Maart 2016
Psychosociale Ondersteuning Vluchtelingen Handreiking voor vrijwilligers
Het afgelopen jaar is het aantal vluchtelingen
Voor wie?
uit Syrië, Eritrea, Somalië, Irak, Afghanistan en
Deze handreiking is bedoeld voor vrijwilligers die met
andere landen, dat asiel aanvraagt in
vluchtelingen werken. Deze handreiking biedt do’s en don’ts en
Nederland fors toegenomen. Velen van hen
praktische informatie over waar u terecht kunt voor specifieke hulpvragen.
komen uit oorlogssituaties en hebben een reis vol ontberingen doorstaan. In veel gevallen zullen mensen die asiel aanvragen in
Hoe kunnen vrijwilligers vluchtelingen helpen? Vluchtelingen afkomstig uit oorlogsgebieden hebben vaak
Nederland een periode van onzekerheid
ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt. In veel gevallen
doormaken. Vrijwilligers die met vluchtelingen
hebben zij huis en haard, familie en vrienden, werk en school
werken, worden met deze handreiking geïnformeerd over veerkracht en mogelijkheden om dit te versterken, signalering van psychische klachten en, indien
moeten achterlaten. Deze ervaringen kunnen ernstige invloed hebben op hun gezondheid. Tegelijkertijd zijn vluchtelingen veerkrachtig en willen zij graag een nieuwe leven beginnen. Hoe kunnen vrijwilligers helpen in deze onzekere fase?
Do’s om veerkracht te bevorderen
van toepassing, de stappen voor doorverwijzing bij vermoedens van PTSS. Veerkracht
VERTROUWD KLIMAAT CREËREN
– Probeer betrouwbaar, voorspelbaar en duidelijk te zijn. – Geef feitelijke informatie, indien u die heeft. Wees eerlijk over wat u wel en niet weet.
– Zorg voor een veilige omgeving waar mensen elkaar kunnen Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat een minderheid van de
ontmoeten en zich kunnen ontspannen.
onderzochte vluchtelingenpopulaties in het westen psychische klachten ontwikkelt. De meeste mensen die schokkende gebeurtenissen meemaken weten daar goed van te herstellen of daar beter mee te leren leven; mensen zijn veerkrachtig. Wel is het belangrijk de grenzen van die veerkracht tijdig te onderkennen. Dat is nog niet zo eenvoudig, want kwetsbaarheid voor het ontwikkelen van psychische klachten kan wisselen per persoon en er zijn zowel veerkracht bevorderende- als belemmerende omstandigheden.
Nienoord 5 1112 XE Diemen 020 - 840 76 40
[email protected] www.arq.org
EMOTIONEEL ONDERSTEUNEN
– Neem de tijd om naar vluchtelingen die hun verhaal met je willen delen te luisteren.
– Wees geduldig, meelevend en zorgzaam, zelfs als mensen boos of veeleisend zijn.
– Neem de emoties van mensen die groot verlies hebben ervaren, serieus. Probeer u in te leven in de situatie en het gevoel van de vluchteling. Maar laat uw eigen associaties, meningen, opvattingen of kritiek achterwege.
– Respecteer het recht van mensen om hun eigen beslissingen te nemen.
– Wees bewust van uw vooroordelen en zet deze aan de kant. – Respecteer privacy en beschouw wat aan u verteld wordt als vertrouwelijk.
– Vermijd onnodige kritiek op andere hulpverleners in het bijzijn van mensen die behoefte hebben aan deze diensten. In plaats daarvan kunt u de dienstverleners ondersteunen om de diensten te verbeteren. Zoek samenwerking.
– Scheid familieleden, indien mogelijk, niet van elkaar. – Gebruik geen oordelen of stempels zoals "getraumatiseerd" of "zielig", “krankzinnig” of “gek”.
– Raak de persoon niet aan als u er niet zeker van bent dat aanraken geaccepteerd is.
– Contact met landgenoten is geen vanzelfsprekende wens; vraag dit altijd na.
– Praat niet over uw eigen situatie/problemen
Wat is psychotrauma?
– Houd rekening met de cultuur, leeftijd en geslacht van de persoon.
– Erken dat mensen op verschillende manieren reageren op
Psychotrauma’s kunnen voort komen uit confrontatie met uiteenlopende schokkende situaties. Dit kunnen onder andere
schokkende gebeurtenissen. Veerkrachtigere mensen kunnen
zijn: oorlogen, rampen, gijzelingen, lichamelijk geweld, seksueel
goed functioneren, terwijl anderen ernstig getroffen kunnen
geweld, huiselijk geweld, martelingen, opsluiting of ernstige
zijn en professionele zorg nodig hebben. Dit verschilt per
ongevallen. Als gevolg daarvan kunnen mensen klachten
individu.
ontwikkelen, zoals angst en depressieve stoornissen, en het
– Benadruk de sterke kanten van de vluchteling en hoe deze zichzelf door de crisis heen kan helpen.
posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). Symptomen van PTSS zijn:
I NFORMATIE GEVEN
1.
Herbelevingen
– Geef informatie op een begrijpelijke wijze, houd het
2.
Vermijding
3.
Negatieve gedachten of emoties
4.
Verhoogde prikkelbaarheid en spanning
eenvoudig.
– Help mensen om contact op te nemen met familie en vrienden, via de telefoon of internet.
– Weet naar wie u door kunt verwijzen (huisartsenpraktijken) of waar u informatie kunt vragen.
Veelal verdwijnen de klachten vanzelf, maar niet bij iedereen. Uit onderzoek blijkt dat bij ongeveer 13 - 25% van de vluchtelingen in
Maak duidelijk aan de mensen dat ook als zij nu een aanbod van
Nederland PTSS vastgesteld wordt. Dit duidt erop dat een
hulp afslaan, zij in de toekomst nog steeds toegang tot hulp
belangrijk deel van de vluchtelingen tijdig moet worden
hebben.
doorverwezen voor de juiste zorg.
Don'ts die veerkracht belemmeren
Waarop letten bij signalering?
– – – –
Leg geen druk op mensen om hun verhaal te vertellen.
ANGST: het is normaal om angst te voelen na een ingrijpende
Dring uw hulp niet aan mensen op.
ervaring. Er kunnen dan lichamelijke verschijnselen optreden als
Accepteer geen geld of gunsten.
slappe knieën of een bonkende hartslag. Anders is het wanneer
Vertel mensen niet wat u denkt dat ze zouden moeten voelen,
mensen erg bang worden bij schijnbaar onschuldige situaties. Of
denken of doen.
in het geval dat er helemaal geen begrijpelijke samenhang is
– Vermijd uitspraken zoals: "Alles komt goed", "Je hebt het
tussen de omstandigheden en de angst. Een gevolg kan zijn dat
tenminste overleefd" of “Anderen hebben ergere dingen
mensen proberen te voorkomen angstig te worden en zich
meegemaakt”.
isoleren van anderen.
– Doe geen valse beloften en geef geen onjuiste informatie; beter is dan te zeggen dat u het niet weet.
– Vertel mensen niet waarom u denkt dat ze lijden en benoem
SLAAPPROBLEMEN : mensen durven eigenlijk niet te gaan slapen: uit angst voor nachtmerries, onraad, gevaar of lichamelijke pijn.
geen redenen die verband houden met hun gedrag of
Zij kunnen zichzelf dan niet meer geruststellen of ontspannen en
overtuigingen.
liggen het grootste deel van de nacht gespannen als een veer te
– Vertel mensen niet wat ze hadden moeten of kunnen doen in een crisissituatie.
wachten tot de dag begint. Als de omgeving probeert te stimuleren toch iets te ondernemen, kan dit leiden tot boosheid en irritatie.
2 / 4 - Maart 2016-
SOMBERHEID : mensen hebben geen energie, komen tot niets,
Overige informatie
zijn somber gestemd en hun negatieve gedachten overheersen. Alles kost heel veel inspanning. Zij zien wel van alles om zich
Voor informatie over de asielprocedure en cijfers:
heen, maar kunnen er niet spontaan op reageren, of willen het
https://www.coa.nl
liefst met rust gelaten worden.
http://www.vluchtelingenwerk.nl/feiten-cijfers/cijfers
CONCENTRATIEPROBLEMEN : snel afgeleid zijn, ook in contact
Voor informatie over asielprocedure en asielbeleid in gemeenten:
met anderen.
https://vng.nl/onderwerpenindex/asiel/asielbeleid-en-integratie https://www.opnieuwthuis.nl
LICHAMELIJKE KLACHTEN : mensen die traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt kunnen gedurende langere
Tolken
tijd last hebben van lichamelijke klachten. Moe zijn, hoofdpijn,
Maak gebruik van professionele vertalers en wees terughoudend
spierpijn, lage rugpijn en misselijkheid komen veel voor. Dit kan
in het gebruik van familieleden als tolken. Het gebruik van
forse beperkingen met zich meebrengen en kan leiden tot
kinderen als tolk wordt sterk afgeraden. Bij twijfel over de kwaliteit
onbegrip van de omgeving. Bepaalde pijn kan verband houden
van de vertaling, geef dit aan bij de tolk of het bureau.
met ervaringen met geweld en mishandeling in het verleden. TVcN Tolk- en Vertaalcentrum Nederland: http://www.tvcn.nl
Wat te doen bij vermoedens van ernstige psychische klachten?
T: 088 - 255 52 22 Concorde: https://www.concorde.nl/tolk T: 020 - 820 28 92
Als u het vermoeden heeft van ernstige psychische klachten, kunt u de desbetreffende persoon het beste doorverwijzen naar de huisarts. Ook de praktijkverpleegkundige, GGD- of COA-
Psychosociaal Ondersteuningspunt Vluchtelingen (POV) van Arq Psychotrauma Expert Groep
medewerker kan hiertoe het initiatief nemen. U kunt voor uw eigen oordeelsvorming, indien gewenst, gebruik
Hulporganisaties, gemeentes, scholen, GGD-en, zorgverleners
maken van de PROTECT-vragenlijst. Op basis van de
en andere professionals kunnen voor consultatie en advies
antwoorden kunt u mogelijk een betere inschatting maken van de
terecht bij het POV van Arq Psychotrauma Expert Groep.
klachten. http://www.pharos.nl/documents/doc/protect-12pag.pdf
Het POV is bereikbaar voor vragen over:
– Screening en diagnostiek; het signaleren van symptomen van Voor meer informatie over hoe de zorg in Nederland voor
traumatische stress, zoals Posttraumatische Stressstoornis
asielzoekers is georganiseerd:
(PTSS).
http://www.rzasielzoekers.nl/home/zorg-voor-asielzoekers.html
– Zorgkaart; hoe is de zorg georganiseerd, waar kan naartoe
Wat te doen als de problematiek u zelf teveel aangrijpt?
– Interculturele communicatie; voor vragen over de verschillende
Organiseer met collega’s en/of vrijwilligers uitwisselingen
– Vluchtelingen gezinnen en kinderen op uw school of in uw
worden verwezen voor zorg. culturele achtergronden van de vluchtelingen en welke effecten deze kunnen hebben op hun opvang. van ervaringen en overleggen. Bewaak uw eigen grenzen en geef deze duidelijk aan. Bespreek dit altijd met uw leidinggevende. Voor meer informatie over nazorg eigen personeel en vrijwilligers op opvanglocaties: http://www.arq.org/nl/pov/informatie
huisartsen praktijk: wat betekent dit voor u?
– Preventie; wat zijn veerkracht versterkende methoden om psychosociale problemen op langere termijn te voorkomen?
– Maatschappelijke onrust; voor vragen over de balans tussen goede opvang voor de vluchtelingen en de belangen van
Wat te doen bij vermiste familieleden? Als er sprake is van vermiste familieleden, kunt u mensen doorverwijzen naar het Rode Kruis. Het Rode Kruis zet zich
inwoners van gemeentes.
– Vragen naar aanleiding van deze handreiking. – Trainingen en workshops voor vrijwilligers die werken met vluchtelingen.
internationaal in om familie met elkaar in contact te brengen. Zie voor meer informatie: http://www.rodekruis.nl/hulp-
Het POV is te bereiken via T: 088 - 330 51 02 of E:
[email protected]
wereldwijd/opsporing-en-contactherstel/doorverwijzen
http://www.arq.org/nl/psychosociaal-ondersteuningspuntvluchtelingen
3 / 4 - Maart 2016-
Workshop Omgaan met vluchtelingen voor vrijwilligers
Arq Academy Arq Academy organiseert workshops voor mensen die betrokken
Workshop met Open inschrijving
zijn bij de opvang van vluchtelingen (kinderen, gezinnen, alleenstaande minderjarige asielzoekers). Vluchtelingen hebben
We verzorgen open workshops op woensdagen van 13.30 -
veel meegemaakt. Maar niet elke vluchteling raakt
16.30 uur bij Arq Academy in Diemen. De eerstvolgende
getraumatiseerd. Mensen hebben immers veerkracht. Welke
beschikbare data zijn: 11 mei en 1 juni 2016. Voor vrijwilligers
omstandigheden hebben een positieve invloed op veerkracht? En
hanteren wij een gereduceerd tarief van € 40, - p.p.
hoe signaleer je als vrijwilliger dat het toch niet goed gaat en dat je moet doorverwijzen?
U kunt zich aanmelden door een mail te sturen naar:
[email protected] of te bellen met 020 – 627 49 74 (Arq Academy).
Doelgroep Vrijwilligers
Lesinhoud 1. Introductie module (90 minuten) In deze inleidende module staan de volgende onderwerpen centraal: – Achtergronden bij de situatie van vluchtelingen, procedure en opvang;
Workshop op maat
Het is ook mogelijk om voor een team van vrijwilligers een workshop op maat te verzorgen. Na een intakegesprek zullen wij een voorstel doen afhankelijk van wensen over programma en locatie. U kunt contact hierover opnemen via:
[email protected] of bellen met 020 – 627 49 74 (Arq Academy).
– Hoe versterk je veerkracht? Do‘s en don‘ ts; – Hoe signaleer je dat er toch iets niet goed gaat; – Wat is PTSS? Hoe herken je het in gedrag?;
Bent u geen vrijwilliger maar heeft u wel interesse in een workshop over dit onderwerp?
– Wanneer verwijs je door? Naar welke hulpverleners?; – Grenzen bewaken (van jezelf en de vluchteling).
2. Praktische toepassing (90 minuten) Vervolgens worden praktische situaties uit de werksituatie van de vrijwilliger besproken. Deze module is zeer interactief van opzet. Vanuit casuïstiek wordt ingegaan op de bovenstaande thema’s.
4 / 4 - Maart 2016- Workshop
Kijk dan eens op onze site, daar vindt u ons volledige aanbod van workshops en trainingen. http://www.arq.org/nl/arq-academy
