PowerPoint-presentatie

TIJDVAK 5

Tijd van ontdekkers en hervormers 1500-1600 Andere namen voor deze tijd:

Renaissancetijd 16e eeuw

18 Ontdekkingsreizen 19 Mens- en wereldbeeld van de renaissance 20 Herleving van de Oudheid

21 De Reformatie 22 De Nederlandse Opstand Het pictogram: Op de achtergrond een tekening van Leonardo da Vinci: de mens als volmaakt wezen. Op de voorgrond een schip van ontdekkers zoals Columbus

Dit tijdvak hoort bij de VROEGMODERNE TIJD

18 ONTDEKKINGSREIZEN Het begin van de Europese overzeese expansie. Op 8 juli 1497 begon de In de loop van de 15e eeuw ontdekten de Portugese zeeofficier Vasco da Europeanen zeeroutes naar Afrika, Azië en Gama met vier schepen en 170 Amerika. Langs de kusten van deze werelddelen bemanningsleden een stichtten ze forten, van waaruit ze handel ontdekkingsreis naar India (zie dreven met de plaatselijke bevolking. In kaart). Na de kaap te hebben Amerika beperkten de Europeanen zich niet tot gerond, maakte hij een stop in handel aan de kust. Ze veroverden er gebieden Malindi aan de Afrikaanse die ze als vestigingsplaats of wingewest gingen oostkust. Daar nam hij een exploiteren. Deze expansie ging ten koste van Arabische gidsDa aan boord, die In wilde Gama handelscontracten met deIndia oorspronkelijke bewoners, de Indianen, sluiten die hem navigeerde naar India, inheemse maar hij werd tegengewerkt niet tegen leiders, de Europese indringers opgewassen door Arabische waar hij op 20 1498een concurrent zagen. Het duurde handelaren, diemei in hem waren. aankwam. enige jaren voordat de Portugezen in India vaste voet aan de WAT EEN VOORBEELD VAN EEN grondISkregen. Om te bewijzen dat hij er was geweest, nam Da ONTDEKKINGSREIS UIT DEZE PERIODE? Gama op zijn terugreis specerijen mee.

19 MENS- EN WERELDBEELD VAN DE RENAISSANCE Het veranderende mensen wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. Aan voorbeeld Een het eind van is het de Middeleeuwen uitbeelden ontstond vanrijke in mensen. stedenLinks (het Maria eerst in met Italië) een grote Jezus, geschilderd opleving van kunstinen1305. wetenschap. De Rechts hetzelfde kritische, onderzoekende tafereel, houding van Grieken geschilderd en Romeinen door werd een weer aangenomen. Daarbij renaissancekunstenaar stond kennis van de mens in 1460. en de wereld in het Maria en Jezus middelpunt vanzijn de veel belangstelling, meer dan natuurlijker kennis van godsdienst, afgebeeld, zoals als in de ‘echte mensen’.gebruikelijk Middeleeuwen Op de was. Een mens kon achtergrond op eigen kracht zie heel je een wat ‘echte bereiken, zo werd wereld’, door perspectief gedacht. ruimtelijk weergegeven. WAT IS HIERVAN EEN VOORBEELD IN DE RENAISSANCEKUNST?

20 HERLEVING VAN DE OUDHEID Een hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid. Door de renaissance raakte de klassieke oudheid in Europa erg in de mode. De Grieken en Romeinen waren nooit helemaal verdwenen. De middeleeuwse geestelijken bestudeerden hun filosofie. Latijn bleef altijd de taal van kerk en wetenschap. Rond 1450 groeide de belangstelling ook bij burgers, vooral in steden in Noord-Italië. Deze steden waren rijk en onafhankelijk. Ze leken beetjestaat op stadstaten uit de Ineen Venetië dit ruiterbeeld oudheid. De burgers wilden net als de van een 15e-eeuwse burgers in de Oudheid worden: legeraanvoerder. Het lijkt preciespolitiek Een voorbeeld is het kopiëren van de Grieks-Romeinse bouwkunst. Aan bewust, bezig met kunst op de ruiterbeelden die deen cultuur. deze in 1567 gebouwde Italiaanse villa is dat goed te zien: zuilen, timpanen, Romeinen van hun keizers en een koepelvormig dak, beeldhouwwerk. De villa had bijna wel in de WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DE legeraanvoerders maakten. Oudheid gebouwd kunnen zijn. HERLEVING VAN DE OUDHEID?

21 DE REFORMATIE De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. Tegen de Luther publiceerde rijkdom van 95de stellingen kerk en tegen de aflaathandel. misstanden (zoals de handel Toen de in paus en de Duitse aflaatbrieven) ontstonden keizer hem aan vroegen het eind zijn van geschriften de Middeleeuwen tegen de rooms-katholieke protesten. Het bekendst kerkistehet herroepen, optreden van weigerde de monnik hij dat. Zo ontstond Luther. Maarten een nieuwe christelijke WAT DEED HIJ kerk: INde 1517, protestanten.DE WAARDOOR Veel REFORMATIE Duitse vorsten OP GANG kozen KWAM? Luthers kant, en daarmee ook hun onderdanen. WAAROM ZIJN DE AFBEELDINGEN TYPEREND VOOR DE REFORMATIE?

De afbeeldingen laten het verschil in uiterlijke stijl tussen katholiek en protestant zien. De katholieke kerk hecht aan uiterlijk vertoon in een rijk versierde kerk met veel beelden en altaren. De protestanten zijn tegen rijkdom in de kerk, heiligenbeelden en altaren. Voor hen gaat het alleen om de verkondiging van Gods Woord: de preek vanaf de preekstoel.

22 DE NEDERLANDSE OPSTAND Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat. De Nederlanden omvatten in de zestiende eeuw ongeveer het gebied van de huidige Benelux. Zij werden geregeerd door de katholieke vorst Filips II, die ook koning van Spanje was. De opstand tegen hem slaagde uiteindelijke alleen in de noordelijke provincies. Die stichtten een nieuwe Republiek: De zeven provincies die in 1579 een ‘nadere unie’ hadden gesloten. HOE HEETTE DIE UNIE EN WELKE GEWESTEN HOORDEN ERBIJ?

Dat was het ‘Plakkaat van Verlating’ (1581). Er stond in dat een vorst er voor zijn volk is, en niet omgekeerd. Een vorst moet zijn volk rechtvaardig en redelijk regeren en mag hun rechten niet schenden. En als hij dat niet doet, mogen zijn onderdanen hem afzetten en een andere vorst kiezen. Het was de eerste keer in geschiedenis datgewesten zo Dat de wasEuropese de Unie van Utrecht. De waren Holland, iets gezegd werd. Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Friesland en Groningen. Deze gewesten besloten de koning af te zetten. HOE HEETTE HET DOCUMENT WAARMEE ZE DAT DEDEN EN WAT STOND ERIN?

TIJDVAK 6

Tijd van regenten en vorsten 1600-1700 Andere namen voor deze tijd:

Gouden Eeuw (Nederland) 17e eeuw

23 Het absolutisme 24 De Gouden Eeuw 25 Handelskapitalisme 26 De wetenschappelijke revolutie Het pictogram: Op de achtergrond de Herengracht in Amsterdam, symbool voor de woonplaats van stedelijke burgers: de regenten. Op de voorgrond een koningskroon, symbool voor koninklijke macht van absolute vorsten buiten Nederland.

Dit tijdvak hoort bij de VROEGMODERNE TIJD

23 ABSOLUTISME Het streven van vorsten naar absolute macht. In de vroegmoderne tijd werden veel staten steeds centraler bestuurd. Vorsten waren de spil in dit Zij De afbeelding toont de titelpagina vancentralisatieproces. het in 1660 gepubliceerde trokken steeds meer naar zichThomas toe. OpHobbes. den duur boek ‘Leviathan’ van macht de Engelsman In regeerde dat boek de vorst absoluut: zijn wil stond bovengezag de wet. pleit Hobbes voor een sterk vorstelijk omEr dekwamen burgers tegen theorieën dit vijanden absolutisme verdedigden.Als Zoer zou de macht van zichzelf endie tegen te beschermen. geen gezag was, de vorstde door God gegeven zijn. De vorst aan niemand zouden mensen elkaar ‘verslinden’: ‘dehoefde ene mens is voor de verantwoording te leggen, behalve aan God. Hij absolutisme: stond boven andere een wolf’.af Deze theorie paste goed bij het de standen. Datgezag was de natuurlijkedeorde. Er verandering in willen vorst moest uitoefenen, onderdanen moesten hem brengen zou in strijd zijn met God’s wil. zou het een chaos onvoorwaardelijk gehoorzamen. Anders worden, meende Hobbes. WAT IS EEN VOORBEELD VAN ZO’N THEORIE OVER DE ABSOLUTE MACHT VAN DE VORST? Op de tekening zie je dat de vorst en zijn onderdanen één lichaam vormen. Daarmee wilde Hobbes zeggen dat ze niet zonder elkaar konden. Als de onderdanen hun vorst ongehoorzaam waren, dan zou het lichaam uit elkaar vallen. Ook de vorst kon niet helemáál buiten zijn volk om regeren. Hij moest erop toezien dat het zijn volk goed ging. Hoe welvarender zijn volk, hoe groter zijn macht.

24 DE GOUDEN EEUW De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek. Deeen In Republiek tijd waarin vocht Europa verschillende bijna alleen oorlogen maar met monarchieën Engeland uit kende, om de heerschappij was Nederland tereen zee.republiek. In 1667 behaalde Bijzonder admiraal was dat de macht Michiel niet de Ruyter bij grachtengordel een een centrale spectaculaire regering lag, overwinning: maar bij de zijn zeven vloot De beroemde gewesten. voer naar Chatham, Bijzonder was Engelse ook dat marinebasis het kleine land in Kent, economisch en van Amsterdam is ineen de 17e sterkergegraven. vernietigde was daar dan de grote grotere mogendheden. De Royal Niet alleen Charles, methet eeuw De stadoorlogsbodems. breidde handel, vlaggenschip met van de marine, namen en visserij de Hollanders werd veel zich toenook snel uit,nijverheid, eenEngelse teken landbouw van geldtrofee als verdiend. Van naardat huis. geld De aanval een opsterke Britsemilitaire bodem was vloot rijkdom enmee welvaart. Aan dewerd opgebouwd. gedurfd liet In de de militaire 17e eeuw macht bereikten van de deHollanders macht en de in de grachtenen lieten rijke kooplieden culturele 17e eeuw bloei zien.van Op het de Republiek schilderij zie eenjehoogtepunt. het Engelse Dat uitte mooie herenhuizen bouwen, zichwat vlaggenschip in kunst en (Engelse wetenschap, vlagwel achterop) die op een metheel de Nederlandse hoog peil die uitstraling betreft stonden. vlag in top. Met afgunst en verwondering keken buitenlanders wat leken op paleizen. naar de prestaties van dat kleine land. WAT IS EEN VOORBEELD VAN DE CULTURELE BLOEI IN DE WAT IS EEN VOORBEELD VAN DE MACHT VAN DE REPUBLIEK? NEDERLANDSE REPUBLIEK IN DE GOUDEN EEUW?

25 HANDELSKAPITALISME Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. Wat isde Door een ontdekkingsreizen voorbeeld van kwamen Europeanen in contact met andere handelskapitalisme? werelddelen en ontdekten ze producten die indoor Europa niet bekend In In 1600 werd waren. Het verkrijgen die particulieren de Britsevan Oostproducten en het vervoer ervan naar Indische Compagnie opgericht. Europa was kostbaar. Er waseen een vloot Al snel werd de Compagnie nodig met bekwame zeeluidie en soldaten koninklijke onderneming, om afstand te het concurrenten alleenrecht opop handel met houden. Handelscompagnieën India verwierf. In de loop der werden Uit Amerika namen de Spanjaarden in de 16e eeuw een voedselgewas mee dat opgericht om dit mogelijk te maken. Zo tijd groeide de Compagnie uit de Europeanen niet kenden: de aardappel. In de eeuwen daarna groeide de ontstond een uitwisseling van in tot de koloniale machthebber aardappel uit tot basisvoedsel in veel landen. Zelf introduceerden de producten tussen India. Dat bleef ze verschillende tot 1858, Spanjaarden in Amerika het paard. werelddelen. toen ze werd overgenomen door ZIJN de staat. WAT VOORBEELDEN VAN DEZE UITWISSELING?

26 DE WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE De wetenschappelijke revolutie. Door de nieuwe wetenschappelijke houding die in de renaissancetijd was ontstaan, werd er steeds vaker onderzoek gedaan met waarnemingen en proeven. Daardoor ging de wetenschap sterk vooruit. Steeds meer mensen dachten dat niet uit oude gezaghebbende boeken, maar door experiment en onderzoek veel geleerd kon worden. Vorsten en regeringen zagen het belang van wetenschap in. WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DE WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE?

De Franse koning Lodewijk XIV wordt voorgesteld aan de leden van de door hem Antonie opgerichte des Sciences. Je ziet verschillende hulpmiddelen vanAcadémie Leeuwenhoek (1632-1723) ontdekte met een zelf in elkaar van wetenschappen (welke?) uitgebeeld. Schilderij uit 1667. geknutselde microscoop micro-organismen in een druppel slootwater. Hij

maakte tekeningen van het leven dat hij onder de loep nam, zoals rechts een insectenoog. Van Leeuwenhoek stond aan de basis van de bacteriologie.

TIJDVAK 7

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800 Andere namen voor deze tijd:

Eeuw van de Verlichting 18e eeuw

27 De Verlichting 28 Verlicht absolutisme 29 Plantages en slavernij 30 Democratische revoluties Het pictogram: Op de achtergrond een proef met een elektriseermachine door gepruikte heren, leden van een wetenschappelijk genootschap: symbool voor Verlichting. Op de voorgrond de guillotine, symbool voor de Franse Revolutie.

Dit tijdvak hoort bij de VROEGMODERNE TIJD

27 DE VERLICHTING Rationeel optimisme en een ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. Door In 1772 wetenschappelijke kwam het laatsteontdekkingen deel uit van in de 17e eeuw de Encyclopédie was gebleken datvan de de mens Fransman door eigen onderzoek de Diderotom wereld (1713-1784). zich heen kon In totaal verklaren bevatte en er ook verbetering hetaan in werk kon70.000 brengen. geïllustreerde In de 18e eeuw ging men zo ook artikelen over de samenleving over zeer uiteenlopende denken. Mensen die hun verstand zaken, waar zouden gebruikten, Diderotvanzelf samen ‘het met licht zien’: ze zouden er anderen door kennis twintig op vooruit jaar aan gaan. had Ze gewerkt. moesten dan wel de Zijn doel ruimte krijgen was om omhet zelfstandig traditionele na te kunnen denken. Alles denken wat dat te in doorbreken de weg stonddoor – (bij)geloof, zoveel perscensuur, In 1791 hield het Amsterdamse genootschap Felix Meritis een proef mogelijk kennis armoede, onderdrukking bijeen te brengen. – moest bestreden worden. met een elektriseermachine. Dat gebeurde in een soort theater met ‘Alle’ kennis Deze manierverzameld van denken enwordt gedrukt Verlichting genoemd. publiek. Dat is typerend voor de Verlichting: kennis verspreiden onder beschikbaar: een hoogtepunt van de WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN VERLICHTERS een EN breed publiek en erover discussiëren in een ‘genootschap’. Dit Verlichting. theater was daar speciaal voor gebouwd. VERLICHTE DENKBEELDEN?

28 VERLICHT ABSOLUTISME Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme). Door de Verlichting groeide de kritiek op het absolutisme. Sommige vorsten die zich verdiepten in de ideeën van verlichte denkers trokken zich deze In Pruisen onder Frederik de Grote kritiek aan. Zij gingen ‘modern’ regeren, (1712-1786) ging het anders. Deze dat wil zeggen meer in dienst van koning, hier in gesprek met Voltaire Opstaat de afbeelding zie je Lodewijk XIV (1638en volk. Bij hen waren onderdanen er hèt symbool van het (rechts), zichzelf als 1715), ancienbeschouwde régime. niet meer alleen voor de vorst, maar van de staat. Een vorst Deze de ‘zonnekoning’ vondeerste dat hijdienaar het ‘goddelijk vorst was er ook voor de onderdanen. een voorbeeld voor het volk recht’ had om te regeren.moest Ook de door te werken en sober te standensamenleving waszijn door Godhard gewild. WAT IS EEN VOORBEELD VAN EEN Frederik Lodewijk XIV leefde in deleven. tijd vóór de nam moderne ANCIEN RÉGIME EN EEN VOORBEELD op het gebied van Verlichting. Maar ook zijnmaatregelen opvolgers Lodewijk VAN VERLICHT ABSOLUTISME? XV en XVI veranderden niets: godsdienstvrijheid, rechtspraak en zij bleven bij het economie. oude, trokken zich niets aan van de kritiek.

29 PLANTAGES EN SLAVERNIJ Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel en de opkomst van het abolitionisme.

In stichtten Europeanen plantages waarspande producten In Amerika De 1627 Engelsman werden William op het Wilberforce Britse West-Indische (1759-1833) zich in om de konden worden verbouwd waar in Europa veel vraag naar eiland Barbados slavernij afgeschaft de te eerste krijgen. suikerplantages In geschriften en toespraken, als was. Er werd gewerkt met slavenarbeid. Deinslaven gevestigd. De bevolking parlementslid en als vice-president van het eiland van de 1787 werden opgerichte Anti aangevoerd uit Afrika, waar ze van inheemse groeide Society Slavery van 100was 000hij naar actief. 700Het 000lukte in 1820. hemErniet de slavernij slavenhandelaren werden gekocht. In de de doelen, werd toenafgeschaft wettelijk 80 000 ton te suiker krijgen. per Toen jaarstelde17e hij en zichvooral kleinere 18e eeuw werden enige miljoenen Afrikanen naar Amerika geproduceerd. zoals het afschaffen Ondanks van de handel slavenarbeid in slaven. In 1807 werd de handel vervoerd. Hiertegen kwamen abolitionisten in het geweer. waren in heel de hetsuikerplantages Britse Rijk verboden. in de achttiende In augustus 1833 werd ook de slavernij eeuw zelf winstgevend door Engeland teVAN krijgen. afgeschaft, een maand na EN Wilberforce’s WAT ISniet EEN VOORBEELD EEN PLANTAGEKOLONIE dood.ABOLITIONISME? VAN

30 DEMOCRATISCHE REVOLUTIES De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap. In de tweede helft van de 18e eeuw vonden in Nederland, Amerika en Frankrijk democratische revoluties plaats. De burgerij wilde meer inspraak, en een grondwet om die inspraak te garanderen. De vorst moest de grondwet accepteren en ook de elementaire burgerrechten – zoals het recht op vrije meningsuiting. In feite ging het de burgerij om volwaardige participatie in de staat. WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DEMOCRATISCHE REVOLUTIES?

In 1781 In verscheen het eerste het jaarpamflet van de ‘Aan het Franse VolkRevolutie van Nederland’, (1789) geschreven werd de door ‘Verklaring de Overijsselse van de baron Rechten Joan Derk van van deder Mens Capellen en tot den Burger’ Poll. Inopgesteld. het pamflet Daarin wordt de bevolking stondenopgeroepen grondrechten zichdie te verzetten iedertegen mensdeen‘tirannie’ iedere van stadhouder staatsburger Willemzou V, die moeten de vrijheid hebben: van hetrecht volk op zouvrije hebben vertrapt. meningsuiting, Alleen dat volk vrijheid had van volgens godsdienst, Van der Capellen recht ophet een recht om eerlijk hetproces land tevolgens besturen, en niet een gelijke kliekwetten van mannen voor die het landsbelang iedereen, ondergeschikt bescherming maakten tegen aanwillekeurige privé-belangen. ‘Aan het Volk arrestatie. van Nederland’ leidde ertoe dat de burgers zich gingen Het streven naar deze bewapenen en probeerden de grondrechten is typerend macht over te nemen. voor een democratische revolutie.

TIJDVAK 8

Tijd van burgers en stoommachines 1800-1900 Andere namen voor deze tijd:

Eeuw van de industrialisatie 19e eeuw 31 Politieke stromingen 32 Democratisering 33 De industriële revolutie 34 De sociale kwestie 35 Emancipatiebewegingen 36 Modern imperialisme Het pictogram: Op de achtergrond een grand café in een grote stad, symbolisch voor het leven van de rijkere burgerij (bourgeoisie). Op de voorgrond een fabriek, symbool voor de industrialisatie.

Dit tijdvak hoort bij de MODERNE TIJD

31 POLITIEKE STROMINGEN De opkomst van de politiekmaatschappelijke stromingen nationalisme, liberalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme. Omdat in de 19e eeuw de bevolking steeds meer betrokken raakte bij het bestuur, ontstonden ook politieke stromingen waarin verschillende meningen over dat bestuur werden georganiseerd. Liberalen voor persoonlijke vrijheid, socialisten voor gelijkheid en van sociale rechtvaardigheid, Een voorbeeld nationalisme is de stichting van het koninkrijk Italië in 1861. Italië was verdeeld in allerlei feministen voor rechten van vrouwen – om daarvan behoorden tot de Habsburgse monarchie (Oostenrijk). Italiaanse stadstaatjes en vorstendommetjes. Sommige maar enkelewilden voorbeelden te voor noemen. nationalisten éénnaar staat alle Italianen.Ze Dat lukte uiteindelijk door diplomatie en oorlog Feministen streefden vrouwenkiesrecht. richtten verenigingen op handige en hielden demonstraties. Uittegen de Oostenrijkers. Venetië Rome later bij hetdaarvan koninkrijk gevoegd. Op de foto zie je hun een standbeeld de spotprent wordt en duidelijk wat tegenstanders vonden. De vrouwen zouden moederlijkevan Garibaldi, WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN werden DE OPKOMST een held uitverzaken. de Italiaanse plichten Het eenwordingsstrijd. meisje vraagt haar moeder thuis te komen, maar haar moeder wil doorgaan met VAN DEZE STROMINGEN? demonstreren. In Nederland kregen vrouwen in 1919 kiesrecht.

32 DEMOCRATISERING Voortschrijdende democratisering met deelname van steeds meer mannen en uiteindelijk ook vrouwen aan het politiek proces.

Door democratische revoluties in het begin van de 19e eeuw werdenbestond grondwetten ingevoerd die eeuw steedscensuskiesrecht: meer In Nederland halverwege de 19e macht gaven aan Die parlementen werden alleen burgers dieparlementen. een bepaald bedrag aan belasting betaalden meestal een heel klein aantal kiezers gekozen. mochtendoor stemmen. Socialisten zeiden dat de kapitalisten het Daartegen werd strijd gevoerdom door dietealgemeen censuskiesrecht hanteerden aangroepen de macht blijven. Hier zie kiesrecht wilden.de Uiteindelijk kreegburcht iedereen kiesrecht,te nemen je hoe arbeiders kapitalistische in proberen eerst mannen en niet veel later ook vrouwen.Met Burgers door het censusgewicht omhoog te trekken. ander woorden: raakten ook op andere manieren bij tot de politiek ‘schaf het censuskiesrecht af, laatmeer ons toe deOok macht’. vrouwen organiseerden zich om kiesrecht te verwerven. In betrokken: door actief te zijn in politieke bewegingen en en de Verenigde Staten werden ze ‘suffragettes’ Engeland partijen, of door zich massaal sterk te maken voor een genoemd (‘suffrage’ = kiesrecht). Hier zie je Amerikaanse bepaalde politiek zaak (handtekeningenacties, suffragettes die vrouwen oproepen om naar een demonstraties, etc.). kiesrechtbijeenkomst te gaan. In 1920 kregen Amerikaanse vrouwen kiesrecht. WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DIT DEMOCRATISERINGSPROCES?

33 DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE De industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving. Eerst in Engeland (vanaf circa 1780) in andere Europese landen later, werden ambachtelijke productie en huisnijverheid vervangen door grootschalige gemechaniseerde productie. Deze industrialisatie veranderde de samenleving Engelse mijnbouwers gebruikten al vroeg in de 18e eeuw ingrijpend. Waar fabrieken kwamen, stoommachines om water op te pompen. De Schotse ontstonden grote steden. Op den duur instrumentenmaker James Watt (1736-1819) verbeterde deze woonden meer mensen in steden danmachines op op een aantal punten, waardoor ze ook toepasbaar het platteland. Er kwamen meer goede Door de industrialisatie kon geproduceerd waren in de textielindustrie. Spinengoedkoper weefmachines gingen opworden, goedkope producten, dus meer waardoor meergrote producten voor stoom lopen. Er waren hallentoegankelijk nodig om dewerden machines tede grote massa, consumptie. Zo ontstond de katoenen kleding, die hier in een Engelse advertentie aan de plaatsen:zoals fabrieken. consumptiemaatschappij. man wordt gebracht. WAARDOOR ONTSTOND DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE? WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DE INDUSTRIËLE SAMENLEVING?

34 DE SOCIALE KWESTIE Discussies over de ‘sociale kwestie’. De burgerij in de 19e eeuw kreeg steeds meer oog voor sociale wantoestanden. Door de industrialisatie namen die soms in omvang toe: problemen in de steden, in de fabrieken, tussen lage en hoge klassen. De traditionele aanpak van zulke In 1874 namwas hetliefdadigheid Nederlandse parlement het kinderwetje van Van problemen Houten aan, kinderarbeid door kerk en dat particulieren. Nuin fabrieken aan banden legde. Van Houten was een progressieve liberaal, die net als sociaalgingen regeringen zich er actief democraten de problemen met wetgeving wilde oplossen. Meer mee bemoeien. In de politiek conservatieve liberalen ontstond discussie over en de confessionelen vonden dat de overheid niet moest vraagzover hoever dezegaan. Fabrikanten en arbeiders moesten er vooral zelf uitkomen. moest overheidsbemoeienis Een voorbeeld was kinderarbeid. Zwaar, eentonig werk en lange werkdagen, gaan. stompten kinderen af. Op de afbeelding zie je kinderen werken in een steenbakkerij. In de tweede helft van de 19e eeuw groeiden de protesten WAT IS EEN VOORBEELD VAN DE tegen kinderarbeid. Onder invloed van liberale ‘verlichte’ denkbeelden was SOCIALE KWESTIE? men onderwijs belangrijker gaan vinden. Kinderen moesten naar school, niet naar de fabriek.

35 EMANCIPATIEBEWEGINGEN / VERZUILING De opkomst van emancipatiebewegingen. Tot 1887 wasProtestanten het kiesrechten in Nederland katholieken mochten beperkt. Daarom gaven ‘liberale heren’ eigen scholen - fabrikanten,wel bankiers, handelaren, beginnen, maar die advocaten - de toon aan in regering en werden niet door de parlement. Groepen die zich gefinancieerd. achtergesteldstaat voelden, gingen zichUit protest tegentedeze organiseren om het beter krijgen. ‘achterstelling’ deden Confessionelen wilden zoveel mogelijk de protestanten een vrijheid om hun geloof te belijden. beroep op derechten koning als Vrouwen wilden dezelfde om de wilden schoolwet terug mannen. Arbeiders algemeen te draaien.van Zebezit. Uit kiesrecht en verdeling verzamelden daarbij deze emancipatiebewegingen kwamen zoveel mogelijk de zuilen voort: bevolkingsgroepen die handtekeningen. hun overtuiging in georganiseerd verband uitdragen. WAT IS EEN VOORBEELD VAN EEN EMANCIPATIEBEWEGING?

Abraham Kuyper (1837-1920) was leider van de orthodoxprotestantse beweging. Om het ‘ware geloof’ tegen de ‘ongelovige liberale staat’ te beschermen, en om zijn beweging sterk te maken, richtte hij in 1878 een eigen universiteit en een jaar later een politieke partij op. Dit was het begin van de emancipatie van othodox-protestanten.

36 MODERN IMPERIALISME De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie. Op deze kaarten Kenmerkend voorvan hetAzië Europese zie je wat kolonialisme er in de 19e vaneeuw de 16e en 17e gebeurt: Europese eeuw was mogendheden, het drijven van maar handel ook Japan, aan kusten vanuit breidden hun invloed versterkte uit plaatsen. door inname De binnenlanden van steeds meer lieten de Europeanen territorium. In China zie meestal je de vorming ongemoeid. van een In degrote 19e eeuw kwam Britse en Russische daar verandering ‘invloedssfeer’. in. DeDe opkomende Fransen industrie Indochina bezetten schiep een(Vietnam vraag naar engrondstoffen aangrenzende en afzetmarkten. landen). Brits Indië De koloniale werd uitgebreid. mogendheden Moderne veroverden In 1910 annexeerde Japan Korea. De Japanners gebieden die zeonderhielden stoomschepen gingen exploiteren lijnverbindingen. en besturen.wilden Deze grondstoffen en arbeidskrachten voor hun snel groeiende vorm van kolonialisme wordt ‘modern imperialisme’ industrie. genoemd.Tegen de Koreaanse bevolking traden ze zeer hard op. Ze waren bepaald niet geliefd, zoals uit deze WAT IS EENtekening VOORBEELD HET Koreaanse blijkt.VAN Links deMODERNE gouverneur die de IMPERIALISME? Japanners na de annexatie in Korea aanstelden.