Samenvatting H4 - Brederocollege Havo 4

De Geo havo

Aardrijkskunde voor de tweede fase Arm en rijk Samenvatting H4

www.degeo-online.nl vierde druk

Arm en rijk

Samenvatting H4

Samenvatting Arm en rijk 4 Een krimpende wereld De hoofdvraag in dit hoofdstuk is: Wat zijn de sociaaleconomische, culturele en demografische gevolgen van de globalisering?

4.1 Een nieuwe tweedeling Deelvragen 1 Welke invloed hadden de veranderingen in de samenleving op de verspreiding van ideeën? 2 Wat betekent de globalisering voor de culturele en regionale eigenheid van de bevolking? 3 Wat is het verband tussen de digitale samenleving, tijd-ruimtecompressie en stedelijke netwerken? Industriële Revolutie verstedelijking

diffusie

cultuurgebied

Godsdienstig fundamentalisme is gebaseerd op letterlijke opvattingen van heilige geschriften.

regionale identiteit Gefragmenteerde modernisering: vernieuwingen bereiken slechts een klein deel van de bevolking en blijven los staan van de eigen cultuur.

De veranderende samenleving ► De Industriële Revolutie leidde tot verstedelijking en migratie. Dit maakte de weg vrij voor technische en culturele vernieuwing. De verspreiding van ideeën ► Diffusie is het verspreiden van ideeën en technieken. ● Diffusie is mogelijk door contacten als gevolg van verplaatsingen van mensen. ■ Voorbeeld: verspreiding van de islam door handelscontacten in Azië. De oorspronkelijke ideeën worden aangepast aan behoeften en omstandigheden. ► Diffusieproces raakt in een versnelling door: - koloniale uitbreiding - zoektocht naar grondstoffen en afzetmarkten - beter vervoer - toename wereldhandel. ■ Voorbeeld Groot-Brittannië in India. Cultuurgebieden: contacten en conflicten ► Cultuurgebied: verzameling van landen met ongeveer dezelfde cultuurelementen: taal, godsdienst, geschiedenis. Door migratie en diffusie steeds moeilijker af te grenzen. ■ Een cultuurgebied is een erg grote en dus ruwe eenheid. ● Overgangsgebieden tussen cultuurgebieden zijn vaak conflictgebieden. Religieus fundamentalisme kan leiden tot globalisering van terrorisme. Armoede en achterstelling bevorderen fundamentalisme en terrorisme. Moslimfundamentalisme is vaak een gevolg van tweedeling en exploitatie. Verlies van regionale identiteit door globalisering ► De regionale identiteit neemt af door migratie en globalisering. ● Modernisering vindt soms zeer gedeeltelijk plaats, waardoor veel mensen alleen maar de nadelen ervan ondervinden. De maatschappelijke tegenstellingen kunnen dan leiden tot een tweedeling van de samenleving.

De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012

2

Arm en rijk

wereldstad/metropool mondiale netwerken lingua franca agglomeratievoordelen

transporttechnologie communicatietechnologie tijd-ruimtecompressie Schaalvergroting: het uitvoeren van activiteiten in een grotere omvang, waardoor kostenbesparingen worden behaald. Relatieve afstand: afstand uitgedrukt in tijd, kosten of moeite.

Digitale revolutie: de algemene toepassing van computertechnologie. netwerksamenleving transnationalisme

Samenvatting H4

Global cities in wereldwijde netwerken ► Door de globalisering gaat de culturele diffusie snel, vooral via de wereldsteden. Deze zijn in wereldwijde netwerken met elkaar verbonden. De voertaal (lingua franca) is Engels. ● Metropolen zijn aantrekkelijk voor bedrijven: - ze bieden agglomeratievoordelen - ze zijn een broeinest van kennis en creativiteit. ● Volgens de diffusietheorie profiteren de gebieden die dichtbij een vernieuwingscentrum zitten, het meest. Tijd en ruimte krimpen ► Door technische ontwikkelingen werden de vervoersmiddelen sneller en goedkoper (transporttechnologie). ● Door het gebruik van containers en verbetering van de infrastructuur worden ook kosten bespaard. ● De communicatietechnologie en betere logistiek brengen de transportstromen onder controle. ● Schaalvergroting leidt tot lagere kosten per eenheid product. Door de veranderingen in de transporttechnologie en communicatietechnologie nemen de relatieve afstanden af. Tijd en ruimte worden in elkaar gedrukt: tijd-ruimtecompressie. ■ Voorbeeld Columbus laat het verband zien tussen afstand (ruimte) en tijd. De digitale samenleving ► Kapitaal en informatie worden zeer snel verplaatst dankzij de digitale revolutie. De gevolgen van de netwerksamenleving zijn groot: ● Sommige groepen en gebieden blijven steeds meer achter. ● Er ontstaat een nieuwe verdeling van het werk over de wereld. ● Mondiale netwerken oefenen steeds meer invloed uit op het dagelijkse leven, deze netwerken veranderen steeds door de rol van de wereldsteden. ● De burgers van een land worden makkelijker op de hoogte gehouden van politieke ontwikkelingen.

4.2 Handel en investeringen Deelvragen 4 Waardoor neemt het relatieve belang van de triade af? 5 Welke ontwikkelingen maken de vergaande internationale arbeidsverdeling mogelijk? 6 Wat is de betekenis van amerikanisering in het globaliseringsproces?

De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012

3

Arm en rijk

ruilvoet

triade

economische mondialisering/ globalisering multinationale ondernemingen (transnationale ondernemingen)

productieketen

internationale arbeidsverdeling regionale specialisatie

Samenvatting H4

Een driehoeksrelatie ► De snelle groei van de wereldeconomie na 1945 betekende een grote toename van de productie en welvaart. ● De meeste groei vond plaats in de overschrijvingen van geld over de wereld, waaronder de Directe Buitenlandse Investeringen. ● De meeste handel vindt plaats tussen de triadelanden. ● Tussen de rijke noordelijke landen en de armere Zuidlanden vindt veel minder handel plaats. Door de ongunstige ruilvoet nam het verschil in welvaart tussen noord en zuid toe. ● Veel Zuidlanden ontwikkelen zich in economisch opzicht tot NIC’s. Hierdoor verandert de samenstelling van de buitenlandse handel van die landen. Sommige landen voeren economische activiteiten die tot voor kort alleen plaatsvonden in de hoogontwikkelde Noordlanden. ● Door de economische ontplooiing van de Zuidlanden nemen de onderlinge handelsstromen en migratiestromen tussen de Zuidlanden eveneens toe. ■ De oorspronkelijke triade breidt zich uit met steeds meer landen, vooral in oostelijk en zuidelijk Azië.

De werkplaats ligt verderop ► Het voortschrijdende proces van internationale uitwisseling van goederen, technologie en kapitaal (economische mondialisering) wordt bevorderd door MNO’s. ● Een MNO (of transnationale onderneming) heeft vestigingen in een of meer buitenlanden, die worden gecontroleerd door het moederbedrijf. ■ MNO’s zijn economisch en politiek gezien van enorme betekenis , onder andere voor werkgelegenheid en buitenlandse investeringen. ● Tot voor kort verplaatsten de MNO’s de productieactiviteiten naar lagelonenlanden. ■ Voorbeeld Nike geeft de verhouding aan tussen aantal werknemers in het moederbedrijf in de V.S. en de productieafdelingen in Azië. ■ De meeste moederbedrijven zijn in de oorspronkelijke triadelanden gevestigd, maar onder andere in de BRIC-landen neemt dit aantal toe. De ketting in stukjes geknipt ► De productie van goederen kan worden onderverdeeld in stappen. ● De drie grote stappen in de productieketen zijn: R&D / fabricage / M&D. ● Flexibilisering van de productie houdt in dat veel tussenstapjes worden uitbesteed aan onderaannemers. Dit garandeert een goede prijskwaliteitverhouding. ■ Onderaannemers besteden het maken van onderdelen vaak weer uit aan kleine bedrijfjes waar arbeidsomstandigheden en lonen vaak ver beneden het aanvaardbare niveau liggen. Schuiven met werk over de wereld ► Door het in stukjes knippen van de productieketen kunnen bepaalde activiteiten gemakkelijk worden verplaatst naar gebieden waar de locatiefactoren gunstig zijn. Hierdoor kan regionale specialisatie ontstaan. ● Bedrijven maken gebruik van de gunstige locatiefactoren in andere landen. ■ Voorbeeld: ICT-cluster in Zuid-India. Verplaatsing van hoogwaardig werk neemt toe: outsourcing.

De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012

4

Arm en rijk

vrijhandel

culturele globalisering/ mondialisering amerikanisering

Samenvatting H4

Het waarom van groei en verschuiving ► De uitbreiding van handel en investeringen is alleen mogelijk onder bepaalde voorwaarden: ● Vrijhandel en geen protectionisme ● Groei van de welvaart ● Goedkoop en snel massavervoer ● Digitalisering ● Wegvallen van politiek-militaire blokken ■ Het veranderen van de politieke situatie verandert de concurrentieverhoudingen, zoals in het geval van goedkopere Vietnam. Culturele globalisering ► Culturele globalisering is een uitwisseling van cultuurelementen. Veel daarvan waaien over uit de V.S.: amerikanisering. Voorbeelden zijn de film, kleding (jeans), fast food en frisdrank.

4.3 Groot-Brittannië en India in wereldperspectief Deelvragen 7 Op welke manier veranderde het Verenigd Koninkrijk van koloniale mogendheid naar een diensteneconomie als kernland in de wereld? 8 Om welke manier vulden Groot-Brittannië en India elkaar aan in de koloniale tijd en welke relaties onderhouden beide landen nu? 9 Waardoor nemen de sociale en economische verschillen binnen beide landen nog toe?

industrialisatie

de-industrialisatie

zakelijke dienstverlening

regionale ongelijkheid sociale ongelijkheid

De Engelse Midlands ► Door de Industriële Revolutie migreren veel mensen naar de steden. De industrialisatie begon in de Midlands. ■ Basis voor de industrie waren de ambachtelijke traditie en waterkracht. De aanleg van kanalen maakte goedkoper vervoer mogelijk. ● Verdere industrialisatie en verstedelijking vond plaats dankzij steenkool en de stoommachine. Na de Tweede Wereldoorlog stegen de lonen. Uiteindelijk betekende dit het einde van de zware industrie in Engeland. ■ De oude industriegebieden kregen te maken met werkloosheid en sociaaleconomische problemen. Het industriële erfgoed en de kanalen zijn nu een toeristische attractie. Stedelijke concurrentie ► De oude industriegebieden herstellen niet gemakkelijk van het verdwijnen van de oude industrie (de-industrialisatie). Hightechbedrijven en dienstverlenende bedrijven zoeken liever een andere vestigingsplaats. ● De zakelijke dienstverlening vestigt zich bij voorkeur in primate city Londen. Daarmee kunnen de oude industriegebieden niet concurreren. ■ Dankzij internationale arbeidsverdeling groeien wereldsteden als Londen uit tot de hoofdkantoren van de geglobaliseerde economie. Toenemende ongelijkheid ► Binnen landen nemen de verschillen vaak toe. ● Globalisering leidt soms tot een grotere regionale ongelijkheid. ■ Ruimtelijk: verwaarloosde industriewijken tegenover een bloeiende stadsrand. ■ Sociaal: tegenover een gegoede middenklasse een groep kansarme inwoners.

De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012

5

Arm en rijk

Samenvatting H4

India als wingewest ► In de tijd van het imperialisme ging het om de stichting van een wereldrijk om in het bezit te komen van grondstoffen en afzetmarkten. ● Het Verenigd Koninkrijk nam India als kolonie in bezit en legde de Engelse manier van besturen op. ■ Na onafhankelijkheid viel het land uiteen in: hindoeïstisch India en islamitisch Pakistan. De parel aan de kroon ► De Britten investeren in de Indiase landbouw en mijnbouw. De aanleg van havens en spoorwegen was gericht op de export naar Groot-Brittannië. ■ India werd beschouwd als exploitatiekolonie, niet als vestigingskolonie. ● De nieuwe infrastructuur maakte de Indiase afzetmarkt toegankelijk voor Britse industrieproducten. De werkgelegenheid in de Indiase ambachtelijke nijverheid nam hierdoor sterk af. ● De Britse investeringen leidden niet tot welvaart in India, want: - de winsten stroomden weg uit India. - de bevolking groeide snel. Wordt de kloof breder? ► India groeit hard, maar de tegenstellingen tussen gebieden en bevolkingsgroepen lijken toe te nemen. Wordt de kloof ook in de toekomst tussen rijk en arm groter? ■ Rijk-arm: schatrijke elite tegenover een straatarme massa. ■ Stad-platteland: de landbouw blijft achter in productiviteit. De grotere boeren profiteren het meest van de overheidssteun. ● Door de groeiende middenklasse kan de sociale ongelijkheid langzamerhand afnemen.

diversificatie

Planconomie of markteconomie? ► Na de onafhankelijkheid hanteerde India een planeconomie. Na 1990 kwam hiervoor liberalisering en een markteconomie. ● SEZ’s zijn aantrekkelijk voor MNO’s, evenals: - de kwantitatieve en kwalitatieve arbeidsmarkt - de lage loonkosten - de groeiende afzetmarkt. ● Diversificatie vindt plaats door industrialisatie met accent op hightech en op de (zakelijke) dienstverlening. Investeringen, handel en migratie ► De oude relaties tussen India en het Verenigd Koninkrijki zijn goed zichtbaar in de tegenwoordige handels-, investerings- en migratiepatronen. ● Het VK investeert veel in India: ■ in onderwijs, gezondheidszorg en infrastructuur. ● Omgekeerd veel DBI van India in het VK, vooral in de ICT. ■ Door een sterk groeiend aandeel van China in de Indiase buitenlandse handel neemt het aandeel van andere landen af. ● Voor het VK is de handelsbalans licht negatief; het exportpakket van India past steeds minder in een koloniale handelsrelatie. ● De Indiërs in het VK vormen de grootste groep immigranten. Ze wonen vooral in Londen en omgeving.

De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012

6