDA
NOVITÀ 09/2016
9
Il caffè in lingua... italiana
Informeel samenzijn en het Italiaans blijven oefenen! We bieden de mogelijkheid aan studenten en liefhebbers, soci en niet-soci van de Dante Alighieri om elkaar te ontmoeten en Italiaans te spreken. Ken je iemand die Italiaans spreekt en wil blijven oefenen? Neem hem/haar mee naar het Caffè in lingua... italiana. Ongedwongen Gedurende een uur, een keer per maand, zal er in een gezellige, ongedwongen sfeer met elkaar in het Italiaans gekletst worden of over een bepaald thema gesproken worden. Een van de docenten zal altijd aanwezig zijn.
Nijmegen Maandag 14 november van 10.00-11.00 uur in Bar Doppio Espresso, Plein 44 nr. 90, Nijmegen Arnhem Maandag 21 november van 10.00-11.00 uur in Bar Dudok Arnhem, Koningsstraat 40, Arnhem Let op Vooraf aanmelden is verplicht! De activiteit gaat door met minimaal vier deelnemers. Aanmelden kan via de website: www.dantenijmegen.nl/il-caffe-in-lingua
Geen huiswerk Je moet minimaal een jaar Italiaans hebben gestudeerd. Het is geen les, dus geen boek en geen huiswerk. Kosten Elke bijeenkomst kost € 5,00 en je betaalt de docent(e) als je binnenkomt.
Zodra het minimum aantal bereikt is ontvang je van ons een bericht
NOVITÀ 11/2016
NIEUWS
10
Tentoonstelling Gladiatoren, helden van het Colosseum
Misdaad Maffia en IS ruilen wapens voor kunstschatten
Gladiatoren; we kennen ze uit films, strips, boeken.
Kalasjnikovs en RPG-raketwerpers uit Oekraïne en Moldavië in ruil voor archeologische kunstschatten geroofd uit Irak, Syrië en Libië.
Ze fascineren ons. Maar klopt het beeld van de woeste mannen die leefden om te vechten? Die geen andere keuze hadden? Van wie velen snel en wreed aan hun einde kwamen in Romeinse amfitheaters? In de tentoonstelling Gladiatoren, helden van het Colosseum werpen we een blik achter de schermen en ontdekken een veelzijdig Romeind fenomeen. NB: Op 16 november geeft Fik Meijer een lezing over gladiatoren.
Van 1 oktober 2016 tot 5 maart 2017 www.museumhetvalkhof.nl
De Italiaanse krant La Stampa schrijft op basis van eigen onderzoek dat de illegale handel tussen de Calabrese maffia ‘Ndrangheta en de terreurgroep Islamitische Staat welig tiert. Undercoverjournalist Domenico Quirico deed zich voor als een puisant rijke kunstverzamelaar uit Turijn op zoek naar nieuwe artefacten. In een voormalig slachthuis van een verder leegstaande ... Lees verder op volkskrant.nl
NOVITÀ 11/2016
NIEUWS
11
Literatuur Nobelprijswinnaar Dario Fo overleden
Literatuur Nieuwe inrichting Uffizi in Florence
De Italiaanse toneelregisseur, toneelschrijver en acteur Dario Fo die in 1997 de Nobelprijs voor de Literatuur kreeg, is op 90-jarige leeftijd overleden. Dat meldt de Italiaanse regering.
Na een uitgebreide renovatie van het museum zijn de twee bekendste werken van Botticelli te zien in een nieuwe opstelling.
Volgens de Italiaanse krant Corriere della Sera had Fo de laatste maanden last van zijn longen en werd hij hier de afgelopen twaalf dagen voor behandeld in Milaan.
De werken worden nu verlicht door natuurlijk licht van boven af. Door de nieuwe opstelling kunnen bezoekers bovendien meer tijd doorbrengen bij de kunstwerken.
Premier Renzi zegt dat Italië een van de grootste voorvechters van het theater, cultuur en het burgerleven is verloren met de dood van de schrijver.
Door de renovatie, onder leiding van de Duitse directeur van het museum Eike Schmidt, was het museum, dat twee miljoen bezoekers per jaar trekt, gesloten sinds juli 2015.
Lees verder op nrc.nl
Lees verder op nrc.nl
NOVITÀ 11/2016
NIEUWS
12
Evenement Bellissimo Beek
Sport Voetbal International Italiëspecial
Op zondagmiddag 4 december zal Hotel de Musschenberg aan de Rijsstraatweg 154 te Beek Ubbergen geheel in Italiaanse sferen verkeren.
November staat bij Voetbal International in het teken van het Italiaanse voetbal. Het middelpunt van deze Maand van het Italiaanse voetbal is de VI Italië Special.
Ciao Helena en Soprattutto organiseren hier samen een Italiaans event. Een mooie gelegenheid om te proeven van heerlijke Italiaanse wijnen, exclusieve delicatessen zoals chocolade, olie, taralli. Shop Italiaanse mode, tassen, cosmetica, keramiek of stel je eigen Kerstpakketje samen. Kortom iedereen die van Italië houdt komt aan zijn trekken.
Marco van Basten heeft een groot aandeel in de samenstelling van het. De huidige FIFA-werknemer vertelt in de special uitgebreid over zijn verhouding met Italië.
4 december, van 12.00 tot 17.00 u. Hotel de Musschenberg, Rijksstraat 154, Beek. Toegang gratis
Vanaf 1 november te koop. € 7,99
De onvoorwaardelijke liefde voor het land waar hij zijn dromen leefde, druipt van de bladzijden. ‘Calcio pakt je’, zegt hij. ‘Ik denk dat er geen land in Europa is waar voetbal zo’n grote rol speelt in de maatschappij.’
NOVITÀ 11/2016
NIEUWS
14
Boeken Reis zonder einde
Boeken Onze vrouw in Aleppo
Roman van Marco Balzato.
Boek van freelance oorlogscorrespondent Francesca Borri.
Jaren vijftig. Ninetto Veloverbeen, een jongetje van negen, ontvlucht de ellende en uitzichtloze armoede van een Siciliaans dorpje. In Milaan vindt hij werk bij een wasserij: op de fiets brengt hij het gewassen en gestreken goed rond. Als hij vijftien is wordt hij aangenomen bij Alfa Romeo. Alles lijkt goed te gaan. Maar het geluk houdt geen stand. Zijn geest wordt verscheurd door een machteloos wantrouwen. En dan gebruikt hij zijn mes en belandt in de gevangenis. Hij vervreemdt van zijn vrouw, zijn dochter en de wereld. Marco Balzano: Reis zonder einde. € 22,50
Borri voert een gevecht aan twee fronten: enerzijds de hel van de Syrische oorlog, anderzijds de dagelijkse strijd met haar opdrachtgevers thuis en haar concurrenten ter plekke. ‘Het meest frustrerende’ zo schrijft Borri, ‘is dat het voor de opdrachtgevers niets uitmaakt of je nu vanuit huis in Rome schrijft, of vanuit Aleppo. Het betaalt hetzelfde: 70 dollar per artikel.’
Francesca Borri: Onze vrouw in Aleppo. € 18,99
NOVITÀ 11/2016
NIEUWS
15
Boeken Boeken De beroemde bereninvasie De galerijflat van Sicilië
Klassieker van Dino Buzzati.
Misdaadroman van Francesco Recami.
Het boek voor alle leeftijden verhaalt over de ijskoude winter, lang, lang geleden, die ervoor zorgde dat de hongerige beren de bergen van Sicilië verlieten en de vallei in trokken op zoek naar voedsel. Maar ook over hun gevecht tegen een leger wilde zwijnen; over een sluwe professor waarvan we niet zeker weten of hij een tovenaar is; over de snauwende Mamakindje de Kat, en, nog erger, over het verraad binnen hun eigen rangen.
Amadeo Consonni is gek op moordzaken. Claudio Giorgi drinkt veel te veel en slaat zijn vrouw en kinderen. De Angelis is de hele dag bezig met zijn mooie Opel en zijn parkeerplaats. Erika draagt strakke truitjes en te korte rokjes. Met z’n allen wonen ze in een galerijflat in Milaan.
Zal het de beren lukken om al deze tegenstand te overwinnen? Dino Buzzati: De beroemde bereninvasie van Sicilië. € 18,50. Verschijnt op 24 nov.
En dan gaat het mis. Te midden van misverstanden en geklungel ligt een lijk in een zak te wachten op vervoer. En op de parkeerplaats van De Angelis staan steeds andere auto’s.
Francesco Recami: De galerijflat. € 18,90
Vista sull’oliveto is vakantie dicht bij de natuur Een zalige plek om heerlijk te genieten,
te onthaasten,
even alle zorgen achter je te laten en de batterij weer op te laden. Hier hoor je alleen
de natuur.
Vista sull’oliveto is een bijzondere plek waar je ultiem kunt genieten van het goede leven en helemaal tot rust kan komen.
Dolce far niente. .. Vocabolo Acquavigna 3 05032 Poggiolo - Calvi dell’Umbria (TR) - Italia Tel: 0039 - 0744 - 710 621 Cel/Gsm: 0039 - 3 48 48 02 777 Cel/Gsm: 0031 - (0)6 - 10 68 38 48 Email:
[email protected] www.umbrievakantie.com
Countryhouse Appartementen met ontbijt
BOEKEN
Nieuwe roman van Alessandro Piperno
NOVITÀ 11/2016
17
Door Rob Kamp
Onlangs verscheen de nieuwe roman van Alessandro Piperno: Dove la storia finisce. Piperno is bekend in ons land van zijn romans Con le peggiori intenzioni, Persecuzione en Gli inseparabili (resp. Met de slechtste bedoelingen, Vervolging en De onafscheidelijken). Alessandro Piperno
NOVITÀ 11/2016
BOEKEN
18
Interview In de Corriere della Sera werd Piperno geïnterviewd door Raffaella de Santis. * Is deze roman geboren uit een wil om te veranderen? Piperno: Uit irritatie. Ik had het gevoel dat ik het risico liep een parodie op mijzelf te worden. Ik weet wat ik kan: een man van middelbare leeftijd opvoeren, sarcastisch en in zichzelf gekeerd; ergerlijke familieconflicten beschrijven. Met Matteo Zervi (hoofdpersoon van de roman, red.) had ik mij voor mijn gevoel meer moeten vermaken. In andere tijden had ik hem in een sensationelere achtergrond geplaatst. Nu wilde ik het stiekem doen. Is dit een overgang naar volwassenheid? Ik heb de tederheid in boeken leren liefhebben en de zachtaardigheid leren overwinnen. Een negatieve figuur als Dolochov in Oorlog en vrede wordt man wanneer hij, gewond geraakt in een duel, plotseling in huilen uitbarst en naar zijn moeder gebracht wil worden terwijl hij ondertussen vreest dat men hem niet durft te zeggen dat hij stervende is. Was je op zoek naar een minder verontwaardigde stem? Met het voortschrijden van de jaren wordt de stem steeds heser, zachter, authentieker. Het narcisme verdwijnt. Vandaag de dag ben ik minder streng. Ik had ook genoeg van mijn eerdere onderschikking van
mijn vloeiende bewoordingen en heb veel weggelaten, wat me een goed gevoel gaf. Ik wilde een eerlijk boek schrijven, veel zachtaardiger. Niet alleen een wind van slecht volk laten waaien. Waar hangt dat vanaf? Er zijn geen afkeurenswaardiger mensen dan die van de economische crisis. Ze zijn teruggekomen in zaken, waar zij dachten verlost te zijn van haat, armoede, oorlog, racisme en antisemitisme. Ik ben vier jaar geleden met dit boek gestart nadat ik de Premio Strega had gewonnen voor Gli inseparabilli. Ik zal verder niet verklappen hoe, maar laten we zeggen dat het einde van het boek alles overhoop haalt. De titel verwijst naar het boek van Fukuyama, Het einde van de geschiedenis en de laatste mens. In werkelijkheid eindigt de geschiedenis nooit. Ze gaat verder met wreedheden. Laten we het hebben over de vrouwelijke personages. Zij staan voor grote uitdagingen. Zo is er Federica, die met engelengeduld wacht op naar man. Federica is mild, toegeeflijk en gaat elk conflict uit de weg. Zij is voor mij een goed voorbeeld van iemand die een gematigd bestaan leidt. Staat u niet bekend als een vrouwenhater? Dat waren groteske beschuldigingen uit het verleden. Maar het is mogelijk dat ze
BOEKEN
NOVITÀ 11/2016
19
in mijn een gevoel van verheerlijking hebben bewerkt. Het is treffend dat u hebt afgezien van een sekskscène! Ik vind de verdringing veel interessanter dan de vertoning. Verhalende seks is saai. Er zijn twee goede manieren om seks in een roman te stoppen. De ene is de preutse 19de eeuwse manier, door alles weg te laten, zoals bij Flaubert. De andere is de directe manier, zoals bij Henry Miller of Philip Roth. Alles wat er tussenin zit is afschuwelijk of zelfs om te lachen. Uw boeken zijn wisselend ontvangen. Vreest u de reactie van de lezer? Ik geloof in boeken maar niet in literaire marketing. Een podium beklimmen voldoet uiteindelijk niet. Ik ben daar trouwens ook niet geschikt voor, vind het zelfs ongewenst. Ik ben in het echt een timide persoon. Ik lijd aan het syndroom van de bedrieger en leef voortdurend met de angst ontmaskerd te worden. Ik gedraag mij als de hoofdpersoon in Carrère’s roman L’adversaire: ik wil geen leugens verborgen houden. Heeft u er nooit over gedacht om een pseudoniem te gebruiken, zoals Elena Ferrante? Nee, nooit. Wat er om haar heen gebeurt vind ik nogal onwenselijk. Als het gaat om mijn verhouding met het jodendom dan heeft men de indruk dat ik een bedrieger ben. Ik kom uit een Jood-
se familie van vader op vader. Maar mijn moeder is katholiek. Ik ben een bastaard die zich nooit opgenomen heeft gevoeld in de gemeenschap. Voelt u zich thuis in deze tijd? Ik geniet van de snelheid en bezoek graag sociale media, al gebruik ik ze zelf niet. Ik ben een typische voyeur. Ik volg het leven van Belen Rodriguez op Instagram en daarnaast de achterlijke programma’s van Real Time. Ik ben verder noch nostalgisch noch traditionalistisch noch anachronistisch. Ik neig wellicht naar wrok en rancune; misschien werk ik daarom als een monnik: om mij te bevrijden.
NOVITÀ 11/2016
BOEKEN
20
Recensie Van de nieuwe roman verscheen in de Corriere della Sera een recensie van de hand van Pierluigi Battista. * Wie de briljante essays heeft gelezen die Piperno deze zomer in de Corriere della Sera schreef over de manier waarop schrijvers als Tolstoj, Flaubert en Proust hun personages plachten te introduceren in hun romans, begrijpt direct dat de manier waarop Piperno de personages introduceert in zijn nieuwe roman Dove la storia finisce geen secundaire kwestie is. Integendeel. De manier waarop een schrijver zijn personages introduceert, zo was de strekking van de essays, onthult zijn visie op de wereld, zijn opvatting over literatuur, zijn manier om de werkelijkheid te begrijpen. En dus rijst de vraag, als het gaat om de nieuwe roman van Piperno: vallen de personages daar met arrogantie het boek in? Zoeken ze in alle openheid de schijnwerpers? Ofwel kloppen ze beleefd op de deur van de lezer en laten ze zich stukje bij beetje ontdekken, zonder haast maar nooit helemaal? De tweede vraag lijkt juist. Als je de roman gelezen hebt, krijg je de indruk dat de personages die erin wonen de voorkeur geven aan de traagheid die hen beschrijft, zodanig dat ze niet lijken
te willen stoppen met over zichzelf te laten vertellen. Het is dat ze op het einde van het boek vernietigd dreigen te worden door een alles vernietigende explosie, waardoor ze er noodgedwongen mee ophouden. Een tragedie, die niet zorgt voor zuivering maar die een moment aanduidt waarop alles samenvalt – ‘dove la storia finisce’, zoals de titel luidt. De breuk, zoals Piperno het noemt. Ofwel een ‘waterscheiding tussen onverenigbare tijdperken: de tijd ervoor en de tijd erna’. De tijd erna, dat is waar het verhaal eindigt en daarmee de roman, abrupt onderbroken door de breuk, de ‘frattura epocale’. De tijd ervoor, dat zijn de pagina’s waarin de personages vorm krijgen, in een verhaal dat speelt in het chaotische Rome van het nieuwe millennium, waar alles zich mengt maar zonder er ooit iets nieuws of duurzaams van komt. Het is ook het Rome van een inmiddels afgesleten jodendom, wel geliefd maar niet vereerd. Een jodendom dat bestaat uit gewoonten, zegswijzen en tics. Als ze nog kinderen zijn overtreden de hoofdpersonages van de roman de vasten op Jom Kipoer met een sandwich met kipsalade. Als ze gejaagde volwassen zijn bereiden ze in hun keuken een koosjere cupcake voor een orthodoxe zaak in West Hollywood, of maken ze in het geheim muziek in de Italiaanse restaurants in Los Angeles.
BOEKEN
NOVITÀ 11/2016
21
Er is Giorgio, waarschijnlijk het meest problematische en ongrijpbare personage van de roman, in wiens karakter we dubbelzinnigheden en neuroses terugzien. Tweeledig zoals elk personage in de roman tweeledig is. Zo ook Matteo, een onbetrouwbare schurk, verraderlijk, roekeloos en onbedwingbaar polygaam. Een seriemoordenaar als het gaat om de gevoelens van iedereen die bij hem in de buurt komt, in het bijzonder vrouw en kinderen. Maar aan wie de lezer toch geen hekel kan hebben vanwege een diepgewortelde authenticiteit en omdat ook hij uiteindelijk een slachtoffer is van zichzelf. Er is de 49-jarige Federica Zevi, slachtoffer van een ontrouwe echtgenoot, die ze ondanks alles nog altijd liefheeft. Zij is de heldin van de roman, een onvermoeibare lezeres die de lezer op het spoor zet van de zoveelste vernedering en daardoor niet toekomt aan het lezen van De Buddenbrooks van Thomas Mann. En dan zijn er de kinderen en de gezinnen waar ze toe behoren of die ze aan het vormen zijn, in sommige gevalle dag na dag, met deze of gene vrouw, of juist niet aan het vormen zijn omdat het niet lukt. Kinderen van een vader die is verdwenen, die tussen Italië en Amerika een hele groep verlaten vrouwen heeft verzameld. Giorgio, de zoon van Matteo uit een vorig huwelijk, en Martina, de dochter van Matteo en Federica, zijn kwetsbare personen. De kwetsbare Martina, die haar vader niet
kan uitstaan omdat die haar echtgenoot Lorenzo Vincenzo noemt, maar die Lorenzo ook niet kan uitstaan, om redenen die de lezer pagina na pagina duidelijker worden. In een verbale tweestrijd met zijn vrouw Sara zegt Giorgio: ‘Waarom zijn vrouwen altijd teleurgesteld in mannen? Twee mogelijkheden: of mannen stellen standaard teleur ofwel vrouwen hebben te hoge verwachtingen.’ Welke van de twee het is blijft onbeantwoord. Zoals veel vragen in het boek onbeantwoord blijft en er geen oplossing komt voor pijnlijkheden als het boel eindigt en je nog geschokt bent vanwege de finale.
GESCHIEDENIS
De Romeinse familie Torlonia
NOVITÀ 11/2016
23
Door Rob Kamp
Rob Kamp over vader Giovanni en zijn zoon Alessandro Torlonia.
Villa Torlonia
NOVITÀ 11/2016
GESCHIEDENIS
24 Thorvaldsen: buste van Giovanni Torlonia
Tot de rijkste families in de Rome van de 19de eeuw behoorden de Torlonia’s. Van oorsprong was de familie niet Romeins maar Frans. De grondlegger van de familie was Marin Tourlonais, geboren in 1725 in Augerolles, een kleine plaats in de Auvergne. Zijn vader was keuterboer. Marin kwam met het gevolg van abt Charles de Montgon, geheim agent van koning Philips V van Spanje, aan in Rome. In Rome werd hij vervolgens kamerheer van kardinaal Troiano Acquaviva, de man die Casanova onderdak bood maar ook camerlengo van de katholieke kerk was. Na de dood van de abt ontving Marin een som geld waarmee hij in 1752 een stoffenhandel begon die hij langzamerhand wist uit te breiden. Hij neemt in die tijd de nieuwe naam Marino Torlonia aan. In 1785 overlijdt hij.
Giovanni Torlonia (1754-1829) De opgang van de familie krijgt gestalte onder Giovanni Torlonia. Hij trouwde met Anna Maria Schultheiss uit Donaueschingen. Zij is afkomstig uit een familie van handelaren. Eerder was zij getrouwd geweest met Agostino Chiaveri, een stoffenhandelaar die een winkel had bij de Piazza di Spagna en waarvan Giovanni een associé was. Anna Maria had uit het eerdere huwelijk twee zonen. In 1782 richt Giovanni naast de winkel ook een bank op. In de Franse tijd heeft Torlonia het alleenrecht voor aanbestedin-
gen voor de bevoorrading van de stad. De bank wordt een referentiepunt voor zowel de Heilige Stoel als de Romeinse adel als het gaat om het lenen en belenen van geld tegen het onderpand van bezittingen. Tot 1840 bestaan die bezittingen alleen uit juwelen en snuisterijen. Daarna ook uit bijvoorbeeld landgoederen. In 1794 ontvangt Giovanni van de Furst van Donaueschingen, de Prins von Furstenberg, een titel als vertegenwoordiger van de vorst bij de Heilige Stoel. Voor zijn verdiensten voor de Heilige Stoel op financieel gebied verleent Pius VI hem de titel van Marchese di Roma Vecchia en later verleent Pius VII hem de titel van Principe di Civitella Cesi. Ondertussen heeft
NOVITÀ 11/2016
GESCHIEDENIS
25 Canova: Ercole e Lica
Giovanni ook ter meerdere glorie van zijn aanzien enkele titels gekocht. De twee zoons van Giovanni’s vrouw uit het eerdere huwelijk met Chiaveri worden compagnon bij de Torlonia Bank. Om zijn aanzien te vergrote koopt Giovanni in 1807 het Palazzo Bolognetti aan de piazza Venezia. In 1903 zou het palazzo worden afgebroken vanwege de bouw van het Vittoriano, het monument ter ere van koning Vittorio Emanuele II. Het luxueuze palazzo werd na de aankoop door Giovanni Torlonia grondig verbouwd. Architect van de verbouwing was Giovanni Battista Caretti, terwijl Francesco Podestie verantwoordelijk was voor de inrichting. Het gebouw was vol van kunst, waaronder Canova’s Ercole & Lica. Heden ten dage herinneren slechts enkele oude foto’s en wat restanten in het Museo di Roma aan het rijke interieur van het palazzo. Giovanni’s vrouw hield in het palazzo een salon. Stendhal, die in 1827 in Rome was, noemde het palazzo een van de mooiste van de stad.
Bank Hoe kwam Giovanni aan alle kunst? Dat kwam door de Torlonia Bank. De bank leende en beleende. Tijdens de Franse bezetting van Rome verpandde de Romeinse adel veel van hun bezittingen aan de bank om de hoge belastingen op te
kunnen brengen. Veel van die bezittingen vervielen uiteindelijk aan de bank, dus aan Giovanni Torlonia. Niet alle kunst kwam bij Giovanni in het palazzo terecht. Samen met Vincenzo Pacetti had Giovanni een kunsthandel opgezet. Vooral veel Grand Tour-reizigers wisten de kunsthandel te vinden. Een van de aanzienlijkste Romeinse families die bij de Torlonia Bank terecht kwamen was de familie Giustiniani, die in het bezit was van een belangrijke verzameling kunst en beeldhouwwerken. Na de Napoleontische tijd was de hele verzameling overgegaan in handen van de Torlonia’s, de Pruisische koning Friedrich Wilhelm
NOVITÀ 11/2016
GESCHIEDENIS
26 Wapen van de familie Torlonia
III, kardinaal Fesch, en anderen. Het eerste contact tussen Giustiniani en Torlonia dateert van 1788 en ging om een restauratie van de beelden. In 1793, na de dood van Benedetto Giustiniani, kreeg Torlonia het verzoek een inventaris op te stellen. Rond die tijd maakte de kunsthandel van Torlonia ook inventarissen van alle andere Romeinse verzamelingen. Daaruit kwam naar voren dat er meer dan 10 duizend werken bij de verschillende families aanwezig waren. Vincenzo Giustiniani had samen met zijn broer Benedetto in 1802 648 schilderijen en vele klassieke beelden. Na die datum viel de verzameling uit elkaar.
Bonaparte Lucien Bonaparte, de broer van Napoleon, kocht drie marmeren beelden, een bas-reliëf (nu in het bezit van de Vaticaanse Musea) en zes doeken van groot formaat. Friederich Wilhelm III van Pruisen kocht en bloc 157 van de beste schilderijen voor een museum in oprichting in Berlijn. Ook kardinaal Fesch, een halfoom van Napoleon en aartsbisschop van Lyon kocht een groot aantal schilderijen. (Kardinaal Fesch liet na zijn dood 16 duizend stukken achter, die terecht zijn gekomen in musea in Lyon en Ajaccio terecht zijn gekomen.) In 1816 verviel het restant van de verzameling van Giustiniani aan Giovanni Torlonia wegens het niet nakomen van betalingsverplichtingen tijdens de Franse tijd.
De kunsthandel van Torlonia en Pacetti was een belangrijke machtsfactor in de stad, zoals blijkt uit het verhaal over de erfenis van Bartolomeo Cavaceppi (17171799), beeldhouwer en tevens restaurateur van beelden van onder andere de Villa Albani. Cavaceppi had zijn atelier en zijn collectie na zijn dood toegezegd aan de Accademia di San Luca. Torlonia wist de erfenis in zijn bezit te krijgen voor de prijs van 10 duizend scudi. Grote delen van deze verzameling zijn nog altijd in het bezit van de familie. Veel werken zijn sinds 1893 tentoongesteld in het Museo Torlonia. Het museum was gehuisvest in een palazzo in de via Lungara in Trastevere. In de jaren ’60 echter is het museum gesloten en zijn de werken in depot opge-
GESCHIEDENIS
NOVITÀ 11/2016
27 Toegang tot Casino dei Principi aan de via Nomentana
borgen. Van het palazzo zijn verschillende appartemensen gemaakt. De Italiaanse overheid heeft lange tijd geprotesteerd tegen de slechte verzorging van de in totaal 620 beelden. Onlangs lijkt daar een oplossing voor te zijn gekomen. Met de familie Torlonia is overeengekomen dat er een tentoonstelling zal worden samengesteld uit de collectie, die geldt als de beste na die van de Vaticaanse Musea en het Museo Capitolino. De tentoonstelling zal eerst in Rome te zien zijn en daarna op reis gaan.
Villa Torlonia Om nog meer glans te geven aan zijn naam kocht Giovanni in 1797 een landgoed aan de via Nomentana, dat eerder in bezit was geweest van kardinaal Pamphilji (die er een casino voor feesten en partijen had laten bouwen) en kardinaal Filippo Colonna, die het verder uitbreidde. Uit de akte blijkt dat het geheel een residentieel karakter had, met een tuin met talrijke beelden die door Pacetti op waarden werden geschat. De behuizing op het landgoed werd direct aangepakt. Hiervoor werd Giuseppe Valadier in de arm genomen, een grote naam onder de neoclassicistische architecten en de zoon van de bekende goudsmid Luigi Valadier. Giuseppe Valadier maakte de woning bewoonbaar, liet er scuderie (stallen) bouwen en richtte het oude Casino Abbati (nu Casino dei Principi) opnieuw in. Een monumen-
tale toegang aan de via Nomentana werd later in verband met een verbreding van de weg vervangen door een andere. Valadier zorgde ook voor een nieuwe inrichting van de tuin, met paden en fonteinen. De paden waren zo ingericht dat het palazzo zelf op het snijpunt lag. Het palazzo was bereikbaar via een laan van steeneiken die liep van de Scuderie Vecchie langs het Casino dei Principi. Om de uitstraling van zijn naam te vergroten kocht Giovanni naast enkele nieuwe titels ook het Palazzo Giraud of Castellesi, in de via della Conciliazione. In 1829 overleed Giovanni Torlonia. Hij liet vijf kinderen na, waarvan twee dochters die allebei
NOVITÀ 11/2016
GESCHIEDENIS
28 Buste van Alessandro Torlonia
een bruidsschat kregen. De zonen Marino, Carlo en Alessandro verdeelden de rest van de bezittingen. Marino Torlonia erfde het handelsgedeelte (behalve de bank). Deze tak van de familie is ook vandaag de dag nog actief. Aan het hoofd staat de 7de prins van Civitelli-Cesi, die is geboren in 1962. Carlo Torlonia was een geestelijke. Hij bestemde het geld dat hij kreeg voor goede doelen en een huis voor zichzelf in Castelgandolfo. Alessandro Torlonia erfde de bank, de paleizen en de Villa Torlonia. Hij is degene die in feite de activiteiten van zijn vader voortzette.
Alessandro Torlonia (1800-1866) Alessandro kocht veel grond en luxueuze residenties in Rome, waarmee hij de ambities van zijn vader om aansluiting te vinden bij de oude Romeinse aristocratie voortzette. Hij trouwde in 1840 met Teresa Colonna, van zeer oude adellijke afkomst, waardoor hij verder opklom op de ladder. Alessandro kocht ook de villa Albani (maar zonder de muntencollectie en de bibliotheek). Buiten Rome bezat hij Tarquinia, Ceri en Cerveteri. De Etruskische fresco’s van de Tome Francois uit Vulci liet hij overbrengen naar de Villa Albani.
Alessandro beschouwde zichzelf al de werkelijke erfgenaam van zijn vader en was zich altijd bewust van de plicht om diens erfenis zo goed mogelijk door te geven. Opdrachten tot bouwen hoorden daarbij. Zijn vader was al een belangrijke opdrachtgever maar Alessandro wilde de grootste mecenas van zijn tijd worden, vergelijkbaar met mecenassen uit de renaissancetijd. Alessandro was al bij al echter minder mondain dan zijn vader. Hij voelde het mecenaat meer als plicht dan dat het voortkwam uit passie. Het werk van Valadier, de schilderijen van Giuseppe Landi, Vincenzo Camucini en Pelagio Pelagi, de beeldhouwwerken van Canova – ze waren allemaal vooral nodig
NOVITÀ 11/2016
GESCHIEDENIS
29 Villa Albani
om de beroemde feesten in het Palazzo Bolognetti aan de piazza Venezia op te luisteren. Vader Giovanni had alle mogelijkheden die zijn positie hem bood aangegrepen en uitgebuit. De verwerving van grond en vastgoed speelde een belangrijk rol. Alessandro borduurt daarop voort. Als in 1833 de erfenis van Giovanni is afgehandeld begint Alessandro direct met de verfraaiing van het palazzo in de stad aan de piazza Venezia. Hij laat bovendien een grafkapel voor de familie bouwen in Sint Jan in Lateranen. En hij start met de verbouwing van de villa aan de via Nomentano fuori Porta Pia, met als doel dat de villa in een adem genoemd zou worden met de villa’s
van Albani, Borghese, Ludovisi en Pamphiliji. De ambitie van Alessandro om iedereen te overtreffen staat aan de basis van het bijzondere eclecticisme van architectuur en decoraties waarvoor hij opdracht verleende.
Villa Albani Aanvankelijk wilde Alessandro zich meten met kardinaal Albani. Hij kocht in 1866 de Villa Albani, die na Napoleons veldtocht in Italië overigens al lang niet meer de oorspronkelijke glorie bezat. Maar Alessandro liet boven de deuren van de villa zijn eigen
NOVITÀ 11/2016
GESCHIEDENIS
30 Beeld van Cavaceppi
naam aanbrengen, waarmee de Albani’s hadden afgedaan. Vervolgens ontstond een grote rivaliteit met de nog altijd bijzonder vermogende familie Borghese. De Borghese’s stonden in hoger aanzien, niet zozeer vanwege hun rijkdom maar vanwege hun geschiedenis, hun mecenaat en de aanhang die ze hadden bij het Romeinse volk. De villa Borghese was voor iedereen toegankelijk en in de tuinen werden bijeenkomsten, feesten en voorstellingen georganiseerd. Om met de Borghese’s te kunnen wedijveren wilden Alessandro in zijn park een amfitheater, een toernooiveld en een overdekt theater laten bouwen. De keren dat deze voorzieningen gebruikt zijn zijn echter op een hand te tellen door een omslag in het leven van Alessandro.
Tegenslagen Als eerste overleed zijn broer Carlo in 1847. Daar kwam de geestesziekte van zijn vrouw Teresa Colonna bij, met wie hij in 1840 was getrouwd en die hem geen zonen maar wel twee dochters schonk waarvan er een overleed. En dan was er de politieke onrust in 1848, die leidde tot de kortstondige Romeinse Republiek, waarna de stad werd belegerd door de Franse legers. Het waren deze gebeurtenissen die ervoor zorgden dat Alessandro zich terugtrok uit het mondaine leven.
Door een gebrek aan persoonlijke documenten is het nu lastig te bepalen wie Alessandro precies was en waardoor zijn keuzes werden beïnvloed. Veel wat er over hem is geschreven dateert van na zijn dood. Zeker is dat zijn keuzes van Alessandro zijn bepaald door zijn ongelukkige geschiedenis: een geesteszieke vrouw, geen mannelijke erfgenamen. Hij hield zich op latere leeftijd vooral bezig met het veiligstellen van het familiepatrimonium door investeringen in landbouw, fondsen en vastgoed. Voor wat betreft de Torlonia Bank ging hij een samenwerking aan met Spada Flaminia, die de bank beheerde. Zelf ging Alessandro zich bezighouden met de drooglegging
NOVITÀ 11/2016
GESCHIEDENIS
31 San Pantaleo-kerk in Rome
van het Fucino-meer, bij Avezzano uit de Abruzzen. Het meer was 6,3 km breed en 21 km lang. Torlonia gaf de opdracht voor de drooglegging aan de Zwitserse ingenieur Mayor de Montricher, die er 13 jaar mee bezig was, van 1862 tot 1875. Het zeer vruchtbare gebied van 14 duizend hectare is inmiddels overgedragen aan de Regione Abruzzo. De vele tijdens de drooglegging gevonden antiquiteiten kwamen in het bezit van de familie Torlonia. Na het overlijden van zijn broer en zijn dochter stond Alessandro de regie over de theaters af. De villa aan de piazza Venezia werd verhuurd. Zijn mecenaat richtte zich op de kerken die verbonden waren met de familie of met zijn persoonlijke devotie en op het Torlonia-museum aan de via Lungara.
San Pantaleo-kerk Alessandro liet architect Valadier een nieuwe voorgevel ontwerpen voor de San Pantaleo-kerk in Rome, waar aanvankelijk zijn vader begraven zou worden. Uit veel blijkt dat Alessandro weliswaar een groot mecenas was maar geen echte liefhebber. Hij volgde het werk en de mensen met aandacht maar was ook scrupuleus. Hij hield de tijd die er aan een project werd besteed scherp in de gaten, evenals de planning en de uitgaven. Als het gaat om de stijl van de villa’s weten we dat zijn broer Carlo hem assisteerde met
literaire en historische bronnen voor de ornamenten. Naast Carlo was er de architect Caretti die de plannen realiseerde. Alessandro Torlonia overleed in 1886. Hij werd begraven in een Franciscaner pij. Bij zijn dood liet hij een dochter achter. Zij trouwde om de dynastie veilig te stellen met Alessandro Giulio Borghese, die de naam Torlonia aannam. Uit het huwelijk werden twee zoons geboren. Giovanni Borghese Torlonia bleef ongetrouwd en was zeer in zichzelf gekeerd. Hij wijdde zich aan het landgoed. In 1925 verhuurde hij de Villa Torlonia aan Mussolini, die er tot 1943 woonde. Zelf woonde hij in de Casina delle Civette waar hij in
NOVITÀ 11/2016
GESCHIEDENIS
32 Casina delle Civette
1938 overleed. Daarna wordt het onder andere bewoond door geallieerden. Later raakt het pand vervallen, totdat het uiteindelijk in handen komt van de gemeente Rome. Die laat het rond de millenniumwisseling restaureren en stelt op de bovenverdieping werken van de Romeinse school tentoon. De andere zoon, Carlo, was senator vanaf 1939. Hij was tweemaal getrouwd. Het tweede huwelijk schonk hem een dochter, die in 2000 overleed. De huidige Torlonia’s komen allemaal voort uit de tak van Marino en aanverwante families. In een volgend deel meer over de Villa Torlonia en de grafkapel.
Bronnen Villa Torlonia. Guida – Notizie Storiche, 2006. Villa Torlonia. L’ultima impresa del mecenatismo romano, 1987. Ricerca di storia dell’arte, 28-29 1986. Caravaggio e i Giustiniani. Catalogus Berlijn-Rome, 2001.
— ADVERTENTIE —
UMBRIË EN MUZIEKFESTIVALS
Umbrie is de enige Italiaanse regio die niet aan de zee grenst. Deze rustige regio van Italie waar de tijd lijkt stil te staan, heeft bergen, heuvels, authentieke dorpen en een heerlijke lokale keuken. Wat veel mensen niet weten is dat er in Umbrie iedere zomer een aantal muziekfestivals van wereldfaam worden georganiseerd.
Perugia is de hoofdstad van Umbrie en een levendige studentenstad. Ieder jaar wordt hier in de maand juli Umbria Jazz georganiseerd, een groot en bekend Jazz festival waar in het verleden al grote namen optraden,
zoals Miles Davis, Sting, George Benson, Santana, Mark Knopfler, BB King, Herbie Hancock.
Eind juli wordt ieder jaar de Trasimeno Blues georganiseerd. De concerten van veelal beroemde blues muzikanten hebben allemaal plaats in de omgeving van het Trasimeense meer. Er zijn betaalde voorstellingen, maar ook iedere avond een gratis voorstelling veelal op een dorpsplein of in het plaatselijk park. In Spoleto wordt ieder jaar een klassiek muziek festival gehouden: het Festival dei 2 Mondi Dit festival is ieder jaar eind juni, begin juli. Spoleto
is een middeleeuws stadje op 1,5 uur van Rome en vlakbij de Monti Sibbilini, een walhalla voor natuurliefhebbers, wandelaars en liefhebbers van een goede lokale keuken. Kom naar Umbrie op vakantie en geniet van dit alles. Lees meer over Umbrie op de blog: www.villainumbria.com/nl/umbrie-blog. Voor meer informatie over vakantiehuizen in Umbrie: www.villainumbria.com. Wij spreken Nederlands.
NOVITÀ 11/2016
AGENDA
Cultureel programma Alliance Française seizoen ‘16/’17
Lezing Violette van der Spek: ‘Trois Nimégeois à la cour du Duc de Berry, l’oeuvre des Frères de Limbourg’ wo 16 nov 2016, 20.00 u Rozenhof, H. Landstichting Muziek Muzikale avond met Frédéric Dorfmann: ‘La victoire en chantant’ wo 7 dec 2016, 20.00 u De Muse, Malden
34
Multimediavoorstelling Sylvain Lelarge: ‘Cueilleurs de mots’ ma 30 jan 2017, 19.30 u Kandinsky College, Nijmegen Presentatie Martine Cadière: ‘Jacques Prévert, le poète magnifique’ do 2 feb 2017, 20.00 u Rozenhof, H. Landstichting Muziek Café Concert met ‘Les Copains’ do 16 mrt 2017, 19.30 u De Muse, Malden Lezing Cédric Cabanne: ‘La Corse, une région à part?’ di 21 mrt 2017, 20.00 u Café Zaal Groenewoud, Nijmegen Lezing Lezing door Marc Smeets: ‘Un auteur oublié, Louis Desprez (1861-1885)’ do 20 apr 2017, 20.00 u Rozenhof, H. Landstichting
