Samen over de drempel van 3de kleuterklas naar

Samen over de drempel van 3de kleuterklas naar 1ste leerjaar Een traject naar een kindrijpe school

Druk op de kleuterschool… Situering • verwachtingen vanuit het eerste leerjaar • verwachtingen van ouders • inspelen op noden van kleuters • omgaan met anderstaligheid • schoolrijpheidstesten

Druk op de kleuterschool… • zittenblijven of overgaan naar het eerste leerjaar… • onduidelijkheid over de didactiek van het aanvankelijk lezen in het eerste leerjaar… • onduidelijkheid over ontwikkeling en leren bij kleuters vanuit de lagere school… • vaak weinig inhoudelijke afstemming 3kk – 1lj • …

Druk op de kleuterschool … Onderwijsbeleid en onderzoek: – meer aandacht voor scharniermomenten…

– groeiende aandacht voor de basisvaardigheden… – impact en belang van taalvaardigheid…

Ontluikend leren

van incidenteel naar intentioneel leren recente inzichten in onderwijsdidactiek

Van vooral incidenteel leren … Van 0 tot 4 jaar… - egocentrische periode - eigen ervaring is doorslaggevend - iets leren gebeurt vooral onverwacht, plotseling, na verloop van tijd, na talrijke ervaringen,… - opdracht van de kleuterschool:

kansen creëren, ontwikkeling stimuleren, mogelijkheden aanreiken,… vanuit een doelgerichte, didactische aanpak

naar steeds meer intentioneel leren Van 5 tot 7 jaar… - geleidelijk aan wordt het mogelijk om doelmatig en doelgericht te handelen, te reflecteren, stapsgewijs te denken - begrip „schoolrijpheid‟ - elke kleuter gelijk? - „de‟ norm voorop? - ontwikkelingsweg (kind en didactiek) in plaats van eindpunt !

Concept „ontluikend leren‟ – ontluikend lezen – ontluikend schrijven – fijne en grove motoriek – ontluikend rekenen – zelfredzaamheid – werkhouding – sociale vaardigheden – emotionele ontwikkeling –…

Onderwijzen in geletterdheid • een goed ingerichte leeromgeving • samenwerkend leren • betekenisvolle inhouden • stimulerende lees- en schrijfomgevingen

• woordenschat • voorbereiden op „technisch lezen‟ • voorbereiden op „begrijpend lezen‟ • van grove naar fijne motoriek

= zelfontdekkend leren

= leren in gesloten leersituaties

Constructief, leerlinggestuurd onderwijs

Instructief, leerkrachtgestuurd onderwijs

leerkrachtgestuurd leerlinggestuurd

…ik kan lezen

„Goed leren lezen is een mensenrecht‟ (Lyon, 2001)

Onderwijzen in geletterdheid • een goed ingerichte leeromgeving • samenwerkend leren • strategisch leren • betekenisvolle inhouden • stimulerende lees- en schrijfomgevingen = zelfontdekkend leren Constructief, leerlinggestuurd onderwijs

• woordenschat • voorbereiden op „technisch lezen‟ • voorbereiden op „begrijpend lezen‟ • van grove naar fijne motoriek = leren in gesloten leersituaties Instructief, leerkrachtgestuurd onderwijs

woordenschat • kinderen verwerven veel woordenschat incidenteel; toch is het ook belangrijk systematisch werk te maken van een intentioneel aanbod. • woorden kennen heeft veel voordelen:  kennis van de taal  kennis van de wereld  vergemakkelijkt het latere leesproces

woordenschat • goed woordenschatonderricht bestaat uit 4 stappen (Kienstra):  woorden selecteren die expliciet geoefend worden  woorden betekenis geven  woorden herhalen  controleren of woorden gekend zijn

Onderwijzen in geletterdheid • een goed ingerichte leeromgeving • samenwerkend leren • strategisch leren • betekenisvolle inhouden • stimulerende lees- en schrijfomgevingen = zelfontdekkend leren Constructief, leerlinggestuurd onderwijs

• woordenschat • voorbereiden op „technisch lezen‟ • voorbereiden op „begrijpend lezen‟ • van grove naar fijne motoriek = leren in gesloten leersituaties Instructief, leerkrachtgestuurd onderwijs

voorbereiden op technisch lezen het bewustzijn van klanken • fonologisch bewustzijn:  activiteiten die gericht zijn op auditieve discriminatie en op analyse, synthese en rijmen.

• fonemisch bewustzijn:  Een specifieke gevorderde fase van het fonologisch bewustzijn waarbij kinderen in staat zijn eenlettergrepige woorden in afzonderlijke klanken op te delen.

bewustzijn van klanken – fonemisch bewustzijn Stadia 1 2 3 4 5 6 7 8

Fonologisch bewustzijn: Klas

Opdelen van zinnen in woorden. K2 Opdelen van samengestelde woorden in afzonderlijke componenten. K2/K3 Opdelen van woorden in lettergrepen. K2/K3 Verbinden van lettergrepen tot woorden. K3 Opzeggen van rijmpjes samen met iemand anders. K2/K3 Individueel opzeggen van rijmpjes. K2/K3 Herkennen van eindrijm. K2/K3 Toepassen van eindrijm: zelf ontdekken van rijm, produceren van rijm.

Fonemisch bewustzijn: 9 Herkennen van beginrijm in langgerekte woorden. 10 Herkennen van beginrijm in gewoon uitgesproken woorden. 11 Toepassen van beginrijm. 12 Klinker in een woord isoleren. 13 Auditieve analyse op klankniveau. 14 Auditieve synthese op klankniveau.

15

Letters kunnen benoemen.

K3 K3 K3

K3

voorbereiden op technisch lezen het alfabetisch principe Het alfabetisch principe gaat over de koppeling van klanken aan letters. Benoemsnelheid is belangrijk De ABC-muur of lettermuur is een voorbeeld van het alfabetisch principe

Onderwijzen in geletterdheid • een goed ingerichte • leeromgeving • • samenwerkend leren • strategisch leren • • betekenisvolle inhouden • stimulerende lees- en • schrijfomgevingen = zelfontdekkend leren Constructief, leerlinggestuurd onderwijs

woordenschat voorbereiden op „technisch lezen‟ voorbereiden op „begrijpend lezen‟ van grove naar fijne motoriek = leren in gesloten leersituaties Instructief, leerkrachtgestuurd onderwijs

interactief voorlezen • interactief voorlezen = voorlezen en met kinderen in gesprek gaan over het boek.

• door interactief voorlezen leren de kinderen vaardigheden die ze later kunnen gebruiken bij „begrijpend lezen‟

interactief voorlezen Voor het lezen  Laat het boek zien Wat is er allemaal te zien aan het boek? Wat zou het boek ons willen vertellen? Is er iemand die het boek al kent? Blader door het boek Kinderen reageren vrij Over wie gaat het verhaal? Waar is hij/zij nu? Wat zie je hier gebeuren?

 Zullen we eens kijken of het klopt wat we denken over het verhaal? Gaat het verhaal over … en … ?

interactief voorlezen Tijdens het lezen kinderen kunnen kijken in het boek terwijl je leest kinderen kunnen reageren tijdens het verhaal kinderen wijzen zaken aan/breng voorwerpen mee Stop even en laat kinderen voorspellen wat er gaat gebeuren Stop niet te vaak, middenin de tekst.

interactief voorlezen Na het lezen Link met wat je vooraf hebt gedaan. Welke oplossingen hadden ze en klopte dat? Verhaal „navertellen‟

Spel als betekenisvolle context „Spel is een betekenisvolle context, ervaringsgericht en zorgt voor georganiseerde ontwikkeling‟ 1. relatie tussen symbolisch spel en de ontwikkeling van geletterdheid 2. taalbewustzijn stimuleren binnen spel

De verteltafel • Je leest het prentenboek voor • Je vertelt het verhaal samen met de kinderen na en je bespreekt met de kinderen de attributen die in het verhaal voorkomen • Je bouwt samen met de kinderen de verteltafel op. Dit neemt enkele dagen in beslag, omdat de kinderen attributen zelf mee maken of meebrengen • Je leest het verhaal nog eens voor aan de verteltafel

De verteltafel • De kinderen krijgen de gelegenheid om de verteltafel te verkennen • Jij leest, de kinderen spelen • Een kind leest(vertelt), jij voert de handelingen uit • Kinderen vertellen en spelen in groepjes aan de verteltafel

…ik kan schrijven

…fasen in schrijfontwikkeling …ontlokken van nieuw schrijfgedrag …strategisch schrijven …de techniek van het schrijven …schrijven en spelling

Onderwijzen in geletterdheid • een goed ingerichte • leeromgeving • samenwerkend leren • • strategisch leren • • betekenisvolle inhouden • stimulerende lees- en• schrijfomgevingen = zelfontdekkend leren Constructief, leerlinggestuurd onderwijs

woordenschat voorbereiden op „technisch lezen‟ voorbereiden op „begrijpend lezen‟ van grove naar fijne motoriek

= leren in gesloten leersituaties Instructief, leerkrachtgestuurd onderwijs

Schrijfontwikkeling stap voor stap Een kind schrijft door middel van… FASE 1: …tekenen FASE 2: …krabbelen FASE 3: …letterachtige vormen FASE 4: …letter-/tekenreeksen FASE 5: …spontane spelling FASE 6: …conventionele spelling

Ontlokken van nieuw schrijfgedrag • Schrijven als dagelijkse routine • Betekenisvolle schrijfaanleidingen

• Denken en praten over geschreven taal

Schrijfmotoriek Schrijfinrichting -

inrichting van het klaslokaal zit- en schrijfhouding pengreep papierligging schrijfmateriaal

Schrijfmotoriek - oefeningen voor schouder- en armspieren - oefeningen voor hand- en vingerspieren - oefeningen op sensomotorische vaardigheden

Schrijfmotoriek Schrijfpatronen: doel doorlopend schrijven leren verwerven zonder de pen op te heffen het inprenten in het spiergeheugen van de belangrijkste basispatronen aandacht voor de juiste schrijfhouding en de pengreep Schrijfpatronen: volgorde van aanbieding 1. 2. 3. 4. !!! !!! !!!

grote bewegingen uitvoeren in de ruimte rechtstaande oefeningen op grote vlakken of in de lucht oefenen op horizontale vlakken van groot formaat al dan niet in zithouding in zithouding oefenen op bladen Geen begrenzing aangeven via steunlijnen Geen schrijfpatronen in stippellijnen aanbieden Oefeningen op grote vlakken zijn VEEL belangrijker dan oefeningen op A4-bladen

Meten ? Voorspellen ? Natte-vinger ?

Inventariseren van indicatoren met een hogere voorspellende waarde inzake lezen en schrijven…

De essentie inzake„kleuteroutput‟ • de ontwikkelingsweg van een kleuter is belangrijker dan het eindpunt in de derde kleuterklas • het vastleggen van een „leernorm‟ is niet mogelijk • concept: „…is een indicator met een hogere voorspellende waarde‟

Indicatoren inzake ontluikend lezen Uit onderzoek blijkt dat een beperkt aantal vaardigheden in de kleuterperiode een duidelijke samenhang vertonen met woordherkenning in het eerste leerjaar en als determinanten kunnen beschouwd worden met een hogere voorspellende waarde:

- fonologisch bewustzijn - benoemsnelheid - letterkennis - woordenschat

Indicatoren inzake ontluikend lezen De mate van fonologisch bewustzijn en in het bijzonder „fonemisch bewustzijn‟ is een goede voorspeller van leessucces Enkele taken - begin- en eindrijm herkennen - uit enkele woorden het woord kiezen dat niet in het rijtje past - een woord in afzonderlijke klanken analyseren - eerste/laatste klank van een woord weglaten of toevoegen en het nieuwe woord verwoorden - in een woord de volgorde van twee klanken veranderen

Indicatoren inzake ontluikend lezen Benoemsnelheid verwijst naar de snelheid van toegang tot uitspraak van letters, cijfers of woorden en het snel ophalen van deze fonologische informatie Enkele taken: - 25 of 50 kleuren, objecten, bekende letters of cijfers zo goed en snel mogelijk benoemen - deze kunnen zowel serieel als afzonderlijk aangeboden worden

Indicatoren inzake ontluikend lezen Letterkennis vormt een goede maat om het beginniveau vast te stellen. Letters vergemakkelijken de perceptie van fonemen en zijn essentieel voor de transfer naar woordherkenning en spelling. Enkele taken: - receptief: leerkracht noemt letters en leerlingen wijzen ze aan - productief: letters worden aangeboden en leerlingen benoemen ze

indicatoren inzake ontluikend lezen Woordkennis is erg belangrijk voor het toekomstige begrijpend lezen. “De grenzen van mijn taal, zijn de grenzen van mijn wereld”. Enkele taken: - veelvuldig „voorlezen‟ - verhalen spelen aan de verteltafel - interactie met leeftijdsgenoten en juf - woorden bij voorwerpen en tekeningen benoemen - bij woorden de juiste tekening zoeken

Geen kleutertoetsen? want … We geloven in het oordeel van de kleuterjuf. Dat wordt door verschillende onderzoeken aangegeven. Kleuterjuffen beschikken over een „referentiekader‟ dat het mogelijk maakt om het toekomstige schoolsucces van de kleuter goed in te schatten. Maar dan hebben we geen toets die onze mening „krachtig‟ maakt…?!?

Niet de beste leerkrachten, maar het beste in leerkrachten maakt het verschil