Stemmen en bidden voor een beter

cv·reportage »

Egypte kiest deze maand een president. De christenen in het land hebben weinig vertrouwen in de verkiezingen. De vraag is of hun positie erop vooruit is gegaan. Had de kerk actiever moeten optreden in de revolutie? tekst Jilke Tanis • beeld Jacco Klamer/Reuters

Stemmen en bidden voor een beter

Zij gaan stemmen

Egypte “De verkiezingen? Je wilt weten wat ik daar écht over denk? Geloof mij, die zijn hartstikke nep en frauduleus.” Met een frons op zijn voorhoofd staart Milad Ramzy (niet zijn echte naam) de verte in. Deze maand gaat Egypte voor de tweede keer in korte tijd naar de stembus, dit keer om de nieuwe president te kiezen. De verkiezingen beheersen al maanden de gesprekken in het koffiehuis, op straat en in de taxi. Iedereen speculeert, iedereen heeft een mening en tegelijkertijd weet niemand hoe Egypte er over een paar maanden uitziet. Vooral de christenen in het land zijn in verwarring. In groten getale verlaten zij het land, op zoek naar een beter bestaan in Europa, Canada of Amerika. Het zijn de uitzichtloze toestand en de onzekerheid waarin Egypte verkeert, die deze christenen hun vaderland doen verlaten. Ook de aanhoudende spanningen tussen moslims en chris70

Ze hebben geen hoop op eerlijke verkiezingen, maar toch gaan ze naar de stembus. Vier christelijke Egyptenaren vertellen over de revolutie, de tijd daarna en hoe ze uitkijken naar de verkiezingen deze maand.

Milad Ramzy (45) maakt bij een televisiecompagnie christelijke tv-programma’s. Hij is getrouwd en kerkt bij een Arabische evangelische gemeente in Caïro. Rimon Kaldaz (39) was een van de eersten die de revolutie in zijn land in gang zetten. Rimon werkt momenteel aan een televisieserie over democratie.

tenen zijn reden tot zorg. Kort na de val van Moebarak werden er twee koptische kerken door extremisten in brand gestoken en bij de protesten die dat in Caïro opleverde, werden 27 kopten door het leger gedood. Boven op de verhalen van vervolging komt de dood van paus Shenouda, halverwege maart dit jaar. Deze leider van de Koptische Kerk stond bekend als een stabilisator en degene die de Koptische Kerk bij elkaar hield. Reden voor de kopten om zich zorgen te maken over de opvolging van de populaire paus Shenouda. De angst van de christenen is dus niet helemaal ongegrond. Althans, dat zegt Rimon Kaldas, christen en een van de eersten die de revolutie in het land in gang zetten. “Als christenen hebben we de laatste dertig jaar een verschrikkelijke tijd gehad. We werden gevuld met angst door alles wat er gebeurde. Jarenlang zijn we in de duisternis geweest en

Diana Roman (26) is een koptische christen en werkt bij de Egyptische effectenbeurs. William Sidhom (64) is jezuïet en auteur van verschillende boeken over bevrijdingstheologie. Hij verbleef achttien dagen op het Tahrir-plein. Sidhom is betrokken bij de oprichting van een liberale politieke partij en bij verschillende ngo’s.

cv•koers mei 2012

mei 2012 cv•koers

71

De bisschop

aan het woord

de revolutie eigenlijk al voorbij was? “De kerkelijke leiders maakten inderdaad een statement nadat Moebarak zich terug had getrokken. Maar dat is niet te laat. Je moet niet vergeten hoe groot de druk was die tegen de kerk, maar ook tegen de moslimbroeders, werd uitgeoefend. De politie controleerde alles en iedereen. Ik heb echter nooit een statement geschreven in het voordeel van het oude regime.”

Strijdende christenen op Tahrir voelden zich tijdens de Egyptische revolutie in de steek gelaten door de kerk. De bisschop van de Anglicaanse Kerk, dr. Mouneer Hanna Anis, geeft een weerwoord. Het kostte achttien dagen van opstand en de terugtreding van Moebarak, voordat de christelijke leiders van Egypte in een verklaring schreven dat ze voor de revolutie en tegen het oude regime zijn. Een schande, zeggen sommige christenen. Als kerk heb je immers de taak te strijden voor gerechtigheid en tegen onrecht en oneerlijkheid. Dr. Mouneer Hanna Anis heeft als leider van de Anglicaanse Kerk in het Midden-Oosten en Noord-Afrika jarenlang te maken gehad met de druk en bedreiging die het regime uitoefende op de kerk. Hij begrijpt de afwachtende houding van de christelijke leiders. Hoe komt het dat de kerk tijdens de revolutie zweeg? “Ik kan niet generaliseren en namens de hele kerk spreken, maar het is niet de rol van de kerk om zich in politiek te mengen en mensen richting politieke zaken te pushen. In het begin van de revolutie was de kerk neutraal. Toen ze echter na een paar dagen zag wat de mensen wilden, heeft de kerk met de revolutie ingestemd.” Een paar dagen? Dat was toch pas nadat Moebarak was afgetreden en

72

Kunt u zich voorstellen dat er christenen zijn die zich tijdens de revolutie door de kerk in de steek gelaten voelden? “Hier zitten we op die kwetsbare grens van hoeveel de kerk zich in de politiek zou moeten mengen. Ik geloof persoonlijk sterk in de scheiding van kerk en staat. Tegelijkertijd moet de kerk natuurlijk tegen ongerechtigheid strijden. De pas overleden koptische paus Shenouda drukte geregeld zijn teleurstelling en woede over het regime uit. Hij kreeg huisarrest omdat hij zich uitsprak voor gerechtigheid. Je kunt niet zeggen dat de kerk passief was. Het is wel fout geweest dat sommige leiders de verkiezing van Moebarak gesteund hebben. De rol van de kerk is om mensen te onderwijzen wat hun rechten zijn, zodat christenen zich bewust zijn van de rechten van burgers in een democratie. Dat is wat de meeste leiders ook doen: we laten de mensen politiek gezien vrij, maar geven hun wel het advies niet passief te zijn en de waarde van hun stem in te zien.” Er zijn mensen die zeggen dat de kerk hun angst heeft gevoed. “De kerk wordt gevormd door mensen. Als die mensen bang zijn, is de kerk bang. De kerk bestaat uit mij en alle andere mensen. We kunnen hun niet vertellen niet bang te zijn als we zelf bang zijn. Angst is een gevoel, dat kun je niet veranderen. Mijn taak is om de mensen te helpen God te zien en bemoediging te vinden.”

werden onze zielen door het regime beschadigd. Logisch dat gelovigen hier bang zijn, ze weten niet beter.” Ook Diana Roman, werkzaam bij de Egyptische effectenbeurs, begrijpt de angst van haar medegelovigen. Uitbundig deelt zij, ergens in een restaurant in Caïro, haar angsten, twijfels en theorieën over wat er met de christenen kan gebeuren. Hoe de overheid ervoor kan zorgen dat kopten belasting moeten gaan betalen, simpelweg omdat ze christen zijn. Hoe moslims hun territorium vergroten door christenvrouwen te verkrachten en zwanger te maken van een ‘moslimkindje’. En dat dit allemaal bevroed is door Saoedi-Arabië. “Uiteindelijk draait het om ons geld, dat willen ze hebben.” Angst. Het lijkt het enige juiste woord dat van toepassing is op de christenen in Egypte. Hoe komt dat? Heeft de revolutie dan helemaal niets goeds voortgebracht? Volgens Rimon zijn de gevoelens van de christenen grotendeels aan de kerk te wijten. “De fout van de kerk is geweest dat zij de angst heeft gevoed. De kerk heeft altijd het idee gevoed dat christenen niet van deze wereld zijn, dat hun thuis ergens anders is. Dat is misschien waar, maar tegelijkertijd is Egypte wel hun vaderland. De enige manier om waarlijk vrij te zijn is door vrij te zijn van angst. Christenen beseffen vaak niet dat lijden een deel van het christenzijn is, dat er soms wat comfort moet worden opgegeven. Ik vond het erg teleurstellend dat er niet meer christenen betrokken waren bij de revolutie. Het was voor mij in de dagen van de verandering een schok om te zien hoe dood de kerk is. Ik snap wel dat veel christenen hun redenen hadden om zich niet met de revolutie te bemoeien, maar een excuus voor hun gebrek aan bewustzijn heb ik niet. Toen de paus in maart overleed, gingen miljoenen mensen de straat op om te rouwen. Waar waren deze mensen vorig jaar om voor hun vrijheid en rechten te strijden?” Iemand die een antwoord heeft op deze vraag is priester William Sidhom, jezuïet en auteur van verschillende boeken over bevrijdingstheologie. Sidhom was, evenals Rimon Kaldas, nauw betrokken bij de revolutie en verbleef alle achttien dagen van strijd op het Tahrir-plein, waar hij door zowel moslims als christenen ‘de priester van Tahrir’ genoemd werd. cv•koers mei 2012

Volgens de jezuïet is stabiliteit het enige waar de meeste christenen in Egypte naar verlangen. En rust. En dat is volgens hem dan ook exact de reden waarom de kerk in eerste instantie fel tegen de revolutie was. “Pas na de elfde februari vorig jaar schreef de kerk een verklaring waarin ze aangaf voor de revolutie te zijn. Tot die tijd steunde ze Moebarak. Deze verklaring kwam natuurlijk veel te laat, maar de kerk was bang, ze wilde de christenen in Egypte beschermen. Ik snap dat wel, maar heeft de kerk juist niet de taak om te strijden voor gerechtigheid en vrede?” Milad Ramzy is het met William Sidhom eens dat veel christenen vooral verlangen naar stabiliteit. Hijzelf eigenlijk ook. Volgens de Egyptenaar, werkzaam bij een televisiecompagnie, zijn er momenteel drie ‘kampen’ in het land: de revolutionairen, de moslimbroeders en de grote middenmoot van mensen die verlangen naar rust in hun bestaan. Egyptenaren houden nu eenmaal niet van veranderingen, aldus Milad. Toch lijkt de droom van een rustig leven in Egypte voorlopig een utopie, nu de aankomende verkiezingen de spanning in de straten van Caïro doen toenemen. Op muren, ramen, palen en winkels: overal verschijnen posters met dikbesnorde kandidaten die zich als president beschikbaar stellen. Van de ongeveer 470 mensen die zich aanmeldden, blijven uiteindelijk een stuk of vijf kandidaten over waar de Egyptenaren op kunnen stemmen. Mannen van het oude regime, een moslimbroeder, een salafist en ook twee wat meer liberale kandidaten; stuk voor stuk moslim, allemaal man. Het vertrouwen van de Egyptenaren in eerlijke verkiezingen is nihil. Geen mens die gelooft dat er niet ergens een deal is gesloten tussen de nu heersende macht – de SCAF – en de moslimbroeders. Ook Rimon Kaldas gelooft niet in eerlijke verkiezingen. “Vanaf het begin zijn er talloze fouten gemaakt in de vorming van een democratie. Alleen al het feit dat er parlementaire verkiezingen waren voordat er ook maar een grondwet is, getuigt van grote domheid. Pas als de grondwet er is, kun je immers weten met wat voor systeem we in onze democratie gaan werken. Ook het feit dat het comité dat de grondwet gaat schrijven voor vijftig procent uit parlementsleden bestaat, is ongelooflijk dom. Als je alle fouten bij elkaar optelt, kun je niet anders concluderen dan dat de situatie na de revolutie alleen maar slechter is geworden. Voor de revolutie hadden we een corrupt regime. Nu hebben we twee machten: de restanten van dat regime, verenigd in het leger, plus de moslimbroeders die de macht willen.” Toch gaan zowel Rimon en Diana als William Sidhom en Milad gewoon stemmen in mei. Milad: “Het heeft dan misschien wel geen zin om dat te doen, maar ik houd van mijn land. Ik denk mei 2012 cv•koers

niet dat mijn stem waarde heeft, maar ik zal stemmen, bidden en blijven hopen. Dat is alles wat we kunnen doen.” Milad ziet de toekomst donker in, Diana zegt haar hoop niet op te geven. Rimon ziet ook veel hobbels op de weg, maar is tegelijkertijd heel optimistisch. “Toen wij de revolutie startten, hebben we geleerd dat we soms moeten wachten. Dat is wat we nu doen. Het is wachten tot de boel weer ontploft. De moslimbroeders participeerden tijdens het regime van Moebarak ondergronds en dat werkte goed. Maar nu zij in het licht staan, zullen mensen het ware gezicht van de broeders zien. De enige reden waarom de Moslimbroeders zo veel stemmen kregen, is dat ze vertrouwd werden door onwetenden die op hen stemden omdat ze ‘mannen van God’ waren. Het is slechts een kwestie van tijd voor Egypte het ware gezicht van de moslimbroeders en de salafisten gaat zien en teleurgesteld raakt. Dat is het moment waarop er een nieuwe revolutie start, die erger zal zijn dan de eerste. En die is nodig om het plan te voltooien dat God met dit land heeft. Dat is eng, dat is spannend, maar geeft tegelijkertijd ook moed. Ken je dat verhaal uit de Bijbel waarin God farao’s hart verhardde? Dat was om de mensen te laten zien dat farao God niet was. Ik geloof dat God nu hetzelfde doet en dat de weg die Egypte gaat, het enige pad is dat het op dit moment kan bewandelen. Als de christenen in Egypte dát zien en blijven zien, is er geen reden voor angst.” Ook William Sidhom heeft hoop. “Ze zullen met u hetzelfde doen als ze met Mij gedaan hebben”, zei Jezus Christus. “Maar heb vertrouwen, Ik ben met u. Tot aan de voleinding van de wereld. Dát is waar de kerk van Egypte zich aan vast mag klampen en waar ze op mag hopen. We blijven gewoon maar vechten.” ø

Egyptische christelijke kopten rouwen om de dood van paus Shenouda III, halverwege maart dit jaar.